Uchwała z dnia 21 czerwca 2006 r.
III SPZP 1/06

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 czerwca 2006 r.
sprawy ze skargi Piotra Z. na przewlekłość postępowania w sprawie prowadzonej
przez Sąd Rejonowy w Lesznie w związku ze skargą dłużnika na czynności komor-
nika w toku prowadzonej egzekucji [...], zagadnienia prawnego przekazanego przez
Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z dnia 8 maja 2006 r. [...]

,,Czy w świetle ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie
prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej
zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843) dopuszczalne jest uwzględnienie wniosku o zasą-
dzenie kosztów adwokackich, a jeśli tak to w jakiej wysokości i kogo obowiązek po-
niesienia tych kosztów obciąża ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Sąd uwzględniający skargę na naruszenie prawa strony do rozpoznania
sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki zasądza od
Skarbu Państwa, na żądanie strony reprezentowanej w tym postępowaniu
przez adwokata, koszty zastępstwa procesowego należne za prowadzenie
spraw w postępowaniu zażaleniowym.

U z a s a d n i e n i e

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne powstało na tle na-
stępującego stanu faktycznego i prawnego. W dniu 28 marca 2006 r. dłużnik repre-
zentowany przez adwokata wniósł do Sądu Okręgowego w Poznaniu skargę na
przewlekłość postępowania sądowego wywołanego skargą na czynności komornika,
toczącego się przed Sądem Rejonowym w Lesznie. W skardze dłużnik domagał się
zasądzenia solidarnie od wierzycielki oraz od Skarbu Państwa kwoty 300 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu wywołanym skargą na
przewlekłość. Żądanie zasądzenia kosztów adwokackich oparto na przepisach
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpo-
znania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179,
poz. 1843) oraz § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 wrze-
śnia 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163,
poz. 1348 ze zm.).
Sąd Okręgowy rozpoznając skargę na przewlekłość postępowania prowadzo-
nego wskutek wniesienia skargi na czynności komornika, powziął wątpliwości zwią-
zane z dopuszczalnością zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego w sprawie
wywołanej skargą na przewlekłość postępowania.
Wątpliwości Sądu Okręgowego wynikają z ,,braku podstawy prawnej" dla za-
sądzania kosztów. Sąd wskazał, iż praktyka sądowa nie jest jednolita. Zdarzają się
przypadki zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego na podstawie art. 8 ust. 2
ustawy o skardze oraz § 13 ust. 3 pkt. 1 w związku z § 4 ust. 1 i § 6 pkt. 2 rozporzą-
dzenia. W większości przypadków składy orzekające Sądu Okręgowego oddalają
jednak takie wnioski. W związku z powyższym Sąd Okręgowy w Poznaniu na pod-
stawie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu za-
gadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1.Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego wymaga uprzed-
niego rozważenia trzech szczegółowych kwestii prawnych, a mianowicie, czy w po-
stępowaniu w sprawie przewlekłości postępowania dopuszczalne jest uwzględnienie
przez sąd rozpoznający skargę wniosku o zasądzenie kosztów zastępstwa proceso-
wego, a jeśli tak, to w jakiej wysokości koszty te powinny być zasądzane i kogo ob-
ciąża obowiązek zapłaty tych kosztów.
2. Ogólnie należy stwierdzić, że ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze
na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843, dalej jako ,,ustawa"), przewiduje
jedynie zwrot opłaty stałej uiszczonej od skargi, którą sąd uwzględnił (art. 17 ust. 3
ustawy). Nie oznacza to jednak, że jest to regulacja zupełna i wyczerpująca w zakre-
sie dotyczącym kosztów procesu, a strona tego postępowania nie może żądać
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Zgodnie bowiem z przepisem art. 8 ust. 2
ustawy w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania toczącego się na
skutek skargi sąd stosuje odpowiednio przepisy o postępowaniu zażaleniowym obo-
wiązujące w postępowaniu, którego skarga dotyczy. Nie ulega wątpliwości, że po-
wyższe odesłanie obejmuje nie tylko zasady i tryb postępowania, którego skarga do-
tyczy, ale także koszty tego postępowania, w tym koszty zastępstwa procesowego
(por. postanowienie SN z dnia 8 marca 2005 r., III SPP 34/05, OSNP 2005 nr 20,
poz. 327; postanowienie z dnia 21 marca 2006 r., III SPP 13/06, niepublikowane;
postanowienie SN z dnia 4 lutego 2005 r., III SPP 11/05, OSNP 2005 nr 16, poz.
