Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 23 maja 2006 r.
III UZP 2/06

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Beata Gudowska (sprawozdawca), Jerzy Kuźniar (sprawozdawca, uza-
sadnienie), Zbigniew Myszka, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 23 maja 2006 r. wniosku Rzecznika
Praw Obywatelskich z dnia 22 marca 2006 r. [...] skierowanego przez Prezesa Izby
Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych do rozpoznania przez skład
siedmiu sędziów Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu
Najwyższego, o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na następujące pytanie
prawne:

,,Czy korzystanie z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego w okresie po-
zostawania w stosunku pracy powoduje obowiązek ubezpieczenia z tytułu jednocze-
snego prowadzenia w tych okresach działalności gospodarczej ( art. 6 ust. 1 pkt 5 w
związku z art. 9 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych - Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm. ) ? '"

p o d j ą ł uchwałę:

Osoby, które w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub urlopu
wychowawczego pozostają w stosunku pracy i równocześnie prowadzą poza-
rolniczą działalność podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z
tytułu prowadzenia tej działalności (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 9 ust. 6
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych -
Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).

U z a s a d n i e n i e

Rzecznik Praw Obywatelskich, powołując się na art. 60 § 2 ustawy z dnia 23
listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052) i art. 16 ust. 2 pkt
4 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (jednolity tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.), przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Naj-
wyższemu w składzie powiększonym zagadnienie prawne ,,czy korzystanie z urlopów
macierzyńskiego i wychowawczego w okresie pozostawania w stosunku pracy po-
woduje obowiązek ubezpieczenia z tytułu jednoczesnego prowadzenia w tych okre-
sach działalności gospodarczej (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 9 ust. 6 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137,
poz. 887 ze zm.)".
Zdaniem Rzecznika, krąg podmiotów objętych obowiązkiem ubezpieczeń
emerytalnego i rentowych wynika z art. 6, 8 i 9 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). I tak obowiąz-
kowym ubezpieczeniom podlegają, między innymi, ,,osoby fizyczne, które na obsza-
rze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami" (art. 6 ust. 1 pkt 1), a także ,,osoby
prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą" (art. 6 ust. 1 pkt 5). W systemie
ubezpieczeń społecznych obowiązuje w zasadzie przymus ubezpieczenia z jednego
tytułu. Dlatego też, zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy, osoby będące pracownikami,
,,spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami
emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, są obejmowane ubezpieczeniami tylko z
tytułu stosunku pracy". Wyjątek od tej zasady został przewidziany w art. 9 ust. 1a
ustawy. Według tego przepisu, ubezpieczony z tytułu pozostawania w stosunku
pracy, którego podstawa wymiaru składek ,,w przeliczeniu na okres miesiąca jest niż-
sza od określonej w art. 18 ust. 4 pkt 5, podlega również obowiązkowo ubezpiecze-
niu z innych tytułów". W art. 18 ust. 4 pkt 5 ustawy wymieniona została kwota mini-
malnego wynagrodzenia za pracę (ustalanego na podstawie przepisów ustawy z dnia
10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę - Dz.U. Nr 200, poz.
1679 ze zm.). Obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym podlegają
również osoby korzystające z urlopu wychowawczego i pobierające zasiłek macie-
rzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 6 ust. 1 pkt 19) - ,,od
dnia spełnienia warunków, o których mowa w art. 9 ust. 6, do dnia zaprzestania speł-
niania tych warunków" (art. 13 pkt 13). Jak wynika z art. 9 ust. 6 ustawy w związku z
jej art. 6 ust. 1 pkt 19, obowiązek ubezpieczenia w odniesieniu do tej grupy ubezpie-
czonych istnieje tylko wtedy, gdy ,,nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i
nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych".
