Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 8 grudnia 2004 r.
I PZP 8/04

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza, Zbigniew Hajn (sprawozdawca, uzasadnienie), Józef Iwulski,
Andrzej Kijowski, Roman Kuczyński (sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-
Adamowicz.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 grudnia 2004 r. sprawy z powództwa
Doroty S., Ewy L., Jadwigi F., Danuty G. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu
Zakładowi Opieki Zdrowotnej w Ł. z udziałem Ogólnopolskiego Akademickiego
Związku Zawodowego o przywrócenie warunków wynagradzania, na skutek zagad-
nienia prawnego przedstawionego przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 9
września 2004 r. [...]:


,,Czy wynagrodzenie pracowników samodzielnych publicznych zakładów
opieki zdrowotnej uwzględniające ustawowe przyrosty jego wysokości w latach 2001
i 2002 przysługujące na podstawie art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o nego-
cjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsię-
biorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) mogło
być od początku 2003 r. obniżone o kwoty zbliżone do sumy tych ustawowych pod-
wyżek w trybie wypowiedzenia warunków płacy (art. 42 k.p.) ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Wynagrodzenie pracowników samodzielnych publicznych zakładów
opieki zdrowotnej mogło być, począwszy od 1 stycznia 2003 r., zmniejszone
wskutek wypowiedzenia przez pracodawcę warunków płacy do kwoty stano-
wiącej sumę przyrostów wynagrodzenia wynikających z art. 4a ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) i najniższego wynagrodzenia za pracę pra-
cowników, określonego w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 29 stycznia 1998 r. w sprawie najniższego wynagrodzenia za pracę pra-
cowników (Dz.U. Nr 16, poz. 74), w brzmieniu nadanym przez § 1 rozporządze-
nia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 grudnia 2000 r. zmieniającego
rozporządzenie w sprawie najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników
(Dz.U. Nr 121, poz. 1308).

U z a s a d n i e n i e

Sąd Najwyższy postanowieniem z 9 września 2004 r. [...] przedstawił do roz-
strzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego, ujęte w sentencji uchwały,
zagadnienie prawne.
Stan sprawy, w której wystąpiło powyższe zagadnienie prawne, przedstawia
się następująco. Powódki - Dorota S., Ewa L., Jadwiga F. i Danuta G. - w pozwach
przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej w Ł. żądały
przywrócenia poprzednich warunków wynagradzania, wypowiedzianych przez po-
zwanego z powodu trudnej sytuacji finansowej w celu ratowania miejsc pracy. Po-
zwany podwyższył wszystkim pracownikom wynagrodzenia zasadnicze od 1 stycznia
2003 r., powołując się ogólnie na ustawę o negocjacyjnym systemie kształtowania
przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców. W marcu 2003 r. dokonał
jednak wypowiedzeń zmieniających warunki płacy i zaproponował po okresie wypo-
wiedzenia wynagrodzenia niższe średnio o 330 zł brutto na jeden etat, z zastrzeże-
niem, że obniżone wynagrodzenie, po uwzględnieniu wszystkich składników, nie bę-
dzie niższe od ustawowo określonej wysokości minimalnego wynagrodzenia za
pracę.
Wyrokiem z 15 grudnia 2003 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Białymstoku od-
dalił powództwa. Sąd uznał, że art. 4a ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowa-
nia przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców miał charakter przejścio-
wy, gwarantował pracownikom samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowot-
nej podwyżkę miesięcznego wynagrodzenia o 203 zł w 2001 r. i o 110, 23 zł w 2002
r., ale nie wywoływał skutków odnośnie do wysokości wynagrodzeń w latach następ-
nych. Nie ma żadnych podstaw prawnych do przyjęcia, iż po roku 2002 wynagrodze-
nia pracowników miały pozostawać co najmniej na poziomie ukształtowanym w wyni-
ku ustawowych podwyżek. Od początku 2003 r. samodzielne publiczne zakłady
opieki zdrowotnej odzyskały swobodę kształtowania wysokości wynagrodzeń pra-
cowniczych. Wypowiedzenie przez pozwanego powódkom warunków płacy było
uzasadnione trudną sytuacją finansową pozwanego.
Rozpoznając apelację powódek od powyższego wyroku, Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku powziął wątpliwość, czy podwyżki
wynagrodzeń dokonane na podstawie art. 4a ustawy o negocjacyjnym systemie
kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców mogą być cof-
nięte w drodze dokonania przez pracodawcę wypowiedzeń warunków płacy. W
związku z tym Sąd, na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., przedstawił Sądowi Najwyższe-
mu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przedstawiające te wątpliwości. W uza-
sadnieniu Sąd Okręgowy wskazał, że z intencji zmian dokonanych w ustawie o ne-
gocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przed-
siębiorców ustawą zmieniającą z 22 grudnia 2000 r. wynika, że ustawowe podwyżki
wynagrodzeń pracowników służby zdrowia miały gwarantować trwałą poprawę ich
sytuacji materialnej. W związku z tym "dokonanie wypowiedzenia stanowi próbę
obejścia prawa i jest nieważne".

