Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 12 października 1995 r.
III AZP 19 /95


Przewodniczący Prezes SN: Jan Wasilewski, Sędziowie SN -
Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Józef Iwulski, Jerzy
Kwaśniewski, Janusz Łętowski, Walery Masewicz
(współsprawozdawca), Andrzej Wróbel,


Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Waldemara
Grudzieckiego, w sprawie ze skargi Przedsiębiorstwa
Wielobranżowego "O." Spółki z o.o. w B. na decyzję Izby
Skarbowej w B. z dnia 31 sierpnia 1993 r. [...] w przedmiocie
wymiaru podatku dochodowego od osób prawnych za 1992 r., po
rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 12 października 1995
r., zagadnienia prawnego przekazanego przez skład pięciu
sędziów Sądu Najwyższego składowi siedmiu sędziów Izby
Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu
Najwyższego postanowieniem z dnia 1 czerwca 1995 r., [...]


Czy kradzież z włamaniem do budynku podatnika, powodująca
utratę środków obrotowych (pieniężnych) jest zdarzeniem
losowym w rozumieniu art.. 15 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 15
lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz o
zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania
(Dz. U. Nr 21, poz. 86)?


p o d j ą ł następującą uchwałę:


Kradzież z włamaniem do budynku podatnika, który dołożył
należytej staranności w celu jej uniknięcia, powodująca stratę
w środkach obrotowych, była zdarzeniem losowym w rozumieniu
art. 15 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku
dochodowym od osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw
regulujących zasady opodatkowania (Dz. U. Nr 21, poz. 86 ze
zm.) w brzmieniu tego przepisu obowiązującym w 1992 r.

U z a s a d n i e n i e


Zagadnienie prawne przytoczone we wstępnej części uchwały
wyłoniło się przy rozpoznawaniu rewizji nadzwyczajnej od
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego
w Gdańsku z dnia 26 października 1994 r. [...]. Wnoszący
rewizję nadzwyczajną - Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego -
zakwestionował wykładnię pojęcia "zdarzenie losowe" dokonaną
przez Naczelny Sąd Administracyjny (a wcześniej przez organy
podatkowe) występującego w pierwotnym brzmieniu art. 15 ust. 2
pkt 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od
osób prawnych oraz o zmianie niektórych ustaw regulujących
zasady opodatkowania (Dz. U. Nr 21, poz. 86 ze zm.) - zwanej
dalej ustawą.

Rozpoznawana sprawa dotyczy podatku dochodowego od osób
prawnych za 1992 r. W tymże roku podatnik poniósł stratę w
środkach obrotowych spowodowaną kradzieżą z włamaniem. Stratę
tę odliczył od przychodu, natomiast organ podatkowy (Urząd
Skarbowy) wymierzył podatek odpowiednio wyższy, uznając taki
sposób ustalenia dochodu za bezpodstawny. Pogląd ten
podzielony został następnie przez Izbę Skarbową oraz Naczelny
Sąd Administracyjny.

Spór powstały na tle wykładni wymienionego przepisu
sprowadzał się do tego, czy kradzież z włamaniem (a więc
działanie człowieka) może być uznane za zdarzenie losowe.
Przepis art. 15 ust. 2 pkt 2 ustawy w jego pierwotnym
brzmieniu stanowił, że kosztami uzyskania przychodów są
również "straty częściowe lub całkowite w środkach trwałych i
środkach obrotowych, spowodowane zdarzeniami losowymi; straty
są potrącalne w wysokości nie pokrytej odszkodowaniem z tytułu
ubezpieczeń i odpisami amortyzacyjnymi".

