Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 8 lutego 2005 r.
II UZP 10/04

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk (sprawozdawca, uzasadnienie), Beata Gudowska (sprawozdawca),
Zbigniew Hajn, Andrzej Kijowski, Jerzy Kuźniar, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 lutego 2005 r. sprawy z wniosku Sławo-
mira S. przeciwko Zakładowi Emerytalno - Rentowemu Ministerstwa Spraw We-
wnętrznych i Administracji w Warszawie o emeryturę policyjną, na skutek zagadnie-
nia prawnego przedstawionego przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 7 paź-
dziernika 2004 r. [...]

,,Czy okres odbywania zastępczej służby wojskowej w oddziałach obrony cy-
wilnej przed dniem 31 stycznia 1992 r. w charakterze junaka, pełniącego obowiązki
strażaka - przodownika roty, należy traktować jako okres równorzędny ze służbą
wymienioną w art. 13 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej
Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 8 , poz. 67 ze zm.) ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Okres odbywania zasadniczej służby w obronie cywilnej do dnia 31
stycznia 1992 r. przez junaka pełniącego obowiązki strażaka w zawodowej jed-
nostce ochrony przeciwpożarowej jest okresem równorzędnym ze służbą w
rozumieniu art. 13 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży
Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr
8, poz. 67 ze zm.).

U z a s a d n i e n i e

Przedstawione zagadnienie prawne wystąpiło w sprawie, w której pracownik
jednostki ochrony przeciwpożarowej ubiegał się o emeryturę policyjną na podstawie
art. 129 ust. 6 - 9 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej
(Dz.U. Nr 88, poz. 400 ze zm.). Prawa do tego świadczenia odmówiono mu z powo-
du braku wymaganego przepisem art. 12 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Po-
żarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz.
67 ze zm.) piętnastoletniego okresu służby. Nie został bowiem uwzględniony jako
okres równorzędny ze służbą w rozumieniu art. 13 ust. 1 tej ustawy okres odbywania
zasadniczej służby w obronie cywilnej w charakterze junaka, pełniącego obowiązki
strażaka-przodownika roty w zakładowej zawodowej straży pożarnej. Oddalając
apelację wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 8 czerwca
2001 r., oddalającego odwołanie od decyzji organu rentowego, Sąd Apelacyjny w
Warszawie w wyroku z dnia 30 września 2003 r. uznał, że odbywanie zasadniczej
służby w obronie cywilnej nie kwalifikuje się do żadnego z okresów wymienionych w
art. 13 ust. 1. Nie była to bowiem czynna służba wojskowa, o której mowa w punkcie
2 tego przepisu. Nie był to również okres zatrudnienia lub służby w zawodowych jed-
nostkach pożarnictwa w rozumieniu art. 13 ust. 1 pkt 4, gdyż powołany do służby nie
był mianowanym funkcjonariuszem pożarnictwa, nie był także zatrudniony w charak-
terze członka Technicznego Korpusu Pożarnictwa, a jedynie pracował jako junak w
ramach odbywania służby w obronie cywilnej. Faktyczne wykonywanie czynności
strażaka nie daje podstaw do uznania spornego okresu za równorzędny ze służbą.
Przy rozpoznawaniu kasacji od tego wyroku Sąd Najwyższy powziął istotne
wątpliwości co do tego, czy w świetle uregulowania zawartego w art. 13 ust. 1 ustawy
o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy można uznać za okres równorzędny ze
służbą okres faktycznie wykonywanej funkcji strażaka w zawodowej zakładowej
straży pożarnej przez junaka odbywającego służbę w oddziałach obrony cywilnej.