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia przedstawiającego składowi
siedmiu sędziów niniejsze zagadnienie prawne podniósł, że:
1) wszystkie dotychczasowe interpretacje Sądu Najwyższego, dotyczące art.
4a ustawy negocjacyjnej, są zgodne, jeżeli chodzi o roszczeniowy charakter ustawo-
wych przyrostów wynagrodzeń pracowników samodzielnych publicznych zakładów
opieki zdrowotnej przysługujących im w latach 2001 i 2002 na podstawie tego prze-
pisu (por. uchwałę z dnia 10 stycznia 2002 r., III ZP 32/01, OSNAPiUS 2002 nr 10,
poz. 229, postanowienie z dnia 24 września 2003 r., III PZP 9/03, Wokanda 2004 nr
2, poz. 28 lub uchwałę z dnia 20 maja 2004 r., II PZP 7/04, OSNP 2004 nr 19, poz.
327). Oceniano w nich, że przewidziane w art. 4a ustawy negocjacyjnej przyrosty
(wzrosty) wynagrodzeń następowały z mocy prawa i miały walor prawny ustawowych
podwyżek wynagrodzeń pracowników o minimalne kwoty określone w jego ustępach
1 i 2, przysługujących odpowiednio w latach 2001 i 2002. Równocześnie w uzasad-
nieniu uchwały z dnia 10 stycznia 2002 r. Sąd Najwyższy wskazał na możliwość
trwałego lub okresowego uznania kwot tych podwyżek za przejaw społecznie ak-
ceptowalnego podwyższenia powszechnie obowiązującej stawki minimalnego wyna-
grodzenia za pracę pracownikom samodzielnych publicznych zakładów opieki zdro-
wotnej. Pozostaje to w zgodzie z podstawową zasadą prawa do godziwej płacy (art.
13 k.p.), ponieważ ustawodawca może uznać, iż ,,niekiedy zapewnienie godziwej
płacy wymaga, zwłaszcza ze względu na rodzaj i warunki pracy oraz kwalifikacje po-
trzebne do jej wykonywania, podwyższenia minimalnego wynagrodzenia. Podobne
minimum godziwej płacy, jako branżowa modyfikacja najniższego wynagrodzenia,
przysługuje wszystkim zatrudnionym, i to niezależnie od sytuacji finansowej danego
pracodawcy";
2) powyższą argumentację co do zasady podzielił Trybunał Konstytucyjny,
który w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 grudnia 2002 r., K 43/01 (OTK-A 2002 nr 7,
poz. 96), także wskazywał, że celem przejściowych regulacji normatywnych zawar-
tych w art. 4a ust. 1 i 2 było ,,podniesienie wynagrodzeń do poziomu, który tworzył
punkt wyjścia dla wykorzystania instrumentów ustalania przyrostu wynagrodzeń
określonych w ustawie o systemie negocjacyjnym". W tej koncepcji - przysługujące
na podstawie art. 4a ustawy negocjacyjnej wzrosty wynagrodzeń, które obowiązy-
wały w odniesieniu do wzrostu wynagrodzeń pracowników samodzielnych publicz-
nych zakładów opieki zdrowotnej jedynie w 2001 r. (ust. 1) oraz w 2002 r. (ust. 2),
ustawowo współokreślały, łącznie z wynagrodzeniami przysługującymi przed
uwzględnieniem tych przyrostów, minimalny poziom wynagrodzeń za pracę przysłu-
gujących pracownikom samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Równocześnie bowiem Trybunał zakładał, że ,,wzrost wynagrodzeń dokonywać się
będzie w ramach rozwiązań systemowych uregulowanych w pozostałych przepisach
ustawy z 16 grudnia 1994 r.", co może oznaczać, iż nie przewidywał możliwości po-
tencjalnego obniżania tak uzyskanego ,,wyjściowego" poziomu wynagradzania pra-
cowników samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej o kwoty zbliżone
do wysokości tych ustawowych podwyżek;
3) z jednej strony ocena sygnalizowanych kierunków interpretacyjnych może
przemawiać za jednokierunkową dopuszczalnością dalszych zmian ustawowo pod-
wyższonych w latach 2001 i 2002 wynagrodzeń pracowników samodzielnych zakła-
dów opieki zdrowotnej wyłącznie w rygorze pozostałych przepisów ustawy negocja-
cyjnej, które regulują prawne możliwości (mechanizmy) podwyższania wynagrodzeń
lub ich wskaźników wzrostu w danym roku, ale nie ich obniżania. Mogłoby to ozna-
czać niedopuszczalność pozbawienia pracowników samodzielnych publicznych za-