Organy podatkowe i Naczelny Sąd Administracyjny
twierdziły, że kradzież z włamaniem nie może być uznana za
zdarzenie losowe w rozumieniu tego przepisu. Zdarzenia losowe
należy bowiem powiązać - ich zdaniem - z działaniami sił
przyrody (ogień, powódź, grad). Natomiast wnoszący rewizję
nadzwyczajną twierdził, że nie ma żadnych przesłanek prawnych,
które przemawiałyby przeciwko uznaniu kradzieży za zdarzenie
losowe w rozumieniu wyżej wymienionego przepisu ustawy. Zwykły
skład Sądu Najwyższego przedstawiając zagadnienie prawne
składowi powiększonemu uznał, że wykładnia omawianego pojęcia
budzi poważne wątpliwości. Nie zostało ono zdefiniowane w
prawie podatkowym. Za zdarzenia losowe należy - zdaniem tego
składu - niewątpliwie uznać zdarzenia spowodowane działaniem
siły wyższej (np. uderzenie pioruna, powódź, pożar, eksplozja,
grad, obsunięcie się ziemi lub tąpnięcia). Są one zaliczane do
zdarzeń losowych w przepisie § 7 rozporządzenia Ministra
Finansów z dnia z dnia 21 grudnia 1990 r. w sprawie ogólnych
warunków ubezpieczenia obowiązkowego budynków wchodzących w
skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych
(Dz. U. Nr 92, poz. 546 ze zm.). Są wszakże działania ludzkie
wykazujące również cechy przemożnej przemocy (np. napad
uzbrojonej bandy). Wątpliwość wyrażona w uzasadnieniu pytania
prawnego sprowadza się zatem do tego, czy pojęcie zdarzenia
losowego, użyte w omawianym przepisie, może być utożsamiane z
pojęciem sił przyrody, czy też powinno być rozumiane szerzej,
w sposób uwzględniający również inne zdarzenia przypadkowe
zewnętrzne, którym obiektywnie nie da się zapobiec.

Rozważenie przedstawionego zagadnienia prawnego należało
rozpocząć od ustalenia naturalnego (potocznego) znaczenia
pojęcia "zdarzenie losowe", skoro - jak wyżej wspomniano -
ustawodawca nie zdefiniował go. W takim rozumieniu zdarzeniem
losowym nazwać można byłoby wszystkie takie zdarzenia, które
są zależne od losu, nieprzewidywalne, niemożliwe do uniknięcia
nawet przy zachowaniu należytej staranności o swoje sprawy.

Zbliżony sens przymiotnika "losowy" podaje "Słownik
języka polskiego" (PWN 1994, t. II). Prosta wykładnia językowa
prowadzi zatem do wniosku, że rozumienie zwrotu "zdarzenia
losowe" użytego w omawianym przepisie nie może być ograniczone
do przypadków siły wyższej oraz do klęsk i innych wydarzeń
spowodowanych działaniem żywiołów lub sił przyrody. Działania
człowieka mogą być również uznane za zdarzenia losowe dla
innego człowieka.

Przykład pożaru dobrze ilustruje te wnioski. Pożar
niewątpliwie powinien być uznany za zdarzenie losowe zarówno
wtedy, gdy spowodowany został przez uderzenie pioruna lub na
skutek wadliwie działającej instalacji elektrycznej, jak i
wówczas, gdy spowodował go człowiek (trzecia osoba dla
poszkodowanego), nieumyślnie lub przez podpalenie. Za
zdarzenia losowe nie mogłyby być uznane skutki działań lub
zaniedbań samego poszkodowanego, gdyż pozbawione byłyby dla
niego samego elementu "losowości", czyli zależności od kolei
losu.

Już powyższe rozważania oparte na prostej wykładni
językowej prowadzą do konieczności udzielenia twierdzącej
odpowiedzi na przedstawione pytanie. Skoro jednak w
analizowanym przepisie ustawy mowa jest o stratach "w
wysokości nie pokrytej odszkodowaniem z tytułu ubezpieczenia",
warto rozważyć również rozumienie zwrotu "zdarzenia losowe" w
prawie ubezpieczeń majątkowych. Doktryna tej dziedziny prawa
wyjaśniała znaczenie tego pojęcia, wyróżniając następujące
jego cechy: niepewność nastąpienia, niemożność przewidzenia,
czy i kiedy określone zdarzenie nastąpi, niezależność
zdarzenia losowego od woli jednostki, która została nim dotk-
nięta, a także statystyczną prawidłowość, nadzwyczajność,
losowość.

W doktrynie tego prawa zaznacza się też, że zdarzenia
losowe mogą być spowodowane nie tylko działaniem sił przyrody,
ale również działaniami ludzkimi (z tym, że dla samego
działającego zdarzenie to nie może mieć prawnych skutków
zdarzenia losowego). Powyższe rozważania prowadzą do wniosku,
że nie jest uprawnione utożsamianie zwrotu "zdarzenia losowe"
występującego w omawianym przepisie z pojęciem siły wyższej,
ani też nie ma podstaw do ograniczenia jego zakresu do działań
sił przyrody. Takie ograniczenie należałoby uznać za
bezpodstawne w myśl zasady "lege non distinquente". Skoro
bowiem ustawodawca posłużył się pojęciem "zdarzenie losowe",
nie ograniczając jego zakresu, to należy zakładać, że obejmuje
ono zarówno zdarzenia spowodowane przez siły przyrody, jak i
wywołane działaniem człowieka.