Charakter prawny zastępczej zasadniczej służby poborowych w oddziałach obrony
cywilnej jest bowiem złożony. W świetle unormowania zawartego w art. 55 ust. 2
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospo-
litej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 21, poz. 205 ze zm.) w ramach obo-
wiązku służby wojskowej poborowi - zamiast do zasadniczej służby wojskowej -
mogą być przeznaczeni do odbycia zasadniczej służby lub szkolenia poborowych w
obronie cywilnej. Tacy poborowi nie są jednak żołnierzami w czynnej służbie wojsko-
wej w rozumieniu art. 59 tej ustawy, a w czasie odbywania zasadniczej służby w
obronie cywilnej przysługuje im tytuł junaków (art. 152 ust. 3), którym to poborowym
może być przyznane zakwaterowanie i bezpłatne wyżywienie lub równoważniki pie-
niężne oraz zwrot kosztów przejazdu (art. 159 ust. 1). Czynna służba w obronie cy-
wilnej jest zatem formą realizacji obywatelskiego obowiązku odbycia służby wojsko-
wej. Nie wyjaśnia to jednak spornej kwestii, czy okresy odbywania służby w obronie
cywilnej mogą być uznane za służbę wojskową uwzględnianą przy ustalaniu prawa
do emerytury wojskowej (art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.). Nie
przesądza tego w szczególności ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 8, poz. 66 ze zm.), która w art. 13 ust. 2 stanowi, że za równorzędne ze służbą w
Wojsku Polskim traktuje się okresy służby uwzględniane przy ustalaniu prawa do
emerytury policyjnej. To zwrotne odesłanie do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy powoduje, że dla rozstrzygnięcia zagadnienie prawnego podstawo-
we i przesądzające znaczenie ma interpretacja art. 13 ust. 1 pkt 4 tej ustawy, który to
przepis nakazuje traktować jako okresy równorzędne ze służbą okresy zatrudnienia
lub służby w zawodowych jednostkach ochrony przeciwpożarowej i nauki w szkołach
pożarniczych, w charakterze członka Korpusu Technicznego Pożarnictwa, a także
funkcjonariusza pożarnictwa w terminie do dnia 31 stycznia 1992 r. Przepis ten jest
objęty normatywną materią prawa zaopatrzenia emerytalnego, co nakazuje jego ści-
słą wykładnię, bez możliwości dokonywania wykładni rozszerzającej ze względu na
zasady współżycia społecznego, które mogłyby przemawiać za uwzględnieniem
okresu faktycznego wykonywania funkcji strażaka tak, jak okresu służby mianowane-
go funkcjonariusza pożarnictwa.
W tej spornej kwestii występuje rozbieżność w dotychczasowym orzecznictwie
Sądu Najwyższego, który w wyrokach z dnia 23 listopada 1999 r. II UKN 213/99
(OSNAPiUS 2001 nr 5, poz. 176) i z dnia 27 czerwca 2000 r. II UKN 609/99
(OSNAPiUS 2002 nr 1, poz. 20) opowiedział się za ścisłą wykładnią pojęcia służby w
zawodowych jednostkach ochrony przeciwpożarowej w charakterze funkcjonariusza
pożarnictwa. W pierwszym z tych orzeczeń Sąd Najwyższy restrykcyjnie uznał, że
bez uzyskania nominacji na stanowisko funkcjonariusza pożarnictwa w ogóle nie ma
podstaw prawnych do uznania okresu wykonywania zatrudnienia w ramach pracow-
niczego stosunku pracy na stanowisku ,,pomocnika roty zakładowej straży pożarnej"
za okres równorzędny ze służbą mianowanego funkcjonariusza pożarnictwa. W dru-
gim z powołanych wyroków Sąd Najwyższy przyjął dopuszczalność traktowania jako
służby w charakterze funkcjonariusza pożarnictwa okresu zatrudnienia w jednostce
