Uchwała z dnia 16 stycznia 2004 r., III CZP 101/03

Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Bronisław Czech
Sędzia SN Iwona Koper

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Teresy M. i Marka M. przeciwko
syndykowi masy upadłości Banku Staropolskiego S.A. w P. o umorzenie
postępowania egzekucyjnego, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 16 stycznia 2004 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej
Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 24 kwietnia 2003 r.:
"Czy złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu przerywa bieg przedawnienia ?"
podjął uchwałę:

Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu przerywa bieg przedawnienia.

Uzasadnienie

Przytoczone pytanie nasunęło się Sądowi Apelacyjnemu w toku rozpoznawania
apelacji powodów od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 12 listopada 2002 r.,
oddalającego powództwo przeciwko syndykowi masy upadłości Banku
Staropolskiego, S.A. w P. o umorzenie egzekucji prowadzonej przeciwko powodom
na podstawie tytułu wykonawczego w postaci zaopatrzonego w klauzulę
wykonalności bankowego tytułu egzekucyjnego; wskazany w pozwie bankowy tytuł
egzekucyjny wystawiono dnia 19 października 2000 r., klauzulę wykonalności zaś
nadano mu dnia 17 listopada 2000 r. Powodowie domagając się umorzenia
egzekucji twierdzili m.in., że objęte tytułem wykonawczym roszczenie o odsetki
przedawniło się dnia 22 grudnia 2001 r. lub dnia 6 stycznia 2002 r. Pozwany
twierdzenie to odpierał, powołując się na przerwanie biegu przedawnienia w dniu 3
listopada 2000 r. na skutek złożenia w tym dniu wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Sąd Okręgowy podzielił to
zapatrywanie.
Stawiając pytanie, czy złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przerywa bieg przedawnienia, Sąd Apelacyjny
przypomniał, że art. 279 pkt 2 k.z. wyraźnie uznawał złożenie wniosku o nadanie
klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu za czynność przerywającą bieg
przedawnienia. Zaznaczył także, że początkowo również na tle kodeksu cywilnego,
łączącego przerwanie biegu przedawnienia z każdą czynnością przed sądem lub
innym organem albo sądem polubownym przedsięwziętą bezpośrednio w celu
dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (art.
123 § 1 pkt 1 k.c.), reprezentowany był w orzecznictwie pogląd uznający złożenie
wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu za czynność
przerywającą bieg przedawnienia. Pogląd taki został wyrażony w postanowieniu
Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1970 r., I PZ 2/70 ("Biuletyn SN" 1970, nr 4,
s. 68), jednak w wyroku z dnia 27 lutego 1973 r., III PRN 111/72 (OSNCP 1974, nr
1, poz. 12) Sąd Najwyższy zajął odmienne stanowisko, zgodnie którym wniosek o
nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności nie przerywa biegu
przedawnienia. U podstaw tego stanowiska leżała ocena, że wniosek o nadanie
klauzuli wykonalności wyrokowi jest wprawdzie konieczny do wszczęcia egzekucji,
jednak nie zmierza bezpośrednio do zaspokojenia roszczenia.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nasuwają się wątpliwości, czy pogląd wyrażony w
przytoczonym wyroku zachowuje aktualność w odniesieniu do sytuacji, w których
chodzi o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Sąd,
nadając klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, nie tylko
stwierdza, że tytuł ten - pochodzący od wierzyciela, a więc powstający poza sądem
- uprawnia do egzekucji, ale również określa zakres egzekucji (art. 783 § 1 k.p.c.),
po raz pierwszy zostają więc sprecyzowane granice zobowiązania dłużnika. W
złożeniu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu można zatem dostrzegać wyraz woli wierzyciela bezpośrednio
skierowanej na ustalenie i zaspokojenie roszczenia. Z drugiej jednak strony
przyjmuje się, że występujący w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. zwrot przewidujący czynność
"przedsięwziętą bezpośrednio w celu" zakłada obiektywną możliwość osiągnięcia
zamierzonego celu za pomocą podjętej czynności, natomiast uzyskanie klauzuli
wykonalności jeszcze nie prowadzi do zaspokojenia roszczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpatrywane zagadnienie prawne jest wycinkiem szerszej kwestii: wpływu na
bieg przedawnienia złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności w ogóle, tj.
kwestii możliwości przerwania biegu przedawnienia przez złożenie wniosku o
nadanie klauzuli wykonalności bez względu na rodzaj tytułu egzekucyjnego,
któremu klauzula ma być nadana.