kładów opieki zdrowotnej ustawowych przyrostów wynagrodzeń za pracę nabytych w
latach 2001 i 2002 na podstawie art. 4a ustawy negocjacyjnej w trybie jej innych
przepisów, a także w drodze wypowiedzenia warunków płacy przez pracodawcę. Na
gruncie unormowań tej ustawy pracodawca nie ma bowiem autonomii w kształtowa-
niu pracowniczych wynagrodzeń za pracę na poziomie uzależnionym od jego aktual-
nych możliwości finansowych, lecz powinien uwzględniać roczne wskaźniki przyrostu
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, bądź ich ,,zamrożenie", ustalane zgodnie
z art. 3 lub 4 ustawy negocjacyjnej. Może to przemawiać przeciwko dopuszczalności
,,wyłamywania się" pracodawców (przedsiębiorców) włączonych do negocjacyjnego
systemu kształtowania wynagrodzeń za pracę spod tych regulacji ustawowych przez
pozbawianie pracowników nabytych uprawnień płacowych w drodze indywidualnych
wypowiedzeń zmieniających warunki płacy. Nie można bowiem pomijać wszystkich
uwarunkowań, w tym społecznych, leżących u podłoża wyjątkowych ustawodaw-
czych ingerencji zawartych zarówno w art. 2, włączającym samodzielne publiczne
zakłady opieki zdrowotnej zatrudniające powyżej 50 pracowników do ustawowego
kręgu przedsiębiorców objętych systemem negocjacyjnego kształtowania wynagro-
dzeń, jak i w wyżej omówionym art. 4a ustawy negocjacyjnej, które były sposobem
uspokojenia masowych pracowniczych akcji protestacyjnych (w szczególności pielę-
gniarek) i zmierzały do uzyskania ,,interwencyjnej" poprawy warunków płacowych w
latach 2001 i 2002, z obowiązkiem stosowania się do pozostałych regulacji tej
ustawy po tym okresie;
4) z drugiej strony w uzasadnieniu uchwały z dnia 20 maja 2004 r. Sąd Naj-
wyższy wypowiedział odmienny pogląd, uznając, że chociaż wysokość wynagrodze-
nia ukształtowanego w wyniku wzrostów przysługujących na podstawie art. 4a
ustawy negocjacyjnej nie ulega automatycznemu obniżeniu do poziomu sprzed ich
wejścia w życie, to ,,może być zmieniona (podwyższona, obniżona) na ogólnych za-
sadach prawa pracy", podkreślając, że regulacje zawarte a tym przepisie ,,w ogóle
nie regulują tego, co dzieje się z wynagrodzeniem pracownika, które zostało pod-
wyższone w wyniku ich zastosowania". Wprawdzie Sąd Najwyższy nie określił spo-
sobu rozumienia zmiany warunków płacy następującej według ogólnych zasad prawa
pracy, ale jest oczywiste, że obejmują one również obniżanie wynagrodzenia za
pracę w trybie art. 42 k.p. Mogłoby to przemawiać za koncepcją możliwości i dopusz-
czalności odebrania pracownikom samodzielnych publicznych zakładów opieki zdro-
wotnej ustawowych przyrostów wynagrodzeń za pracę, uzyskanych w latach 2001 i
2002 na podstawie art. 4a ustawy negocjacyjnej, w drodze uzasadnionego wypowie-
dzenia zmieniającego, którego zaskarżenie zawsze łączy się z obowiązkiem sądu
pracy zbadania nie tylko jego zasadności, ale również zgodności z prawem oraz z
zasadami współżycia społecznego. Uznanie takiej opcji z dużą dozą pewności pro-
wadzić będzie do wykorzystywania przez pracodawców, będących samodzielnymi
publicznymi zakładami opieki zdrowotnej, wypowiedzeń zmieniających dla swoistej
,,sanacji" finansowych skutków prawnych wywołanych zastosowaniem art. 4a ustawy
negocjacyjnej w celu uzyskania poprawy materialnych podstaw ich dalszego egzy-
stowania, bez potrzeby dalszego angażowania władzy publicznej (wykonawczej i
ustawodawczej) w rozwiązywanie problemu godziwego wynagradzania pracowników
publicznej służby zdrowia.
Biorący udział w postępowaniu prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o pod-
jęcie przez skład siedmiu sędziów następującej uchwały: ,,Wynagrodzenie pracowni-
ków samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej uwzględniające usta-
wowe przyrosty jego wysokości w latach 2001 i 2002 przysługujące na podstawie art.
