Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 26 kwietnia 2006 r.
III UZP 1/06

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera (sprawozdawca), Józef Iwulski, Roman Kuczyński (sprawozdawca, uzasad-
nienie), Jerzy Kuźniar, Zbigniew Myszka, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 kwietnia 2006 r. sprawy ze skargi
Szkoły Podstawowej [...] w K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w R. o zwrot składek na ubezpieczenie społeczne od wypłaconych nauczy-
cielskich dodatków mieszkaniowych, na skutek przedstawionego przez Sąd Najwyż-
szy postanowieniem z dnia 8 lutego 2006 r., III UZP 4/05, następującego zagadnie-
nia prawnego:

,,Czy dodatek mieszkaniowy wypłacany na podstawie art. 54 ust. 3 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118,
poz. 1112 ze zm.) jest wliczany do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
emerytalne i rentowe (art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych - Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Dodatek mieszkaniowy wypłacany nauczycielowi na podstawie art. 54
ust. 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst:
Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) jest wliczany do podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz.
887 ze zm.).

U z a s a d n i e n i e


Postanowieniem z dnia 8 lutego 2006 r. Sąd Najwyższy przekazał składowi
powiększonemu Sądu Najwyższego zagadnienie prawne: ,,Czy dodatek mieszkanio-
wy wypłacany na podstawie art. 54 ust. 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) jest wliczany
do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 18 ust. 1
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.?"
I. Zagadnienie to wystąpiło przy rozpoznawaniu przez Sąd Najwyższy jednego
z przedstawionych temu Sądowi do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 k.p.c. przez
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie budzącego poważne wątpliwości zagadnienia prawne-
go, a mianowicie, ,,czy wypłacany nauczycielowi dodatek mieszkaniowy określony w
art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpiecze-
nie społeczne ?" wyłonionego w sprawie żądania przez Szkołę Podstawową w K. od
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w R. zwrotu składki na ubezpieczenie
społeczne pobranej przez organ rentowy od dodatków mieszkaniowych wypłacanych
nauczycielom w latach 1999-2005, któremu to żądaniu Oddział ZUS w R. (Inspekto-
rat w P.) decyzją z dnia 30 marca 2005 r. odmówił. W uwzględnieniu odwołania
Szkoły od powyższej decyzji Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Przemyślu wyrokiem z dnia 23 czerwca 2005 r. zmienił zaskarżoną decyzję i usta-
lił, iż powodowa Szkoła nie była zobowiązana do opłacania składek na ubezpiecze-
nie społeczne z tytułu wypłacanego nauczycielom dodatku mieszkaniowego począw-
szy od dnia 1 stycznia 1999 r. i nakazał organowi rentowemu zwrot tych składek po-
cząwszy od 1 lutego 2000 r. Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, że doda-
tek mieszkaniowy przewidziany w art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela ma charakter so-
cjalny, nie stanowi zatem przychodu ze stosunku pracy, wchodzącego do podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu § 2 rozporządzenia Mi-
nistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych
zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
(Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.). Rozpoznając apelację organu rentowego od po-
wyższego wyroku Sąd Apelacyjny w Rzeszowie powziął przedstawioną wątpliwość
prawną, ponieważ:
1. Zgodnie z art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela, nauczycielowi posiadającemu
kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela przysługuje nauczycielski doda-
tek mieszkaniowy, którego wysokość uzależniona jest od stanu rodzinnego nauczy-
ciela. Wysokość tego dodatku może być zróżnicowana także w zależności od miej-
scowości, w której nauczyciel jest zatrudniony.
2. W orzecznictwie sądowym prezentowane są dwa odmienne poglądy
prawne na temat charakteru prawnego dodatku mieszkaniowego przysługującego
nauczycielom na podstawie art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela: a) wedle pierwszego z
nich - przysługujący nauczycielom dodatek mieszkaniowy jest świadczeniem związa-
nym ze stosunkiem pracy i nie stanowi przychodu z tytułu zatrudnienia w ramach
stosunku pracy, nie podlega więc wliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubez-
pieczenie społeczne oraz zdrowotne; taki pogląd prawny sformułowany został w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, między innymi w wyrokach Sądu Najwyższego: z
dnia 11 lipca 2002 r., II UKN 429/01; z dnia 6 lipca 2005 r., III UK 50/05; oraz z dnia 3
października 2005 r., III UK 96/05; b) natomiast wedle drugiego poglądu - dodatek
nauczycielski należy uznać za przychód ,,z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku
pracy" w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
oraz § 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymia-
ru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, a w konsekwencji podlega on
także wliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rento-
we; taki pogląd prawny sformułowany został również w orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego, w szczególności w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2005 r., I
UK 83/05; w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 grudnia 2002 r.,
II SA/Lu 923/01; oraz w glosie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r.,
II UKN 429/01 - OSP 2004 nr 4, poz. 47. Podobnie także, rozbieżne jest orzecznic-
two sądów apelacyjnych dotyczące tej kwestii prawnej (por. z jednej strony - wyrok
Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 grudnia 2004 r., III AUa 1474/04 oraz
wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 2 marca 2005 r., III AUa 60/05, a z
drugiej strony - wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 listopada 2001 r., III
AUa 306/00).

3. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 6 stycznia 1998 r. (U 15/97 - OTK
1998 nr 1, poz. 2), zajmując się kwestią oceny zgodności przepisów zarządzenia Mi-
nistra Edukacji Narodowej z dnia 4 marca 1997 r. w sprawie wysokości oraz szcze-
gółowych zasad przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkanio-
wego (M.P. Nr 16, poz. 154) z art. 54 ust. 3 i ust. 7 Karty Nauczyciela oraz z art. 5a
ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z
1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.) w związku z art. 12a i art. 15b ust. 1 pkt 3 i pkt 4
ustawy o finansowaniu gmin, nie wypowiedział się wprawdzie co do charakteru
prawnego nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego, stwierdził jednak, iż ,,fakt, że w
praktyce pobierane są składki na ubezpieczenia społeczne także od dodatków
mieszkaniowych, może to oznaczać nieprawidłowość praktyki (o czym Trybunał nie
może tu rozstrzygnąć), a nie zmianą charakteru prawnego dodatku mieszkanio-
wego".

4. W tej sytuacji, w opinii składu orzekającego Sądu Apelacyjnego w Rzeszo-
wie w niniejszej sprawie, ,,nauczycielski dodatek mieszkaniowy przysługujący na
mocy art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela, jest należnością ze stosunku pracy, której wy-
sokość, zasady przyznania i wypłaty określa szczegółowo rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2001 r. w sprawie wysokości oraz szczegóło-
wych zasad przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego
dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji
rządowej (Dz.U. Nr 56, poz. 585 ze zm.). Ma więc charakter roszczeniowy. Nauczy-
ciel może go dochodzić przed sądem pracy od swego pracodawcy, czyli dyrektora
szkoły. Stanowi więc podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne (art. 18
ustawy systemowej) - zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podat-
ku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176
ze zm.) oraz § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia
1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wymiaru składek na ubezpiecze-
nia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.) i art. 4 pkt 9 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz.
887 ze zm.)".

