Wyrok z dnia 16 stycznia 2002 r.
III ZP 34/00

Zmiana od dnia 1 stycznia 1998 r. art. 84 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 31
stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (jednolity tekst: Dz.U. z
1994 r. Nr 49, poz. 196 ze zm.), dokonana ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz o zmianie niektó-
rych ustaw (Dz.U. Nr 133, poz. 885) nie spowodowała utraty roszczeń o wykup
lub zamianę nieruchomości położonych w strefie ochronnej.

Przewodniczący: Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Jerzy Kwaśniewski, Zbigniew Myszka, Jadwiga Skibińska-Adamowicz (współspra-
wozdawca i autor uzasadnienia), Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Andrzej
Wróbel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn po rozpoznaniu w dniu 16 stycznia 2002 r. sprawy ze skargi Huty ,,K." SA w
D.G. na decyzję Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w W. z dnia 15
lipca 1997 r. [...] w przedmiocie wykupu nieruchomości gruntowych na obszarze
strefy ochronnej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyż-
szego od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9
czerwca 1999 r. [...]


o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e


Postanowieniem z dnia 17 listopada 2000 r. w sprawie III RN 4/00, wydanym
na podstawie art. 39314 § 1 KPC, Sąd Najwyższy przedstawił do rozstrzygnięcia po-
większonemu składowi tego Sądu następujące zagadnienie prawne: ,,Czy do rozpa-
trzenia żądania właściciela nieruchomości o jej wykup lub zamianę właściwy jest or-
gan określony w przepisach o gospodarce nieruchomościami (art. 84 ust. 2 zdanie
pierwsze ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska -
jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196 ze zm.), czy sąd powszechny ?"