4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyro-
stu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) nie mogło być w 2003 r. w trybie wypowiedzenia
przez pracodawcę warunków płacy zmniejszone poniżej kwoty stanowiącej sumę
przyrostów określonych w art. 4a ust. 1 i 2 tej ustawy i minimalnego wynagrodzenia
za pracę w 2003 r."

Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów zważył, co następuje.

Artykuł 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształ-
towania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie nie-
których ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm., dalej powoływanej jako: ,,ustawa")
został wprowadzony ustawą z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o negocja-
cyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębior-
ców oraz o zmianie niektórych ustaw i ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z
2001, Nr 5, poz. 45, dalej powoływana jako ,,ustawa zmieniająca"). Jak wyjaśnił Sąd
Najwyższy w uchwale z 8 kwietnia 2004 r., II PZP 4/04 (OSNP 2004 nr 19, poz. 326),
ustawa zmieniająca, po pierwsze, zmieniła art. 2 ustawy w ten sposób, że samo-
dzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, zatrudniające powyżej 50 pracowników
zostały włączone do grona podmiotów zwanych w ustawie przedsiębiorcami, a tym
samym do systemu negocjacyjnego kształtowania przyrostu wynagrodzeń, w myśl
którego w stosunku do przedsiębiorców, zatrudniających powyżej 50 osób, Komisja
Trójstronna jest upoważniona do uzgadniania i ustalania wskaźników przyrostu wy-
nagrodzeń wliczanych w ciężar kosztów. Po drugie, do art. 4 ustawy, określającego
sposób wprowadzania u przedsiębiorców przyrostu przeciętnego miesięcznego wy-
nagrodzenia w danym roku kalendarzowym, został dodany art. 4a, wprowadzający
od 1 stycznia 2001 r. skonkretyzowany przyrost przeciętnego miesięcznego wyna-
grodzenia pracowników samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, nie
niższy niż 203 zł miesięcznie, w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, oraz
szczególny sposób obliczenia tego przyrostu w roku 2002. Po trzecie, art. 2 ustawy
zmieniającej zmienił art. 44 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki
zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.), wprowadzając sankcje dla kierownika
zakładu opieki zdrowotnej w postaci rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia
lub odwołania ze stanowiska, jeżeli zakład ten przekroczył przyrost przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia, ustalony na podstawie ustawy, co spowodowało po-
gorszenie jego sytuacji finansowej.
Jednym z warunków zgodności wypowiedzenia warunków pracy lub płacy
(wypowiedzenia zmieniającego) z prawem jest to, aby nie naruszało ono zasady
uprzywilejowania pracownika poprzez wprowadzenie warunków pracy lub płacy
mniej korzystnych od minimalnych standardów wyznaczonych przepisami prawa
pracy. Zgodnie bowiem z art. 18 § 1 k.p., postanowienia umowy o pracę nie mogą
być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy, zaś stosownie do art.
18 § 2 k.p., postanowienia mniej korzystne są nieważne z mocy prawa i zamiast nich
stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy.
W pierwszej kolejności wyjaśnienia wymaga zatem, czy art. 4a ustawy wyzna-
czył minimalne standardy dotyczące wynagrodzeń pracowników, których naruszenie
powoduje wskazany wyżej skutek z art. 18 § 2 k.p. W świetle art. 18 § 1 i 2 k.p. roz-
ważanie tej kwestii ma sens tylko w razie uznania roszczeniowego charakteru prawa
pracowników do podwyższenia wynagrodzeń o kwoty wynikające z art. 4a ust. 1 i 2
ustawy oraz stwierdzenia bezwzględnie obowiązującego charakteru tych przepisów.
Należy przyjąć, że kwestia roszczeniowego charakteru wskazanego wyżej
prawa została już ostatecznie wyjaśniona. Rozstrzygnięcie powstałych na tym tle
wątpliwości nastąpiło, jak ujął to Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z 18
grudnia 2002 r., K 43/01 (OTK-A 2002 nr 7, poz. 96), ,,w procesie stosowania prawa,
który usunął istniejące wcześniej niejasności". Chodzi tu zwłaszcza o orzeczenia
Sądu Najwyższego powołane w uzasadnieniu postanowienia. Także Trybunał Kon-
stytucyjny zajął w tej kwestii jednoznaczne stanowisko, określając ustawę w uzasad-
nieniu omawianego wyroku jako ustawę, ,,na mocy której powstały indywidualne
roszczenia pracowników". Dodatkowe wątpliwości, dotyczące roszczeniowości
uprawnienia do wzrostu wynagrodzenia w roku 2002 o kwotę wynikającą z art. 4a
ust. 2 ustawy, rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale z 20 maja 2004 r., II PZP 7/04
(OSNP 2004 nr 19, poz. 327), w której stwierdził, że przepisy art. 4a ust. 1 i 2 wpro-
wadziły wskazany w nich wzrost wynagrodzenia, a tym samym roszczenie o jego
zapłatę, z mocy prawa, a różnica między tymi przepisami polega jedynie na tym, że
art. 4a ust. 1 wskazał konkretną kwotę tego wzrostu, natomiast art. 4a ust. 2 podał
wzór matematyczny, według którego wzrost miał być obliczony.