II. Sąd Najwyższy w składzie zwykłym podzielił pogląd prawny, jakiemu Sąd
Najwyższy dał wyraz w wyroku z dnia 29 września 2005 r. (sygn. akt I UK 83/05),
wedle którego nauczycielski dodatek mieszkaniowy (art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela)
jest przychodem ,,z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy" w rozumieniu za-
równo art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób
fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.), jak i w rozumieniu
§ 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w
sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpiecze-
nia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.), oraz stanowi on podsta-
wę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, ponieważ nie został
objęty wyłączeniami przewidzianymi w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych,
ani w żadnej innej ustawie, a także w § 2 powołanego rozporządzenia. Tym niemniej,
zważywszy na to, że uprzednio Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lipca 2005 r., III
UK 50/05, nawiązując do odmiennego poglądu prawnego wyrażonego wcześniej w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r., II UKN 429/01, stanął na stanowi-
sku, że wypłacany nauczycielowi na podstawie art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela do-
datek mieszkaniowy jest świadczeniem socjalnym, związanym wprawdzie ze stosun-
kiem pracy, ale nie stanowiącym przychodu z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku
pracy w rozumieniu art. 18 w związku z art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, a w konsekwencji niepodlegającym też wliczeniu do podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne - wobec stwierdzonej rozbieżności w orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego w odniesieniu do powyższej kwestii prawnej, skład orze-
kający Sądu Najwyższego postanowił przekazać w trybie art. 390 § 1 k.p.c. powięk-
szonemu składowi Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia sformułowane na wstępie
zagadnienie prawne.

III. W wyrokach z dnia 11 lipca 2002 r., II UKN 429/01 (OSNP 2003 nr 16, poz.
391), z dnia 6 lipca 2005 r., III UK 50/05 (OSNP 2006 nr 1-2, poz. 29) i z dnia 3 paź-
dziernika 2005 r., I UK 83/05 (OSNP 2006 nr 1-2, poz. 30) Sąd Najwyższy stanął na
stanowisku, że zgodnie z art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o syste-
mie ubezpieczeń społecznych oraz § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki So-
cjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, dodatek mieszkaniowy
wypłacany nauczycielom na podstawie art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela, ma charakter
socjalny, jest świadczeniem związanym ze stosunkiem pracy i nie stanowi przychodu
z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, a zatem nie podlega wliczeniu do
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Stanowisko to Sąd Najwyż-
szy oparł na następujących argumentach:
a) Przepis art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym
od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.), uważa
za przychody ze stosunku pracy (służbowego, spółdzielczego, pracy nakładczej)
wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczoną w naturze
bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń,
a w szczególności wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadlicz-
bowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i
wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a
ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość in-
nych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych. Natomiast
przepis art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jako przychód,
określa przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycz-
nych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, służby, wyko-
nywania mandatu posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania kary
pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku dla bez-
robotnych i stypendium, wypłacanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego, a
także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności oraz umowy agencyjnej lub
umowy zlecenia jak również z tytułu współpracy przy tej działalności lub współpracy
przy wykonywaniu umowy. Zdaniem Sądu Najwyższego, zakresy pojęciowe przy-
chodu pracownika zdefiniowane w tych przepisach są odmienne tzn., że pojęcie
przychodu z art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obejmuje tylko
te przychody w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych, które są dochodami z tytułu zatrudnienia ,,w ramach stosunku pracy", jest
więc pojęciem węższym od przychodu w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych, przez który należy rozumieć wszystkie przychody
uzyskiwane przez pracownika od pracodawcy (wyrok SN z dnia 6 lipca 2005 r., III UK
50/05).
b) Ponadto, w świetle art. 30 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela dodatek mieszka-
niowy nie jest składnikiem wynagrodzenia nauczyciela, skoro przepis ten z pojęcia
wynagrodzenia wyłącza dodatek mieszkaniowy z art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela.

c) Skoro wypłacanie dodatku mieszkaniowego związane jest z realizacją
prawa nauczyciela do mieszkania w miejscu pracy (art. 54 ust. 1 Karty Nauczyciela) i
- zdaniem Trybunału Konstytucyjnego (patrz: uzasadnienie wyroku z dnia 6 stycznia
1998 r.) - to nie wynika z prawa do wynagrodzenia, a jest ,,pochodną innego prawa,
przyznanego mu przez art. 54 ust. 1 Karty, a mianowicie prawa do mieszkania w
miejscu pracy"; roszczenie o dodatek mieszkaniowy nie jest roszczeniem ze stosun-
ku pracy, lecz tylko roszczeniem związanym ze stosunkiem pracy. Źródłem prawa
nauczyciela dla dodatku mieszkaniowego nie jest bowiem stosunek pracy, lecz fakt
wykonywania pracy w określonych warunkach.