260).
3. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zażaleniowym
nie regulują zagadnienia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Zgodnie z art.
397 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. do postępowania toczącego się na skutek zażalenia
stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym. Przepisy Kodeksu
postępowania cywilnego o postępowaniu apelacyjnym również nie normują zagad-
nienia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, więc zgodnie z kolejnym odesła-
niem zawartym w art. 391 § 1 k.p.c. należy stosować odpowiednio przepisy o postę-
powaniu przed sądem pierwszej instancji, czyli przepisy o kosztach procesu (art. 98 i
nast. k.p.c.). Orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym zakresie należy uznać za
utrwalone (postanowienie SN z dnia 8 marca 2005 r., III SPP 34/05; postanowienie
SN z dnia 21 marca 2006 r., III SPP 13/06). Nie stosuje się jednak przepisu art. 108
k.p.c. ustanawiającego zasadę, że sąd rozstrzyga o kosztach, w tym o zwrocie
kosztów zastępstwa procesowego, dopiero w orzeczeniu kończącym sprawę w danej
instancji. Stanowisko to ma potwierdzenie w utrwalonym orzecznictwie Sądu Naj-
wyższego, w którym zasądza się lub odmawia zasądzenia kosztów zastępstwa pro-
cesowego poprzez odpowiednie zastosowanie przepisów Kodeksu postępowania
cywilnego w związku z art. 8 ust. 2 ustawy ( postanowienie SN z 8 marca 2005 r., III
SPP 34/05; postanowienie SN z 15 lipca 2005 r., III SPP 121/05, OSNP 2006 nr 5-6,
poz. 103; postanowienie SN z 3 czerwca 2005 r., III SPP 107/05, OSNP 2006 nr 1-2,
poz. 32; postanowienie SN z 12 maja 20005 r., III SPP 96/05, OSNP 2005 nr 23,
poz. 384; postanowienie z 22 marca 2005 r., III SPP 52/05; postanowienie z dnia 12
maja 2005 r., III SPP 96/05).
4. Zasady zwrotu kosztów w postępowaniu egzekucyjnym normuje art. 770
k.p.c., zgodnie z którym dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do
celowego przeprowadzenia egzekucji. Koszty egzekucyjne obejmują: opłaty, ryczałt
kancelaryjny i wydatki poniesione przez komornika oraz należności pełnomocnika,
jeżeli strona była reprezentowana przez adwokata (radcę prawnego) w postępowaniu
egzekucyjnym (uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 1996 r., III
CZP 80/96, OSNC 1996 nr 11, poz. 148). W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 29
lutego 1996 r., III CZP 17/96, przyjęto, że w sprawie ze skargi na czynności komor-
nika o kosztach postępowania orzeka sąd na podstawie art. 770 k.p.c. stosując od-
powiednio (art. 13 § 2 k.p.c.) w niezbędnym zakresie przepisy o zwrocie kosztów
procesu (art. 98-110 k.p.c.). W związku z tym wskazane wyżej zasady i tryb zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu w sprawie przewlekłości postę-
powania dotyczą także przewlekłości wywołanej działaniem lub bezczynnością sądu
w postępowaniu egzekucyjnym (art. 1 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2 ustawy i art.
770 k.p.c.).
