Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 16 listopada 1995 r.
III AZP 34/95

Przewodniczący SSN: Walery Masewicz, Sędziowie SN: Teresa Flemming-
-Kulesza, Adam Józefowicz, Jerzy Kwaśniewski (współsprawozdawca), Janusz
Łętowski, Walerian Sanetra (sprawozdawca), Andrzej Wróbel,
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Włodzimierza Skoniecznego, po roz-
poznaniu na posiedzeniu w dniu 16 listopada 1995 r. wniosku Ministra Sprawiedliwości
skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do rozpoznania przez
skład siedmiu sędziów Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych o
podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na następujące zagadnienie prawne:
Czy przepis art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 1993 r., Nr 90, poz. 416 i Nr 134, poz. 646
z 1994 r., Nr 43, poz. 163, Nr 90, poz. 419, Nr 113, poz. 547, Nr 123, poz. 602 i Nr
126, poz. 626 oraz z 1995 r., Nr 5, poz. 25) stanowi podstawę do odliczenia od docho-
du przy ustalaniu podstawy obliczenia podatku, wydatków poniesionych w roku
podatkowym przez podatnika na spłatę kredytów zaciągniętych przez spółdzielnię
mieszkaniową do dnia 31 maja 1992 r. na budownictwo mieszkaniowe oraz odsetek od
tych kredytów, o których mowa w przepisach dotyczących wykupu odsetek od kre-
dytów ze środków budżetu państwa, jako wydatków na wkład budowlany lub miesz-
kaniowy do spółdzielni mieszkaniowej w rozumieniu tego przepisu ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Przepis art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 90, poz. 416
ze zm.) stanowi podstawę do odliczenia od dochodu przy ustalaniu podstawy
obliczenia podatku wydatków poniesionych w roku podatkowym przez po-
datnika na spłatę kredytów zaciągniętych przez spółdzielnię mieszkaniową na
budownictwo mieszkaniowe wraz z odsetkami od tych kredytów, jako wydatków
na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni.


U z a s a d n i e n i e

Zagadnienie przedstawione przez Ministra Sprawiedliwości w formie pytania do
rozpatrzenia przez Sąd Najwyższy powstało w związku z rozbieżnościami interpreta-
cyjnymi jakie ujawniły się w orzecznictwie NSA dotyczącym pojmowania przepisu art. 26
ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób
fizycznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 90, poz. 416 ze zm.). W myśl tego
przepisu przy obliczaniu podstawy podatku dochodowego od osób fizycznych odlicza
się kwoty wydatków na cele mieszkaniowe podatnika przeznaczone na wkład
budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni mieszkaniowej, z wyjątkiem wkładu wyni-
kającego z przekształcenia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu na spółdziel-
cze własnościowe prawo do lokalu. Główna rozbieżność poglądów w orzecznictwie NSA
związana ze zróżnicowanym sposobem interpretacji tego przepisu dotyczy tych
przypadków, w których członkowie spółdzielni mieszkaniowych w danym roku
podatkowym spłacili kredyt (jego część) zaciągnięty przez spółdzielnię na budownictwo
mieszkaniowe oraz odsetki od tego kredytu.
W dwu orzeczeniach NSA powołanych w uzasadnieniu wniosku Ministra
Sprawiedliwości, a mianowicie w wyroku z dnia 22 września 1994 r., SA-P 746/94 oraz
w wyroku z dnia 28 października 1994 r., SA-P 1603/94 Sąd ten stwierdził, że od
podstawy podatku dochodowego skarżących, występujących w tych sprawach, nie
można było odliczyć kwoty wypłacone tytułem spłaty kredytu mieszkaniowego zaciąg-
niętego przez ich spółdzielnie mieszkaniowe, ale spłaconego w istocie przez
spółdzielców. W orzeczeniach tych NSA w gruncie rzeczy uznał, że przy rozstrzyganiu
wymienionej kwestii nie ma w ogóle zastosowania przepis art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, gdyż nie reguluje on zagadnienia
pokrywania przez członków spółdzielni mieszkaniowej wydatków stanowiących
następstwo wcześniejszego zaciągnięcia przez spółdzielnię kredytu bankowego na cele
budownictwa mieszkaniowego. W obu tych wyrokach NSA nie przedstawił rozwiniętego