d) Usytuowanie dodatku mieszkaniowego w rozdziale Karty Nauczyciela regu-
lującym uprawnienia socjalne i urlopy powoduje, że posługując się wykładnią syste-
mową, dodatek ten należy uznać za świadczenie socjalne.

e) Odnośnie do stanów faktycznych i prawnych spraw II UKN 429/01 i III UK
50/05, według przepisu art. 21 ust. 1 pkt 86 ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych (przepis ten został uchylony na mocy ustawy z dnia 12 listopada 2003 r. o
zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych ustaw,
Dz.U. Nr 202, poz. 1956 obowiązującej od dnia 1 stycznia 2004 r.) dodatki mieszka-
niowe wypłacane na podstawie art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela były wolne od podat-
ku dochodowego.

f) W końcu tzw. oskładkowanie dodatku mieszkaniowego powodowałyby uzy-
skanie przez nauczyciela zatrudnionego w miejscowości liczącej poniżej 5000 miesz-
kańców, emerytury lub renty wyższej od nauczyciela o takim samym stażu i wyna-
grodzeniu zatrudnionego w miejscowości zamieszkałej powyżej tej liczby, co byłoby
sprzeczne z wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP zasadą równości wobec prawa i dys-
kryminowałoby nauczycieli nieobjętych zakresem podmiotowym art. 54 Karty Nau-
czyciela.
Natomiast odmienne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w wyroku z dnia 29
września 2005 r., I UK 83/05 z uzasadnieniem, że:
a) Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi,
na podstawie art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przychód w
rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnie-
nia w ramach stosunku pracy, zaś zgodnie z tymi przepisami (art. 12 ust. 1 ustawy o
podatku dochodowym od osób fizycznych) przychodem ze stosunku pracy są wszel-
kiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężna świadczeń w naturze, bądź
ich ekwiwalenty, bez względu na źródła finansowania tych wypłat i świadczeń, a w
szczególności ,,wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe,
różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie
inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość, została z góry ustalana, a ponadto
świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieod-
płatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych". Zdaniem Sądu Najwyż-
szego, to wyliczenie dochodów ze stosunku pracy podlegających opodatkowaniu nie
ma charakteru wyczerpującego, zaś w piśmiennictwie wskazuje się nauczycielski
dodatek mieszkaniowy jako przykład ,,innej kwoty" zaliczanej do przychodu ze sto-
sunku pracy (A.Gomułowicz, J.Małecki: Ustawa o podatku dochodowym od osób fi-
zycznych, Warszawa 2003, s. 129).
b) W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego reprezentowane jest
stanowisko, że o tym, czy świadczenie jest przychodem ze stosunku pracy w rozu-
mieniu art. 12 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, decyduje
okoliczność, czy może je otrzymać wyłącznie pracownik w rozumieniu ustępu 4 tego
artykułu, czy także inna osoba, niezwiązana (aktualnie lub w przeszłości) z praco-
dawcą (wyrok NSA z dnia 26 marca 2003 r., III SA 2219/92 , ONSA 1993 nr 3, poz.
83), zaś dodatki mieszkaniowy i wiejski są obligatoryjnymi składnikami wynagrodze-
nia za pracę nauczyciela i organ prowadzący szkołę nie może, w drodze regulaminu,
uzależnić ich przyznania od posiadania odpowiednich środków pieniężnych (wyrok
NSA z dnia 11 grudnia 2002 r., II SA/Lu 923/01, Prawo Pracy 2004 nr 1, s. 38).

