Uchwała z dnia 5 lutego 2004 r., III CZP 111/03

Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku R. Agencji Rozwoju, sp. z o.o. w likwidacji w
R. o ogłoszenie upadłości, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 5 lutego 2004 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana
Szewczyka, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Lublinie postanowieniem z dnia 1 grudnia 2003 r.:
"1. Czy dłużnika wniosek o ogłoszenie upadłości nadany w urzędzie pocztowym
przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe i
naprawcze, który wpłynął do sądu po tym dniu, musi spełniać wymogi formalne
określone w powołanej ustawie i czy podlega on zwrotowi na podstawie art. 28 ust.
1 tej ustawy, bez wzywania do uzupełnienia braków, jeżeli nie spełnia wymogów
formalnych określonych w tej ustawie ani też wymogów formalnych przewidzianych
w obowiązującym w dacie jego wniesienia rozporządzeniu Prezydenta
Rzeczpospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jedn. tekst:
Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) czy też w odniesieniu do takiego wniosku
winien mieć zastosowanie tryb postępowania przewidziany w art. 130 § 1 i 2 k.p.c.
w związku z art. 35 powołanej ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.;
2. czy na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie wniosku dłużnika o
ogłoszenie upadłości wydane po wejściu w życie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. -
Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535) a dotyczące wniosku
złożonego przed tą datą dłużnikowi przysługuje zażalenie?"
podjął uchwałę:

1. W sprawie, w której przed dniem 1 października 2003 r. wniesiono do
sądu wniosek o ogłoszenie upadłości, lecz jeszcze nie wydano postanowienia
o ogłoszeniu upadłości, postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości
prowadzi się na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo
upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535).
2. Na zarządzenie przewodniczącego, którego przedmiotem jest zwrot
wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości, przysługuje zażalenie.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne
powstały przy rozpoznawaniu zażalenia wnioskodawcy, będącego dłużnikiem, na
zarządzenie przewodniczącego z dnia 8 października 2003 r., którym dokonano
zwrotu wniosku o ogłoszenie upadłości. Zarządzenie przewodniczącego wydane
zostało na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo
upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 - dalej: "Pr.u.n."), w następstwie
uznania wniosku za nieodpowiadający wymogom określonym w przepisach
wymienionej ustawy.
Za okoliczności bezsporne przyjęto fakt nadania wniosku w polskim urzędzie
pocztowym w dniu 30 września 2003 r. oraz jego wpływ do Sądu Rejonowego w
Radomiu w dniu 2 października 2003 r. Przewodniczący uznał, że skoro wniosek
nie spełniał wymogów określonych w art. 22, 23 i 25 powołanej ustawy, to podlegał
zwrotowi na podstawie art. 28 ust. 1 tej ustawy, bez potrzeby wzywania
wnioskodawcy do uzupełnienia braków formalnych.
W zażaleniu na zarządzenie przewodniczącego dłużnik zarzucił, że jego wniosek
podlegał rozpoznaniu na podstawie przepisów obowiązujących w chwili jego
nadania w urzędzie pocztowym, a zatem na podstawie rozporządzenia
Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jedn. tekst:
Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.), obowiązującego do dnia 30 września
2003 r. włącznie.
Sąd drugiej instancji zaprezentował dwa przeciwstawne stanowiska, które legły u
podstaw powstania zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości,
przedstawionego do rozstrzygnięcia w pkt 1 sentencji postanowienia.
Według pierwszego, do oceny wymogów formalnych wniosku złożonego w dniu
30 września 2003 r. powinny mieć zastosowanie przepisy obowiązującego w tym
dniu Prawa upadłościowego, a nie przepisy nowej ustawy (art. 538 § 1 Pr.u.n.).
Konsekwencją zastosowania starej ustawy byłby obowiązek wezwania
wnioskodawcy do uzupełnienia braków formalnych wniosku.
Drugie stanowisko, oparte na literalnym brzmieniu art. 537 Pr.u.n., sprowadza się
do stwierdzenia, że przepisy nowej ustawy mają zastosowanie do oceny wymogów
formalnych wniosku o ogłoszenie upadłości, wniesionego przed jej wejściem w
życie i do tej chwili nie rozpoznanego.
Wątpliwości dotyczące dopuszczalności zaskarżenia zażaleniem zarządzenia
przewodniczącego o zwrocie wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości uzasadniono
możliwością rozbieżnej interpretacji normy art. 33 ust. 1 Pr.u.n. Sąd drugiej instancji
stwierdził, że wynik zastosowania jednej z możliwych wykładni tego przepisu polega
na uznaniu, iż reguluje on wyczerpująco dopuszczalność wszelkich zażaleń w
postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Skoro przepis ten nie
przewiduje zażalenia na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie wniosku,
wydanego na podstawie art. 28 ust. 1 Pr.u.n., to zażalenie jest z woli ustawodawcy
niedopuszczalne.
Odmienny pogląd oparty jest na twierdzeniu, że art. 33 ust. 1 Pr.u.n. w ogóle nie
reguluje dopuszczalności zażaleń na zarządzenie przewodniczącego, dotyczy
bowiem tylko zaskarżalności postanowień sądu. W tej sytuacji, na podstawie art. 35
Pr.u.n., znajdują odpowiednie zastosowanie wskazane w nim przepisy kodeksu
postępowania cywilnego, a zatem również art. 394 § 1, co przesądza
dopuszczalność zażalenia na zaskarżone w niniejszej sprawie zarządzenie
przewodniczącego, którym dokonano zwrotu wniosku dłużnika.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uwzględniając datę oddania wniosku o ogłoszenie upadłości w polskim urzędzie
pocztowym (30 września 2003 r.), co było równoznaczne z wniesieniem go do sądu
na podstawie art. 165 § 2 k.p.c., uznać należy, że samo wszczęcie postępowania w
przedmiocie ogłoszenia upadłości nastąpiło pod rządem przepisów Prawa
upadłościowego, jednakże badanie spełniania przez wniosek wymogów formalnych
odbyło się już w czasie obowiązywania Prawa upadłościowego i naprawczego.
Stosowaniem norm cywilnego prawa procesowego rządzą dwie zasady, a
mianowicie zasada jedności (jednolitości, ciągłości) postępowania, która oznacza
stosowanie aż do zakończenia postępowania przepisów procesowych ustawy
obowiązującej w chwili wszczęcia postępowania, oraz zasada aktualności, zwana
też zasadą bezzwłocznego (natychmiastowego, bezpośredniego) stosowania
przepisu procesowego, w myśl której przepisy procesowe wchodzą w życie
bezzwłocznie i znajdują zastosowanie we wszystkich sprawach bez względu na
chwilę wszczęcia postępowania, przy czym czynności procesowe dokonane
wcześniej pozostają w mocy. O zastosowaniu którejkolwiek z tych zasad powinien
rozstrzygnąć ustawodawca, formułując przepisy międzyczasowe, których kształt
wymaga uwzględniania konstytucyjnych zasad operowania prawem
intertemporalnym (por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9
czerwca 2003 r., SK 12/03, OTK-A Zb.Urz. 2003, nr 6, poz. 51).
Zmiana reguł postępowania, sprowadzająca się do ustanowienia zasady
bezpośredniego działania ustawy nowej, jest możliwa, a nawet niezbędna, jeśli
przemawia za tym ważny interes publiczny. Istnienia takiego interesu dopatrzyć się
można w charakterze postępowania upadłościowego i konieczności wyeliminowania
wszelkiej zwłoki, która udaremniałaby jego cel. Ta właśnie okoliczność
usprawiedliwia zastosowanie przez ustawodawcę zasady bezpośredniego działania
nowej ustawy w sytuacjach, o których stanowi art. 537 Pr.u.n. Określone w nim
przesłanki uzasadniające jego zastosowanie występują w stanie faktycznym
niniejszej sprawy. Użycie w tym przepisie sformułowania "wpłynął wniosek o
ogłoszenie upadłości" powinno bowiem być rozumiane jako równoznaczne z
wniesieniem tego wniosku do sądu, na podstawie przepisu art. 165 § 2 k.p.c., który
wiąże taki skutek z faktem oddania każdego pisma procesowego w polskim
urzędzie pocztowym. Ponieważ zdarzenie to nastąpiło w dniu 30 września 2003 r.,
zatem wniosek o ogłoszenie upadłości wpłynął przed dniem wejścia w życie ustawy,
a skoro nie wydano jeszcze postanowienia o ogłoszeniu upadłości, to na podstawie
art. 537 Pr.u.n. postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości należy
prowadzić według przepisów nowej ustawy.
Badanie wymogów formalnych wniosku o ogłoszenie upadłości i skutki
stwierdzonych w nim braków, regulują przepisy zawarte w działach II i III tytułu II
nowej ustawy, normujące postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości.
W konsekwencji uznać należy, że wniosek o ogłoszenie upadłości wniesiony do
sądu przed dniem 1 października 2003 r., a który nie spełnia wymogów formalnych
określonych w Prawie upadłościowym i naprawczym, podlega zwrotowi na
podstawie art. 28 ust. 1 w związku z art. 537 Pr.u.n., bez wzywania wnioskodawcy
do usunięcia braków.
Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w
pkt 2 sentencji postanowienia Sądu drugiej instancji wymaga dokonania wykładni
normy prawnej zawartej w art. 33 ust. 1 Pr.u.n. Wykładnia językowa pozwala bronić
poglądu, że wolą ustawodawcy było uregulowanie w tym przepisie kwestii
dopuszczalności zażaleń, ale wyłącznie na wskazane w nim postanowienia sądu.
Nie można więc przyjąć, że przepis ten zawiera zupełną i wyczerpującą regulację
dopuszczalności zażaleń w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości, bez
względu na charakter decyzji jurysdykcyjnej wydanej w tym postępowaniu. W
najnowszym piśmiennictwie wyrażono już trafny pogląd, że rozpoznawczy charakter
postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, jako sui generis postępowania
cywilnego, sprawia, że w sprawach nieuregulowanych w nowej ustawie przepis art.
35 Pr.u.n. nakazuje stosować odpowiednio do tego postępowania przepisy księgi
pierwszej części pierwszej kodeksu postępowania cywilnego, tj. przepisy o
procesie, z wyłączeniem jedynie przepisów o zawieszeniu i wznowieniu
postępowania. Stosowanie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o procesie
jest więc uzasadnione wówczas, gdy dane zagadnienie nie jest w ogóle
unormowane w przepisach Prawa upadłościowego i naprawczego albo jest
wprawdzie unormowane, ale tylko fragmentarycznie. Z taką sytuacją mamy do
czynienia w art. 33 ust. 1 Pr.u.n. Fragmentaryczny charakter zawartej w nim
regulacji wyraża się określeniem dopuszczalności zażaleń, ale tylko na orzeczenia
o ściśle określonym charakterze, bez przesądzenia dopuszczalności tego środka
zaskarżenia na inne decyzje jurysdykcyjne, podejmowane w postępowaniu w
przedmiocie ogłoszenia upadłości. Wobec powyższego, do przepisów kodeksu
postępowania cywilnego, które na podstawie art. 35 Pr.u.n. znajdują odpowiednie
zastosowanie w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości zaliczyć należy
m.in. przepisy działu V rozdziału 2 księgi pierwszej k.p.c., poświęcone zażaleniu,
przepisy te nie są bowiem objęte przedmiotowym wyłączeniem, o którym mowa w
art. 35 in fine Pr.u.n.
W tej sytuacji, ponieważ podstawą wydania zarządzenia przewodniczącego,
którego przedmiotem jest zwrot wniosku o ogłoszenie upadłości, nie jest art. 1301
k.p.c., lecz art. 28 ust. 1 Pr.u.n., na takie zarządzenie przysługuje zażalenie do sądu
drugiej instancji na podstawie stosowanego odpowiednio art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c. w
związku z art. 35 Pr.u.n.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy, działając na podstawie art. 390 § 1 i § 2
k.p.c., rozstrzygnął zagadnienia prawne, jak w uchwale.