5. W konkluzji tej części rozważań należy zatem stwierdzić, że strona postę-
powania w sprawie przewlekłości postępowania cywilnego (postępowania egzeku-
cyjnego przed sądem) może żądać zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
6. Kolejną kwestią prawną jest problem, w jakiej wysokości należy zasądzać
koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu w sprawie przewlekłości postępo-
wania. Z odesłania zawartego w art. 8 ust. 2 ustawy wynika, że do ustalania wysoko-
ści kosztów zastępstwa procesowego strony przez adwokata, jak w sprawie niniej-
szej, należy stosować odpowiednio te przepisy o opłatach za czynności adwokackie,
które dotyczą czynności adwokata w postępowaniu zażaleniowym (§ 13 ust. 2 rozpo-
rządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Dz.U. Nr 163 poz. 1348 ze zm.), dalej jako roz-
porządzenie. W przypadku, gdy skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania
sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki zostanie wniesiona
przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, wówczas koszty nieopłaconej pomocy
prawnej ponosi Skarb Państwa w wysokości określonej w § 19 powyższego rozpo-
rządzenia.
7. Pozostaje do rozważenia, którą ze stron obciąża obowiązek zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego. Wymaga to wyjaśnienia struktury podmiotowej postępo-
wania w sprawie przewlekłości, czyli określenia stron (uczestników na prawach
strony) uczestniczących w tym postępowaniu, to zaś z kolei wymaga wyjaśnienia
charakteru prawnego tego postępowania. W związku z tym należy podnieść, że w
orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że ,,postępowanie w sprawie
przewlekłości postępowania jest postępowaniem incydentalnym (wpadkowym) w
ramach postępowania co do istoty sprawy. Postępowanie ze skargi na przewlekłość
nie jest więc samodzielnym postępowaniem zmierzającym do stwierdzenia przewle-
kłości i ewentualnie zasądzenia z tego tytułu odpowiedniego odszkodowania (za-
dośćuczynienia). Jego celem jest przeciwdziałanie przewlekłości postępowania w
trakcie jego trwania i ewentualne przyznanie ,,odpowiedniej sumy pieniężnej" jako
wstępnej (tymczasowej) rekompensaty. W istocie rozpoznanie skargi nie ma samo-
dzielnego przedmiotu, lecz jest jedynie elementem postępowania co do istoty
sprawy" (uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
17 listopada 2004 r., III SPP 42/04, OSNP 2005 nr 5, poz. 71). W orzecznictwie SN
wypowiedziano także odmienny pogląd, że ,,w sensie prawnoprocesowym" postępo-
wanie ze skargi na przewlekłość postępowania ma jednak charakter postępowania
odrębnego względem ,,postępowania w określonej sprawie", którego ono dotyczy: (a)
odmienny jest bowiem przedmiot i cel tego postępowania (art. 2 i art. 6 ustawy), (b)
toczy się ono pomiędzy innymi stronami i inny jest sąd właściwy do rozpoznania tej
skargi (art. 3 i art. 10 ustawy), (c) w postępowaniu tym w sprawach nieuregulowa-
nych w tej ustawie ,,należy stosować odpowiednio przepisy o postępowaniu zażale-
niowym, obowiązujące w postępowaniu, którego skarga dotyczy" (art. 8 ust. 2
ustawy), a ponadto (d) ustawodawca przesądził równocześnie i o tym, że wydane w
wyniku tego postępowania ,,postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w po-
stępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia
przewlekłości postępowania" (art. 15 ust. 2 ustawy - skutek prejudycjalny) i wreszcie,
co nie mniej istotne, (e) właściwymi w sprawach ze ,,skargi na przewlekłość postępo-
wania" są wyłącznie sądy i toczy się ono ,,od początku do końca" przed sądami (uza-
sadnienie uchwały z dnia 28 czerwca 2005 r., III SPZP 1/05, OSNP 2005 nr 19, poz.
312). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejsze pytanie prawne podziela
prawną argumentacją przytoczoną w uzasadnieniu uchwały SN z dnia 28 czerwca
2005 r., III SPZP 1/05 i przychyla się do stanowiska, że postępowanie w sprawie
przewlekłości postępowania jest postępowaniem odrębnym w stosunku do postępo-
wania głównego, co oznacza, że krąg podmiotów tego postępowania może być inny
niż postępowania głównego (postępowania w określonej sprawie).