W tej kwestii w piśmiennictwie i orzecznictwie reprezentowane są dwa
stanowiska.
Według stanowiska przeważającego, wyrażonego najpierw w piśmiennictwie,
przede wszystkim w monografii na temat znaczenia prawnego sądowego
dochodzenia roszczeń, i podtrzymywanego w wielu późniejszych wypowiedziach
piśmiennictwa, za którym Sąd Najwyższy opowiedział się w wyrokach z dnia 24
września 1971 r., II CR 358/71 ("Gazeta Sądowa i Penitencjarna" 1972, nr 2, s. 2), z
dnia 22 lutego 1973 r., III PRN 111/72 (nie publ.) i z dnia 4 sierpnia 1977 r., IV PR
160/77 (nie publ.) oraz w uchwale z dnia 20 lutego 1974 r., III CZP 2/74 (OSNCP
1975, nr 2, poz. 18), wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu nie przerywa biegu przedawnienia.
Według natomiast stanowiska, które znalazło wyraz w postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 28 stycznia 1970 r., I PZ 2/70, i niewielu opracowaniach z
zakresu literatury przedmiotu wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi
egzekucyjnemu przerywa bieg przedawnienia. (...)
Z motywów przedstawionego zagadnienia prawnego wynika, że Sąd Apelacyjny
zakłada możliwość odmiennej oceny wpływu na bieg przedawnienia, z jednej strony
wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, z
drugiej - wniosku o nadanie klauzuli wykonalności sądowemu tytułowi
egzekucyjnemu. Dopuszcza mianowicie możliwość przerwania biegu przedawnienia
przez złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu, przy jednoczesnym odrzuceniu - zgodnie z wskazanym wyżej
przeważającym stanowiskiem - możliwości przerwania biegu przedawnienia przez
złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności sądowemu tytułowi
egzekucyjnemu. Uzasadnieniem dla takiego zróżnicowania miałby być przede
wszystkim odmienny, ze względu na zakres kognicji sądu, charakter orzeczenia o
nadaniu klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu i orzeczenia o
nadaniu klauzuli wykonalności sądowemu tytułowi egzekucyjnemu. Zakres kognicji
sądu w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu jest szeroki, gdyż nie ogranicza się do treści tego tytułu, lecz
obejmuje także inne dokumenty (art. 97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo
bankowe, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm. - dalej: "Pr.bank."). W
postanowieniu o nadaniu klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu sąd zamieszcza dane dotyczące tytułu egzekucyjnego, stron oraz
świadczenia będącego przedmiotem egzekucji; przedmiotem egzekucji może być
jedynie część świadczenia objętego tytułem egzekucyjnym. W rezultacie
postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu ma charakter orzeczenia konstytutywnego, podczas gdy
postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności sądowemu tytułowi egzekucyjnemu
jest orzeczeniem deklaratywnym.