Wykładnia tych przepisów doprowadziła do powstania rozbieżności w orzecz-
nictwie. Stosując wykładnię opartą na dosłownym brzmieniu art. 6 ust. 1, 5, i 19 oraz
art. 9 ust. 1 i 6 ustawy, w wyroku z dnia 19 marca 2003 r., II UK 157/02 (OSNP 2004
nr 1, poz. 9), Sąd Najwyższy przyjął, że decyzja organu rentowego o wyłączeniu z
obowiązku ubezpieczenia społecznego, wydana na podstawie przepisów ustawy z
dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.) nie może wywoływać skutków
prawnych po wejściu w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli jej
postanowienia są sprzeczne z przepisami tej ustawy. W uzasadnieniu tego wyroku
wyrażono pogląd, że zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, osoby przebywające na urlopach wychowawczych podlegają obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do
emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń
społecznych. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy obowiązkowym ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypo-
spolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą
oraz osobami z nimi współpracującymi. Tym samym, w ocenianej sprawie, obowią-
zek ubezpieczenia emerytalno-rentowego zaczął (od dnia 1 stycznia 1999 r. - data
wejścia w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) wypływać nie z za-
trudnienia ale - z uwagi na korzystanie przez ubezpieczoną z urlopu wychowawcze-
go - z faktu prowadzenia działalności gospodarczej. Podobne stanowisko zajął Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 14 czerwca 2005 r., I UK 280/04 (OSNP 2006 nr 3-4,
poz. 61), wyrażając w nim pogląd, że korzystanie z urlopu wychowawczego lub po-
bieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego
(art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), stanowi odrębny
tytuł obowiązkowego ubezpieczenia (art. 9 ust. 6 tej ustawy), co w razie prowadzenia
pozarolniczej działalności rodzi obowiązek opłacania składek z tytułu tej działalności,
bez względu na równoczesne pozostawanie w stosunku pracy. Podobny pogląd wy-
raził Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 18 grudnia 2001 r., III AUa
1391/00 (OSA 2003 nr 8, poz. 33).
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał także wyroki Sądu Najwyższego repre-
zentujące tezę przeciwstawną, według której - ,,korzystanie z urlopów macierzyńskie-
go i wychowawczego w okresie pozostawania w stosunku pracy wyłącza obowiązek
ubezpieczenia z tytułu jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej działalności go-
spodarczej" (wyrok z dnia 18 stycznia 2005 r., II UK 128/04, OSNP 2005 nr 15, poz.
233). W jego uzasadnieniu wskazano, że przerwy w świadczeniu pracy z tytułu uro-
dzenia dziecka i sprawowania nad nim osobistej opieki nie są przerwami w wykony-
waniu pracy powodującymi utratę statusu pracownika. Stanowisko to uprawnia wnio-
sek, że - pozostając w okresach korzystania z urlopów macierzyńskiego i wycho-
wawczego w stosunku pracy - stosownie do art. 9 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy,
osoba taka nie podlega obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej. Mogła ona natomiast, zgodnie z art. 9 ust. 1
zdanie drugie ustawy, ubezpieczyć się dobrowolnie. Do przedstawionego poglądu,
odwołał się także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 października 2005 r., I UK
63/05, (dotychczas niepublikowany), zauważając w uzasadnieniu, że zgodnie z re-
gułami wykładni systemowej, dyspozycja art. 9 ust. 6 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 19
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wedle której ,,osoby przebywające na
urlopach macierzyńskich lub pobierające zasiłek macierzyński podlegają obowiązko-
wo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do
emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń
społecznych", nie dotyczy tych osób, które będąc pracownikami, prowadzącymi jed-
nocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, objęte zostały (zgodnie z dyspozy-
cją art. 9 ust. 1 tej ustawy) wyłącznie obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i
rentowymi z tytułu stosunku pracy, a następnie w ramach tego ubezpieczenia sko-
rzystały z prawa do zasiłku macierzyńskiego.
Odnosząc się do występujących w orzecznictwie rozbieżności, Rzecznik Praw
Obywatelskich opowiedział się za stanowiskiem, zgodnie z którym korzystanie z
urlopów macierzyńskiego i wychowawczego w okresie pozostawania w stosunku
pracy skutkuje obowiązkiem ubezpieczenia z tytułu jednoczesnego prowadzenia w
tych okresach działalności gospodarczej, ponieważ na gruncie przepisów ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, osoby przebywające na urlopach wychowaw-
czych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macie-
rzyńskiego mają odrębny status niż pracownicy, a zatem nie znajduje do nich zasto-
sowania zasada pierwszeństwa ubezpieczenia pracowniczego w związku z jedno-
czesnym prowadzeniem działalności gospodarczej, o której mowa art. 9 ust. 1
ustawy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wstępnie i porządkowo, należy zauważyć, że wątpliwości Rzecznika Praw
Obywatelskich w istocie budzi nie tyle obowiązek (ogólnie) ubezpieczenia społecz-
nego z tytułu jednoczesnego - obok korzystania z urlopów macierzyńskiego i wycho-
wawczego - prowadzenia w tych okresach działalności gospodarczej, ale obowiązek
podlegania, w takiej sytuacji, ubezpieczeniom emerytalno-rentowym.