rozumowania uzasadniającego twierdzenie, że w pojęciu ponoszenia "wydatków na cele
mieszkaniowe przeznaczonych na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni
mieszkaniowej" nie mieszczą się wydatki polegające na wpłaceniu do spółdzielni kwot
tytułem zwrotu kredytów wraz z odsetkami, jakie wcześniej spółdzielnia ta zaciągnęła na
budowę mieszkań. Sąd ten ograniczył się do argumentacji, iż stanowiące przedmiot
sporu stany faktyczne nie mieszczą się w dyspozycji art. 26 ust. 10 (w jego brzmieniu
obowiązującym w stosunku do stanów faktycznych rozpoznawanych przez NSA). Jest
to skądinąd oczywiste, gdyż przepis ten przewiduje (przewidywał), że jeżeli podatnik lub
jego małżonek otrzymali kredyt bankowy lub pożyczkę z zakładu pracy na cel określony
w art. 26 ust. 1 pkt 5 i 6, kwoty wydatkowane na ten cel zmniejsza się o kwotę kredytu
lub pożyczki, natomiast odliczeniu podlegają spłaty kredytu lub pożyczki wraz z
odsetkami w latach, w których są dokonywane. Ponieważ kredyt, w związku z którym
powstały spory, stanowiące przedmiot rozstrzygnięć NSA, nie został zaciągnięty przez
skarżących a przez ich spółdzielnię, to wspomniany przepis - mówiący o kredytach
(pożyczkach) zaciągniętych przez podatnika (podatku dochodowego od osób
fizycznych) lub jego małżonka nie mógł ze zrozumiałych względów mieć zastosowania.
Stąd też kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia problemu rozważanego przed
NSA we wskazanych wyrokach, nie miało więc to, jaki sens należy nadać przepisowi
art. 26 ust. 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, lecz to jak należy
pojmować art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c, a zwłaszcza to, jak szeroki zakres znaczeniowy
należy przypisać pojęciu wkładu budowlanego lub mieszkaniowego do spółdzielni
mieszkaniowej, co jednak w przytoczonych tu orzeczeniach NSA zostało pominięte.
Inaczej problem ten został ujęty przez NSA w jego wyrokach oznaczonych
sygnaturami III SA 1719/93 i III SA 1811/93 oraz SA-P 1934/94. W wyroku NSA z 10
listopada 1993 r., SA-P 1934/93 stwierdzono, że według przepisów ustawy z dnia 16
września 1982 r. - Prawo spółdzielcze, (Dz. U. Nr 30, poz. 210 ze zm.) wysokość
wkładu budowlanego przypadająca na członka spółdzielni wiąże się ściśle z wysokością
kosztów budowy przydzielonego mu mieszkania własnościowego, a spłata kredytu
zaciągniętego przez spółdzielnię mieszkaniową w części dotyczącej "udziału jej członka
w budowie stanowi w istocie uzupełnienie jego wkładu budowlanego". Zdaniem NSA
wyrażonym w tym wyroku, przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do nies-
łusznej, niezgodnej z intencją ustawodawcy, interpretacji przepisów prawnych prefe-
rujących podatników, którzy ponieśli wydatki na cele mieszkaniowe. W konsekwencji
NSA stwierdził, że przepis art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy o podatku dochodowym od
osób fizycznych dotyczy także tych podatników, którzy w roku podatkowym ponieśli
wydatki na cele mieszkaniowe w formie spłaty otrzymanego przez spółdzielnię
mieszkaniową kredytu bankowego i to w wysokości odpowiadającej ich wkładom
budowlanym, tj. udziałowi w kosztach budowy ich lokali mieszkalnych. Podobny
kierunek rozumowania znalazł wyraz w wyroku NSA z 29 lipca 1994 r., III SA 1799/93,
w którym wyjaśniono, że żaden z przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych nie zabrania odliczania od podstawy opodatkowania wydatków poniesionych
w danym roku podatkowym i przeznaczonych na spłatę wkładu budowlanego, gdy
budowa mieszkań finansowana była z kredytów zaciągniętych przez spółdzielnie
mieszkaniowe. Jest to okoliczność obojętna dla prawidłowego stosowania odliczeń,
gdyż to nie członek spółdzielni spłaca kredyt bankowy, nie on przecież był stroną
umowy kredytowej. Zgodnie z przepisami Prawa spółdzielczego (art. 208, 218, 226)
obowiązkiem członka spółdzielni mieszkaniowej jest uczestniczenie w kosztach budowy
mieszkania przez wniesienie wkładu budowlanego, który pokrywa całość kosztów
budowy. Ponadto, według uzasadnienia wyroku z 29 lipca 1994 r., z przepisu art. 26 ust.