Zapatrywanie o dopuszczalności zróżnicowanej oceny wpływu wniosku o
nadanie klauzuli wykonalności na bieg przedawnienia w zależności od tego, czy
wniosek dotyczy bankowego tytułu egzekucyjnego, czy sądowego tytułu
egzekucyjnego, nie przekonuje. Należy podzielić pogląd, że konstytutywny lub
deklaratywny charakter klauzuli wykonalności nie zależy od rodzaju tytułu
egzekucyjnego, lecz od tego, czy postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności
modyfikuje wynikający z tytułu egzekucyjnego przedmiotowy bądź podmiotowy
zakres egzekucji (orzeczenie konstytutywne), czy też jedynie potwierdza wynikający
z tytułu egzekucyjnego zakres egzekucji (orzeczenie deklaratywne). Charakter
konstytutywny może więc mieć także klauzula wykonalności nadana sądowemu
tytułowi egzekucyjnemu, np. w razie następstwa prawnego (art. 788 k.p.c.),
charakter deklaratywny zaś - również klauzula wykonalności nadana bankowemu
tytułowi egzekucyjnemu, jeżeli potwierdza tylko wynikający z tego tytułu zakres
egzekucji. Dla oceny, czy wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przerywa bieg
przedawnienia, nie powinno mieć zatem znaczenia, do nadania jakiej klauzuli
wykonalności wniosek ten zmierza: deklaratywnej czy konstytutywnej, lub jakiego
tytułu egzekucyjnego on dotyczy - sądowego czy pozasądowego, nie wyłączając
bankowego tytułu egzekucyjnego. Innymi słowy, ocena z punktu widzenia art. 123 §
1 pkt 1 k.c. powinna być jednolita dla każdego wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności.
Jak przypomniał Sąd Apelacyjny, art. 279 k.z. wymieniał wyraźnie wniosek o
nadanie klauzuli wykonalności wśród zdarzeń przerywających bieg przedawnienia.
Przepis ten stanowił, że bieg przedawnienia przerywa się przez uznanie
wierzytelności ze strony dłużnika oraz przez wniesienie pozwu, przypozwanie,
podniesienie zarzutu potrącenia w procesie, złożenie wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności lub o wszczęcie egzekucji, zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu
układowym lub upadłościowym, zgłoszenie u inspektora pracy wierzytelności z
tytułu umowy o pracę oraz w ogóle przez każdą czynność w postępowaniu
sądowym, rozjemczym lub w postępowaniu przed sądem polubownym,
przedsięwziętą przez wierzyciela celem ustalenia, zabezpieczenia lub dochodzenia
wierzytelności. Stan prawny nie uległ w tym względzie zmianie także po wejściu w
życie art. 111 ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. - Przepisy ogólne prawa cywilnego
(Dz.U. Nr 34, poz. 311 - dalej: "p.o.p.c."), postanawiającego, że bieg przedawnienia
przerywa się przez uznanie roszczenia ze strony tego, przeciwko komu roszczenie
służy, oraz przez każdą czynność, przedsięwziętą w celu dochodzenia roszczenia
przed sądem lub inną powołaną do tego władzą albo przed sądem polubownym.
Artykuł 111 pkt 2 p.o.p.c. uznawano za syntetyczny wyraz rozwiązania
analogicznego do przyjętego uprzednio w art. 279 pkt 2 k.z., a więc
dopuszczającego przerwanie biegu przedawnienia również przez złożenie wniosku
o nadanie klauzuli wykonalności.