Wątpliwości nie powinien również budzić jednostronnie bezwzględnie obowią-
zujący charakter art. 4a ust. 1 i 2. Wynika on z kategorycznych sformułowań art. 4a,
zgodnie z którymi pracownikom ,,przysługuje" wskazany w nim przyrost wynagrodze-
nia ,,nie niższy" w 2001 r. od 203 zł, a w 2002 r. od kwoty ustalonej według wzoru
określonego w ust. 2.
Wobec powyższego przewidziane w art. 4a ust. 1 i 2 ustawy przyrosty wyna-
grodzeń nie mogły być niższe od wskazanych wyżej kwot i stanowiły minimalną pod-
wyżkę miesięcznych wynagrodzeń pracowników samodzielnych publicznych zakła-
dów opieki zdrowotnej w latach 2001 i 2002. Ich cofnięcie w tym okresie w drodze
wypowiedzenia zmieniającego było zatem, w świetle art. 18 § 1 i 2 k.p., niedopusz-
czalne.
Z punktu widzenia rozważanego zagadnienia prawnego najistotniejsze zna-
czenie ma jednak pytanie, czy opisane wyżej uregulowanie minimalnych podwyżek
miesięcznych wynagrodzeń w latach 2001 i 2002 ogranicza w latach następnych
możliwość dokonywania wypowiedzeń zmieniających, prowadzących do zmniejsze-
nia wynagrodzenia i zmniejszenia lub pozbawienia pracowników uzyskanych w tych
latach podwyżek.
Odpowiedź na to pytanie wymaga na wstępie rozważenia celów i charakteru
regulacji zawartej w art. 4a ustawy. Wypowiadając się w tej kwestii Trybunał Konsty-
tucyjny wyjaśnił w uzasadnieniu wskazanego wyżej wyroku z 18 grudnia 2002 r., że
art. 1 ustawy zmieniającej, włączając samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowot-
nej w ramy negocjacyjnego systemu przyrostu wynagrodzeń, stanowi rozstrzygnięcie
o charakterze systemowym. W okresie poprzedzającym wejście w życie tego prze-
pisu pracownicy tych zakładów nie byli objęci ani regułami wzrostu wynagrodzeń w
sferze budżetowej, ani systemem negocjacyjnym przyrostu wynagrodzeń. Ograni-
czenie reguł dotyczących wynagrodzeń pracowników samodzielnych publicznych
zakładów opieki zdrowotnej do przepisów Kodeksu pracy i niestosowanie wobec tej
grupy zatrudnionych systemowych rozwiązań regulujących wzrost wynagrodzeń, po-
wodowało - w warunkach niewielkiego dopływu środków finansowych do samodziel-
nych publicznych zakładów opieki zdrowotnej - niski poziom wynagrodzeń, stałe kon-
flikty na tle wzrostu płac oraz brak wskaźników, które określając coroczny wzrost
przeciętnych wynagrodzeń zmuszałyby pracodawców do racjonalnego planowania
kosztów prowadzenia zakładu i określenia ceny świadczonych usług. Wprowadzone
przez art. 1 pkt 3 ustawy zmieniającej przepisy art. 4a mają charakter przepisów
przejściowych, o wyraźnie określonym czasie obowiązywania. Art. 4a ust. 1 ustawy
obowiązywał tylko w odniesieniu do wzrostu wynagrodzeń w 2001 r., zaś ust. 2 - w
odniesieniu do wzrostu wynagrodzeń w 2002 r. W następnych latach mechanizm ten
nie znajdzie zastosowania, a wzrost wynagrodzeń dokonywać się będzie w ramach
rozwiązań systemowych uregulowanych w pozostałych przepisach ustawy. Celem
tak ukształtowanych przepisów przejściowych było podniesienie wynagrodzeń do
poziomu, który tworzył punkt wyjścia dla wykorzystania instrumentów ustalania przy-
rostu wynagrodzeń, określonych w ustawie.