c) Przepis art. 21 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zawiera-
jący katalog zwolnień przedmiotowych z podatku, nie wymienia nauczycielskich do-
datków mieszkaniowych, natomiast katalog wyłączeń przedmiotowych i przedmioto-
wo-podmiotowych z podstawy wymiaru składek (§ 2 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 1998 r.) także nie wymienia tego dodatku, przy
czym wszystkie przychody wymienione w tym ostatnim przepisie nie stanowią pod-
stawy wymiaru składek niezależnie od tego, czy zostały zwolnione od podatku od
osób fizycznych według przepisów podatkowych, a to dlatego, iż przepisy art. 4 pkt 9
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i § 1 rozporządzenia z dnia 18 grudnia
1998 r. odsyłają do definicji przychodu, a nie do definicji ,,przychodów podlegających
opodatkowaniu". Bez znaczenia jest więc, że w okresie od 1 stycznia 2001 r. do 1
stycznia 2004 r. nauczycielski dodatek mieszkaniowy był wyłączony z podstawy opo-
datkowania.

d) Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne oraz opodatkowa-
nia podatkiem dochodowym od osób fizycznych nie jest wynagrodzenie za pracę,
lecz ,,przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych
osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku
pracy". Wynagrodzenie za pracę jest zawsze przychodem, natomiast składnik przy-
chodu nie musi mieć charakteru wynagrodzeniowego. Dlatego też określenie w art.
30 ust. 3 pkt 4 Karty Nauczyciela składników wynagrodzenia i wyłączenie z niego
,,dodatków socjalnych określonych w art. 54" nie decyduje, czy dodatek przewidziany
w art. 54 ust. 3 Karty może stanowić przychód osiągany przez pracownika z tytułu
zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

e) Na rzecz wyłączenia z ,,oskładkowania" nauczycielskiego dodatku mieszka-
niowego nie może przemawiać fragment uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytu-
cyjnego z dnia 6 stycznia 1998 r., U 15/97 (OTK ZU 1998, nr 1 poz. 2) ponieważ nie
dotyczył on charakteru prawnego tego dodatku, a w szczególności nie oceniał, czy
jest on przychodem a samo orzeczenie dotyczyło zgodności § 1, § 2 ust. 3 i 4 oraz §
7 zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 marca 1997 r. w sprawie wyso-
kości oraz szczegółowych zasad przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodat-
ku mieszkaniowego (M.P. Nr 16, poz. 154) z art. 54 ust. 3 i 7 Karty Nauczyciela oraz
z art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst:
Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.) w związku z art. 12a i art. 15b ust. 1 pkt 3 i 4
ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o finansowaniu gmin (Dz.U. Nr 129, poz. 600 ze
zm.), w kwestii przekroczenia przez Ministra Edukacji Narodowej upoważnienia z art.
54 ust. 7 Karty Nauczyciela.

f) W konsekwencji Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że dodatek miesz-
kaniowy jest świadczeniem ze stosunku pracy, ponieważ jego wysokość, zasady
przyznawania i wypłaty (dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych
przez organy administracji rządowej) określa rozporządzenie Ministra Edukacji Naro-
dowej z dnia 16 maja 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 56, poz. 5852 ze zm.; dla nauczy-
cieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorial-
nego wysokość oraz szczegółowe zasady przyznawania i wypłacania nauczyciel-
skiego dodatku mieszkaniowego ustala, w drodze regulaminu, organ prowadzący
szkołę). Dodatek stanowiąc zachętę dla nauczycieli do podejmowania pracy w śro-
dowiskach wiejskich i małomiasteczkowych, spełnia funkcje motywacyjne, przez co
jest bliższy składnikowi wynagrodzenia za pracę niż świadczeniu socjalnemu (por.
W.Muszalski: Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r., II UKN
429/01, OSP 2004, nr 4, poz. 47).