Zagadnienie to powstało podczas rozpoznawania rewizji nadzwyczajnej
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego od wyroku Naczelnego Sądu Administracyj-
nego w Warszawie z dnia 9 czerwca 1999 r. [...]. W sprawie tej Kierownik Urzędu
Rejonowego w O. wydał dnia 5 września 1996 r. decyzję, w której zobowiązał Hutę
,,K." SA do wykupu nieruchomości o powierzchni 0,3455 ha, stanowiącej własność
Zenony Z., Zenona Z. i Barbary U., znajdującej się obecnie w strefie ochronnej Huty
,,K.", ustalił cenę wykupu nieruchomości oraz określił sześciomiesięczny termin jej
wykupu liczony od dnia, w którym decyzja stanie się ostateczna. Decyzją z dnia 12
marca 1997 r. Wojewoda K. odmówił stwierdzenia nieważności decyzji kierownika
Urzędu Rejonowego w O., zaś Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast swoją
decyzją z dnia 15 lipca 1997 r. utrzymał zaskarżoną decyzję w mocy. W skardze zło-
żonej na tę decyzję do Naczelnego Sądu Administracyjnego Huta ,,K." SA żądała
stwierdzenia jej nieważności, a także nieważności poprzedzających ją decyzji Woje-
wody K. i kierownika Urzędu Rejonowego w O. albo uchylenia zaskarżonej decyzji.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 9 czerwca 1999
r. uwzględnił skargę Huty ,,K.". Sąd ten podniósł, że według art. 84 ust. 1 ustawy z
dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (jednolity tekst: Dz.U.
z 1994 r. Nr 49, poz. 196 ze zm.), w jego brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grud-
nia 1997 r., właściciel nieruchomości położonej w strefie ochronnej (art. 71 ust. 1) lub
na obszarze objętym ochroną (art. 72) albo na terenach zieleni miejskiej lub w ob-
szarze parku wiejskiego mógł żądać wykupu lub zamiany takiej nieruchomości na
inną, jeżeli korzystanie z niej w sposób dotychczasowy byłoby związane z istotnymi
ograniczeniami lub utrudnieniami. Wprawdzie w myśl art. 84 ust. 2 tej ustawy, w
sprawach wykupu lub zamiany nieruchomości był właściwy organ administracji pań-
stwowej o właściwości ogólnej do spraw gospodarki gruntami i wywłaszczaniu nie-
ruchomości stopnia podstawowego, zaś koszty wykupu lub zamiany nieruchomości
ponosiła jednostka organizacyjna określona przez wymieniony wyżej terenowy organ
administracji państwowej, to jednak - zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego -
do merytorycznego rozstrzygania o roszczeniu właściciela o wykup lub zamianę
nieruchomości właściwa jest droga postępowania przed sądami powszechnymi. Na-
czelny Sąd Administracyjny stwierdził, że wątpliwości w tej kwestii rozstrzygnął już
skład siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego w uchwale z dnia 21
grudnia 1998 r., OPS 14/99, formułując następujący pogląd: ,,Dochodzenie przez
właściciela nieruchomości, położonej na obszarze określonym w art. 84 ust. 1 ustawy
z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (...), roszczenia o
wykup takiej nieruchomości, z której korzystanie w sposób dotychczasowy byłoby
związane z istotnymi ograniczeniami lub utrudnieniami, należy do postępowania
przed sądem powszechnym z tym, że określenie jednostki organizacyjnej ponoszącej
koszty wykupu następowało w drodze decyzji administracyjnej na podstawie art. 84
ust. 2 tej ustawy". Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznający skargę Huty ,,K."
powołał się również na argumenty przyjęte w uzasadnieniu uchwały z dnia 21
grudnia 1998 r., a zwłaszcza te, które akcentowały, że wykup lub zamiana nierucho-
mości, prowadzące w swej istocie do przeniesienia własności nieruchomości, mają
charakter cywilnoprawny, na co przede wszystkim wskazuje ich regulacja prawno-
materialna zawarta w przepisach art. 155 § 1 oraz art. 603-604 KC. Poza tym art. 84
ust. 1 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska - w przeciwieństwie np. do art.
82 ust. 2 i art. 83 ustawy - nie wskazuje w wyraźny sposób, że organ administracji
został umocowany do rozstrzygania o żądaniu o wykup lub zamianę nieruchomości
przez wydanie decyzji administracyjnej. Skoro zaś art. 2 KPC statuuje zasadę nad-
rzędności i domniemania drogi sądowej w sprawach cywilnych, to brak w art. 84 ust.
2 ustawy wyraźnego przekazania roszczeń określonych w art. 84 ust. 1 na drogę
administracyjną przemawia za przyjęciem drogi postępowania przed sądami po-
wszechnymi w tych sprawach.

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego w rewizji nadzwyczajnej opartej na za-
rzucie rażącego naruszenia art. 22 ust. 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym
Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 156 § 1 pkt
2 KPA oraz rażącego naruszenia art. 2 § 3 KPC w związku z art. 84 ust. 2 ustawy o
ochronie i kształtowaniu środowiska podniósł przede wszystkim, że od dnia 1 stycz-
nia 1998 r. nie ma przepisu prawa materialnego administracyjnego, który by upoważ-
niał do uwzględnienia roszczenia o wykup nieruchomości z tego powodu, że właści-
ciel nie może z niej korzystać wskutek ustanowienia strefy ochronnej. O ile bowiem
art. 84 ust. 1 wymienionej ustawy, w wersji obowiązującej do dnia 31 grudnia 1997 r.
przewidywał, że właściciel nieruchomości położonej w strefie ochronnej (art. 71 ust.
1) lub na obszarze objętym ochroną, o której mowa w art. 72, albo na terenach ziele-
ni miejskich lub w obrębie parku wiejskiego mógł żądać wykupu lub zamiany nieru-
chomości na inną, o tyle art. 84 ust. 1 ustawy w nowej redakcji obowiązującej od dnia
1 stycznia 1998 r., stanowi, że wykupu lub zamiany nieruchomości na inną może żą-
dać tylko właściciel nieruchomości położonej na obszarze objętym ochroną, o której
mowa w art. 72, albo na terenach zieleni miejskich lub w obrębie parku wiejskiego.
Zatem - w ocenie wnoszącego rewizję nadzwyczajną - gdyby nie doszło do uchylenia
zaskarżonego wyroku, właściwy miejscowo starosta umorzyłby postępowanie admi-
nistracyjne, a to przede wszystkim dlatego, że nie ma obecnie przepisu prawa mate-
rialnego administracyjnego upoważniającego do uwzględniania roszczeń o wykup
nieruchomości położonych w strefie ochronnej. Natomiast sąd cywilny w postępowa-
niu wszczętym po 1 stycznia 1998 r. również z tej samej przyczyny nie mógłby
uwzględnić pozwu. Nie mógłby go uwzględnić również z uwagi na brak decyzji lub
umowy uzasadniających roszczenie o wykup.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wyraził ponadto pogląd, że art. 84 ust. 2
ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska należy traktować jako przepis szcze-
gólny w rozumieniu art. 2 § 3 KPC, który ,,kreuje po stronie organu administracji pu-
blicznej prawo orzekania o wykupie lub zamianie nieruchomości w przypadku, gdy
taki właściciel lub użytkownik będzie uzasadniał swoje żądanie zaistnieniem okolicz-
ności, o których mowa w art. 84 ust. 1 ustawy".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