ochrony przeciwpożarowej od daty wyrażenia zgody ,,na stanie się strażakiem". Na-
tomiast w wyroku z dnia 13 maja 2004 r., II UK 367/03 (dotychczas niepublikowa-
nym) Sąd Najwyższy wyraził odmienny pogląd, przyjmując, że okres odbywania za-
stępczej służby wojskowej w oddziałach obrony cywilnej przed dniem 31 stycznia
1992 r. w charakterze strażaka mianowanego w zakładowej straży pożarnej stanowi
okres traktowany na równi ze służbą wymienioną w art. 13 ustawy z dnia 18 lutego
1994 r. W niemal identycznym stanie faktycznym, jak zawarty w ustaleniach stano-
wiących podłoże przedstawionego zagadnienia prawnego, Sąd Najwyższy wskazał,
że sporny okres odbywania zastępczej służby wojskowej w zakładowej straży pożar-
nej na stanowisku strażaka - przewodnika roty był służbą mianowanego strażaka,
który po jej odbyciu kontynuował taką służbę w oddziałach straży pożarnej. Są to
bowiem okresy służby przewidziane w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwo-
wej Straży Pożarnej, które ,,uwzględniane przez ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy są zaliczane do wysługi emerytalnej na zasadzie art. 129 ustawy,
zgodnie z którym funkcjonariusze pożarnictwa, którzy nie podejmują służby w Pań-
stwowej Straży Pożarnej, zwalniani są z zachowaniem uprawnień przewidzianych w
dekrecie z dnia 27 grudnia 1974 r. o służbie funkcjonariuszy pożarnictwa, chyba że
nabyli uprawnienia do zwolnienia ze służby na korzystniejszych warunkach". W tej
koncepcji chodziło o zachowanie statusu nabytego w czasie obowiązywania po-
przednich ustaw regulujących służbę w straży pożarnej, w tym dekretu z dnia 27
grudnia 1974 r., który stanowił, że funkcjonariusze pożarnictwa mogli być mianowani
także w terenowych zawodowych strażach pożarnych zarówno po odbyciu zasadni-
czej służby wojskowej, jak i po przeniesieniu do rezerwy bez odbycia tej służby lub
po zwolnieniu z obowiązku odbycia tej służby a w szczególności ,,strażak mógł być
mianowany na stopień pożarniczy jako szeregowiec pożarnictwa - strażak lub starszy
strażak". Bez znaczenia dla takiej oceny jest to, że ,,w spornym okresie ubezpieczony
był zwolniony od odbywania zasadniczej służby wojskowej i odbywał służbę zastęp-
czą, skoro odbywanie tej służby polegało na służbie w terenowej zawodowej straży
pożarnej". W związku z tym Sąd Najwyższy na podstawie art. 39314 § 1 k.p.c. przed-
stawił do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi następujące zagadnienie prawne:
,,czy okres odbywania zastępczej służby wojskowej w oddziałach obrony cywilnej
przed dniem 31 stycznia 1992 r. w charakterze junaka, pełniącego obowiązki straża-
ka - przodownika roty, należy traktować jako okres równorzędny ze służbą wymie-
nioną w art. 13 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjo-
nariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży
Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej
oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 ze zm.)".
Prokurator wniósł o udzielenie odpowiedzi, że okres odbywania przed dniem
31 stycznia 1992 r. zasadniczej służby w obronie cywilnej przez junaka wykonujące-
go obowiązki strażaka w zawodowej jednostce ochrony przeciwpożarowej, należy
traktować jako okres równorzędny ze służbą określoną w art. 13 ust. 1 ustawy po-
wołanej w pytaniu.