W powyższym wywodzie Trybunał Konstytucyjny ukazał trafnie dwa podsta-
wowe cele zmian ustawy wprowadzonych ustawą zmieniającą. Pierwszy, systemowy
- włączenie samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej do negocjacyj-
nego systemu kształtowania przyrostów przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębior-
ców. Drugi, incydentalny - nadzwyczajne podwyższenie wynagrodzeń pracowników
tych zakładów przez ich wzrosty w latach 2001 i 2002, umożliwiające dalsze kształ-
towanie wynagrodzeń na ogólnych zasadach ustawy, poczynając od ustalonego w
ten sposób nowego punktu wyjścia, zmniejszającego wcześniejsze dysproporcje za-
robków tych pracowników w porównaniu z pracownikami innych sektorów. Drugi z
tych celów zdeterminował charakter art. 4a ustawy, jako uregulowania przejścio-
wego. Wynika stąd, że od 1 stycznia 2003 r. kształtowanie wynagrodzeń pracowni-
ków samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej objętych ustawą pod-
lega ogólnym, systemowym zasadom wyrażonym w treści tego aktu, jednakże z
uwzględnieniem skutków zmian wynikających z zastosowania nadzwyczajnego in-
strumentu zawartego w art. 4a ustawy.
Częściowej oceny tych skutków dokonał Sąd Najwyższy w przytoczonej wyżej
uchwale z 20 maja 2004, II PZP 7/04, w której stwierdził, że ,,przejściowy charakter
regulacji zawartych w art. 4a ust. 1 i 2 ustawy o negocjacyjnym systemie nie dotyczy
wysokości wynagrodzenia ukształtowanej w wyniku jego wzrostów przewidzianych w
tych przepisach." Uzasadniając tę tezę Sąd Najwyższy wskazał, że unormowania art.
4a nie polegają na przyznaniu okresowego dodatku do wynagrodzenia, ale określają
wzrost wynagrodzenia, czyli podwyższenie go "na stałe". Wysokość wynagrodzenia
ukształtowanego w wyniku wzrostu wynikającego z omawianych przepisów nie ulega
więc obniżeniu do poziomu sprzed ich wejścia w życie, choć może być zmieniona
(podwyższona, obniżona) na ogólnych zasadach prawa pracy. Taki charakter tych
przepisów wynika wprost z ich wyraźnego brzmienia. Dotyczą one bowiem "wzrostów
wynagrodzenia", a nie jego wysokości ukształtowanej w wyniku tych wzrostów. Ina-
czej mówiąc, przepisy te w ogóle nie regulują tego, co dzieje się z wynagrodzeniem
pracownika, które zostało podwyższone w wyniku ich zastosowania.
Wypowiadając tę myśl Sąd Najwyższy nie rozwinął jej dalej, ponieważ nie było
to przedmiotem zagadnienia prawnego, które rozstrzygał. Podejmując więc ten wą-
tek, kluczowy w niniejszej sprawie, należy stwierdzić, że obniżenie wynagrodzenia w
drodze wypowiedzenia zmieniającego, zgodnie ze wskazanymi przez Sąd Najwyższy
ogólnymi zasadami prawa pracy, nie może, jak wcześniej ustalono, naruszać zasady
uprzywilejowania pracownika, a zatem prowadzić do pogorszenia jego warunków
pracy lub płacy poniżej standardów określonych w bezwzględnie obowiązujących
przepisach prawa pracy. Do standardów tych nie należy, jak trafnie wskazuje rozwa-
żana wyżej uchwała, wysokość wynagrodzenia ukształtowana w wyniku wzrostu wy-
nikającego z art. 4a ustawy. Jest to w pełni zrozumiałe. Celem zmian wprowadzo-
nych do ustawy przez ustawę zmieniającą było bowiem, jak kilkakrotnie wyżej pod-
kreślano, stworzenie nowego punktu wyjścia dla wykorzystania określonych w niej
instrumentów ustalania przyrostu wynagrodzeń w samodzielnych publicznych zakła-
dach opieki zdrowotnej, a nie usztywnienie osiągniętego w ten sposób poziomu płac
poszczególnych pracowników. Przyjęcie takiej możliwości nie znajduje uzasadnienia
w treści art. 4a, który przyznał pracownikom roszczenie o określony w nim przyrost
wynagrodzenia, ale nie zagwarantował zachowania osiągniętego w ten sposób po-
ziomu zarobków ,,na zawsze". Uznanie takiej możliwości byłoby też sprzeczne z pra-
wem stron stosunku pracy do kształtowania wynagrodzeń w drodze czynności praw-
nych, w granicach swobody kontraktowej, wyznaczonych przez bezwzględnie obo-
wiązujące przepisy prawa oraz warunki wynagradzania ustalone w układach zbioro-
wych pracy i regulaminach wynagradzania, zgodnie z art. art. 771 i 772 k.p. w
związku z art. 4 ust. 4 ustawy. Warto też wskazać, że art. 4a ustawy, ograniczający
swobodę pracodawcy w zakresie ustalania poziomu i struktury wynagrodzeń stosow-
nie do warunków funkcjonowania zakładu pracy, stanowi wyjątek od tych zasad. Po-
winien zatem podlegać ścisłej wykładni. Akceptacja tak radykalnego rozwiązania by-
łaby też, z jednej strony, szkodliwa z punktu widzenia możliwości racjonalnego
kształtowania płac załóg pracowniczych, z drugiej zaś zbędna dla ochrony interesów
pracowników. Brak gwarancji zachowania rozważanego poziomu wynagrodzeń ,,na
zawsze" nie oznacza przecież przyznania pracodawcom niekontrolowanej swobody
ich kształtowania (obniżania). Dalsze ich kształtowanie podlega bowiem mechani-
zmom określonym w ustawie, obejmującym również negocjacje ze związkami zawo-
dowymi. Ograniczenia tej swobody wynikają również z mechanizmów indywidualno-
prawnych, a zwłaszcza z systemu ochrony pracowników przed wypowiedzeniem
zmieniającym.