Podstawą do zajęcia po wejściu w życie kodeksu cywilnego stanowiska
odmiennego, przeważającego - jak wyżej wskazano - zarówno w piśmiennictwie,
jak orzecznictwie, było zamieszczenie w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. zastrzeżenia,
łączącego przerwanie biegu przedawnienia nie jak uprzednio z czynnościami
podjętymi w celu dochodzenia, ustalenia lub zabezpieczenia roszczenia, lecz z
czynnościami podjętymi bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia
lub zabezpieczenia roszczenia. Za czynność podjętą bezpośrednio w jednym z
wymienionych celów uznano tylko taką czynność, która już sama, bez potrzeby
podjęcia jakiejkolwiek innej czynności, umożliwia osiągniecie tego celu. Wniosek o
nadanie klauzuli wykonalności nie spełnia tak rozumianego wymagania
bezpośredniości, ponieważ tytuł wykonawczy uprawnia tylko do egzekucji, ale jej
jeszcze nie wszczyna; do jej wszczęcia potrzebny jest kolejny akt, tj. wniosek
wierzyciela lub - w sprawach, które mogą być wszczęte z urzędu - żądanie sądu
(art. 796 § 2 k.p.c.). Argumentu tego użył także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22
lutego 1973 r., III PRN 111/72, oraz w uchwale z dnia 20 lutego 1974 r., III CZP
2/74, zaznaczając ponadto, że wierzyciel po uzyskaniu tytułu wykonawczego może
nawet w ogóle nie wystąpić o wszczęcie egzekucji. W pierwszym z tych orzeczeń
wskazał jeszcze, że tytuł egzekucyjny, o jaki chodziło w sprawie, podlegał hipotezie
art. 125 k.c.; przedawnienie roszczenia objętego hipotezą tego przepisu następuje z
upływem przewidzianego w tym przepisie terminu. Należy przyjąć, że termin ten,
wobec nieokreślenia innej daty, zaczyna biec od dnia uprawomocnienia się wyroku
stwierdzającego roszczenie, gdyby bowiem miał biec od dnia nadania klauzuli
wykonalności albo od dnia złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności,
redakcja wskazanego przepisu byłaby inna. Sąd Najwyższy w omawianym
orzeczeniu zwrócił także uwagę na wyjątkowe okoliczności rozpoznanej sprawy, a
mianowicie na to, że chodziło w niej o egzekucję przeciwko pracownikowi
wierzytelności powstałej przed kilkunastu laty, takiej zaś egzekucji sprzeciwiała się
ochrona zarobków pracowniczych. Oprócz tego, Sąd Najwyższy podniósł w
uchwale z dnia 20 lutego 1974 r., III CZP 2/74, że za niemożnością przerwania
biegu przedawnienia przez wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przemawia i
to, że stosownie do art. 788 i nast. k.p.c., w razie przejścia praw lub obowiązków
wynikających z tytułu egzekucyjnego na inną osobę, sąd ponownie nadaje tytułowi
egzekucyjnemu klauzulę wykonalności, w której określa osobę następcy. Zajęcie
stanowiska, że wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przerywa bieg
przedawnienia, prowadziłoby więc do tego, iż zmiany osoby wierzyciela
przedłużałyby w nieskończoność bieg przedawnienia, co byłoby sprzeczne z celem
i założeniem instytucji przedawnienia.
Stanowisko, zgodnie z którym, wniosek o nadanie klauzuli wykonalności nie jest
zdarzeniem objętym hipotezą art. 123 § 1 pkt 1 k.c. i nie przerywa biegu
przedawnienia, choć przeważające w piśmiennictwie i orzecznictwie, jest nietrafne.
Kluczowy argument zwolenników tego stanowiska, odwołujący się do zawartego
w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wymagania "bezpośredniości czynności", opiera się na
znaczeniu tego wymagania wskazywanym w słownikach języka polskiego;
"bezpośrednio", według tych słowników, to właśnie "bez jakiegokolwiek
pośrednictwa". Pominięte tu zostały natomiast takie istotne dla ustalenia treści
normy prawnej wynikającej z art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c. czynniki, jak okoliczności
wprowadzenia wspomnianego wymagania i funkcja, jaką spełnia możliwość
przerwania biegu przedawnienia przez określone czynności podjęte przez
uprawnionego przed sądem lub innym organem albo sądem polubownym, w świetle
założeń instytucji przedawnienia.
Wykładnia art. 111 pkt 2 p.o.p.c. była w praktyce bardzo liberalna, co przejawiało
się w dwóch tendencjach wyraźnie zarysowanych w orzecznictwie Sądu
Najwyższego.
Po pierwsze, uznawano, że także pozew cofnięty (orzeczenie Sądu Najwyższego
z dnia 13 czerwca 1952 r., C 625/52, OSN 1953, nr 2, poz. 57) lub zwrócony
(uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 8
listopada 1956 r., 1 CO 30/56, OSN 1959, nr 3, poz. 61 oraz orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 22 maja 1957, 4 CR 609/56, OSN 1958, nr 4, poz. 105)
przerywa bieg przedawnienia, co przy stawianiu bardzo niewielkich wymagań dla
uznania pisma wniesionego do sądu za pozew sprawiało, iż - jak zauważono - już
"byle świstek papieru, wniesiony do jakiegokolwiek sądu, nie czyniący zadość
przepisom formalnym dla pozwu, nie opłacony," powodował przerwanie biegu
przedawnienia. Temu niekorzystnemu zjawisku ustawodawca postawił tamę,
wprowadzając do kodeksu postępowania cywilnego przepisy wykluczające
przerwanie biegu przedawnienia wskutek złożenia pozwu, który został zwrócony
(art. 130 § 2 k.p.c.) lub cofnięty (art. 203 § 2 k.p.c.) (por. też art. 182 § 2 oraz - w
związku z nim i art. 13 § 2 - art. 823 k.p.c.).
Po drugie, ujmowano bardzo szeroko zakres czynności wywołujących skutek
przewidziany w art. 111 pkt 2 p.o.p.c. Za czynność "przedsięwziętą w celu
dochodzenia roszczenia" w rozumieniu tego przepisu uznawano nawet złożenie
przed wniesieniem pozwu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych (orzeczenie
Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 1952 r., C 625/52, oraz uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 7 stycznia 1961 r., 1
CO 29/60, OSP 1962, nr 12, poz. 322). Kwalifikując tak ten wniosek wyjaśniono, że
zamierzony przez wierzyciela cel czynności może sięgać dalej niż jej skutek, cel ten
może być bowiem realizowany etapami. Pierwsza czynność może być jedynie
środkiem do tego celu, a dopiero druga stanowić akt jego realizacji, obie jednak
powinny być uznane za przedsięwzięte w zamierzonym przez wierzyciela celu.
Dotyczy to również złożenia przez wierzyciela wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych, który należy uważać za środek do zamierzonego przez wierzyciela celu
realizowanego dopiero przez wniesienie pozwu. Powyższe twierdzenia wsparto
powołaniem się na analogię z dochodzeniem roszczenia w drodze egzekucji; cel
wierzyciela w postaci dochodzenia roszczenia w drodze egzekucji jest realizowany
dopiero w razie podjęcia postępowania egzekucyjnego, a wniosek o nadanie
klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu jest jedynie środkiem do osiągnięcia
tego celu. Mimo to art. 279 pkt 2 k.z. wyraźnie zaliczył złożenie wniosku o nadanie
klauzuli wykonalności do zdarzeń przerywających bieg przedawnienia i taki skutek
zachowało ono też niewątpliwie w świetle art. 111 pkt 2 p.o.p.c.
To szerokie ujęcie czynności przedsięwziętej w celu dochodzenia roszczenia
również spotkało się z krytyką. Podniesiono zarzut, że o tym, czy dana czynność
została przedsięwzięta w celu dochodzenia roszczenia w rozumieniu art. 111 pkt 2
p.o.p.c. decyduje kryterium obiektywne, a nie subiektywne. Pozbawiony znaczenia
powinien być więc zamiar przyświecający dokonującemu czynności, rozstrzygać
natomiast powinno to, czy czynność jest obiektywnie - tj. uwzględniając stosowne
przepisy prawa procesowego - konieczna do przeprowadzenia danego etapu
postępowania, np. do dochodzenia roszczenia przed sądem polubownym lub do
zaspokojenia roszczenia w postępowaniu egzekucyjnym. Kierując się tym, jedynie
właściwym kryterium, nie można było zatem uznać wniosku o zwolnienie od koszów
sądowych za czynność przedsięwziętą w celu dochodzenia roszczenia, ponieważ
nie jest on obiektywnie konieczny do dochodzenia roszczenia przed sądem.