Obowiązek podlegania ubezpieczeniu chorobowemu bowiem, uregulowany
został w art. 11 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, stanowiącym że
obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby wymienione w art. 6
ust. 1 pkt 1, 3 i 12 (a więc poza pracownikami również członkowie spółdzielni oraz
osoby odbywające zastępczą służbę wojskową), zaś wypadkowemu w art.12 ust. 1,
według którego obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podle-
gające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, za wyjątkiem jednak osób prze-
bywających na urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński
albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 12 ust. 2 ustawy).
Innymi słowy ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe między innymi dla
pracowników, natomiast dobrowolne (na wniosek) między innymi dla osób prowa-
dzących pozarolniczą działalność, natomiast ubezpieczenie wypadkowe nie obej-
muje osób, które nie są zagrożone zajściem wypadku przy pracy, w tym osób prze-
bywających na urlopach macierzyńskich lub wychowawczych oraz pobierających
różnego rodzaju świadczenia socjalne.

Przechodząc do kwestii merytorycznych, warto przypomnieć, że w ustawie z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej dalej
ustawą systemową, która uchyliła m.in. ustawę z dnia 25 listopada 1986 r. o organi-
zacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, wyodrębnione zostały cztery ryzyka
ubezpieczeniowe: emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe. Zostały one
odrębnie uregulowane, odpowiednio: emerytalne i rentowe w ustawie z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) obowiązującej od dnia 1 stycznia 1999
r., która uchyliła moc obowiązującą między innymi ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.)
oraz ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasa-
dach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz.
450 ze zm.), chorobowe w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby i macierzyństwa (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267), która uchyliła poprzednio obowiązującą
ustawę z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30,
poz. 143 ze zm.) i wypadkowe uregulowane ustawą z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 199, poz. 1673), która uchyliła ustawę z dnia 12 czerwca 1975 r. o świad-
czeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.). Te odrębne regulacje dotyczą więc różnych chronio-
nych ryzyk, które podlegają ochronie na podstawie odrębnej składki ubezpieczenio-
wej, gromadzonej w odrębnych funduszach wydzielonych w ramach Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych.
Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu i rentowym
oraz kwestie ewentualnego zbiegu różnych tytułów tych ubezpieczeń regulują art. 6 i
9 ustawy systemowej, stanowiąc - w części istotnej z uwagi na rozpatrywane zagad-
nienie - że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby
fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są między innymi pracowni-
kami (art. 6 ust. 1 pkt 1), osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz oso-
bami z nimi współpracującymi (art. 6 ust. 1 pkt 5) oraz osobami przebywającymi na
urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w
wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 6 ust. 1 pkt 19).
Tak więc ubezpieczenia emerytalne i rentowe dotyczą wszystkich osób utrzy-
mujących się z własnej pracy, a ustawa systemowa powiązała obowiązek ubezpie-
czenia nie tylko z działalnością przynoszącą stały dochód, ale także z faktem osiąga-
nia jakichkolwiek stałych źródeł dochodu, w tym z tytułu zasiłków z ubezpieczenia
społecznego (zasiłek macierzyński i wychowawczy), zasiłków dla bezrobotnych, za-
siłków stałe z pomocy społecznej oraz zasiłków i świadczeń socjalnych (por. I. Ję-
drasik-Jankowska: Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego tom 1,
Warszawa 2006 r., s. 55 i następne, podobnie J. Jończyk: Prawo zabezpieczenia
społecznego, Kraków 2001 r., s. 103 - 107).
Sygnalizowany wyżej podział ubezpieczeń społecznych na cztery rodzaje
oznacza nie tylko odrębną składkę na każdy rodzaj ubezpieczenia, ale także różny
zakres podmiotowy podlegających obowiązkowi ubezpieczenia z tytułu tych odręb-
nych ryzyk. Wszystkie grupy osób wymienione w art. 6 ust. 1 i 2 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych podlegają tylko obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego
i rentowych. Stosunek pracy jest szczególnym tytułem obowiązku ubezpieczenia
społecznego. Powstanie stosunku pracy powoduje bowiem jednoczesne (tzw. zasada
automatyzmu) powstanie stosunku ubezpieczenia społecznego.
Z kolei, w myśl ustawy systemowej, za osobę prowadzącą pozarolniczą dzia-
łalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na pod-
stawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, a
więc na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodar-
czej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.), a także ustawy z dnia 22 marca 1989 r. o
rzemiośle (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 979 ze zm.).