Zdaniem Sądu Najwyższego brak jest podstaw do przypisania
szczególnego znaczenia tytułowi oraz treści jednego z
przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 grudnia
1990 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia obowiązkowe-
go budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia
i innych zdarzeń losowych (Dz. U. Nr 92, poz. 546, ze zm.).
Ten akt prawny dotyczy - jak widać - obowiązkowego
ubezpieczenia majątkowego działalności rolniczej, a więc
trudno dopatrzyć się jego związku z omawianą problematyką
podatkową.

Niezależnie od tego, treść przepisu § 7 tego
rozporządzenia nie upoważnia do twierdzenia, że zawiera on
definicję pojęcia zdarzenia losowego. W przepisie tym ure-
gulowano jedynie zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela w
ramach tego obowiązkowego ubezpieczenia. Bezpodstawne jest
wnioskowanie, że skoro w tym akcie prawnym nie uregulowano
odpowiedzialności ubezpieczyciela za kradzieże, to nie są one
zdarzeniami losowymi.

Podsumowując tę część rozważań stwierdzić należy, że
zarówno prosta wykładnia językowa, jak i odniesienie się do
doktryny prawa ubezpieczeń majątkowych pozwalają na objęcie
pojęciem "zdarzenia losowego" - w rozumieniu omawianego prze-
pisu - również przypadków spowodowanych działaniem osoby
ludzkiej. Kradzież jest jednym z takich przypadków, jednakże
tylko pod pewnymi warunkami. Pomijając kradzieże pozorowane
(gdyż nie mogłyby być one w ogóle uznane za kradzieże), zazna-
czyć trzeba, że kradzież jest zdarzeniem losowym dla
okradzionego tylko wówczas, gdy zachowane są przesłanki owej
"losowości". Musi być zatem zdarzeniem nieprzewidywalnym, nie
do uniknięcia. Nie można by uznać za zdarzenie losowe kra-
dzieży środków obrotowych w ogóle nie zabezpieczonych lub
nienależycie zabezpieczonych. Podkreślić trzeba, że
przedmiotem rozważań jest pojęcie odnoszące się do podatników
będących osobami prawnymi, dla których podjęcie wszelkich
działań dla uniknięcia strat spowodowanych kradzieżą powinno
być oczywistością. Należałoby od takich podatników wymagać
nawet szczególnej staranności w przeciwdziałaniu kradzieżom.
Jeżeli ci podatnicy przez swoje działania lub zaniechania
dopuszczają do powstania strat spowodowanych kradzieżą, to
kradzież w tych warunkach traci cechę "losowości". Nie może
być uznana zatem za "zdarzenie losowe" w rozumieniu
analizowanego przepisu.

Przepis ten - art. 15 ust. 2 pkt 2 ustawy - ma
zastosowanie w sprawie, w której wyłoniło się zagadnienie, w
pierwotnym swym brzmieniu, gdyż chodzi o podatek należny za
1992 r. W następnym roku przepis ten był znowelizowany ustawą
z dnia 6 marca 1993 r. o zmianie niektórych ustaw regulujących
zasady opodatkowania oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr
28, poz. 127). Istota tej nowelizacji sprowadzała się do tego,
że zrezygnowano ze szczegółowego wymieniania kosztów uzyskania
przychodów poprzestając na ogólnym sformułowaniu, że są nimi
koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów z wyjątkiem
kosztów wymienionych w przepisie art. 16 ust. 1. W tym
ostatnim przepisie, w punkcie 5 stwierdzono, że nie uważa się
za koszty uzyskania przychodów "strat w środkach trwałych i
obrotowych spowodowanych zdarzeniami losowymi w części
pokrytej odpisami amortyzacyjnymi oraz otrzymanym
odszkodowaniem z tytułu ubezpieczenia". W jednej z następnych
nowelizacji ustawy (dokonanej ustawą z dnia 16 grudnia 1993 r.
o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania i
niektórych innych ustaw - Dz. U. Nr 134, poz. 646) skreślono
wyrazy: "spowodowanych zdarzeniami losowymi".

Przedstawiona ewolucja regulacji prawnej nie ma
pierwszorzędnego znaczenia dla treści udzielonej odpowiedzi.
Istotne było jedynie zaznaczenie, że uchwała odnosi się do
treści przepisu art. 15 ust. 2 pkt 2 obowiązującej w 1992 r.

Z tych wszystkich względów należało podjąć uchwałę o
treści podanej w sentencji.
=======================================