I

Przedstawienie składowi powiększonemu Sądu Najwyższego zagadnienia
prawnego nastąpiło na podstawie art. 39314 § 1 KPC w sprawie, w której Pierwszy
Prezes Sądu Najwyższego wniósł rewizję nadzwyczajną od wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego. Jest to okoliczność ważna ze względu na odmienne ujęcie
podstaw do wniesienia rewizji nadzwyczajnej (rażące naruszenie prawa zarówno
materialnego, jak i procesowego) i podstaw do wniesienia kasacji (naruszenie prawa
materialnego oraz naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny
wpływ na wynik sprawy), a tym samym okoliczność mająca wpływ na losy zagadnie-
nia prawnego. Jeżeli bowiem w sprawie wywołanej rewizją nadzwyczajną nie wystę-
puje rażące naruszenie prawa, rewizja ta podlega oddaleniu, choćby występowały w
sprawie istotne kwestie prawne. Rewizja nadzwyczajna ma bowiem służyć wyelimi-
nowaniu prawomocnych orzeczeń rażąco wadliwych. Przedstawienie zatem zagad-
nienia prawnego byłoby uzasadnione wtedy, gdyby w związku z istniejącym rażącym
naruszeniem prawa albo w związku z wątpliwościami, czy takie kwalifikowane naru-
szenie prawa nastąpiło, powstało zagadnienie prawne, od którego rozstrzygnięcia
zależałby wynik rewizji nadzwyczajnej.

Przepis art. 39314 § 1 KPC stanowi, że ,,jeżeli przy rozpoznawaniu kasacji wy-
łoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości", Sąd Najwyższy w skła-
dzie zwykłym może przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia powiększonemu
składowi tego Sądu. Jak z powyższego wynika, możliwość skorzystania z rozwiąza-
nia przyjętego w tym przepisie istnieje wówczas, gdy poważne wątpliwości pojawiły
się przy rozpoznawaniu kasacji, a więc w konkretnej sprawie, i gdy zarazem ich roz-
strzygnięcie przez skład powiększony Sądu Najwyższego ma doprowadzić do wyda-
nia przez skład zwykły właściwego orzeczenia. Powyższą funkcję Sądu Najwyższego
przewiduje także art. 13 pkt 4 w związku z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 20 września
1984 r. o Sądzie Najwyższym (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.),
który stanowi, że Sąd Najwyższy podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcia
zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości ,,w konkretnej sprawie". Z
treści obydwu wymienionych przepisów (tj. art. 39314 § 1 KPC oraz art. 13 pkt 4
ustawy o Sądzie Najwyższym) wypływa zatem wniosek, że odpowiedź na zagadnie-
nie prawne musi dotyczyć rozpoznania kasacji i być niezbędna do jej rozstrzygnięcia.

