Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 10 listopada 2004 r.
II UZP 9/04

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Jerzy Kwaśniewski, Józef Iwulski, Zbigniew Hajn, Jerzy Kuźniar (spra-
wozdawca, uzasadnienie), Barbara Wagner (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 listopada 2004 r.
sprawy z wniosku Stanisława D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w B. o nienależne świadczenie, na skutek zagadnienia prawnego przeka-
zanego przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 11
sierpnia 2004 r., sygn. akt II UK 445/03, do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi
Sądu Najwyższego :

,,Czy prawo do emerytury ulega zawieszeniu na podstawie art. 103 ust. 2a
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), jeżeli
emeryt nie rozwiąże wszystkich stosunków pracy wiążących go ze wszystkimi praco-
dawcami, u których pozostawał w zatrudnieniu bezpośrednio przed dniem nabycia
prawa do emerytury, także w wypadku, gdy przy ustalaniu emerytury i jej wysokości
uwzględnione zostały okresy i zarobki z tytułu zatrudnienia uzyskiwane przez eme-
ryta tylko u niektórych spośród tych pracodawców ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Prawo do emerytury ulega zawieszeniu, jeżeli emeryt nie rozwiąże
wszystkich stosunków pracy, w których pozostawał bezpośrednio przed dniem
nabycia prawa do emerytury (art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).

U z a s a d n i e n i e

Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2004 r. [...] Sąd Najwyższy w składzie roz-
poznającym kasację przedstawił powiększonemu składowi Sądu Najwyższego - w
trybie art. 39314 k.p.c. - do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne: ,,czy prawo do eme-
rytury ulega zawieszeniu na podstawie art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia
1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), jeżeli emeryt nie rozwiąże wszystkich
stosunków pracy wiążących go ze wszystkimi pracodawcami, u których pozostawał w
zatrudnieniu bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, także w wy-
padku, gdy przy ustalaniu emerytury i jej wysokości uwzględnione zostały okresy i
zarobki z tytułu zatrudnienia uzyskiwane przez emeryta tylko u niektórych spośród
tych pracodawców ?"
Powyższe zagadnienie wyłoniło się przy rozpoznaniu kasacji wniesionej przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku z dnia 8 października 2003 r. w następujących okolicznościach sprawy:
ZUS - Oddział w B. decyzją z dnia 19 kwietnia 2002 r. zobowiązał wniosko-
dawcę Stanisława D. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia emerytalnego za
okres od dnia 1 lipca 2000 r. do dnia 31 marca 2002 r., wskazując, że w tym czasie
wnioskodawca kontynuował zatrudnienie bez uprzedniego rozwiązania stosunku
pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał pracę bezpośrednio przed naby-
ciem prawa do emerytury. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Białymstoku wyrokiem z dnia 11 grudnia 2002 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy od
powyższej decyzji, stwierdzając w uzasadnieniu, że skoro wnioskodawca, który uzy-
skał prawo do emerytury począwszy od dnia 1 czerwca 1998r. na podstawie decyzji
z dnia 10 lipca 1998 r. nie rozwiązał przed dniem 1 lipca 2000 r. stosunków pracy z
wszystkimi dotychczasowymi pracodawcami, mimo iż był pouczony o treści art. 103
ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (w decyzji z dnia 5 czerwca 2000 r.), to istniała podstawa do
zawieszenia emerytury. W wyniku apelacji wnioskodawcy Sąd Apelacyjny w Białym-
stoku wyrokiem z dnia 11 marca 2003 r. uchylił powyższy wyrok i sprawę przekazał
do ponownego rozpoznania, zwracając uwagę, że Sąd pierwszej instancji nie wyja-
śnił, czy rzeczywiście nie doszło do rozwiązania stosunku pracy wnioskodawcy z
pracodawcą, na rzecz którego wykonywał on zatrudnienie bezpośrednio przed dniem
uzyskania prawa do emerytury.
W wyniku ponownego rozpoznania sprawy, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 27 maja 2003 r. [...] zmienił
zaskarżoną decyzję i stwierdził, że wnioskodawca nie jest zobowiązany do zwrotu
pobranego świadczenia emerytalnego za okres od dnia 1 lipca 2000 r. do dnia 31
marca 2002 r. Według ustaleń Sądu, wnioskodawca w dniu 1 czerwca 1998 r. po
uzyskaniu prawa do emerytury rozwiązał z dniem 30 czerwca 1998 r. umowę o pracę
z ,,zasadniczym pracodawcą", a następnie zawierał z nim okresowe umowy o pracę,
natomiast kontynuowanie przez wnioskodawcę dodatkowego zatrudnienia (w niepeł-
nym wymiarze czasu pracy) w dacie nabycia uprawnień emerytalnych - w ocenie
Sądu - nie wpływa na zawieszenie prawa do świadczenia stosownie do art. 103 ust.