Odmiennie należało natomiast ocenić wniosek o nadanie klauzuli wykonalności
tytułowi egzekucyjnemu, który jest - pomijając przypadki działania sądu z urzędu -
obiektywnie konieczny do przeprowadzenia egzekucji. W konsekwencji
zaoponowano więc także przeciwko porównywaniu - z punktu widzenia możliwości
przerwania biegu przedawnienia - wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych z
wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności.
Wprowadzenie do art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wymagania "bezpośredniości czynności"
było reakcją na przedstawioną wyżej krytykę - środkiem zastosowanym dla
przeciwdziałania zbyt szerokiemu zakreślaniu kręgu czynności podejmowanych
przed sądem lub innym organem albo sądem polubownym przerywających bieg
przedawnienia. Krytyka ta skierowana była przeciwko zaliczaniu do kręgu takich
czynności aktów niekoniecznych z punktu widzenia właściwych przepisów
procesowych do dochodzenia, ustalenia zaspokojenia lub zabezpieczenia
roszczenia, czyli w szczególności takich, jak wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych, wniosek o zabezpieczenie dowodów, wniosek o wyznaczenie sądu
właściwego do rozpoznania sprawy lub wniosek o wyznaczenie kuratora
reprezentującego stronę w przyszłym procesie. Uznawała natomiast za należące do
omawianych czynności wszelkie akty konieczne we wskazanym sensie do
dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, w
szczególności wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu,
będący - poza przypadkami nadawania klauzuli wykonalności z urzędu - conditione
sine qua non zaspokojenia roszczenia. Można więc przyjąć, że przez wprowadzenie
do art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wymagania "bezpośredniości czynności" twórcy kodeksu
cywilnego nie zmierzali do wyeliminowania z hipotezy tego przepisu wniosku o
nadanie klauzuli wykonalności.
Za wykładnią art. 123 § 1 pkt 1 k.c., według której hipotezą normy tego przepisu
objęte są wszelkie czynności konieczne, czyli takie, których nie można ominąć w
toku dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, a więc
także czynność polegająca na złożeniu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności,
przemawia wzgląd na funkcję, jaką spełnia możliwość przerwania biegu
przedawnienia przez czynności podjęte przez uprawnionego przed sądem lub
innym organem albo sądem polubownym, w świetle założeń instytucji
przedawnienia. Po podjęciu czynności koniecznej we wskazanym wyżej znaczeniu,
do czasu ukończenia wywołanego nią postępowania, uprawniony nie ma
możliwości inicjowania dalszych stadiów postępowania, nie może więc podjąć innej
czynności koniecznej, mogącej też przerwać bieg przedawnienia. Dlatego
omawiane czynności nie tylko powodują przerwanie biegu przedawnienia (art. 123 §
1 pkt 1 k.c.), ale też jego zawieszenie aż do ukończenia postępowania wywołanego
daną czynnością (art. 124 § 2 k.c.). Uregulowanie to odpowiada fundamentalnemu
założeniu instytucji przedawnienia, zgodnie z którym, termin przedawnienia nie
może biec, jeżeli uprawniony nie ma możliwości realizowania roszczenia (por. np.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2003 r., V CK 13/03, OSP 2004, nr
4, poz. 53 i z dnia 9 maja 2003 r., V CK 24/03, nie publ. oraz uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r., III CZP 72/01,
OSNC 2002, nr 9, poz. 107).
Uznanie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności za czynność powodującą
przerwanie biegu przedawnienia harmonizuje z tym założeniem, złożenie wniosku o
nadanie klauzuli wykonalności nie tylko bowiem przerwie bieg przedawnienia, ale i
spowoduje, że przedawnienie nie będzie biegło do chwili ukończenia postępowania
klauzulowego, czyli przez okres, w którym uprawniony nie ma możliwości
podejmowania innych środków w celu realizacji roszczenia. Konsekwencją
natomiast stanowiska kwestionowanego jest nie tylko niemożność przerwania biegu
terminu przedawnienia przez złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności, ale
i kontynuowanie biegu tego terminu w okresie postępowania klauzulowego, pomimo
niemożności przerwania go w tym czasie przez uprawnionego za pomocą wniosku
o wszczęcie postępowania egzekucyjnego ani w jakikolwiek inny sposób.
Do niedawna wskazane, trudne do zaakceptowania konsekwencje
kwestionowanego stanowiska, nie miały okazji ujawniać się w praktyce, ponieważ
jeszcze w stosunkowo nieodległym czasie wśród tytułów egzekucyjnych
zaopatrywanych w klauzule wykonalności dominowały tytuły egzekucyjne w postaci
prawomocnych orzeczeń sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania
spraw danego rodzaju albo orzeczeń sądu polubownego bądź ugód zawartych
przed sądem lub sądem polubownym. Zgodnie zaś z art. 125 § 1 k.c., roszczenie
stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do
rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak
również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem polubownym
przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń
danego rodzaju był krótszy, a jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje
świadczenie okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości
ulega przedawnieniu trzyletniemu. Długi termin przedawnienia roszczeń
stwierdzonych tymi tytułami egzekucyjnymi, z reguły dziesięcioletni, sprawiał, że
kwestia, czy złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności takiemu tytułowi
powoduje przerwanie biegu przedawnienia na ogół nie miała praktycznego
znaczenia, nawet bowiem przy akceptacji drugiej ewentualności, po ukończeniu
postępowania klauzulowego pozostawało zwykle jeszcze dużo czasu na złożenie
wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, niewątpliwie przerywającego
bieg przedawnienia.
Sytuacja uległa zdecydowanej zmianie po wejściu w życie przepisów art. 96-98
Pr.bank., przewidujących konstrukcję bankowego tytułu egzekucyjnego,
wymagającego zaopatrzenia w klauzulę wykonalności. Pomimo odmiennego
zapatrywania wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2002 r.,
II CKN 986/00 (OSP 2003, nr 12, poz. 158), wystawienie bankowego tytułu
egzekucyjnego nie jest objęte hipotezą art. 123 § 1 pkt 1 k.c. i tym samym nie
powoduje przerwania biegu przedawnienia. Nie jest ono bowiem, jak wynika z
wymienionego przepisu, czynnością przed sądem lub innym organem powołanym
do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju ani przed
sądem polubownym. Nie ma też podstaw do stosowania tego przepisu w tym
zakresie w drodze analogii. Posłużenie się analogią jest tu wykluczone choćby z
tego powodu, że oparte na niej rozwiązanie nie zapewniałoby należytej kontroli nad
datą przerwania biegu przedawnienia. Konsekwentnie, do roszczeń stwierdzonych
bankowymi tytułami egzekucyjnymi nie ma też zastosowania art. 125 § 1 k.c.,
przedawniają się one zatem w terminach przewidzianych dla roszczeń danego
rodzaju, zazwyczaj znacznie krótszych od dziesięcioletniego terminu
ustanowionego w art. 125 § 1 k.c.
W takiej sytuacji odmowa uznania przerwania biegu przedawnienia przez
złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu i będący następstwem tej odmowy bieg przedawnienia roszczenia
w toku postępowania klauzulowego, wydłużającego się nieraz na skutek wniesienia
środka odwoławczego oraz wniosku o zwolnienie od opłaty zażaleniowej, musiałyby
nierzadko prowadzić do stwierdzenia przedawnienia się roszczenia jeszcze przed
uzyskaniem przez bank możliwości złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji.