Przedstawione uwagi odnoszą się również do spraw rozpoznawanych przez
Sąd Najwyższy w wyniku rewizji nadzwyczajnych wniesionych od orzeczeń Naczel-
nego Sądu Administracyjnego. W myśl bowiem art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r.
o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypo-
spolitej - prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postę-
powania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.), przy rozpoznawaniu
rewizji nadzwyczajnych Sąd Najwyższy stosuje odpowiednio przepisy o postępowa-
niu kasacyjnym.
II

Zgodnie z przepisem art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym
Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.), podstawę rewizji nadzwy-
czajnej od prawomocnego orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego stanowi
rażące naruszenie prawa lub naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Stosow-
nie zaś do art. 10 wskazanej ustawy, rewizje nadzwyczajne od orzeczeń Naczelnego
Sądu Administracyjnego rozpoznaje Sąd Najwyższy, stosując odpowiednio przepisy
o postępowaniu kasacyjnym. Z wymienionych przepisów wynika zatem, że podstawy
rewizji nadzwyczajnej zostały określone w przepisach szczególnych, tj. w ustawie o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym, natomiast do rozpoznania rewizji nadzwyczaj-
nej mają odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o
kasacji.

Rewizja nadzwyczajna od zaskarżonego wyroku została oparta na zarzucie
rażącego naruszenia prawa, które w ocenie wnoszącego tę rewizję polega na stwier-
dzeniu przez Naczelny Sąd Administracyjny nieważności decyzji kierownika Urzędu
Rejonowego w O. z dnia 5 września 1996 r., zobowiązującej Hutę ,,K." SA do wykupu
oznaczonej w tej decyzji nieruchomości, a także ustalającej cenę wykupu i jego ter-
min. Zdaniem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, w wyniku powyższego wyro-
ku doszło do obrazy przede wszystkim art. 156 § 1 pkt 2 KPA oraz art. 2 § 3 KPC w
związku z art. 84 ust. 2 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, a ujmując za-
rzut prościej, rażące naruszenie prawa polegało na przyjęciu przez Naczelny Sąd
Administracyjny, że dochodzenie przez właściciela nieruchomości roszczenia o wy-
kup lub zamianę nieruchomości położonej na obszarze określonym w art. 84 ust. 1
ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, należy do drogi postępowania przed
sądem powszechnym, a nie do drogi postępowania administracyjnego. Istotę pro-
blemu oddaje ponadto pytanie składu zwykłego Sądu Najwyższego, mianowicie, czy
do rozpatrzenia żądania właściciela nieruchomości jest właściwy organ określony w
przepisach o gospodarce nieruchomościami czy też sąd powszechny.