Obowiązkiem ubezpieczenia społecznego w zakresie ubezpieczenia emery-
talnego i rentowych objęte zostały również osoby pobierające różnego rodzaju zasiłki
i świadczenia w okresach przerw w pracy zawodowej z różnych przyczyn, w tym
osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, zasiłek macierzyński i zasiłek na zasa-
dach zasiłku macierzyńskiego. Zasiłek macierzyński i zasiłek na zasadach zasiłku
macierzyńskiego (art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa), przysłu-
gują z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ten pierwszy przysługuje ubezpieczo-
nej, która w dniu porodu podlegała obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniu cho-
robowemu, albo w okresie urlopu wychowawczego (art. 29 ust. 1 wyżej wskazanej
ustawy), natomiast drugi w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia choro-
bowego, o ile ubezpieczenie ustało w okresie ciąży, wskutek ogłoszenia upadłości
lub likwidacji pracodawcy lub z naruszeniem przepisów prawa stwierdzonym prawo-
mocnym orzeczeniem sądu (art. 30 ust. 1 tej ustawy). Składkę na ubezpieczenie
społeczne osób pobierających wymienione zasiłki finansuje w całości budżet pań-
stwa za pośrednictwem ZUS (art. 16 ust. 8 ustawy systemowej). Podstawę wymiaru
składki stanowi kwota pobieranego zasiłku.
Dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wycho-
wawczego przysługuje na podstawie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadcze-
niach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255 ze zm.) matce lub ojcu, opiekunowi fak-
tycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli nie podejmuje lub rezy-
gnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad
dzieckiem, które ma orzeczoną niepełnosprawność oraz konieczność stałej lub dłu-
gotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możli-
wością samodzielnej egzystencji, albo ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełno-
sprawności.
Zbieg obowiązku ubezpieczenia (art. 9 ust. 1 ustawy systemowej), dotyczy
tylko ubezpieczenia emerytalnego i rentowych i zachodzi wówczas, gdy jedna osoba
wykonuje kilka rodzajów działalności, z którymi wiąże się obowiązek ubezpieczenia
społecznego. Powołany przepis ustawy systemowej, ustalający reguły zbiegu róż-
nych tytułów ubezpieczenia, stanowi, że jeśli któryś z tych tytułów wystąpi w zbiegu z
innym tytułem wymienionym w art. 6 ust. 1 i 2 (tzw. tytułem ogólnym), to zawsze po-
jawia się obowiązek ubezpieczenia - tytuł taki ma charakter bezwzględny, a więc
jego istnienie nie prowadzi do zwolnienia z obowiązku ubezpieczenia. Tak więc w
przypadku zbiegu co najmniej dwóch tytułów bezwzględnych, oba one rodzą obowią-
zek ubezpieczenia, natomiast w razie zbiegu ze sobą pozostałych tytułów ogólnych,
ustawa systemowa przyjmuje zasadę pierwszeństwa w czasie.
Z przedstawionych przepisów i przytoczonych wyżej uwag, wynika więc, że
przebywanie na urlopach wychowawczych lub pobieranie zasiłku macierzyńskiego
albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, jest samodzielnym tytułem ubez-
pieczeniowym obok posiadania statusu pracownika czy statusu osoby prowadzącej
pozarolniczą działalność i powstaje w związku z osiąganiem przychodów ,,zasiłko-
wych", pełniących rolę swoistego substytutu wynagrodzenia.
Przepis art. 9 ust. 1 ustawy systemowej, przesądza, że osoby, będące między
innymi pracownikami, spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo
ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, są obejmowane ubez-
pieczeniem tylko z tytułu stosunku pracy (zasada pierwszeństwa ubezpieczenia pra-
cowniczego). Osoby te mogą dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpiecze-
niami emerytalnym i rentowymi również z innych tytułów. Warto pamiętać, że także
pracownicy, mający ustalone prawo do emerytury lub renty, podlegają obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (ust. 4).
Konkludując tę część uwag, należy przypomnieć, że obowiązkowo ubezpie-
czeniom emerytalnemu i rentowym, podlegają: pracownicy - od dnia nawiązania sto-
sunku pracy do dnia ustania tego stosunku (art. 13 pkt 1 ustawy systemowej), osoby
prowadzące działalność pozarolniczą - od dnia rozpoczęcia wykonywania działalno-
ści do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności ( art. 13 pkt 4), osoby pozo-
stające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasi-
łek w wysokości zasiłku macierzyńskiego - od dnia spełnienia warunków, o których
mowa w art. 9 ust. 6, do dnia zaprzestania spełniania tych warunków (art. 13 pkt 13).
