Uchwała SN - III CZP 122/05
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CZP 122/05
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/12/200
Data wydania:2006-01-13
Uchwała z dnia 13 stycznia 2006 r., III CZP 122/05

Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Dariusz Zawistowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku W.-M. Agencji Rozwoju Regionalnego
S.A. w O. o dokonanie wpisu zmiany do Krajowego Rejestru Sądowego - rejestru
przedsiębiorców oraz nadania statusu organizacji pożytku publicznego, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 13 stycznia 2006 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Olsztynie
postanowieniem z dnia 27 września 2005 r.:
"Czy spółka akcyjna prowadząca działalność społecznie użyteczną w sferze
zadań publicznych określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o
wolontariacie (Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873) i nie działająca w celu osiągnięcia
zysku może nabyć status organizacji pożytku publicznego?"
podjął uchwałę:

Spółka akcyjna, prowadząca działalność społecznie użyteczną w sferze
zadań publicznych określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o
działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. Nr 96, poz. 873) i
niedziałająca w celu osiągnięcia zysku, może nabyć status organizacji
pożytku publicznego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 27 września 2005 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie oddalił
wniosek W.-M. Agencji Rozwoju Regionalnego, S.A. w O. o zmianę wpisu w
Krajowym Rejestrze Sądowym i nadanie statusu organizacji pożytku publicznego.
Uznał, że spółka akcyjna nie może uzyskać statusu organizacji pożytku publicznego
w rozumieniu art. 20 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie (Dz.U. Nr 96, poz. 873 ze zm. - dalej: "u.d.p.p.w."),
ponieważ status taki może uzyskać jedynie organizacja pozarządowa, niedziałająca
w celu osiągnięcia zysku. Spółka akcyjna natomiast, co do zasady, jest organizacją
nastawioną na zysk, a jednym z podstawowych uprawnień akcjonariuszy jest prawo
do udziału w zyskach spółki (art. 374 k.s.h.). Możliwe jest wprawdzie utworzenie
spółki akcyjnej w innym celu albo wyłączenie prawa akcjonariuszy do zysku, ale
sytuacje takie zdarzają się tylko w spółkach atypowych i są wyjątkiem. W ocenie
Sądu, uprawnienie do uzyskania statusu organizacji pożytku publicznego dla
atypowej spółki musiałoby wynikać z przepisu szczególnego, a takiego brak. Za
takim stanowiskiem przemawia też art. 3 ust. 4 pkt 6 u.d.p.p.w., który stanowi, że
kluby sportowe będące spółkami nie mogą ubiegać się o taki status. Skoro zatem
nawet te spółki, które z mocy ustawy powołane są do realizacji zadań publicznych,
nie mogą być organizacjami pożytku publicznego, to tym bardziej możliwość taka
powinna być wyłączona w stosunku do spółek, które zadania takie realizują na
podstawie woli założycieli.
Przy rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy Sąd Okręgowy w Olsztynie powziął
poważną wątpliwość prawną, którą przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawiona przez Sąd Okręgowy wątpliwość sprowadza się w istocie do
tego, czy spółka akcyjna, niedziałająca w celu osiągnięcia zysku, jest organizacją
pozarządową i czy - przy spełnieniu dalszych przesłanek określonych w art. 20
u.d.p.p.w. - może nabyć status organizacji porządku publicznego. Kwestia ta
wywołuje spory w literaturze. Według niektórych autorów, także spółki handlowe,
których celem nie jest prowadzenie działalności gospodarczej, podlegają
obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego - rejestru przedsiębiorców i
podlegają innym obowiązkom wynikającym z przepisów kodeksu spółek
handlowych, jak zgromadzenie określonego kapitału, stosowanie przepisów o
rachunkowości itp., a tym samym, niezależnie od celu w jakim zostały utworzone, z
racji swej formy prawnej pozostają spółkami handlowymi i przedsiębiorcami. Inni
autorzy zwracają uwagę, że sam fakt, iż spółka kapitałowa wpisana do rejestru
przedsiębiorców staje się przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy z dnia 20 sierpnia
1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz.