2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 8 października 2003 r. [...] od-
dalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od wskazanego wyżej wyroku.
W kasacji pełnomocnik organu rentowego zarzucił naruszenie art. 103 ust. 2a
w związku z art. 138 ustawy emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych ,,przez błędną wykładnię wskutek przyjęcia, że kontynuowanie dodatkowe-
go zatrudnienia przez wnioskodawcę w niepełnym wymiarze czasu pracy bez
uprzedniego rozwiązania umów o pracę z pracodawcami, na rzecz których wykony-
wał je bezpośrednio przed nabyciem prawa do emerytury ustalonym decyzją organu
rentowego, nie powoduje zawieszenia prawa do emerytury bez względu na wyso-
kość uzyskiwanego przez niego dochodu, jeśli rozwiązał on umowę o pracę z praco-
dawcą, gdzie był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy oraz ustalenie, że nie
pobrał on nienależnego świadczenia emerytalnego w rozumieniu art. 138 ww. ustawy
i nie jest zobowiązany do jego zwrotu."
W ocenie składu orzekającego Sądu Najwyższego, art. 103 ust. 2a ustawy o
emeryturach i rentach z FUS budzi wątpliwości, a w orzecznictwie sądowym pojawiła
się rozbieżność w sposobie interpretacji i stosowania tego przepisu.
W wyroku z dnia 19 lutego 2004 r., II UK 263/03, Sąd Najwyższy wyraził po-
gląd prawny, wedle którego ,,użycie przez ustawodawcę terminu 'pracodawca' w licz-
bie pojedynczej nie jest równoznaczne z ograniczeniem kontynuowania zatrudnienia
tylko do jednego pracodawcy, lecz powinno być odnoszone do wszelkich stosunków
pracy kontynuowanych przez emeryta po dniu nabycia prawa do emerytury. Inaczej
rzecz ujmując dla uniknięcia zawieszenia prawa do emerytury, emeryt powinien roz-
wiązać wszystkie stosunki pracy, wiążące go ze wszystkimi pracodawcami, u których
pozostawał w zatrudnieniu bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury,
niezależnie od tego, czy do podstawy wymiaru emerytury przyjęto zarobki od wszyst-
kich, czy też tylko od jednego z pracodawców (...). Przepis art. 103 ust. 2a ustawy
emerytalnej wyraża zasadę, że pracownikowi, który nabył prawo do emerytury przy-
sługuje jedno świadczenie - albo emerytura z ubezpieczenia społecznego albo wy-
nagrodzenie z tytułu zatrudnienia (...). Pracownik, który osiągnął wiek emerytalny
może wybrać status emeryta lub zachować, pomimo nabycia prawa do emerytury,
status pracowniczy. Nie może jednak łączyć bez ograniczeń statusu emeryta i pra-
cownika, a co za tym idzie otrzymywać równocześnie świadczenia z tytułu utraty
zdolności do dotychczasowej pracy (wiek emerytalny jest konwencjonalnym wiekiem
utraty zdolności do zarobkowania własną pracą) i z tytułu kontynuowania zatrudnie-
nia, do wykonywania którego utracił zdolność (por. także wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 19 lutego 2004 r., II UK 274/03, niepublikowany)." Ten pogląd prawny podzielają
też konsekwentnie organy rentowe.