Wspomniane standardy, wynikające z bezwzględnie obowiązujących przepi-
sów prawa, obejmują natomiast dwa elementy. Pierwszy, dotyczący wszystkich pra-
cowników, to ogólny standard minimalnego wynagrodzenia za pracę wynikający z
jego ustalenia w danym roku zgodnie z zasadami określonymi w obowiązującej od 1
stycznia 2003 r. ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu
za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679). Drugi, to standard najniższego wynagrodzenia
za pracę pracowników samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, bę-
dący trwałym, wykraczającym poza okres lat 2001 - 2002, skutkiem zastosowania
nadzwyczajnego instrumentu zawartego w art. 4a ustawy. Na wynagrodzenie to
składa się suma przyrostów wynagrodzenia wynikających z art. 4a ust. 1 i 2 ustawy i
kwota najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników, określonego w rozporzą-
dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 stycznia 1998 r. w sprawie najniż-
szego wynagrodzenia za pracę pracowników (Dz.U. Nr 16, poz. 74), w brzmieniu
nadanym przez § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22
grudnia 2000 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie najniższego wynagrodze-
nia za pracę pracowników (Dz.U. Nr 121, poz. 1308), należna w tej samej wysokości
zarówno w 2001 jak i w 2002 r. Obowiązywanie tego standardu wynika stąd, że
wskazane w art. 4a ustawy przyrosty wynagrodzenia zostały wprowadzone bez-
względnie obowiązującymi przepisami ustawy i miały charakter roszczeniowy. Usta-
liły zatem, łącznie z obowiązującym wówczas dla ogółu pracowników najniższym wy-
nagrodzeniem, ustawowy standard najniższego wynagrodzenia w samodzielnych
publicznych zakładach opieki zdrowotnej objętych ustawą. Potwierdzeniem woli
ustawodawcy obowiązywania tego standardu po upływie wskazanego w art. 4a
ustawy okresu lat 2001 i 2002 jest brzmienie art. 4 ust. 1 ustawy. Zgodnie z tym
przepisem porozumienie, między przedsiębiorcą a organizacją związkową uprawnio-
ną do jego zawarcia, ustalające przyrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
w danym roku ,,powinno uwzględniać sytuację i możliwości finansowe przedsiębiorcy
oraz wskaźniki ustalone zgodnie z art. 3 ust. 3 lub 5, a także z art. 4a". Nakaz
uwzględniania w wyżej wymienionym porozumieniu wskaźników przyrostu wynagro-
dzenia określonych w art. 4a ustawy został wprowadzony do ustawy ustawą zmie-
niającą. W odróżnieniu od art. 4a ustawy nie ma on jednak charakteru przejściowe-
go. Porozumienie uwzględniające te wskaźniki powinno być bowiem, jak wynika z
art. 4 ust. 2, zawierane każdego roku, także w roku 2003 i następnych. Należy bo-
wiem zauważyć, że ustawodawca po ,,chwilowym" uchyleniu tego nakazu (ustawą z
dnia 22 listopada 2002 r. o zmianie ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania
przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych
ustaw i ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa
państwowego "Polskie Koleje Państwowe", Dz.U. z 2003, Nr 6, poz. 63, obowiązują-
cą od 1 stycznia 2004 r.), przywrócił go, z mocą od 23 lutego 2004 r., ustawą z dnia
29 stycznia 2004 r., zmieniającą ustawę o negocjacyjnym systemie kształtowania
przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. 2004, Nr 26, poz. 226). Zważywszy roszczeniowy charakter przyrostów
wynagrodzenia w latach 2001 i 2002, ustalonego w art. 4a ustawy nakazu uwzględ-
niania go w toku ustaleń partnerów społecznych, o których stanowi art. 4 ust. 1
ustawy, nie można rozumieć inaczej niż jako obowiązku zachowania tych przyrostów,
jako składnika najniższego wynagrodzenia pracowników objętych ustawą samodziel-
nych zakładów opieki zdrowotnej. W przeciwnym wypadku uzupełnienie art. 4 ust. 1
ustawy o nakaz uwzględniania w latach następnych przy ustalaniu przyrostów wyna-
grodzeń przyrostu określonego w art. 4a byłoby zbędne, a ponadto, ze względu na