8. Ustawa określa w sposób autonomiczny wobec przepisów Kodeksu postę-
powania cywilnego krąg uczestników postępowania w sprawie przewlekłości postę-
powania. Przepisy ustawy określają w szczególności, kto może być stroną skarżącą
(uprawnionym do wniesienia skargi) w postępowaniu w sprawie przewlekłości postę-
powania. Zgodnie z art. 10 pkt 5 ustawy uprawnionym do wniesienia skargi jest
strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania cywilnego, a w postępowaniu
egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia są-
dowego - strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu
(art. 10 pkt 7 ustawy). Jak trafnie przyjął Sąd Najwyższy w niepublikowanym posta-
nowieniu z dnia 6 stycznia 2006 r., III SPP 154/05, strona przeciwną w postępowaniu
w sprawie przewlekłości postępowania jest Skarb Państwa - prezes tego sądu, któ-
rego działanie lub bezczynność według twierdzeń skarżącego spowodowała prze-
wlekłość postępowania (art. 10 ust. 1 ustawy). Należy zatem przyjąć, że stronami
postępowania w sprawie przewlekłości postępowania w istocie są skarżący i Skarb
Państwa, który zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy występuje w postępowaniu ze skargi
na przewlekłość na prawach strony (postanowienie z 6 stycznia 2006 r., III SPP
154/05). Zachowaniem prowadzącym do wniesienia skargi na przewlekłość postępo-
wania jest zachowanie sądu - organu państwa. Wynika to w sposób wyraźny z art. 1
ustawy, który jednoznacznie stanowi, iż przedmiotem postępowania ze skargi na
przewlekłość jest nieuzasadniona zwłoka w rozpoznaniu sprawy wywołana działa-
niem sądu lub jego bezczynnością. Przepisów ustawy nie stosuje się zatem do przy-
padków zwłoki w rozpoznaniu sprawy spowodowanej zachowaniem drugiej strony
postępowania głównego.
9. Odnosząc powyższe założenie do materii stanowiącej przedmiot niniej-
szego zagadnienia prawnego należy stwierdzić, iż stroną postępowania w sprawie
przewlekłości postępowania, gdy skargę na naruszenie prawa do rozpoznania
sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w sądowym postępowaniu egzekucyjnym wniósł
dłużnik nie jest wierzyciel. Nie ma zatem podstaw, by kosztami postępowania wywo-
łanymi wniesieniem skargi dłużnika na przewlekłość postępowania obciążać wierzy-
ciela-stronę postępowania głównego. Zdaniem Sądu Najwyższego zasadne jest rozli-
czenie kosztów postępowania ze skargi na przewlekłość między jego stronami, a nie
między stronami postępowania głównego. Nie można bowiem stosować wprost
wszystkich przepisów dotyczących postępowania zażaleniowego (postanowienie SN
z dnia 6 stycznia 2006 r., III SPP 154/05, niepublikowane).
10. Sąd Najwyższy stwierdza, iż rozliczenie takie może nastąpić tylko w posta-
nowieniu rozpoznającym skargę, ponieważ postanowienie to kończy postępowanie
odrębne między podmiotami, które nie są stronami postępowania głównego. Posta-
nowienie to powinno więc zawierać rozstrzygnięcie o kosztach postępowania między
skarżącym, a Skarbem Państwa (postanowienie SN z dnia 6 stycznia 2006 r., III SPP
154/05).
11. Obowiązek zwrotu kosztów zastępstwa procesowego ciąży (zgodnie z art.
98 k.p.c.) na stronie przegrywającej sprawę. Odpowiednie zastosowanie art. 98 k.p.c.
oznacza, iż w przypadku, gdy sąd uwzględni skargę ( art. 12 ust. 2-4 ustawy), wów-
czas zasądza na rzecz skarżącego na jego żądanie od Skarbu Państwa oznaczoną
kwotę tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu w sprawie
przewlekłości postępowania (art. 8 ust. 2 ustawy w związku z art. 98 k.p.c.). Sąd nie
może zatem obciążyć tymi kosztami wierzyciela (art. 770 k.p.c.), który nie jest stroną
tego postępowania.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne jak w uchwale.
========================================