W dalszym ciągu oznacza to, że ustawodawca przyjął zasadę pierwszeństwa obo-
wiązkowego ubezpieczenia z jednego - pracowniczego - tytułu, stanowiąc w art. 9
ust. 1 ustawy, że osoby będące pracownikami, ,,spełniające jednocześnie warunki do
objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytu-
łów", są obejmowane ubezpieczeniami tylko z jednego (pracowniczego) tytułu. W
stosunku do osób przebywających na urlopach wychowawczych lub pobierających
zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, obowiązek
ubezpieczenia z tego tytułu pojawia się tylko wtedy, gdy ,,nie mają ustalonego prawa
do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń
społecznych" (art. 9 ust. 6 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy systemowej). Z
powyższego wynika, że osoby przebywające na urlopach macierzyńskim i wycho-
wawczym, mające inny jeszcze, niż korzystanie z tych urlopów, tytuł rodzący obowią-
zek ubezpieczenia (np. prowadzenie działalności pozarolniczej), nie podlegają obo-
wiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19
ustawy, ale z mocy art. 6 ust. 1 pkt 5.
Niewątpliwie w okresach urlopów macierzyńskiego (art. 180 k.p.) i wycho-
wawczego (art. 186 k.p.), których udzielenie jest obowiązkiem pracodawcy, pracow-
nicy są zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy. Za czas tych urlopów pracownik
nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, otrzymując z tego tytułu świadczenia z za-
bezpieczenia społecznego - zasiłek macierzyński, albo dodatek z tytułu opieki nad
dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, rekompensujące w ja-
kiejś mierze niepobieranie wynagrodzenia. Fakt, że przerwy w świadczeniu pracy z
tytułu urodzenia dziecka i sprawowania nad nim osobistej opieki nie powodują utraty
statusu pracownika (rozumianego w art. 8 ust. 1 ustawy systemowej jako ,,osoba po-
zostająca w stosunku pracy") nie może jednak prowadzić do wniosku, że pozostaje
,,w mocy" pracowniczy tytuł ubezpieczenia. Trzeba przypomnieć, że stosownie do art.
16 ust. 2 ustawy systemowej, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - pono-
szą w równych częściach ubezpieczony i płatnik (pracodawca). Ze względu na to, że
podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego i zasiłku w wysokości zasiłku macie-
rzyńskiego, pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, należy przyjąć, że
ustał tytuł do podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego ze stosunku
pracy. Tak więc przerwy w świadczeniu pracy z tytułu urodzenia dziecka i sprawo-
wania nad nim osobistej opieki mają po stronie pracownika ten skutek, że nie ma on
obowiązku uiszczenia składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Obowiązku
tego nie ma również pracodawca ze względu na nieświadczenie pracy przez pra-
cownika - art. 16 ust. 8 ustawy systemowej, który stanowi, że w przypadku takich
osób, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe finansuje w całości budżet
państwa. Z powyższego wynika, że ustawodawca na czas opieki nad dzieckiem, w
miejsce stosunku pracy (mimo jego formalnego trwania), wprowadził odrębny tytuł
obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w postaci pobierania zasiłku macierzyń-
skiego i zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Skoro zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy systemowej, osoby przebywające na
urlopach wychowawczych i pobierające zasiłek macierzyński, albo zasiłek w wysoko-
ści zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu
i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają in-
nych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych, a obowiązkowemu
ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym podlegają osoby prowadzące pozarolniczą
działalność oraz osoby z nimi współpracujące (art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej),
to w sytuacji gdy obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych przestał wypły-
wać z zatrudnienia, a powstał z uwagi na korzystanie z urlopu wychowawczego i po-
bierania zasiłku macierzyńskiego, albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego
- pojawia się nowy tytuł obowiązkowego ubezpieczenia ze względu na prowadzenie
pozarolniczej działalności. Tytuł ten, tym samym ,,eliminuje" dotychczasowe ubezpie-
czenie z tytułu korzystania z urlopu wychowawczego i pobierania zasiłku macierzyń-
skiego, albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Takie stanowisko zostało zajęte w cytowanych wyrokach Sądu Najwyższego z
dnia 19 marca 2003 r., II UK 157/02 (OSNP 2004 nr 1, poz. 9) oraz z dnia 14
czerwca 2005 r., I UK 280/04 (OSNP 2006 nr 3-4, poz. 61) i wyrażone w nich poglądy
zasługują na aprobatę.
Tym się kierując, podjęto uchwałę jak w sentencji.
========================================