Sąd Najwyższy w składzie powiększonym zważył, co następuje:

Ze sformułowania zagadnienia prawnego mogłoby wynikać, że istnieją wątpli-
wości interpretacyjne dotyczące całego przepisu art. 13 ustawy z dnia 18 lutego 1994
r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa We-
wnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej , Biura Ochrony Rządu, Państwo-
wej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. Jednakże skoro chodzi o
zastosowanie powołanego przepisu jako podstawy prawnej do uznania za okres
równorzędny ze służbą funkcjonariuszy wymienionych w tytule ustawy okresu peł-
nienia służby w obronie cywilnej w charakterze strażaka zawodowej zakładowej
straży pożarnej, należy przyjąć, że zagadnienie dotyczy interpretacji ust. 1 tego
przepisu, w którym wyszczególnione są okresy równorzędne ze służbą (w ust. 2 wy-
mienione są okresy służby, które nie podlegają uwzględnieniu). Przepis art. 13 ust. 1
wymienia okresy równorzędne ze służbą w czterech punktach: 1) okresy służby w
charakterze funkcjonariusza Policji państwowej, organów bezpieczeństwa państwa,
porządku i bezpieczeństwa publicznego z wyjątkiem służby określonej w ust. 2; 2)
służbę wojskową uwzględnianą przy ustalaniu prawa do emerytury wojskowej; 3)
okresy służby w charakterze funkcjonariusza Służby Ochrony Kolei, jeżeli funkcjona-
riusz przeszedł bezpośrednio do służby w Milicji Obywatelskiej lub w Służbie Wię-
ziennej w terminie do dnia 1 kwietnia 1955 r.; 4) okresy zatrudnienia lub służby w
zawodowych jednostkach ochrony przeciwpożarowej i nauki w szkołach pożarni-
czych, w charakterze członka Korpusu Technicznego Pożarnictwa a także funkcjona-
riusza pożarnictwa w terminie do dnia 31 stycznia 1992 r. Do okresu odbywania
służby w obronie cywilnej w charakterze strażaka mogłyby się odnosić regulacje
zawarte w punkcie 2) lub w punkcie 4) zacytowanego przepisu.
Pierwsza z tych regulacji dotyczy okresów służby wojskowej uwzględnianej
przy ustalaniu prawa do emerytury wojskowej. Są to więc okresy służby wojskowej
wymienione w art. 12 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin i okresy równorzędne ze służbą wojskową
wymienione w art. 13 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, przy czym te ostatnie okresy nie doty-
czą służby w Wojsku Polskim. Przepis art. 12 przy oznaczeniu okresu uwzględniane-
go do emerytury wojskowej używa określenia ,,służby wojskowej w Siłach Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej". Pojęcie to dotyczy służby wojskowej żołnierzy zawodo-
wych pełnionej obecnie na podstawie ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie
wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. Nr 179, poz. 1750), a poprzednio na pod-
stawie ustawy z dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1992 r. Nr 8, poz. 31 ze zm.), a także czynnej służby woj-
skowej odbywanej na podstawie ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 21,
poz. 205 ze zm.). Wynika to z uregulowania zawartego w art. 3 ust. 2 i 4 tej ostatniej
ustawy, które to przepisy stanowią, że w skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Pol-
skiej wchodzą jako ich rodzaje: wojska lądowe, wojska lotnicze i obrony powietrznej
oraz marynarka wojenna, a także Wojskowe Służby Informacyjne i Żandarmeria
Wojskowa jako ich wyodrębnione i wyspecjalizowane służby. Zgodnie z art. 59 żoł-
nierzami w czynnej służbie wojskowej są osoby, które: 1) odbywają: a) zasadniczą
służbę wojskową, b) nadterminową zasadniczą służbę wojskową, c) przeszkolenie
wojskowe, d) ćwiczenia wojskowe, e) okresową służbę wojskową, 2) pełnią służbę
wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Przepis art. 55 ust. 2 sta-
nowi, że w ramach obowiązku służby wojskowej poborowi - zamiast do zasadniczej
służby wojskowej - mogą być przeznaczeni do odbycia zasadniczej służby lub szko-
lenia poborowych w obronie cywilnej.