1 pkt 5 lit. c wynika, że wydatki na wkład budowlany lub mieszkaniowy poniesione w
roku podatkowym podlegają odliczeniu bez względu na to, kiedy zobowiązanie do
uiszczenia wkładu powstało. Prawo do odliczenia wydatków na cele mieszkaniowe nie
jest przy tym uzależnione od źródła finansowania tych wydatków.
Analogiczne rozumowanie przedstawione zostało także w wyroku NSA z 23
sierpnia 1994 r., III SA 1811/93, w którym stwierdzono, że wykładnia gramatyczna prze-
pisu art. 26 ust.1 pkt 5 lit. c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
prowadzi do oczywistego wniosku, że wydatki na wkład budowlany lub mieszkaniowy
poniesione w roku podatkowym podlegają odliczeniu bez względu na to, kiedy zobo-
wiązanie do uiszczenia wkładu powstało, a ponadto, iż prawo do odliczenia wydatków
nie jest uzależnione od źródła finansowania tych wydatków. Przepis art. 26 ust. 10
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych reguluje jedynie sposób rozliczania
wydatków poniesionych na cele mieszkaniowe i dotyczy tylko tych przypadków, gdy
wydatki te są finansowane w całości lub w części z kredytu bankowego bądź pożyczki z
zakładu pracy zaciągniętej przez podatnika lub jego małżonka. Z przepisu tego nie
wynika jednak, że tylko taki wkład, który finansowany jest kredytem bankowym lub
pożyczką z zakładu pracy podlega odliczeniu od podstawy opodatkowania. Żaden z
przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie zabrania odliczenia
od podstawy opodatkowania wydatków poniesionych w danym roku podatkowym i
przeznaczonych na spłatę wkładu budowlanego lub mieszkaniowego, gdy budowa
mieszkań finansowana była z kredytu bankowego otrzymanego przez spółdzielnie
mieszkaniowe. Jest to zrozumiałe, ponieważ stroną umowy kredytowej jest spółdzielnia i
to ona spłaca kredyt a nie członek spółdzielni. Członek spółdzielni w tego rodzaju
stanach faktycznych spłaca wkład budowlany lub mieszkaniowy. Zgodnie bowiem z art.
208 § 1 oraz art. 218 § 3 i 226 § 1 Prawa spółdzielczego obowiązkiem członka
spółdzielni mieszkaniowej jest uczestniczenie w kosztach budowy mieszkania przez
wnoszenie wkładu budowlanego (w przypadku własnościowego prawa do lokalu), albo
wkładu mieszkaniowego (w przypadku lokatorskiego prawa do lokalu). W konsekwencji
takich unormowań wkład jest ekwiwalentem otrzymanego od spółdzielni mieszkania, a
poniesione na jego wniesienie wydatki są wydatkami na cele mieszkaniowe, o których
mowa w art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Kluczem do udzielenia prawidłowej odpowiedzi na postawione przez Ministra
Sprawiedliwości pytanie jest ustalenie, jaki zakres ma pojęcie wkładu budowlanego lub
mieszkaniowego do spółdzielni mieszkaniowej, a konkretnie, czy w jego obszarze
mieszczą się także wydatki ponoszone przez członka spółdzielni mieszkaniowej na
spłatę kredytów zaciągniętych przez spółdzielnię mieszkaniową na budownictwo miesz-
kaniowe. W myśl art. 208 § 1 Prawa spółdzielczego członkowie spółdzielni obowiązani
są uczestniczyć w kosztach budowy, eksploatacji i utrzymania nieruchomości
spółdzielczych, działalności społeczno-wychowawczej oraz w zobowiązaniach
spółdzielni z innych tytułów przez ponoszenie wkładów mieszkaniowych lub budowla-
nych oraz uiszczanie innych opłat zgodnie z postanowieniami statutu. Według art. 218 §
3 (w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy - Prawo
spółdzielcze oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 90, poz. 419) obowiązki
przewidziane w art. 208 § 1 (w przypadku lokatorskiego prawa do lokalu) członek
wykonuje przez: 1) wniesienie wkładu mieszkaniowego według zasad określonych w
statucie w wysokości odpowiadającej różnicy między kosztem budowy przypadającym
na jego lokal a uzyskaną przez spółdzielnię pomocą ze środków publicznych
(umorzeniem części kredytu zaciągniętego przez spółdzielnię na sfinansowanie kosztów
budowy lokalu), 2) uiszczenie innych opłat związanych z używaniem lokalu. Przed
zmianą wprowadzoną przez ustawę z 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy - Prawo
spółdzielcze oraz o zmianie niektórych innych ustaw, art. 218 § 3 stanowił, że obowiązki
przewidziane w art. 208 § 1 członek wykonuje przez wniesienie wkładu mieszkaniowego
w wysokości odpowiadającej części kosztów budowy przypadających na jego lokal oraz
przez uiszczenie opłat związanych z używaniem lokalu. Gdy idzie o własnościowe
Prawo do lokalu (art. 226 § 1), obowiązki przewidziane w art. 208 § 1 członek wykonuje
przez wniesienie wkładu budowlanego na zasadach określonych w statucie, w
wysokości odpowiadającej całości kosztów budowy przypadającej na jego lokal oraz
przez uiszczenie opłat związanych z używaniem lokalu.