Powyższe zagadnienie nie jest w orzecznictwie sądowym nowe i chociaż nie
było ujmowane jednolicie (por. postanowienie Kolegium Kompetencyjnego przy Są-
dzie Najwyższym z dnia 8 stycznia 1998 r., III PO 10/97, OSNAPiUS 1998 nr 23,
poz. 698), dominuje pogląd, w myśl którego sprawa o wykup lub zamianę nierucho-
mości w trybie art. 84 ust. 1 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska należy do
drogi postępowania sądowego przed sądem powszechnym. Ilustracją tego poglądu
są następujące orzeczenia; postanowienie Kolegium Kompetencyjnego przy Sądzie
Najwyższym z dnia 29 marca 1995 r., III PO 10/94 (OSNAPiUS 1995 nr 16, poz.
210), przyjmujące, że: ,,Sprawa dotycząca zamiany nieruchomości w trybie art. 84
ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1994 r., Nr 49, poz. 196) należy do drogi postępowania sądowe-
go przed sądem powszechnym"; uchwała składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu
Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 grudnia 1998 r., OPS 14/98 (ONSA 1999
nr 2, poz. 47), według której: ,,Dochodzenie przez właściciela nieruchomości położo-
nej na obszarze określonym w art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o
ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz.U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196 ze zm.) rosz-
czenia o wykup takiej nieruchomości, z której korzystanie w sposób dotychczasowy
byłoby związane z istotnymi ograniczeniami lub utrudnieniami, należy do postępowa-
nia przed sądem powszechnym, przy czym określenie jednostki organizacyjnej pono-
szącej koszty wykupu następowało w drodze decyzji administracyjnej na podstawie
art. 84 ust. 2 tej ustawy"; uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
31 maja 2000 r., III ZP 8/00 (OSNAPiUS 2000 nr 22, poz. 802), stwierdzająca, że:
,,Do rozpoznania sprawy o wykup lub zamianę nieruchomości na podstawie art. 84
ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (jednolity
tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196 ze zm.) powołane są sądy powszechne (art. 2
§ 3 KPC)".
W motywach podjętych uchwał zarówno Naczelny Sąd Administracyjny, jak i
Sąd Najwyższy przytoczył argumenty prawne przemawiające na rzecz poglądu, w
myśl którego sprawy o roszczenia wynikające z art. 84 ust. 1 ustawy o ochronie i
kształtowaniu środowiska, będące sprawami cywilnymi w rozumieniu art. 1 KPC, nie
zostały przekazane z mocy przepisów szczególnych do właściwości innych organów
stosownie do art. 2 § 3 KPC, lecz zgodnie z art. 2 § 1 KPC podlegają rozpoznaniu
przez sądy powszechne. Wykup lub zamiana nieruchomości są bowiem przede
wszystkim instytucjami prawa cywilnego uregulowanymi w Kodeksie cywilnym. Za-
tem sprawy, których przedmiotem są czynności prawne polegające na zamianie lub
wykupie nieruchomości, są również z natury rzeczy sprawami cywilnymi w rozumie-
niu art. 1 KPC, wobec czego stosownie do art. 2 § 1 KPC podlegają - w zasadzie -
rozpoznaniu przez sądy powszechne. Według zaś art. 2 § 3 KPC, ich rozpoznanie
przez inne organy (np. administracyjne) mogłoby nastąpić tylko na mocy przepisów
szczególnych przewidujących wyraźnie taką dopuszczalność. Wskazany (ostatni)
przepis wprowadza bowiem odstępstwo od zasady, w myśl której sprawy cywilne są
rozpoznawane przez sądy powszechne. Tymczasem art. 84 ust. 2 zdanie pierwsze
ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska nie stanowi takiego wyjątku, gdyż nie
zawiera upoważnienia do władczego rozstrzygnięcia indywidualnej sprawy przez or-
gan administracyjny, lecz wyznacza mu jedynie określone zadania. Nie może więc
być uznany za wystarczającą podstawę do wyłączenia drogi sądowej. Powyższy
wniosek znajduje dodatkowe oparcie w wynikach wykładni systemowej. Otóż przepi-
sy ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, umieszczone tak jak art. 84 w
Dziale IV pod nazwą ,,Odpowiedzialność za skutki naruszenia stanu środowiska",
wyraźnie przewidują, że odpowiedni organ administracji państwowej jest uprawniony
do ustalenia w drodze decyzji zakresu i sposobu wykonania obowiązku usunięcia
przyczyn szkodliwego oddziaływania na środowisko oraz przywrócenia go do stanu
właściwego przez osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną wykonującą działal-
ność gospodarczą wpływającą szkodliwie na to środowisko (art. 82 ust. 1 i 2). Rów-
nież w drodze decyzji inspektor ochrony środowiska jest uprawniony do wstrzymania
do odpowiedniego czasu działalności zagrażającej życiu lub zdrowiu ludzi (art. 83
ust. 1 i 2). W przepisach art. 84 ustawy brak jest natomiast stwierdzenia, że terenowy
organ administracji państwowej rozstrzyga sprawy wykupu i zamiany nieruchomości
w drodze decyzji.
III

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przekazane zagadnienie prawne
podziela poglądy prawne, argumenty i wnioski zawarte we wskazanych wyżej orze-
czeniach Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego, uznając za-
razem za zbędne ich powtarzanie. Konieczna natomiast stała się ocena zaskarżone-
go wyroku z punktu widzenia dopuszczalności rewizji nadzwyczajnej z uwagi na ist-
nienie (lub brak) rażącego naruszenia prawa. Ta bowiem przesłanka decyduje o jej
zasadności.