Jest jednak znamienne, że pomimo sformułowania przytoczonego wyżej po-
glądu prawnego, Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanego orzeczenia z dnia 19
lutego 2004 r. uznał za stosowne podkreślić równocześnie, że w rozpoznawanej
sprawie: ,,wysokość emerytury, którą powód pobierał, została ustalona na podstawie
zarobków z tytułu zatrudnienia w szkole, jak i bibliotece. Warunek rozwiązania za-
trudnienia przed dniem 1 lipca 2000 r. został spełniony tylko u jednego z pracodaw-
ców - szkole, natomiast zatrudnienie w bibliotece było kontynuowane (...). Wskutek
powyższych okoliczności występuje więc obowiązek zwrotu emerytury w części doty-
czącej kontynuowanego zatrudnienia w bibliotece (z wyłączeniem części dotyczącej
emerytury nauczycielskiej)." Rozumowanie to nawiązuje wyraźnie do odmiennego
poglądu prawnego, wedle którego z dyspozycji art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach
i rentach z FUS wynika, iż jeżeli emeryt po uzyskaniu prawa do emerytury rozwiązał
swój stosunek pracy z pracodawcą, na rzecz którego bezpośrednio przed dniem na-
bycia prawa do emerytury wykonywał zatrudnienie, które stanowiło podstawę przy-
znania tego prawa, to wówczas brak jest podstawy do zawieszenia przyznanego mu
prawa do emerytury z tej przyczyny, że nadal kontynuował zatrudnienie u innego
pracodawcy, u którego był zatrudniony przed uzyskaniem prawa do emerytury, o ile
ani to dodatkowe zatrudnienie, ani też uzyskiwane z jego tytułu zarobki nie stanowiły
podstawy do określenia jego prawa do emerytury oraz jej wysokości. Sąd Apelacyjny
w Katowicach w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 lutego 2003 r. [...] (wyrok ten był na-
stępnie przedmiotem postępowania kasacyjnego zakończonego wydaniem wymie-
nionego wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2004 r.), wyraził opinię,
że za przyjęciem takiej interpretacji art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z
FUS przemawia także wykładnia logiczna, celowościowa i historyczna, bowiem no-
welizacja art. 103 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w wyniku której wprowa-
dzony został do tego przepisu ust. 2a, była następstwem zmian restrukturyzacyjnych
kopalni na Śląsku oraz innych wielkich zakładów przemysłowych, których pracownicy
(dotyczyło to w szczególności: górników i hutników) w obawie przed utratą dotych-
czasowych miejsc pracy z powodu procesów restrukturyzacji przemysłu, występowali
masowo z wnioskami o przyznanie prawa do górniczej (wcześniejszej) emerytury,
aby ustalić (sprawdzić) swoje uprawnienia emerytalne na przyszłość, a następnie - w
wypadku uzyskania prawa do emerytury nadal kontynuowali dotychczasowe zatrud-
nienie. Rozbieżność pomiędzy praktyką organów rentowych i orzecznictwem sądo-
wym w kwestii sposobu określania daty uzyskania przez tych pracowników statusu
emeryta oraz powstania prawa do świadczenia emerytalnego i prawa do wypłaty
tego świadczenia, doprowadziła właśnie do uchwalenia powyższej nowelizacji art.
103 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
W konsekwencji, zależnie od sposobu odpowiedzi na postawione pytanie
prawne, rozstrzygnięcie w kwestii zawieszenia emerytury uzyskanej przez pracowni-
ka, który nadal kontynuuje zatrudnienie u choćby jednego z pracodawców, u których
był zatrudniony również bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do emerytury, albo
będzie wymagało uprzedniego ustalenia, czy to kontynuowane przez emeryta za-
trudnienie i uzyskiwane z tego tytułu zarobki stanowiły podstawę przyznania i okre-
ślenia wysokości należnej emerytury, albo też będzie podejmowane ,,automatycznie"
w każdej sytuacji kontynuowania przez emeryta jakiegokolwiek wcześniejszego za-
trudnienia także po uzyskaniu prawa do emerytury.

Sąd Najwyższy w składzie powiększonym zważył, co następuje:

Prawo do emerytur i rent (według sformułowania ustawowego, a właściwie
prawo do realizacji - wypłaty - przyznanych świadczeń) ulega zawieszeniu lub świad-
czenia te ulegają zmniejszeniu na zasadach określonych w art. 104 -106 ustawy z
dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Powołane przepisy zostały umieszczone w dziale VIII, regulującym
zasady ustalania świadczeń, rozdziale II, odnoszącym się wprost do zawieszania lub
zmniejszania świadczeń. Wskazane wyżej przepisy stanowią po pierwsze, że prawo
do świadczeń powstaje z mocy prawa - po spełnieniu warunków określonych w prze-
pisach, a po drugie, że realizacja tego prawa (wypłata) ulega zawieszeniu lub świad-
czenia te ulegają zmniejszeniu (na zasadach określonych w ustawie) w razie osiąga-
nia przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia spo-
łecznego. Przesłanką zawieszenia prawa do (wypłaty) świadczenia - emerytury, renty
z tytułu niezdolności do pracy lub renty rodzinnej dla jednego uprawnionego - jest
osiągnięcie przychodu w kwocie wyższej niż 130 % przeciętnego miesięcznego wy-
nagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Główne-
go Urzędu Statystycznego (kwota graniczna górna). W razie osiągania przychodu w
kwocie przekraczającej 70 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał
kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystyczne-
go, nie wyższej jednak niż 130 % tej kwoty (kwota graniczna dolna), świadczenie
ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymal-
nego zmniejszenia obowiązująca w dniu 31 grudnia 1998 r. w wysokości wskazanej
w ustawie.