IV. Skład orzekający Sądu Najwyższego w uzasadnieniu postanowienia z dnia
8 lutego 2006 r. przedstawiającego składowi powiększonemu do rozstrzygnięcia
przedmiotowe zagadnienie prawne, uznał stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w
wyroku z dnia 29 września 2005 r., I UK 83/05, za trafne i szczegółowe oraz przeko-
nująco uzasadnione. Za takim też stanowiskiem opowiada się skład powiększony
Sądu Najwyższego. Analizując przedstawione zagadnienie prawne należy przypo-
mnieć, że w momencie wejścia w życie Karty Nauczyciela przewidywała ona dla na-
uczycieli zatrudnionych na terenie wsi i miast do 5 tys. mieszkańców prawo do ,,bez-
płatnego" mieszkania w miejscu pracy. W razie braku mieszkań w budynkach szkol-
nych i użytkowanych przez szkoły lub pozostających w zarządzie terenowych orga-
nów administracji państwowej organy te były zobowiązane do zawierania umów o
najem mieszkań dla nauczycieli z właścicielami mieszkań. Jeżeli nie było możliwości
zrealizowania prawa nauczyciela do bezpłatnego mieszkania lub nauczyciel nie ko-
rzystał z przysługującego mu uprawnienia, otrzymywał on dodatek mieszkaniowy,
którego zasady wypłacania i wysokość określało zarządzenie Ministra Oświaty i Wy-
chowania z dnia 30 czerwca 1992 r. w sprawie dodatku mieszkaniowego dla nauczy-
cieli (Dz.Urz. MOiW Nr 8, poz. 70). Ustawa z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie
ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 53, poz. 252) zamieniła prawo do bezpłatnego
mieszkania na prawo do mieszkania w miejscu pracy, ale z obowiązkiem pokrywania
opłat związanych z zajmowaniem mieszkania, oraz na prawo do częściowego zwrotu
czynszu i opłat z tytułu eksploatacji mieszkania. Szczegółowe kwestie regulowało
rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 grudnia 1992 r. w sprawie
wysokości czynszu i opłat eksploatacyjnych podlegających zwrotom oraz kwot należ-
nych nauczycielom z tego tytułu (Dz.U. z 1993 r. Nr 16, poz. 71). Kolejna nowela
Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz.U. Nr 87, poz. 396) zastąpiła prawo
do zwrotu czynszu i opłat eksploatacyjnych dodatkiem mieszkaniowym, uzależnio-
nym od stanu rodzinnego nauczyciela, przysługującym nauczycielom posiadającym
kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela. Wysokość dodatku oraz szcze-
gółowe zasady przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowe-
go określało zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 marca 1997 r. (M.P.
Nr 16, poz. 154). Zarządzenie to było przedmiotem postępowania przed Trybunałem
Konstytucyjnym, który w wyroku z 6 stycznia 1998 r., U 15/97 (OTK 1998 nr 1, poz.
2) uznał, iż przepisy tego zarządzenia są zgodne z art. 54 ust. 3 i 7 Karty Nauczy-
ciela i nie są niezgodne z art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie
oświaty (Dz.U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zm.) w związku z art. 12a i art. 15b ust. 1
pkt 3 i 4 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o finansowaniu gmin (Dz.U. Nr 129, poz.
600 ze zm.). Nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz.U. Nr 19, poz.
239 ze zm.) prawo do mieszkania w miejscu pracy zamieniła na prawo do lokalu
mieszkalnego na terenie gminy, w której położona jest szkoła zatrudniająca nauczy-
ciela. Jednocześnie na mocy tej noweli rozdzielone zostały kompetencje do określa-
nia wysokości nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego oraz szczegółowych zasad
jego przyznawania i wypłacania. W stosunku do nauczycieli zatrudnionych w szko-
łach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego regulacja tych kwestii
następuje w drodze regulaminu, o którym mowa w art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela.
Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania zachował natomiast uprawnienia w
stosunku do nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy ad-
ministracji rządowej. Delegację z art. 54 ust. 8 realizuje rozporządzenie Ministra Edu-
kacji Narodowej z dnia 16 maja 2001 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych
zasad przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego dla
nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rzą-
dowej (Dz.U. Nr 56, poz. 585 oraz z 2004 r. Nr 281, poz. 2791).

Opisana ewolucja prawa nauczyciela do bezpłatnego mieszkania w miejscu
pracy, poprzez zwrot opłat związanych z zajmowaniem mieszkania, prawa do czę-
ściowego zwrotu czynszu i opłat z tytułu kosztów eksploatacji mieszkania w prawo do
dodatku mieszkaniowego uzasadnia pogląd, że ,,świadczenie mieszkaniowe", mimo
uregulowania go w rozdziale 7 Karty Nauczyciela (Uprawnienia socjalne i urlopy)
straciło swój pierwotnie socjalny charakter i - w postaci dodatku mieszkaniowego -
stało się należnością ze stosunku pracy. Dlatego też nie można podzielić poglądu
Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 6 lipca 2005 r., III UK 50/05, iż źró-
dłem prawa do dodatku mieszkaniowego nie jest stosunek pracy, lecz fakt wykony-
wania pracy w określonych warunkach. Zgodnie bowiem z art. 29 § 1 pkt 2 k.p. i art.
22 § 2 k.p. oraz art. 14 pkt 1 Karty Nauczyciela istotnym elementem nawiązanego
(na podstawie umowy o pracę lub aktu mianowania) stosunku pracy jest miejsce wy-
konywania pracy. W momencie nawiązywania tego stosunku jego strony są świado-
me konieczności uwzględnienia tego obligatoryjnego elementu treści stosunku pracy,
co w przypadku nauczyciela zatrudnionego na terenie wiejskim oraz w mieście liczą-
cym do 5000 mieszkańców będzie powodowało przyznanie nauczycielowi dodatku
mieszkaniowego. Dodatek mieszkaniowy zatem, nawet nie będąc nominalnie skład-
nikiem wynagrodzenia nauczyciela w rozumieniu art. 30 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczy-
ciela, odpowiada pojęciu ,,różnego rodzaju dodatków" stanowiącym przychód ze sto-
sunku pracy, o jakim mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych i jest przychodem z tytułu zatrudnienia ,,w ramach stosunku pracy", o ja-
kim mowa w art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Rozbieżność
sformułowań z art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
(przychody ze stosunku pracy) i z art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (przychód z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy) nie uprawnia bo-
wiem do oceny, iż zakres przedmiotowy tych sformułowań jest odmienny. Skoro zaś
nauczycielski dodatek mieszkaniowy nie został objęty wyłączeniami z podstawy wy-
miaru składek przewidzianymi w § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej z dnia 18 grudnia 1998 r., powinien być wliczony do podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Przyjęcie takiego stanowiska nie koliduje z normami konstytucyjnymi (art. 32
Konstytucji RP). Kolizja taka nie może wynikać li tylko ze wspomnianego już wyżej
fragmentu uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 stycznia 1998
r., U 15/97, nieodnoszącego się do charakteru prawnego dodatku mieszkaniowego.
Natomiast teza o niekonstytucyjności uprzywilejowania emerytowanych nauczycieli
(rencistów) uprawnionych do dodatków mieszkaniowych w razie ich ,,oskładkowania"
w stosunku do nauczycieli o równym wynagrodzeniu i kwalifikacjach, a niemogących
korzystać z dodatków, może być zakwestionowana z powołaniem się na ,,pokrzyw-
dzenie" nauczycieli uprawnionych do dodatków mieszkaniowych z powodu ich ,,nie-
oskładkowania" w razie korzystania ze świadczeń z tytułu niezdolności do pracy,
zmniejszeniem wpływów do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i zmniejszeniem w
przyszłości emerytur i rent tych nauczycieli, których warunki pracy (na wsi i zatrud-
nionych w miejscowościach o liczbie mieszkańców mniejszej niż 5000), były rekom-
pensowane właśnie dodatkiem mieszkaniowym. Cechą relewantną bowiem ubezpie-
czenia emerytalnego jest między innymi, powiązanie wysokości świadczenia z wyso-
kością składki ubezpieczeniowej.

Z podanych względów Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi na przedstawione
mu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne jak w uchwale.
========================================