W tej kwestii należy przede wszystkim zwrócić uwagę na to, że celem rewizji
nadzwyczajnej jako środka zaskarżenia jest korektura prawomocnego orzeczenia, a
zadaniem - ujednolicenie stosowania prawa i jego wykładni. Nie można jednak po-
mijać okoliczności, że porządek prawny wymaga respektowania prawomocnych
orzeczeń sądowych i ograniczenia do niezbędnych przypadków możliwości ich wzru-
szania. Dyktuje to potrzeba stabilizacji stosunków prawnych oraz pewności prawa.
Dlatego właśnie wniesienie rewizji nadzwyczajnej jest możliwe jedynie na dwóch
podstawach: jedną z nich stanowi rażące naruszenie prawa, drugą natomiast - naru-
szenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej (art. 57 ust. 2 ustawy o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym). Zwrot ,,rażące naruszenie prawa" oznacza, że zakres kontroli
orzeczenia wskutek rewizji nadzwyczajnej został ograniczony do wypadków szcze-
gólnie uzasadnionych. Mogą one dotyczyć naruszenia zarówno prawa materialnego,
jak i procesowego, niemniej wyrażenie ,,rażące naruszenie prawa" wskazuje na kwa-
lifikowaną postać tego naruszenia, co wynika także z istoty samej rewizji nadzwy-
czajnej jako środka wzruszenia prawomocnych orzeczeń, a więc środka ,,nadzwy-
czajnego".

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i w piśmiennictwie jest utrwalony pogląd,
że owo kwalifikowane naruszenie prawa ma się odnosić nie do naruszonego prawa,
lecz do skutków tego naruszenia. Z tego względu dla oceny, czy wystąpiła którakol-
wiek z podstaw rewizji nadzwyczajnej, decydująca jest chwila, w której od konkretne-
go orzeczenia wnosi się rewizję nadzwyczajną. Istniejąca w owej chwili wadliwość
orzeczenia, stanowiąca przesłankę dopuszczalności rewizji nadzwyczajnej (podobnie
jak każdego środka zaskarżenia), nie przesądza jednak o dopuszczalności tej rewizji.
Po wydaniu orzeczenia mogła bowiem nastąpić zmiana okoliczności faktycznych lub
zmiana prawa, która sprawiła, że wniesienie rewizji nadzwyczajnej okazało się już
niecelowe. W wyroku z dnia 11 marca 1965 r., III CR 22/65 (OSNCP 1966 r. z. 6,
poz. 94) Sąd Najwyższy przyjął, że dla oceny, że naruszenie prawa miało charakter
rażący w rozumieniu art. 417 § 1 KPC, nie mogą być obojętne społeczno-gospodar-
cze skutki, jakie orzeczenie za sobą pociąga. Jeżeli istnieją podstawy do wniosku, że
przyjęte w zaskarżonym orzeczeniu rozwiązanie nie wytworzy sytuacji pod względem
społeczno-gospodarczym gorszej niż ta, do której zmierzał ustawodawca, wydając
przepis w danym wypadku naruszony, należy dać pierwszeństwo ochronie prawo-
rządności.
IV

Zdaniem wnoszącego rewizję nadzwyczajną, zmiany w przepisach art. 84 ust.
1 i 2 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska dokonane przez ustawodawcę w
1997 r. doprowadziły do tego, że od dnia 1 stycznia 1998 r. wygasła możliwość wy-
stępowania z roszczeniami o wykup lub zamianę nieruchomości ze względu na brak
dotychczasowego pojęcia ,,strefa ochronna", a także dlatego, że nie ma obecnie
przepisów prawa materialnego, a ponadto ani decyzji, ani umowy, które mogłyby
uzasadniać roszczenie o wykup.