Znamienne jest, że w przytoczonych przepisach Prawa spółdzielczego nie ma
mowy o spłacaniu przez członka spółdzielni - zobowiązanego do wniesienia wkładu
mieszkaniowego lub budowlanego - kredytu zaciągniętego przez spółdzielnię na
budowę mieszkań, w części w jakiej został on zużyty na zbudowanie lokalu danego
członka. Prowadzi to do wniosku, że skoro członek spółdzielni zobowiązany jest jedynie
do wniesienia wkładu oraz uiszczania opłat związanych z użytkowaniem lokalu (art. 218
§ 3, 226 § 1 Prawa spółdzielczego), to ponieważ - z oczywistych względów - spłacanie
przez niego kredytu wraz z odsetkami nie może być uznane za formę uiszczania opłat
związanych z użytkowaniem lokalu (kredyt bowiem został zaciągnięty przez spółdzielnie
na budowę lokali), wobec tego spłacanie kredytu wraz z odsetkami musi być uznane za
szczególną formę realizowania przez członka spółdzielni obowiązku wniesienia wkładu
mieszkaniowego lub budowlanego. Wnoszone przez spółdzielcę do spółdzielni kwoty
kredytu z odsetkami i z pozostałą częścią wkładu budowlanego stanowią dopiero
łącznie równowartość kosztów budowy (odpowiadają całości kosztów budowy
przypadających na jego lokal) i wobec tego nie mogą być wyłączone z pojęcia wkładu,
skoro wnoszony jest on w wysokości odpowiadającej całości kosztów budowy
przypadających na dany lokal. Podobnie jest w przypadku wkładu mieszkaniowego z
tym tylko, iż nie ma on odpowiadać całości kosztów budowy, lecz jedynie wysokości
kosztów budowy, pomniejszonych o uzyskaną przez spółdzielnię pomoc, która
znajdowała (i może nadal znajdować) wyraz w dokonywaniu umorzenia części kredytu
zaciągniętego przez nią na sfinansowanie kosztu budowy lokalu.
Kredyt budowlany na cele mieszkaniowe, który wchodzi w tym wypadku w
rachubę, nie jest kredytem zaciągniętym przez członka spółdzielni, lecz kredytem
udzielonym spółdzielni, natomiast jest spłacany przez członka i to nie dlatego, że on go
zaciągnął, lecz z tej racji, iż ma on obowiązek pokrycia kosztów budowy lokalu
stanowiącego przedmiot jego prawa lokatorskiego bądź własnościowego, a więc z tego
powodu, że ciąży na nim powinność wniesienia wkładu mieszkaniowego bądź
budowlanego. Zobowiązanym z tytułu zaciągniętego kredytu wobec banku jest spół-
dzielnia, natomiast spłata, która dokonywana jest przez członka spółdzielni mieszka-
niowej następuje na rzecz tej spółdzielni, co oznacza, iż nie jest on ani podmiotem, który
zawarł umowę kredytu, ani też nie przejmuje on odpowiedzialności wynikającej z takiej
umowy wobec instytucji kredytującej. Wkład mieszkaniowy w spółdzielni lokatorskiej był
wnoszony w wysokości odpowiadającej części kosztów budowy przypadających na ten
lokal. Stąd też "koszt" kredytu (w odpowiedniej części) pokrywany jest przez członka
spółdzielni jako integralny element wkładu mieszkaniowego. Tak zwany członkowski
koszt budowy lokalu lokatorskiego obejmował zaliczkę na wkład mieszkaniowy (z reguły
10% kosztów budowy) oraz pozostałą część, na którą udzielano niskoprocentowego
kredytu, którego spłata była rozkładana na wieloletnie raty. Członek spłacał spółdzielni
raty kredytu wraz z odsetkami, a ta rozliczała się z bankiem. Zasady tego typu ustalono
między innymi w szczególności w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 grudnia
1988 r. w sprawie ogólnych zasad udzielania kredytu bankowego na cele mieszkaniowe
(Dz. U. z 1989 r., Nr 1, poz. 1). Przewidywano w nim zwłaszcza udzielanie
spółdzielniom mieszkaniowym kredytu na budowę mieszkań w domach wielorodzinnych
przydzielanych na warunkach lokatorskiego lub własnościowego prawa do lokalu.