W wydanym już po przedstawieniu omawianego zagadnienia prawnego wyro-
ku z dnia 3 grudnia 2004 r., II UK 75/04, Sąd Najwyższy przyjął, że są podstawy do
uznania okresu odbywania przez poborowego służby w obronie cywilnej jako okresu
wymienionego w art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjona-
riuszy, jeżeli służba była pełniona w warunkach, o których mowa w art. 64 ust. 2 pkt 2
ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym w brzmieniu tekstu jednolitego z
1984 r. (Dz.U. Nr 7, poz. 31). Wniosek taki wywiódł z treści art. 125 tej ostatniej
ustawy, który z mocy art. 175 ma zastosowanie także do poborowych odbywających
służbę w obronie cywilnej. Zgodnie z tym przepisem pracownikowi, który po zwolnie-
niu z zasadniczej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania zasadniczej służby
wojskowej wliczało się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął
pracę i to w zakresie wszelkich uprawnień, także tych wynikających z przepisów
szczególnych, a w każdym razie w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych. Jest
to wniosek zbyt daleko idący, gdyż przyjęcie tego poglądu prowadziłoby do traktowa-
nia zasadniczej służby w obronie cywilnej w każdej formacji tak samo, jak czynnej
służby wojskowej, co nie wynika z treści powołanych w wyroku przepisów. Przepis
art. 64 ust. 2 pkt 2 w stanie prawnym obowiązującym przed zmianami dokonanymi
po ogłoszeniu tekstu jednolitego miał treść identyczną jak obowiązujący obecnie
przepis art. 55 ust. 2. Przy określeniu zasadniczej służby w obronie cywilnej przepis
nie używał terminu ,,służba wojskowa", gdyż była ona odbywana zamiast zasadniczej
służby wojskowej. Prawdą jest, że w zakresie niektórych uprawnień osoby odbywa-
jące służbę w obronie cywilnej były poprzednio i są obecnie zrównane z żołnierzami
odbywającymi zasadniczą służbą wojskową - między innymi w zakresie uprawnień
pracowniczych i uprawnień wynikających z zaopatrzenia emerytalnego. W tym ostat-
nim zakresie uprawnienia dotyczą powszechnego zaopatrzenia emerytalnego. Prze-
pis art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm.) za jeden z okresów, od których uzależnione jest prawo do emerytury lub
renty na zasadach określonych w tej ustawie, uważa okres czynnej służby wojskowej
w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej
służby. Powołane w omawianym wyroku przepisy dają podstawę do uznania okresu
zasadniczej służby w obronie cywilnej za równorzędny z okresem czynnej służby
wojskowej w rozumieniu powołanego przepisu ustawy o emeryturach i rentach. Mimo
zrównania niektórych uprawnień zasadnicza służba w obronie cywilnej nie jest służbą
wojskową. Jest ona odbywana zamiast zasadniczej służby wojskowej. Osoby ją od-
bywające nie są żołnierzami w rozumieniu art. 59 ustawy o powszechnym obowiązku
wojskowym i nie służą w żadnej z formacji wymienionych w art. 3 ust. 2 i 4. W konse-
kwencji nie odbywają one służby wojskowej w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej w rozumieniu art. 12 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodo-
wych. Okresy odbywania służby w obronie cywilnej nie są więc okresami, o których
mowa w art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Poli-
cji i innych służb.
Druga z omawianych regulacji, zawarta w art. 13 ust. 1 pkt 4 tej ostatniej
ustawy dotyczy zatrudnienia i służby w jednostkach ochrony przeciwpożarowej do
dnia 31 stycznia 1992 r. Kwestia, czy okresy wymienione w tym przepisie obejmują
okres odbywania zasadniczej służby w oddziałach obrony cywilnej w charakterze
strażaka, była przedmiotem tylko jednego orzeczenia Sądu Najwyższego - wyroku z
dnia 13 maja 2004 r., II UK 367/03 (OSNP 2004 nr 24, poz. 426). W wyroku tym Sąd
Najwyższy stwierdził, że okres odbywania przed dniem 31 stycznia 1992 r. zastęp-
czej służby wojskowej w oddziałach obrony cywilnej w charakterze strażaka miano-
wanego w zakładowej straży pożarnej, traktuje się na równi ze służbą wymienioną w
art. 13 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Sama teza jest nieco