przejściowy charakter tych przepisów, niezrozumiałe. W takiej sytuacji, dla dalszego
kształtowania przyrostów przeciętnych wynagrodzeń pracowników samodzielnych
zakładów opieki zdrowotnej od nowego poziomu ukształtowanego wskutek przej-
ściowego zastosowania mechanizmu z art. 4a, wystarczyłoby uwzględnianie wskaź-
ników określonych w art. 3 ust. 3 lub 5, tj. wskaźnika przyrostu przeciętnego mie-
sięcznego wynagrodzenia określonego przez Komisję Trójstronną lub takiego
wskaźnika ustalonego przez Radę Ministrów. Nakaz uwzględniania, w stosunku do
pracowników samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, także przyro-
stów określonych w art. 4a, wskazuje, że oprócz tego, mają oni gwarancję zachowa-
nia przyrostów osiągniętych w okresie działania tej szczególnej regulacji.
Porównanie wyróżnionych minimalnych ustawowych standardów wynagro-
dzeń pracowników samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej, prowadzi do wniosku,
że do czasu osiągnięcia przez minimalne wynagrodzenie za pracę ogółu pracowni-
ków, określone zgodnie z ustawą o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, poziomu
przekraczającego wskazane wyżej najniższe wynagrodzenie w samodzielnych za-
kładach opieki zdrowotnej, najniższe płace w tym sektorze nie będą mogły być niż-
sze od kwoty tak ustalonego najniższego wynagrodzenia. Nie oznacza to jednak, że
do tego czasu prawna konstrukcja minimalnego wynagrodzenia za pracę zostaje za-
stąpiona w tym sektorze przez kategorię najniższego wynagrodzenia pracowników
samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej objętych ustawą. Kategoria ta będzie
bowiem stosowana do nich także w tym okresie w wielu przypadkach, w których
prawo odwołuje się do pojęcia minimalnego wynagrodzenia za pracę, np. w kwestii
ustalenia kwoty wynagrodzenia wolnej od potrąceń (art. 871 k.p.) i innych.
W rezultacie powyższych rozważań rozstrzygnięcie rozpatrywanego zagad-
nienia prawnego, sprowadza się do stwierdzenia, że wynagrodzenie pracowników
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej mogło być, począwszy od 1
stycznia 2003 r., zmniejszone wskutek wypowiedzenia przez pracodawcę warunków
płacy do kwoty stanowiącej sumę przyrostów wynagrodzenia wynikających z art. 4a
ust. 1 i 2 ustawy i najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników, określonego w
rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 stycznia 1998 r. w spra-
wie najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników (Dz.U. Nr 16, poz. 74), w
brzmieniu nadanym przez § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 22 grudnia 2000 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie najniższego wyna-
grodzenia za pracę pracowników (Dz.U. Nr 121, poz. 1308).
Dla pełnej jasności powyższą odpowiedź należy uzupełnić o dwa wyjaśnienia.
Po pierwsze, dotyczy ona tylko samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowot-
nej objętych ustawą. W związku z tym wymaga, w szczególności, przypomnienia, że,
jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale z 8 kwietnia 2004 r., II PZP
4/04, ustawa ta odnosi się do samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowot-
nej, zatrudniających powyżej 50 pracowników. Po drugie, zgodnie z art. 771 i art. 772
k.p. w związku z art. 4 ust. 4 ustawy, ustalanie wynagrodzeń w samodzielnych pu-
blicznych zakładach opieki zdrowotnej, następuje w układzie zbiorowym pracy lub
regulaminie wynagradzania. Jeżeli zatem z układu zbiorowego pracy lub z regulami-
nu wynagradzania wynika wyższa łączna (uwzględniająca wszystkie składniki wyna-
grodzenia) wysokość wynagrodzenia na danym stanowisku pracy, to, zgodnie z za-
sadą korzystności (art. 9 § 2 k.p.), ona właśnie wyznaczy granicę niekorzystnych dla
pracownika zmian warunków płacy wprowadzanych w drodze wypowiedzenia lub
porozumienia zmieniającego.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================