Instytucja zawieszania prawa do świadczenia została wprowadzona do pol-
skiego porządku prawnego ustawą z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów o
rentach i zaopatrzeniach (Dz.U. Nr 21, poz. 93) i wyrażała, podobnie jak i późniejsza
ustawa z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 6) ogólną zasadę, że renta starcza (emerytu-
ra) ulega zawieszeniu na czas wykonywania zatrudnienia lub posiadania dochodów z
innych źródeł. Ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pra-
cowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40 poz. 267 ze zm.) stopniowo rozluźniała tę zasadę.
Początkowo prawo do świadczenia ulegało zawieszeniu w razie wykonywania za-
trudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy (art. 81 pkt 1), by przejść przez art. 24
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.) do zawieszenia prawa do emerytury lub renty w razie osiągania określonych
dochodów. Ogólnie rzecz ujmując, można powiedzieć, że do dnia 31 grudnia 1998 r.
- data wejścia w życie obecnie obwiązującej ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - spowodowane to było
osiąganiem wynagrodzenia lub dochodu w określonej wysokości z tytułu wykonywa-
nia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo pozarolniczej działalności gospo-
darczej. Przepis art. 103 ust. 2a ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r., dodany do
niej został przez art. 2 ustawy z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (Dz.U. Nr 9, poz. 118) i wszedł w życie z dniem 1 lipca 2000 r.
Stanowi on, iż ,,prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość
przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez
uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał
je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji or-
ganu rentowego".
Użycie przez ustawodawcę terminu ,,pracodawca" w liczbie pojedynczej nie
może być rozumiane jako równoznaczne z ograniczeniem kontynuowania zatrudnie-
nia tylko do jednego pracodawcy, lecz powinno być odnoszone do wszelkich stosun-
ków pracy kontynuowanych przez emeryta po dniu nabycia prawa do emerytury. Dla
uniknięcia więc zawieszenia prawa do emerytury, emeryt powinien rozwiązać
wszystkie stosunki pracy, wiążące go z pracodawcami, u których pozostawał w za-
trudnieniu bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, niezależnie od
tego, czy do podstawy wymiaru emerytury przyjęto zarobki od wszystkich, czy też
tylko od jednego z pracodawców. W tym zakresie należy w pełni podzielić stanowi-
sko i argumentację zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 października
2003r., II UK 146/03 (OSNP 2004 nr 16, poz. 289). Takie rozumienie przedstawio-
nego przepisu ma dodatkowe oparcie we wnioskowaniu z mniejszego na większe
(argumentum a minori ad maius). Jeżeli dla realizacji prawa do emerytury (wypłaty
emerytury), konieczne jest rozwiązanie umowy o pracę u pracodawcy, na rzecz któ-
rego wykonywana była ona bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury
(zakazane jest kontynuowanie pracy), ustalonym w decyzji organu rentowego, to tym
bardziej konieczne jest rozwiązanie innych (pozostałych) stosunków pracy łączących
zainteresowanego, niewątpliwie bowiem pracownikowi, który nabył prawo do emery-
tury przysługuje albo emerytura z ubezpieczenia społecznego albo - jeżeli nie dojdzie
do rozwiązania stosunku pracy - wynagrodzenie z tytułu wykonywanego zatrudnie-
nia. Ten sam pogląd został wyrażony w wyroku z dnia 19 lutego 2004 r., II UK 263/03
(dotąd niepublikowany). Analogiczne stanowisko - bez szerszego uzasadnienia - zo-
stało też zajęte w artykule E. Dziubińskiej - Lechnio i E. Sejdel: Rozliczanie świad-
czeń emerytalno-rentowych, Prawo Pracy 2003 nr 11, s. 27.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że w obecnym stanie prawnym (art. 15 ust.