209 ze zm.) nie oznacza jeszcze, że w każdym wypadku prowadzi ona działalność
gospodarczą. Przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
nie uzależniają przy tym uznania danego podmiotu za organizację pozarządową od
tego, czy jest on przedsiębiorcą, a wykładnia art. 3 ust. 2 tej ustawy prowadzi do
wniosku, że spółki kapitałowe, które nie działają w celu osiągnięcia zysku, są
organizacjami pozarządowymi ze względu na charakter swojej działalności.
W kwestii uznawania spółek prawa handlowego za organizacje pozarządowe
wypowiadał się także Minister Pracy i Polityki Społecznej, który w piśmie z dnia 29
listopada 2005 r. opowiedział się przeciwko uznaniu za organizacje porządku
publicznego ,,wpisanych do rejestru przedsiębiorców jednostek, prowadzących
działalność gospodarczą i potencjalnie generujących zyski".
Udzielając odpowiedzi na przedstawione pytanie prawne należy wstępnie
zwrócić uwagę, że możliwe jest istnienie spółek akcyjnych, które nie działają w celu
osiągnięcia zysku i nie prowadzą działalności gospodarczej, której celem byłoby
przysporzenie zysku akcjonariuszom, spółka akcyjna może bowiem powstać w
każdym celu dozwolonym przez prawo, np. w celu charytatywnym. Także zatem
spółki akcyjne, pomimo obowiązku wpisu do rejestru przedsiębiorców, nie muszą
mieć aktywności gospodarczej nastawionej na osiągnięcie zysku jako przedmiotu
działalności. W literaturze sporne jest, czy takie spółki są przedsiębiorcami, trzeba
jednak wskazać, że dla wykładni art. 3 ust. 2 u.d.p.p.w. nie ma decydującego
znaczenia fakt, iż w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym spółki podlegające
wpisowi do rejestru przedsiębiorców traktowane są jak przedsiębiorcy. Przepis art.
3 ust. 2 u.d.p.p.w. nie odwołuje się do pojęcia przedsiębiorcy, a niezależnie od tego,
przedsiębiorca w rozumieniu ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym nie musi
prowadzić działalności gospodarczej w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 2 lipca
2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.),
nie musi być też przedsiębiorcą w rozumieniu art. 431 k.c. Z punktu widzenia
wykładni art. 3 ust. 2 u.d.p.p.w. istotne znaczenie ma natomiast to, czy spółka
działa w celu osiągnięcia zysku.
Jak wynika z przytoczonego przepisu, organizacjami pozarządowymi są,
niebędące jednostkami sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o
finansach publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub
jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie ustaw, w
tym fundacje i stowarzyszenia, z zastrzeżeniem ust. 4, który wyłącza określone
podmioty spod działania ustawy.
Gramatyczna wykładnia art. 3 ust. 2 ustawy przemawia za wnioskiem, że
spółka akcyjna, która nie działa w celu osiągnięcia zysku, jest organizacją
pozarządową. Wniosek ten potwierdza brzmienie ust. 4 art. 3, który generalnie nie
wyłącza spółek akcyjnych z zakresu ustawy. Potwierdzeniem takiego rozumienia
omawianego przepisu są przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów
wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści
wpisów w tych rejestrach (Dz.U. Nr 117, poz. 1237 ze zm.), wprowadzone już po
wejściu w życie zasadniczej części przepisów ustawy o działalności pożytku
publicznego i o wolontariacie. Zgodnie z § 50 pkt 1 lit. f rozporządzenia, w dziale
pierwszym rejestru przedsiębiorców dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i
spółki akcyjnej wpisuje się informację, czy podmiot ma status organizacji pożytku
publicznego. Wzmiankę o działalności pożytku publicznego i jej przedmiocie
wpisuje się na podstawie § 54 pkt 2 lit. d oraz § 54 pkt 4 rozporządzenia.
Także wykładnia systemowa prowadzi do wniosku, że spółka kapitałowa, w
tym spółka akcyjna, może być organizacją pozarządową. Jak wynika z art. 3 ust. 4
u.d.p.p.w., przepisów dotyczących prowadzenia działalności pożytku publicznego
nie stosuje się do spółek działających na podstawie przepisów o kulturze fizycznej.