Powyższego zapatrywania nie można podzielić. Wprawdzie na mocy art. 1 pkt
50 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. zmieniającej ustawę o ochronie i kształtowaniu
środowiska (Dz.U. Nr 133, poz. 885), obowiązującej od dnia 1 stycznia 1998 r., w
przepisie art. 84 ust. 1 nastąpiło skreślenie wyrazów ,,w strefie ochronnej (art. 71) i",
a także nadanie innego brzmienia art. 71 regulującemu kwestie związane z tą strefą,
to jednak należy zauważyć, że na miejsce pojęcia ,,strefa ochronna" ustawodawca
wprowadził pojęcie ,,obszaru ograniczonego użytkowania" (art. 71 ust. 2 w nowym
brzmieniu), zaś po art. 71 dodał art. 71a, w którym unormował sprawę odpowiedzial-
ności za szkody powstałe w wyniku wprowadzenia ograniczeń określonych w art. 72
ust. 2. Stwierdził mianowicie, że do naprawienia szkód stosuje się przepisy Kodeksu
cywilnego oraz że w sprawach naprawienia szkód orzekają sądy powszechne. W tym
kontekście nie jest więc trafna teza wnoszącego rewizję nadzwyczajną, jakoby nieu-
chylenie w wyniku rewizji nadzwyczajnej zaskarżonego wyroku było ,,swoistym ode-
słaniem >do nikąd< właścicieli nieruchomości", a to dlatego, że ,,nie ma obecnie
przepisu prawa materialnego (...), który mógłby uzasadniać roszczenie o wykup".

Przede wszystkim jednak należy podkreślić, że ustawa zmieniająca z dnia 29
sierpnia 1997 r. uregulowała sprawę roszczeń właścicieli nieruchomości położonych
w strefie ochronnej. Przepis art. 8 ust. 1 tej ustawy stanowi bowiem, że: ,,Właściciel
nieruchomości położonej w strefie ochronnej może do 2005 r. żądać wykupu lub za-
miany nieruchomości na inną, na zasadach określonych w art. 84 ust. 2 ustawy, o
której mowa w art. 1, jeżeli korzystanie z niej w sposób dotychczasowy byłoby zwią-
zane z istotnymi ograniczeniami lub utrudnieniami". Nie można więc przyznać trafno-
ści poglądowi zawartemu w rewizji nadzwyczajnej, że zmiana ustawy z dnia 31
stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska spowodowała utratę przez
właścicieli roszczeń o wykup lub zamianę nieruchomości położonych w strefie
ochronnej dlatego, że brak jest przepisu prawa materialnego administracyjnego,
który uzasadniałby ich roszczenia o wykup lub zamianę nieruchomości.
V

Wreszcie, brak jest wystarczających podstaw do podzielenia zarzutu Pierw-
szego Prezesa Sądu Najwyższego, jakoby zaskarżony rewizją nadzwyczajną wyrok
rażąco naruszał wskazane w tej rewizji przepisy prawa. Naczelny Sąd Administracyj-
ny przyjął bowiem w zaskarżonym wyroku wykładnię art. 2 § 3 KPC w związku z art.
84 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska wyrażoną w przytoczo-
nych wcześniej orzeczeniach Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyj-
nego. Opowiedzenie się zaś za jednym z poglądów i przedstawienie argumentów
przeciwko innemu poglądowi nie uzasadnia jeszcze zarzutu rażącego naruszenia
prawa. Rażące naruszenie prawa jest bowiem z reguły wyrazem ewidentnego i łatwo
uchwytnego błędu w interpretowaniu prawa. Jeżeli natomiast przepis dopuszcza roz-
bieżną interpretację, to wybór jednego z możliwych wariantów interpretacyjnych, na-
wet gdyby został później uznany za nieprawidłowy, nie może być oceniony jako rażą-
ce naruszenie prawa.

W tej kwestii Sąd Najwyższy kilkakrotnie zajmował już stanowisko, zatem po-
glądy orzecznictwa na ten temat należy uznać za jednolite i utrwalone. Tytułem przy-
kładu można wskazać wyrok z dnia 6 stycznia 1993 r., I PRN 71/92, według którego
,,w ocenie stopnia, w jakim dane orzeczenie narusza prawo, i przy kwalifikowaniu go
jako rażące lub nie, nie można pominąć tego, jakiego rodzaju uchybień dopuścił się
sąd przy jego wydawaniu oraz czy dokonanej przez niego wykładni prawa oraz po-
czynionym kwalifikacjom prawnym można postawić zarzut, iż nastąpiły one z naru-
szeniem wymagań staranności i wbrew uznanym regułom rozumowań prawniczych".
W wyroku z dnia 11 października 1994 r., I PO 11/94, Sąd Najwyższy przyjął nato-
miast, że: ,,nie zachodzi rażące naruszenie prawa wówczas, gdy istnieje możliwość
przyjęcia rozwiązania alternatywnego, co oznacza, że sama tylko odmienność inter-
pretacyjna w odniesieniu do pewnego przepisu nie może być kwalifikowana jako ,,ra-
żące naruszenie prawa". Wreszcie w wyroku z dnia 20 czerwca 1995 r., III ARN
22/95 (OSNAPiUS 1995 r. nr 2, poz. 297), Sąd Najwyższy uznał, że ,,dla uchylenia
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w wyniku rewizji nadzwyczajnej ko-
nieczne jest stwierdzenie przez Sąd Najwyższy, iż wyrok ten został wydany z rażą-
cym naruszeniem prawa. Takie naruszenie prawa nie występuje jednak, gdy na tle
tych samych przepisów możliwe jest wyrażenie rozbieżnych poglądów". Również w
wyroku z dnia 17 kwietnia 1997 r., III RN 10/97, Sąd Najwyższy stwierdził, że wyra-
żenie przez Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku poglądu prawne-
go sprzecznego ze stanowiskiem Sądu Najwyższego nie stanowi wystarczającej
podstawy do uchylenia takiego wyroku. Konieczne jest bowiem wykazanie, że wyrok
taki rażąco narusza prawo, gdyż powoduje skutki niemożliwe do zaakceptowania w
demokratycznym państwie prawnym.

Jak z przedstawionych rozważań wynika, w rozpoznawanej sprawie nie ma
podstaw do przyjęcia, że wskutek wydania zaskarżonego wyroku doszło do rażącego
naruszenia prawa. Przekazanie zatem składowi powiększonemu Sądu Najwyższego
do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, w sytuacji gdy nie została spełniona prze-
słanka zasadności rewizji nadzwyczajnej, o której stanowi art. 57 ust. 2 ustawy o Na-
czelnym Sądzie Administracyjnym, należało uznać za niecelowe i nieodpowiadające
przepisowi art. 39314 § 1 KPC.

Powyższy stan rzeczy usprawiedliwia zarazem ocenę, że stało się dopusz-
czalne przejęcie przez Sąd Najwyższy (w powiększonym składzie) sprawy do rozpo-
znania we własnym zakresie. Możliwość tę przewiduje art. 39314 § 3 KPC, a odnosi
się ona zwłaszcza do takich sytuacji, gdy stan faktyczny sprawy został należycie wy-
jaśniony, natomiast stan prawny nie wzbudza wątpliwości.

Z tych względów Sąd Najwyższy przejął sprawę do rozpoznania i stosownie
do art. 39312 KPC w związku z art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego... (Dz.U. Nr 43, poz. 189) oddalił rewizję
nadzwyczajną.
========================================