Wymaga podkreślenia, że w takich przypadkach bank korzystający z rozwiązania
przewidzianego w art. 96-98 Pr.bank. nie miałby możliwości przerwania
przedawnienia w żadnym okresie jego biegu. Usprawiedliwieniem dla tego rodzaju,
nie dających się pogodzić z fundamentalnymi założeniami przedawnienia
konsekwencji, nie może być wyjątkowy, uprzywilejowujący banki charakter
przepisów art. 96-98 Pr.bank., konsekwencje te są bowiem wynikiem
nieprawidłowej wykładni przepisu art. 123 § 1 pkt 1 k.c., adresowanego do
wszystkich podmiotów. Zastosowanie tej wykładni do banków w zakresie, w jakim
posługują się one wystawianymi przez siebie tytułami egzekucyjnymi,
powodowałoby, że banki z możliwości ich wystawiania nie mogłyby korzystać
efektywnie, zgodnie z celem uregulowania zawartego w art. 96-98 Pr.bank.
Bronionej wykładni art. 123 § 1 pkt 1 k.c. nie sprzeciwiają się również
przytoczone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1973 r., III PRN 111/72
oraz uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 1974 r., III CZP 2/74, argumenty
odwołujące się do art. 125 k.c. oraz art. 788 k.p.c., jak też spostrzeżenie, że
wierzyciel po uzyskaniu tytułu egzekucyjnego może nawet w ogóle nie wystąpić o
wszczęcie egzekucji.
Należy oczywiście zgodzić się, że przewidziany w art. 125 § 1 k.c. termin
przedawnienia roszczenia stwierdzonego sądowym tytułem egzekucyjnym
rozpoczyna bieg na nowo od daty uprawomocnienia się tego tytułu (art. 124 § 2
k.c.), a nie od daty złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności ani od daty
nadania klauzuli wykonalności. Stąd jednak nie wynika, że przedawnienie
wspomnianego roszczenia nastąpi zawsze z upływem terminu określonego w art.
125 § 1 k.c., liczonego od daty uprawomocnienia się sądowego tytułu
egzekucyjnego, nie powinno bowiem ulegać wątpliwości, że bieg tego terminu może
zostać przerwany. Istnieje zgodność poglądów co do tego, że przerwanie biegu
tego terminu może nastąpić na zasadach określonych w art. 124 k.c. przez złożenie
wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, przy czym termin
przedawnienia biegnący na nowo po umorzeniu postępowania egzekucyjnego
może być znów przerwany przez złożenie wniosku o wszczęcie ponownego
postępowania egzekucyjnego (art. 826 k.p.c.).
Dopuszczenie przerwania biegu przedawnienia przez złożenie wniosku o
nadanie klauzuli wykonalności sądowemu tytułowi egzekucyjnemu nie stanowi więc
odstępstwa od założeń regulacji przedawnienia w kodeksie cywilnym, lecz
przeciwnie, w pełni z nią harmonizuje. Dotyczy to także możliwości ponownego
nadania klauzuli wykonalności w przypadku objętym art. 788 k.p.c. Jeżeli możliwe
jest kilkakrotne przerywanie biegu przedawnienia na zasadach określonych w art.
124 k.c. przez złożenie wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, to nie
powinna budzić zastrzeżeń możliwość wielokrotnego przerwania biegu
przedawnienia przez złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. Warto przy
tym zaznaczyć, że w praktyce przypadki ponownego nadawania klauzuli
wykonalności tytułowi egzekucyjnemu są bez wątpienia rzadsze niż przypadki
ponownego wszczynania postępowania egzekucyjnego.
Z kolei możliwość niewszczęcia postępowania egzekucyjnego nie powinna
przemawiać przeciwko uznaniu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności za
zdarzenie przerywające bieg przedawnienia bardziej niż możliwość niewystąpienia
o uzyskanie tytułu wykonawczego przeciwko uznaniu za takie zdarzenie wniesienia
pozwu, a nikt nie twierdzi, iż pozew nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia
dlatego, że powód po prawomocnym uwzględnieniu jego żądania może nie podjąć
starań w celu uzyskania tytułu wykonawczego.
Mając powyższe na względzie, rozstrzygnięto przedstawione zagadnienia
prawne, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).