Przepis ten byłby zbędny, gdyby zamiarem ustawodawcy było wyłączenie
wszystkich spółek kapitałowych. Rozważenia wymaga jednak, czy art. 3 ust. 4 nie
oznacza, że skoro nawet te spółki, które z mocy ustawy są powołane do realizacji
zadań publicznych, nie mogą być organizacjami pożytku publicznego, to tym
bardziej możliwość taka powinna być wyłączona w stosunku do spółek, które
zadania takie realizują z woli założycieli. Jak wynika z przepisów ustawy z dnia 18
stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 81, poz. 889 ze
zm.), kluby sportowe uczestniczące we współzawodnictwie sportowym tworzone są
m.in. w formie spółek akcyjnych, zwanych sportowymi spółkami akcyjnymi (art. 6
ust. 2 pkt 2). Sportowe spółki akcyjne niewątpliwie realizują cele i zadania w
zakresie kultury fizycznej, co mieści się w pojęciu pożytku publicznego. U podstaw
wyłączenia sportowych spółek akcyjnych spod działania ustawy o działalności
pożytku publicznego i o wolontariacie leży jednak, mające oparcie w doktrynie,
założenie, że podmioty te, w odróżnieniu od tradycyjnej formy klubów sportowych,
jakimi są stowarzyszenia, zawsze prowadzą działalność gospodarczą nastawioną
na zysk.
Także wykładnia celowościowa nie prowadzi do odmiennego poglądu. Wybór
spółki kapitałowej jako formy prowadzenia działalności pożytku publicznego
umożliwia poddanie działania organizacji regulacji kodeksu spółek handlowych.
Ustawodawca umożliwia ustanowienie spółki kapitałowej w dowolnym celu, z
założenia uznając, że spółki mogą być dogodna formą do prowadzenia działalności
nie tylko gospodarczej.
Trzeba też wskazać, że takie rozwiązanie przyjęte jest w wielu obcych
systemach prawnych (np. Australia, Węgry, Izrael, Niemcy), a w definicjach
organizacji pozarządowych zawartych w międzynarodowych opracowaniach
dotyczących trzeciego sektora jako decydujące kryterium przyjmuje się
prowadzenie działalności niezarobkowej, natomiast prawna forma prowadzenia
działalności jest obojętna.
Należy jednak zwrócić uwagę, że stwierdzenie, iż spółka kapitałowa może być
organizacją pozarządową, nie jest równoznaczne z uznaniem, że zawsze może
uzyskać status organizacji pożytku publicznego. Możliwość taka zależy od
spełnienia przesłanek wskazanych w art. 20 u.d.p.p.w. Na szczególną uwagę
zasługuje przesłanka określona w pkt 7 lit. b, zgodnie z którym, organizacją pożytku
publicznego może być organizacja pozarządowa, jeżeli statut lub inne akty
wewnętrzne organizacji pozarządowych oraz podmiotów, o których mowa w art. 3
ust. 3, zabraniają przekazywania ich majątku na rzecz ich członków, członków
organów lub pracowników oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w
stosunku do osób trzecich, w szczególności jeżeli przekazanie to następuje
bezpłatnie lub na preferencyjnych warunkach. Oznacza to takie ukształtowanie
statutu spółki akcyjnej, który wyłącza możliwość uzyskania przez wspólników
jakiejkolwiek korzyści majątkowej z tytułu bycia akcjonariuszem, przy czym chodzi
tu nie tylko o wyłączenie uprawnienia do udziału w zysku, ale także o wyłączenie
innych możliwości wzbogacenia akcjonariusza (wspólnika), np. w drodze
odpłatnego umorzenia akcji czy udziału w majątku likwidacyjnym.
W konsekwencji należy uznać, że spółka akcyjna prowadząca działalność
społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych określonych w ustawie z dnia 24
kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. Nr 96,
poz. 873) i niedziałająca w celu osiągnięcia zysku, może nabyć status organizacji
pożytku publicznego.
Wobec powyższego orzeczono, jak w uchwale, na podstawie art. 390 § 1
k.p.c.



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CZP 118/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/6/76
2009-01-23 
[IC] III CZP 117/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/7-8/91
2009-02-17 
[IC] III CZP 115/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/71
2008-11-26 
[IC] III CZP 110/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/70
2008-11-20 
[IC] III CZP 102/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/65
2008-12-16 
  • Adres publikacyjny: