Uchwała z dnia 7 grudnia 2006 r., III CZP 119/06

Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Antoni Górski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Urszuli K. przeciwko Powszechnej
Spółdzielni Spożywców "S." w L. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 7 grudnia 2006 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Legnicy postanowieniem z dnia 28
września 2006 r.:
"Czy waloryzacji uzupełniającej, przewidzianej w art. 41 ustawy z dnia 30
sierpnia 1991 r. o waloryzacji udziałów członkowskich w spółdzielniach i zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 83, poz. 373 ze zm.) podlegają tylko udziały wnoszone
do spółdzielni w latach 1944-1990, objęte wcześniej waloryzacją tzw. podstawową
na podstawie art. 2 tej ustawy, czy też w waloryzacji uzupełniającej uczestniczą
również udziały z lat 1990-1991, objęte wcześniejszą waloryzacją tzw. dodatkową
na mocy art. 4 ust. 3 wskazanej ustawy?"
podjął uchwałę:

Na podstawie art. 41 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o waloryzacji
udziałów członkowskich w spółdzielniach i zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr
83, poz. 373 ze zm.) nie podlegają waloryzacji udziały wniesione do spółdzielni
w latach 1990-91.

Uzasadnienie

Powódka w pozwie wniesionym przeciwko Powszechnej Spółdzielni
Spożywców ,,S." domagała się zapłaty kwoty 1748,93 zł jako należności z tytułu
wypłaty udziałów członkowskich, waloryzowanych zgodnie z przepisami ustawy z
dnia 30 sierpnia 1991 r. o waloryzacji udziałów członkowskich w spółdzielniach i
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 83, poz. 373 ze zm. - dalej: ,,ustawa z 1991 r.").
Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powódki kwotę 1699,68 zł i oddalił powództwo w
pozostałym zakresie.
W apelacji pozwana zarzuciła przyjęcie przez Sąd Rejonowy nieprawidłowej
metody waloryzacji jej udziałów. Między stronami nie istniała rozbieżność stanowisk
co do reguł waloryzacji udziałów na postawie art. 2 i art. 4 ust 3 ustawy z 1991 r.,
natomiast strony prezentowały odmienne interpretacje co możliwości objęcia
waloryzowanych już wkładów powódki dalszą waloryzacją, przewidzianą w art. 41
tej ustawy.
W uchwale nadzwyczajnego zgromadzenia przedstawicieli Powszechnej
Spółdzielni Spożywców ,,S." z dnia 29 grudnia 1992 r. nie wskazano, jakie udziały
członkowskie członków tej Spółdzielni mogą być objęte waloryzacją dokonaną na
podstawie art. 41 ustawy z 1991 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że ani ta uchwała, ani
art. 41 ustawy z 1991 r. nie ograniczają możliwości objęcia tzw. waloryzacją
uzupełniającą udziałów wniesionych do Spółdzielni także w latach 1990 i 1991 r.,
toteż waloryzacja taka nie może być ograniczana do udziałów wnoszonych w latach
1944-1989 r.
Analizując wszystkie trzy podstawy waloryzacji udziałów członkowskich
przewidziane w art. 2, art. 4 ust. 3 i art. 41 ustawy z 1991 r., Sąd Okręgowy doszedł
do wniosku, że treść art. 41 ustawy może prowadzić do dokonywania odmiennych
interpretacji; możliwa jest szersza interpretacja tego przepisu, zgodnie z którą okres
wniesienia udziału członkowskiego do spółdzielni nie ma znaczenia i waloryzacją
objęte są wszystkie udziały wniesione do spółdzielni w latach 1944-1999, jak też
można bronić zdania, że waloryzacja na podstawie art. 41 ustawy (tzw.
uzupełniająca) może odnosić się tylko do udziałów wniesionych do spółdzielni w
latach 1990 -1991.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Celem ustawy z 1991 r. było urealnienie wartości udziałów wnoszonych do
wszystkich spółdzielni, z wyjątkiem spółdzielni mieszkaniowych. Stało się tak w z
związku ze znaczną utratą wartości realnej wartości spowodowaną inflacją
nasilającą się zwłaszcza w końcu lat osiemdziesiątych poprzedniego stulecia.