myląca, gdyż w sprawie chodziło o uwzględnienie okresu pełnienia służby w obronie
cywilnej w zakładowej straży pożarnej przed mianowaniem na stanowisko funkcjona-
riusza pożarnictwa. Natomiast w uzasadnieniu Sąd Najwyższy uznał okres takiej
służby za okres, o którym mowa w art. 13 ust. 2 pkt 4, czyli okres służby w zakłado-
wej straży pożarnej. Pozostałe powołane w uzasadnieniu zagadnienia prawnego wy-
roki Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1999 r., II UKN 213/99 (OSNAPiUS 2001
nr 5, poz. 176) i z dnia 27 czerwca 2000 r., II UKN 609/99 (OSNAPiUS 2002 nr 1,
poz.20) dotyczą innej kwestii, a treść przepisu art. 13 ust.1 pkt 4 ustawy o zaopatrze-
niu emerytalnym funkcjonariuszy nie była w ogóle przedmiotem ich rozważań. Prze-
pis ten dotyczy bowiem okresów przypadających do dnia 31 stycznia 1992 r., nato-
miast w sprawach, w których zapadły te wyroki, spór dotyczył oceny okresów przy-
padających od 1 lutego 1992 r. jako okresów służby. W wyrokach tych dokonano in-
terpretacji przepisu art. 129 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży
Pożarnej (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1230 ze zm.) w brzmieniu
obowiązującym przed jego nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 8 kwietnia 1999 r. o
zmianie ustawy o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. Nr 45, poz. 436). Ustawa o
Państwowej Straży Pożarnej, która weszła w życie dnia 1 stycznia 1992 r., wprowa-
dziła nową, nieistniejącą dotychczas w systemie ochrony przeciwpożarowej, instytu-
cję Państwowej Straży Pożarnej i w art. 60 objęła jej funkcjonariuszy zaopatrzeniem
emerytalnym funkcjonariuszy Policji i innych służb. Jednocześnie z tą ustawą weszła
w życie ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (jednolity
tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 ze zm.), która reguluje między innymi prawa
i obowiązki strażaków jednostek ochrony przeciwpożarowej niebędących jednostka-
mi Państwowej Straży Pożarnej. Są oni zatrudniani na podstawie umowy o pracę
(art. 16a ust. 2) i podlegają systemowi ubezpieczenia społecznego z prawem do
świadczeń z tego systemu. Przepis art. 129 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej
jest przepisem przejściowym i w ust. 1 stanowi, że dotychczasowi funkcjonariusze
pożarnictwa stają się strażakami Państwowej Straży Pożarnej, jeżeli w ciągu 1 mie-
siąca od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy wyrażą na to pisemną zgodę, a w
ust. 6 uzależnia zachowanie statusu strażaka od powołania lub mianowania na sta-
nowisko do 30 czerwca 1999 r. Brak mianowania lub powołania wykluczał uznanie
funkcjonariusza pożarnictwa za funkcjonariusza Państwowej Straży Pożarnej, a tylko
tacy funkcjonariusze są objęci ustawą o zaopatrzeniu emerytalnym Policji i innych
służb. Funkcjonariusze jednostek ochrony przeciwpożarowej, funkcjonujących na
podstawie drugiej z wymienionych ustaw, wykonywali obowiązki w ramach zatrud-
nienia. Nie można zatem mówić o zwolnieniu ich ze służby, a jest to warunek wyma-
gany do uzyskania prawa do emerytury policyjnej. Powołaną ustawą zmieniającą
dodano do art. 129 przepisy ust. 7 - 9, które weszły w życie 1 stycznia 2000 r. Prze-
pisy te traktują okresy zatrudnienia strażaków, którzy zgłosili akces wstąpienia do
Państwowej Straży Pożarnej, lecz nie zostali powołani lub mianowani, jako okresy
służby w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji i
innych służb, a decyzję o zakończeniu okresu zatrudnienia jako decyzję o zwolnieniu
ze służby w Państwowej Straży Pożarnej. Okresy przypadające od dnia 1 lutego
1992 r., z którą to datą minął termin do zgłoszenia przystąpienia do Państwowej
Straży Pożarnej, zaliczane są do okresu służby na zasadach określonych w omawia-
nych przepisach przejściowych. Natomiast okresy przypadające do tej daty, zarówno
w stosunku do strażaków Państwowej Straży Pożarnej jak i do osób nabywających
prawo do emerytury policyjnej na podstawie art. 129 ust. 7 - 9, uwzględniane są na
podstawie art. 13 ust. 1 pkt 4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy.