Kredyt był udzielany na realizację zadania inwestycyjnego do wysokości kosztów
budowy budynków mieszkalnych. Gdy był to kredyt wykorzystany przez spółdzielnię na
warunkach lokatorskiego prawa do lokalu, to zasadniczo spłacany był w następujący
sposób: 1. w wysokości 10% - jednorazowo, 2. w wysokości 60% - w okresie do 40 lat
oraz 3. w wysokości 30% - podlegał jednorazowemu umorzeniu. Podobne zasady
spłacania kredytu ustalone zostały także dla kredytu wykorzystanego przez spółdzielnię
na warunkach własnościowego prawa do lokalu, z tym że wpłata jednorazowa wynosiła
co najmniej 20%, a umorzenie kredytu w wysokości 30% wykorzystania kredytu
przewidziane było tylko w razie jednorazowej spłaty jego całości, dokonanej przed
zasiedleniem mieszkania (§ 3 rozporządzenia z 30 grudnia 1988 r.). Z regulacji tych
niedwuznacznie wynika, że kredyt był udzielany spółdzielni mieszkaniowej a nie jej
członkom i jednocześnie - z tego punktu widzenia - brak było jakościowej różnicy
między kredytem udzielanym na cele budownictwa mieszkaniowego lokatorskiego, jak i
własnościowego (prawa do lokalu). Obok wniosków wypływających z wykładni
językowej art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych,
okoliczność ta przemawia przeciwko zróżnicowanemu traktowaniu pojęcia wkładu w
zależności od tego, czy w rachubę wchodzi wkład budowlany, czy też mieszkaniowy i
przyjęciu, że np. w pojęciu tego pierwszego wkładu mieści się także spłacony "kredyt",
natomiast jest on wyłączony z zakresu "wkładu mieszkaniowego".
Pewne wątpliwości co do objęcia pojęciem wkładu mieszkaniowego lub bu-
dowlanego także tych wydatków członka spółdzielni, które służą pokryciu zaciągniętego
wcześniej przez spółdzielnię kredytu, mogą rodzić się w związku ze zwyczajowym
odróżnieniem i przeciwstawianiem sobie wkładu oraz kredytu pokrywanego przez
członka, co znajduje wyraz w terminologii statutów spółdzielczych, a także ze sposobem
zredagowania art. 229 § 1a Prawa spółdzielczego (przepis ten wprowadzony został
przez ustawę z dnia 7 lipca 1994 r.). Przeciwstawianie to nie może jednak przekreślać
wniosków wynikających z art. 208, 218 § 3 i 226 § 1 Prawa spółdzielczego, gdyż to one
właśnie mają znaczenie decydujące dla ustalenia ustawowego zakresu pojęcia wkładu
mieszkaniowego i budowlanego.W myśl art.229 § 1a, z równowartości własnościowego
prawa do lokalu ustalonej w sposób przewidziany w § 1 potrąca się nie wniesioną przez
członka część wkładu budowlanego,a w przypadku,gdy nie został spłacony kredyt
zaciągnięty przez spółdzielnię na sfinansowanie kosztów budowy danego lokalu - kwotę
nie spłaconego kredytu wraz z odsetkami.Na tle tego przepisu można dowodzić - choć i
to nie jest oczywiste - iż przeciwstawia się w nim pojęcie wkładu budowlanego
zobowiązaniu z tytułu zaciągniętego kredytu (w części w jakiej obciąża on w sensie
ekonomicznym członka spółdzielni). Prowadzić to może do odróżnienia pojęcia wkładu
budowlanego w szerszym, właściwym tego słowa rozumieniu, od pojęcia wkładu w
węższym (technicznym) ujęciu, z którego wyłącza się wydatki ponoszone przez członka
spółdzielni z tytułu spłaty kredytu. Ponieważ jednak przy ustaleniu zakresu
znaczeniowego "wkładu budowlanego lub mieszkaniowego" podstawową rolę odgrywają
te przepisy Prawa spółdzielczego, które zawierają elementy definiujące jego istotę,
wobec tego one też mają znaczenie rozstrzygające i skutkiem tego należy przyjąć, iż
gdy w przepisach ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych mowa jest o
wkładzie budowlanym lub mieszkaniowym, to ustawodawca ma na myśli takie
rozumienie tego wyrażenia, które w świetle Prawa spółdzielczego można i należy uznać
za podstawowe. Rozumieniem tym jest zaś to, które wychodzi z założenia, iż wkładem
budowlanym jest to, co stanowi "ekwiwalent", czy też po prostu co jest wyrażane jako
kwota pieniężna stanowiąca równowartość kosztów budowy w całości (w wypadku
wkładu budowlanego) lub w odpowiedniej proporcji (w odniesieniu do wkładu
mieszkaniowego) albo jeszcze inaczej mówiąc - w dużym uproszczeniu - cena nabycia
prawa (lokatorskiego lub własnościowego) do mieszkania spółdzielczego. Z punktu
widzenia członka spółdzielni jest przy tym bez znaczenia, czy to, co musi on wpłacić do
spółdzielni w związku z otrzymaniem mieszkania jest ustalane jako następstwo
wcześniej zaciągniętego przez spółdzielnię kredytu na budowę jego mieszkania, czy też
jako pokrycie wydatków sfinansowanych ze środków własnych spółdzielni, czy też jako
zaliczka wniesiona przez niego jeszcze przed dostarczeniem mu lokalu, z której
pokrywane były w części koszty budowy jego lokalu. Zarówno wniesiony przez niego
wąsko rozumiany wkład, jak i spłacany przez niego kredyt, stanowią dla niego łączną
cenę, którą musi on zapłacić za otrzymane mieszkanie.
To, iż członek zobowiązany jest do spłacania kredytu zaciągniętego przez
spółdzielnię nie oznacza, iż to ona z kolei w określonej części udziela kredytu członkowi,
nie zawiera on bowiem ze spółdzielnią umowy kredytu (pożyczki), obowiązek zaś
spłacania kredytu wynika z postanowień statutowych i stanowi element statutowych
ustaleń dotyczących wkładu mieszkaniowego lub budowlanego. Spłacany kredyt wraz z
pozostałą częścią wkładu mieszkaniowego lub budowlanego stanowią określoną całość,
gdyż łącznie warunkują prawo członka spółdzielni do lokalu, a tym samym zaspokojenie
jego potrzeb mieszkaniowych. Jest to o tyle istotne, że ulga podatkowa przewidziana w
art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ma na
względzie stymulowanie obywateli do zaspokajania swoich potrzeb mieszkaniowych za
pośrednictwem spółdzielni mieszkaniowych, temu zaś lepiej służy szerokie pojmowanie
wkładów mieszkaniowych i budowlanych, a przy tym nie bardzo wiadomo, dlaczego
gorzej miałyby być traktowane wydatki ponoszone przez spółdzielcę na pokrycie
przypisanego mu do zwrotu kredytu niż wpłaty z tytułu wąsko rozumianego wkładu, czy
też dlaczego ulga podatkowa nie miałaby być związana ze spłatą kredytu a z realizacją
wąsko ujętego wkładu, skoro dla spółdzielcy jeden i drugi typ wydatków stanowi
warunek zaspokojenia jego potrzeb mieszkaniowych. Należy przy tym jeszcze raz
podkreślić, że tzw. spłata kredytu dla spółdzielcy nie jest w gruncie rzeczy żadną spłatą
kredytu skoro on żadnego kredytu nie zaciągał; kredyt spłaca spółdzielnia, natomiast
spółdzielca pokrywa część kosztów swojego lokalu, która ustalona zostaje w
szczególny, pośredni sposób przez powiązanie go z faktem zaciągnięcia kredytu na
budowę mieszkań przez spółdzielnię i stosownie do wielkości kosztów poniesionych na
budowę lokalu przydzielonego danemu spółdzielcy.
Przedstawione powyżej rozumowanie prowadzi do wniosku, iż trafne jest to
stanowisko, które znalazło wyraz w orzeczeniach NSA przyjmujących na tle art. 26 ust.
1 pkt 5 lit. c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych szerokie, ustawowe
(wynikające z Prawa spółdzielczego) rozumienie wkładu budowlanego i miesz-
kaniowego i odpowiednio do tego szeroko ujmujące krąg wydatków na cele mieszka-
niowe przewidziane w tym przepisie. Jest ono uzasadnione nie tylko w świetle wniosków
wynikających z wykładni logiczno - językowej tego przepisu oraz przepisów art. 208,
218 § 3 i 226 § 1 Prawa spółdzielczego, ale i z uwagi na ratio legis regulacji zawartych
w art. 26 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Celem tego przepisu jest
preferowanie i stymulowanie starań o uzyskanie mieszkania z własnych środków, w tym
poprzez rozwój budownictwa spółdzielczego i stąd ważne jest to, czy i w jakim stopniu
członek spółdzielni bezpośrednio angażuje swoje środki w budowę mieszkania (spłatę
jego wartości), nie zaś jak formalnie kwalifikowane są dokonywane przez niego wpłaty
na rzecz spółdzielni i jak są one nazywane, gdyż jest to - z tego punktu widzenia - rzecz
drugorzędna i techniczna.
Ponadto - na płaszczyźnie wykładni funkcjonalnej i aksjologicznej - powstaje
pytanie, dlaczego to kredyt zaciągnięty bezpośrednio przez członka spółdzielni w banku
oraz pożyczka uzyskana w zakładzie pracy (art. 26 ust. 10 ustawy o podatku docho-
dowym od osób fizycznych) mają mieć wpływ na zakres jego obciążeń podatkowych
(podstawę obliczenia podatku), natomiast "kredyt" (jeżeli by przyjąć takie podejście)
zaciągnięty pośrednio przez spółdzielnię na jego rzecz miałby tu być pomijany.
Oznaczałoby to swoistą "dyskryminację" tego "kredytu", zachęcanie spółdzielców do
zaciągania kredytów bezpośrednio w bankach, co z kolei prowadzi do podważania racji
bytu spółdzielczości mieszkaniowej, z czym trudno się zgodzić. Innymi słowy,
przeciwnicy przyjętego przez Sąd Najwyższy stanowiska są zdania, że "kredyt" ten nie
może być uwzględniany przy ustalaniu podstawy podatku dochodowego od osób
fizycznych z tej racji, iż jest właśnie "kredytem" w istocie zaciągniętym w banku niejako
za pośrednictwem spółdzielni przez członka spółdzielni (jest jego kredytem, bo on go
spłaca) i dlatego właśnie nie stanowi on części wkładu budowlanego lub mieszkanio-
wego, a jednocześnie nie może być on brany w rachubę na podstawie art. 26 ust. 10
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, gdyż nie jest on kredytem za-
ciągniętym w banku przez członka spółdzielni lub jego małżonka. Jeżeli więc "kredyt"
jest w istocie kredytem, to należałoby uznać, iż zaciągnięty on został przez podatnika,
tyle tylko, że za pośrednictwem spółdzielni i wobec tego powinien mieć zastosowanie
przepis art. 26 ust. 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, natomiast
gdy nie jest to kredyt zaciągnięty przez spółdzielcę, to wobec tego z jego punktu
widzenia nie jest to w ogóle kredyt, a w konsekwencji nie ma żadnych rzeczowych i
formalnych przeszkód, by nie należało go uważać za część (formę) wkładu
mieszkaniowego lub budowlanego.
Pytanie Ministra Sprawiedliwości dotyczy stanu prawnego, jaki odnosił się do
wydatków poniesionych przez podatnika na spłatę kredytów zaciągniętych przez spół-
dzielnię mieszkaniową do dnia 31 maja 1992 r. na budownictwo mieszkaniowe oraz
odsetek od tych kredytów, o których mowa w przepisach dotyczących wykupu odsetek
od kredytów ze środków budżetu państwa. Z uzasadnienia pytania wynika, iż powstałe
wątpliwości w istocie odnosiły się do spraw, w których istniał problem dokonania
odliczeń od podstawy opodatkowania za rok podatkowy 1992 i 1993. Stąd też
przedmiotem analizy były przepisy art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c oraz art. 26 ust. 10 ustawy o
podatku dochodowym od osób fizycznych w brzmieniu, w jakim obowiązywały one w
tym czasie. Przepisy te w zasadzie miały ten sam kształt, aż do wejścia w życie ustawy
z dnia 16 grudnia 1993 r. o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodat-
kowania i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 134, poz. 646), jeżeli nie liczyć dodanego
w art. 26 ust. 1 pkt 5 zwrotu zastrzegającego, że idzie o wydatki poniesione w roku
podatkowym. W ustawie z 16 grudnia 1993 r., art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c otrzymał
brzmienie: "wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni mieszkaniowej, z
wyjątkiem wkładu wynikającego z przekształcenia spółdzielczego lokatorskiego prawa
do lokalu na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wniesiony przed objęciem
lokalu lub budynku". Natomiast przepis art. 26 ust. 10 otrzymał treść: "jeżeli podatnik
skorzystał z odliczenia od dochodu wydatków poniesionych na cele określone w ust. 1
pkt 5 lit. b) - f), a następnie wycofał ze spółdzielni wniesiony wkład albo w całości
zmienił przeznaczenie lokalu lub budynku z mieszkalnego na użytkowy, do dochodów
uzyskanych w roku podatkowym, w którym nastąpiło wycofanie wkładu lub zmiana
przeznaczenia lokalu (budynku), dolicza się kwoty uprzednio odliczone z tego tytułu".
Kolejna zmiana tych przepisów nastąpiła w ustawie z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie
niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania oraz niektórych innych ustaw (Dz.
U. z 1995 r., Nr 5, poz. 25), w której przywrócono pierwotne brzmienie art. 26 ust.1 pkt 5
lit. c, przez skreślenie wyrazów "wniesiony przed objęciem lokalu lub budynku
mieszkalnego".
Zmiany te w ocenie Sądu Najwyższego potwierdzają konkluzje do jakich należy
dojść na tle analizy przepisu art. 26 ust. 1 pkt 5 lit.c i art.26 ust.10 ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych w jej poprzednim brzmieniu.W szczególności
uchylenie zasady z art.26 ust.10 tej ustawy,w myśl której istotne było to, czy podatnik
lub jego małżonek uzyskał kredyt bankowy lub pożyczkę z zakładu pracy na pokrycie
wkładu mieszkaniowego lub budowlanego,świadczy o tym,że nie należy wyciągać zbyt
daleko idących wniosków na tej podstawie,że istniała możliwość dokonywania odliczeń
zgodnie z regułami ujętymi w tym przepisie i na tej podstawie wyprowadzać wnioski co
do tego jak szeroko powinno być ujmowane pojęcie "wkładów", o których mowa w art.26
ust.1 pkt 5 lit.c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Ponadto wprowa-
dzenie zasady,że z ulgi podatkowej korzystają tylko wkłady wniesione przed objęciem
lokalu lub budynku mieszkalnego, może być rozumiane w ten sposób, iż ustawodawca
"podatkowy" przyjmuje w istocie szerokie rozumienie wkładu budowlanego i
mieszkaniowego i wobec tego chcąc ograniczyć możliwość odliczania od podstawy
opodatkowania "kredytów" spłacanych przez spółdzielnię po otrzymaniu lokalu wprowa-
dził do ustawy zastrzeżenie, którego wcześniej w niej nie było. Gdyby bowiem pojęcie
wkładu było wąsko rozumiane, ustanowienie takiego uregulowania byłoby zbędne, a w
każdym razie wysoce wątpliwe.
Podobne wnioski nasuwają się także z analizy przepisu art. 6 ustawy z dnia 2
grudnia 1994 r. o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania oraz
niektórych innych ustaw, w myśl którego przy ustalaniu podstawy obliczenia podatatku,
zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, podatnik
może w latach 1995-1999 odliczyć od dochodu wydatki poniesione na spłatę zadłużenia
z tytułu zaciągniętych przez spółdzielnie mieszkaniowe do dnia 31 maja 1992 r.
kredytów na budownictwo mieszkaniowe, o których mowa w przepisach dotyczących
wykupu odsetek od tych kredytów ze środków budżetu państwa. Kwota tych odliczeń w
każdym roku podatkowym nie może przekroczyć 20% kwoty określonej w art. 26 ust. 3
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Z przepisu tego niedwuznacznie
wynika, że możliwe jest odliczanie od dochodu wydatków poniesionych z tytułu "kredytu"
budowlanego lub mieszkaniowego, co stanowi jedynie potwierdzenie reguły wynikającej
z art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Z wykładni
systemowej wynika bowiem w szczególności, iż nie idzie w tym wypadku o ustanowienie
reguły odliczania określonych wydatków od dochodu, gdyż gdyby tak miało być, to
regulacja tego typu powinna znaleźć się bezpośrednio w tekście ustawy o podatku
dochodowym, czego ustawodawca jednakże nie uczynił. Stąd też sens przytoczonego
przepisu art. 6 ustawy z 2 grudnia 1994 r. nie może być inaczej wyjaśniany jak tylko w
ten sposób, iż ustanawia on na pewien czas określone odstępstwa od ogólnych zasad
wynikających między innymi z art. 26 ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy o podatku dochodowym
od osób fizycznych.
Z powyżej przytoczonych względów Sąd Najwyższy na przedstawione mu
pytanie prawne udzielił odpowiedzi jak w sentencji.

========================================