1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) podstawę wymiaru emerytury i renty sta-
nowi, ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5, przeciętna podstawa wymiaru składki
na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podsta-
wie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybra-
nych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających
bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnie-
niem ust. 6 (i art. 176), przy czym stosownie do ust. 4 w celu ustalenia podstawy
wymiaru emerytury lub renty przede wszystkim oblicza się sumę kwot podstaw wy-
miaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych
przez zainteresowanego lat kalendarzowych. Następnie oblicza się stosunek każdej
z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany
rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części
procentu, oraz oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeże-
niem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, a
na koniec mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19.
Składka emerytalna pobierana jest od wszystkich źródeł przychodu (por. roz-
porządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie eme-
rytalne i rentowe, Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.), z ograniczeniami co do wysoko-
ści - w 2004 r. do kwoty 68.700 zł - na podstawie obwieszczenia Ministra Gospodar-
ki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie kwoty ogranicze-
nia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w
roku 2004 (M.P. Nr 58, poz. 915), wydanego na podstawie delegacji zawartej w art.
19 ust. 10 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
Zasady te nie odnoszą się co prawda do problematyki zawieszania prawa do
świadczeń, uregulowanej w oddzielnym rozdziale ustawy i normującym zupełnie inne
kwestie, niemniej prowadzą do wniosku, że skoro wysokość świadczenia emerytal-
nego uwarunkowana jest wysokością składki, ta zaś pobierana jest od wszystkich
źródeł przychodu (z każdego stosunku pracy wynika przymus ubezpieczenia emery-
talnego), to konieczne jest - po spełnieniu ryzyka ubezpieczeniowego (tu osiągnięcia
stosownego wieku i tzw. stażu ubezpieczeniowego) - rozwiązanie wszystkich stosun-
ków pracy łączących zainteresowanego, aby mogło dojść do wypłaty (realizacji)
świadczenia nabytego z mocy prawa.
W dotychczasowym orzecznictwie wyrażono też trafny pogląd, że zawieszenie
prawa do emerytury w przypadku pozostawania w stosunku pracy jest funkcjonalnie
uzasadnione. Zasadą jest, że pracownikowi, który nabył prawo do emerytury przysłu-
guje jedno świadczenie - albo emerytura z ubezpieczenia społecznego albo wyna-
grodzenie z tytułu zatrudnienia. Powyższe ma też oparcie w art. 67 ust. 1 Konstytucji,
wiążącym z osiągnięciem wieku emerytalnego powstanie prawa do zabezpieczenia
społecznego, którego zakres i formy określa ustawa. Pracownik, który osiągnął wiek
emerytalny może więc wybrać albo status emeryta, albo zachować - pomimo nabycia
prawa do emerytury - status pracowniczy. Nie może jednak łączyć bez ograniczeń
statusu emeryta i pracownika, a więc otrzymywać równocześnie świadczenia z tytułu
utraty zdolności do dotychczasowej pracy (osiągnięcie wieku emerytalnego jest bo-
wiem uznawane za równoznaczne z utratą zdolności do zarobkowania własną pracą)
i wynagrodzenia z tytułu kontynuowania zatrudnienia, do wykonywania którego pra-
cownik utracił zdolność. Z omawianego przepisu ustawy emerytalnej nie tyle wynika
obowiązek rozwiązania stosunku pracy przez pracownika, który nabył prawo do eme-
rytury, ile obowiązek dokonania przez niego wyboru, czy decyduje się na emeryturę,
czy też na pozostawanie w stosunku pracy, a jego istotą jest wyeliminowanie równo-
czesnego pobierania dwu świadczeń - emerytury i wynagrodzenia za pracę w pełnej
wysokości.
Jak wynika z dyskusji poselskiej w Komisji Polityki Społecznej nad projektem
ustawy zmieniającej, celem wprowadzenia przepisu art. 103 ust. 2a (inna sprawa czy
osiągniętym) była interwencja na rynku pracy (poprzez oczekiwane zwolnienie miejsc
pracy). Zmodyfikowanie zasad zawieszalności prawa do świadczeń z uwagi na po-
garszającą się sytuację społeczno - gospodarczą, w tym wzrost stopy bezrobocia i
jego coraz częściej strukturalny charakter oraz postępujące ubóstwo, nie narusza
więc wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego,
urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. Na władzach publicznych
spoczywa nie tylko wynikający z art. 67 ust. 1 Konstytucji obowiązek zapewnienia
zabezpieczenia społecznego obywatelom, którzy osiągnęli wiek emerytalny, ale
także przewidziany w ustępie 2 tego artykułu obowiązek zapewnienia bezpieczeń-
stwa socjalnego obywatelom niemającym środków utrzymania, pozostającym bez
pracy nie z własnej woli. Problematyka rozumienia przepisu, jego zakresu podmioto-
wego oraz granic stosowania była przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego
także w innych orzeczeniach.