Źródłem finansowego pokrycie waloryzacji miał być fundusz zasobowy spółdzielni.
Zasadniczo waloryzacją objęto udziały członkowskie wnoszone do spółdzielni w
latach 1944-1990. Jako przelicznik waloryzacyjny przyjęto przeciętne
wynagrodzenie w gospodarce uspołecznionej za 1990 r. w relacji do takiego
wynagrodzenia w roku, do którego waloryzacja się odnosi.
W art. 4 ust. 3 ustawy przewidziano waloryzację udziałów członkowskich za
lata 1990-1991, tj. udziałów wniesionych od dnia 1 stycznia 1990 r. do 31 grudnia
1991 r. Waloryzacja taka uzależniona była od tego, czy kwoty wynikające z
waloryzacji udziałów, dokonanej już na podstawie art. 2 ustawy, obejmowały 50 %
funduszu zasobowego. W odniesieniu do tych udziałów wskaźnik waloryzacji nie
mógł być wyższy niż 300%, przy czym ograniczenie to nie dotyczyło udziałów
wnoszonych przez nowo przyjmowanych członków po dacie wejścia w życie
ustawy, tj. po dniu 19 września 1991 r. Nominalny wzrost wartości wkładów po
waloryzacji nie podlegał opodatkowaniu.
Ustawa z dnia 7 października 2002 r. z zmianie ustawy o zmianach w
organizacji i działalności spółdzielczości oraz ustawy o waloryzacji udziałów
członkowskich w spółdzielniach (Dz.U. Nr 80, poz. 406 - dalej: ,,ustawa z 1992 r.")
dodała do ustawy z 1991 r. art. 41, przewidujący możliwość dokonania kolejnej
waloryzacji udziałów członkowskich. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli waloryzacji nie
dokonano lub waloryzacja dokonana na podstawie art. 2 i 4 ust. 3 objęła 50 %
funduszu zasobowego, walne zgromadzenie spółdzielni może, w terminie do dnia
30 czerwca 1993 r., podjąć uchwałę o waloryzacji udziałów członkowskich z
pozostałego funduszu przeznaczonego na waloryzację na podstawie samodzielnie
przyjętego wskaźnika przeliczeniowego, przy zachowaniu zasady proporcjonalności
do dotychczasowych, zgodnie z art. 2, wskaźników przeliczeniowych. Ta nowa
podstawa prawna dokonania waloryzacji spowodowała pojawienie się zagadnienia,
czy obejmuje ona wyłącznie udziały wnoszone do spółdzielni w latach 1944-1989,
czy również udziały z lat 1990-1991 r. Chodzi więc o kwestię przedmiotowego
zakresu takiej waloryzacji.
W ocenie Sądu Najwyższego, istnieją uzasadnione racje prawne do przyjęcia
ograniczonego przedmiotowo zasięgu waloryzacji udziałów członkowskich na
podstawie art. 41 ustawy z 1991 r. Nawiązanie w treści art. 41 do art. 2 i 4 ust. 3 nie
może być tłumaczone w ten sposób, że jeżeli nie dokonano waloryzacji albo jeżeli
waloryzacja, podjęta na podstawie art. 2 i art. 4 ust. 3, nie wyczerpała 50 %
funduszu zasobowego, to dopuszczalna jest dalsza waloryzacja obejmująca udziały
z lat 1944-1989 i udziały z lat 1990-1991, nie taki jest bowiem prawny sens
wspomnianego odesłania. W art. 41 ust. 1 wspomina się o art. 2 i art. 4 ust. 3
jedynie w tym sensie, że dokonana na postawie tych przepisów waloryzacja
ostatecznie ,,nie objęła 50 % funduszu zasobowego", a więc w danej spółdzielni
pozostały jeszcze środki pieniężne (w ramach funduszu zasobowego), które
mogłyby być przeznaczone na kolejną waloryzację. Ponadto jeżeli w omawianym
przepisie nie wspomina się o czasie wniesienia udziałów członkowskich, to taki stan
rzeczy nie oznacza możliwości przyjęcia takiej interpretacji, zgodnie z którą
należałoby nim objąć wszystkie udziały objęte ustawą, tj. udziały wnoszone w latach
1944-1989 i w latach 1990-1991. Zastosowanie w omawianej sytuacji reguły
interpretacyjnej lege non distinguente byłoby zatem wątpliwe.
Dla określenia zakresu przedmiotowego przepisu art. 41 ust. 1 ustawy nie bez
znaczenia pozostaje systematyka ustawy z 1991 r. Zgodnie z art. 1 ust. tej ustawy,
waloryzacją są objęte w zasadzie udziały wnoszone do spółdzielni w latach 1944-
1990, toteż właściwszy jest wniosek, że pominięcie w art. 41 ustawy regulacji
odnoszącej się do czasu wniesienia udziału oznacza, iż waloryzacją na podstawie
tego przepisu objęte są udziały, o których wspomina się w art. 1 ust. 1 ustawy. Nie
ma przy tym znaczenia fakt, że art. 41 ustawy pojawił się dopiero w 1992 r., skoro
nadal art. 1 ust. 1 tej ustawy ma znaczenie wyeksponowanej przez ustawodawcę
reguły, a treść art. 41 nie wskazuje ma to, że chodzi tu o przepis szczególny w
stosunku do art. 1 ust. 1 ustawy. Dopiero w treści art. 4 ust. 3 ustawy wspomniano
wyraźnie o tym, że waloryzacji dokonaną na podstawie tego przepisu mogą
podlegać również wpłaty na fundusz udziałowy, wnoszone w latach 1990 -1991.
O zakresie zastosowania waloryzacji udziałów członkowskich, przewidzianej w
art. 41, może świadczyć także samo nawiązanie w tym przepisie do sposobu
waloryzacji. Skoro odwołano się tu wyraźnie do zasady proporcjonalności w
zakresie dokonywania waloryzacji udziałów członkowskich, a zasadę tę przyjęto
właśnie w art. 2 ust. 1 ustawy, to waloryzacją na podstawie art. 41 mogą być objęte
tylko udziały przewidziane w art. 2, tj. udziały wnoszone do spółdzielni w latach
1944-1990.
Nie bez znaczenia są także argumenty bardziej ogólne. Jeżeli w związku ze
zmianami w ustawie z 1991 r. i wprowadzeniem do niej art. 41 nie dokonano zmian
reguły wyrażonej w art. 1 ust. 1 ustawy (objęcie waloryzacją przede wszystkim
udziałów z lat 1944-1990), to może to świadczyć o intencji nieobejmowania
waloryzacją uzupełniającą udziałów wnoszonych później, tj. w latach 1990-1991.
Sformułowane w ustawie przesłanki dotyczące finansowego pokrywania wszystkich
trzech typów waloryzacji udziałów członkowskich - na podstawie art. 2, art. 4 ust. 3
i art. 41 ustawy - z funduszu zasobowego mają na celu zapobieganie nadmiernemu
uszczuplaniu funduszu zasobowego spółdzielni. Rozszerzanie waloryzacji na
udziały członkowskie nieobjęte wyraźnie art. 41 niewątpliwie prowadziłoby do
takiego uszczuplania. Systematyka omawianej ustawy wskazuje, że preferowana
jest waloryzacja udziałów wnoszonych do spółdzielni w latach 1944-1990, co
oznacza zamiar ustawodawcy urealniania tych udziałów w odniesieniu do członków
z dłuższym stażem członkowskim.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienia prawne, jak w uchwale.