Do czasu wejścia w życie ustawy o Państwowej Straży Pożarnej obowiązy-
wały przepisy dekretu z dnia 27 grudnia 1974 r. o służbie funkcjonariuszy pożarnic-
twa (Dz.U. Nr 50, poz. 321 ze zm.). W związku ze zmianą stanu prawnego wymagają
wyjaśnienia pojęcia używane zarówno w poprzednim jak i obecnym stanie prawnym,
których znaczenie jest odmienne. I tak ustawa o Państwowej Straży Pożarnej określa
funkcjonariuszy tej straży ogólnym mianem ,,strażak" niezależnie od posiadanego
stopnia służbowego. Stosunek służbowy strażaka powstaje z dniem mianowania na
stanowisko służbowe, a w przypadku stanowisk, dla których przepis ustawy przewi-
dywał powołanie, z dniem powołania na stanowisko (art. 31). Natomiast przepisy de-
kretu o służbie funkcjonariuszy pożarnictwa określają osoby objęte jego regulacją
mianem ,,funkcjonariusza pożarnictwa", którego stosunek nawiązuje się na podstawie
mianowania (art. 1). Określenie ,,strażak" użyte jest w dekrecie w stosunku do funk-
cjonariusza najniższego stopnia służbowego, następnym stopniem jest ,,starszy stra-
żak" a przy kolejnych stopniach nazwa ,,strażak" nie występuje (art. 5).
Terminologię użytą w przepisie art. 13 ust. 1 pkt 4 ustawy o zaopatrzeniu eme-
rytalnym funkcjonariuszy należy rozumieć w znaczeniu, jakie nadawały jej przepisy
obowiązujące w okresie pełnienia służby, wykonywania zatrudnienia lub pobierania
nauki do dnia 31 stycznia 1992 r. W końcowej części tego przepisu wymieniony jest
także (obok innych) okres służby ,,funkcjonariusza pożarnictwa". To ostatnie określe-
nie odnosi się do funkcjonariuszy pożarnictwa pełniących służbę na podstawie prze-
pisów dekretu i w tym przypadku wymagany był akt mianowania. Wyżej mowa jest o
członkach Korpusu Technicznego Pożarnictwa, funkcjonującego na podstawie prze-
pisów poprzedzających ten dekret - rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 paź-
dziernika 1952 r. w sprawie stosunku służbowego członków Korpusu Technicznego
Pożarnictwa (Dz.U. Nr 42, poz. 291). Kolejnym okresem jest okres nauki w szkołach
pożarniczych i chodzi tu o każdy okres pobierania nauki w takiej szkole. W począt-
kowej części przepisu wymienione są ,,okresy zatrudnienia lub służby w zawodowych
jednostkach ochrony przeciwpożarowej". Zasady funkcjonowania zawodowych jed-
nostek ochrony przeciwpożarowej terenowych i zakładowych określone były w usta-
wie z dnia 12 czerwca 1975 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. Nr 20, poz. 106
ze zm.). Zakładowe zawodowe straże pożarne składają się z osób pełniących służbę
zawodową na podstawie stosunku służbowego (art. 21). Zakładowe straże pożarne
podlegają pod względem organizacyjnym kierownikom tych zakładów, a pod wzglę-
dem operacyjno-technicznym właściwej terenowej komendzie straży pożarnych (art.
24 ust. 3).
Przepis art. 13 ust.1 pkt 4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
określając wymóg wykonywania zatrudnienia lub pełnienia służby w jednostkach
ochrony przeciwpożarowej nie wskazuje podstawy prawnej, na jakiej miało być wy-
konywane zatrudnienie lub pełniona służba. Dla uznania, że wskazany okres odpo-
wiada dyspozycji przepisu, wystarczy ustalenie, że istniała wówczas podstawa
prawna funkcjonowania jednostek ochrony przeciwpożarowej i podstawa prawna za-
trudniania pracowników w tych jednostkach lub powoływania do służby, przy czym
przepisy stanowiące taką podstawę nie muszą być zamieszczone w tym samym ak-
cie prawnym. W przypadku osoby powołanej do odbywania zasadniczej służby w
obronie cywilnej podstawą prawną pełnienia służby są przepisy ustawy o powszech-
nym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. W tym miejscu należy zwrócić
uwagę na pewne nieścisłości w terminologii użytej przy przedstawieniu zagadnienia
prawnego. Zasadnicza służba w obronie cywilnej i zastępcza służba wojskowa są
dwiema odrębnymi instytucjami. Pierwsza z nich uregulowana jest w przepisach art.