W wyroku z dnia 30 lipca 2003 r., II UK 363/02 (niepublikowany), przede
wszystkim uznano, że stosowanie zasad określonych w art. 103 ust. 2a ustawy do
osób, które prawo do emerytury uzyskały przed wejściem w życie ustawy z dnia 20
stycznia 2000 r. zmieniającej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o
emeryturach i rentach, nie narusza ani zasady praw słusznie nabytych, ani niedziała-
nia prawa wstecz, ani też zasady równości wobec prawa. Przepis ten znowelizował
art. 103 ust. 2 ustawy emerytalnej, wiążąc prawo do wypłaty (realizacji) emerytury, z
uprzednim rozwiązaniem stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego emeryt
wykonywał pracę przed dniem nabycia prawa do emerytury, przy czym nie budzi
wątpliwości, że po rozwiązaniu stosunku pracy może dojść do zawarcia nowej
umowy i kontynuowania zatrudnienia. W tym wyroku wyrażono nadto opinię, że
ustawodawca ma prawo wprowadzać, czy też modyfikować zasady zawieszalności
świadczeń emerytalno-rentowych, mając na uwadze aspekty społeczno-ekono-
miczne, w tym aktualne tendencje na rynku pracy, a więc stopę i strukturę pogłębia-
jącego się bezrobocia, co nie narusza wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP zasady de-
mokratycznego państwa prawa, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości spo-
łecznej. Regulacja zawarta w art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS
nie narusza zasady ochrony praw nabytych, nie pozbawia bowiem osób zaintereso-
wanych prawa do emerytury, oddzielając nabycie prawa do emerytury w wyniku zisz-
czenia się ryzyka ubezpieczeniowego (dożycie określonego wieku) od jego realizacji
oraz zawieszenia świadczenia w razie kontynuacji zatrudnienia bez rozwiązania sto-
sunku pracy.
Podobny pogląd został wyrażony w wyroku z dnia 19 lutego 2004 r., II UK
274/03 (OSNP 2004 nr 21, poz. 376), w którym stwierdzono, że art. 103 ust. 2a
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dotyczy wszystkich ubezpieczonych (pracow-
ników), a więc także mianowanych nauczycieli akademickich zatrudnionych na sta-
nowisku profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego. Analogiczne stanowisko zo-
stało zajęte w wyrokach z dnia 12 lutego 2004 r., II UK 237/03 i z dnia 11 marca
2004 r., II UK 276/03 (niepublikowane).
Problematyki stosowania tego przepisu w stosunku do adwokata wykonujące-
go zawód w kancelarii adwokackiej, dotyczyła uchwała z dnia 27 kwietnia 2004 r., II
UZP 2/04 (OSNP 2004 nr 17, poz. 303). Przyjęto w niej, iż prawo do emerytury ad-
wokata kontynuującego nieprzerwanie praktykę adwokacką w kancelarii adwokac-
kiej, po dacie jego nabycia, nie ulega zawieszeniu na podstawie tego przepisu, bo
adwokaci nie są pracownikami, a jedynie w zakresie świadczeń z ubezpieczenia
społecznego tak są traktowani.
W Traktatach Rady Europy zawieszalność prawa do świadczeń i zmniejszanie
ich wysokości przewiduje nie tylko Europejski Kodeks Zaopatrzenia Emerytalnego z
1964 r. (art. 26 ust. 3) - STE nr 48 (Wybór Konwencji Rady Europy, Warszawa 1999,
s. 509) - ale i zrewidowany Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego z 1990
r. (art. 74 ust. 1 lit. j) - STE nr 139, który zezwala na zawieszanie, zmniejszanie lub
odmowę przyznania świadczeń emerytalnych, inwalidzkich ,,i dla osób pozostałych
przy życiu tak długo jak długo zainteresowany wykonuje działalność dochodową".
Z przedstawionych stanowisk (i ich zasadniczych motywów) wynikają wnioski,
według których art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS ma: po pierw-
sze charakter powszechny w tym sensie, że dotyczy wszystkich pracowników (nie-
zależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy), a po drugie, że stosuje się go do
wszystkich stosunków pracy wiążących pracownika, niezależnie od tego, czy zostały
one uwzględnione przy ustalaniu podstawy emerytury i jej wysokości.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji uchwały.
========================================