137 i następnych ustawy o powszechnym obowiązku obrony. Podstawowymi jed-
nostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do wykonywania zadań obrony cywilnej
są formacje obrony cywilnej, które składają się z oddziałów obrony cywilnej przezna-
czonych do wykonywania zadań ogólnych lub specjalnych oraz innych jednostek tych
formacji (art. 138). Natomiast zastępcza służba wojskowa, pełniona przez poboro-
wych ze względu na przekonania religijne albo wyznawane zasady moralne, polega
na wykonywaniu w czasie pokoju prac na rzecz ochrony środowiska, służby zdrowia,
opieki społecznej, gospodarki wodnej, ochrony przeciwpożarowej, budownictwa
mieszkaniowego, łączności oraz innych zakładów użyteczności publicznej (art. 189).
W przedstawionym zagadnieniu chodzi o osobę pełniącą służbę w formacjach
obrony cywilnej, którą ustawa w art. 145 określała mianem ,,junaka". Obecnie od dnia
1 stycznia 1999 r. pełniący taką służbę ma tytuł ratownika.
Zasady odbywania służby w obronie cywilnej obowiązujące przed 1 lutego
1992 r. były określone w uchwale Nr 139 Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1988 r.
(M.P. Nr 23, poz. 210 ze zm.), która regulowała między innymi reguły działania od-
działów obrony cywilnej tworzonych przez Komendanta Głównego Straży Pożarnych,
przeznaczonych do wykonywania zadań określonych dla straży pożarnych, które
działały przy komendach wojewódzkich straży pożarnych (§ 24). Zgodnie z § 26 ust.
3 junacy odbywający zasadniczą służbę są kierowani do wykonywania zadań i peł-
nienia funkcji w terenowych i zakładowych zawodowych strażach pożarnych. Na
podstawie § 28 ust. 1 junakom takim przysługuje uposażenie oraz dodatek za wyko-
nywanie czynności o charakterze operacyjno-technicznym w terenowych i zakłado-
wych zawodowych strażach pożarnych. Podobna regulacja zawarta była w poprze-
dzających omawianą uchwałę przepisach wykonawczych - uchwale nr 261 Rady Mi-
nistrów z dnia 16 grudnia 1982 r. (jednolity tekst: M.P. z 1988 r. Nr 8, poz. 70) i
uchwale nr 85 Rady Ministrów z dnia 18 września 1980 r. (M.P. Nr 23, poz. 107).
Tworzone przez Komendanta Głównego Straży Pożarnej oddziały obrony cy-
wilnej podlegały komendom straży pożarnej, podobnie jak terenowe i zakładowe jed-
nostki ochrony przeciwpożarowej. Junacy wykonywali zadania i pełnili funkcje w ta-
kich jednostkach na podstawie stosunku służbowego, o jakim mowa w art. 21 ustawy
o ochronie przeciwpożarowej, chociaż podstawa prawna tego stosunku była inna niż
podstawa prawna służby funkcjonariusza pożarnictwa. Powierzenie junakowi pełnie-
nia funkcji strażaka, odpowiadającej stanowisku najniższego stopnia funkcjonariusza
pożarnictwa, było decyzją wynikającą ze stosunku służby. Była to więc służba w za-
wodowej jednostce ochrony przeciwpożarowej w rozumieniu art. 13 ust. 1 pkt 4
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Przepis ten nie dotyczy wszyst-
kich osób pełniących zasadniczą służbę w obronie cywilnej, natomiast daje podstawę
do uwzględnienia okresu takiej służby junakom pełniącym służbę w zawodowych
jednostkach ochrony przeciwpożarowej.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji uchwały.
========================================