Uchwała siedmiu sędziów SN - I KZP 20/08
Izba:Izba Karna
Sygnatura:I KZP 20/08
Typ:Uchwała siedmiu sędziów SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2008/11/88
Data wydania:2008-10-30

UCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW
Z DNIA 30 PAŹDZIERNIKA 2008 R.
I KZP 20/08

Pojazd mechaniczny stanowi przedmiot czynności wykonawczej
przestępstwa określonego w art. 178a § 1 k.k., a więc nie należy do kate-
gorii przedmiotów, które służą lub są przeznaczone, w rozumieniu art. 44 §
2 k.k., do popełnienia tego przestępstwa.

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: K. Cesarz, M. Gierszon, H. Gradzik
(sprawozdawca), P. Kalinowski, D. Świecki, S. Zabłocki.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu, prze-
kazanego na podstawie art. 60 § 2 w zw. z art. 60 § 1 ustawy z dnia 23 li-
stopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.)
wniosku Prokuratora Generalnego o podjęcie w składzie siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie występujących
w orzecznictwie sądów powszechnych rozbieżności i wyjaśnienie następu-
jącego zagadnienia prawnego:

,,Czy możliwe jest orzeczenie na podstawie art. 44 § 2 k.k. przepadku po-
jazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę przestępstwa okre-
ślonego w art. 178a § 1 k.k.?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.


U Z A S A D N I E N I E

W części motywacyjnej wniosku Prokurator Generalny stwierdził na
wstępie, że rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych ujawniły
się po analizie spraw o przestępstwa określone w art. 178a § 1 k.k., w któ-
rych w okresie od lipca 2006 r. do lutego 2008 r. prokuratorzy wnosili o
orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego, którym poruszał się
sprawca. Ze szczegółowych danych wynika, że prokuratorzy w całym kraju
złożyli 1551 takich wniosków. W ponad 500 sprawach sądy uwzględniły
wnioski, przy czym w niektórych dopiero w drugiej instancji, w wyniku roz-
poznania apelacji złożonych przez prokuratorów na niekorzyść oskarżo-
nych. W wielu z tych orzeczeń, uznając zasadność wniosków o przepadek,
sądy zdecydowały o zasądzeniu nawiązek na rzecz Skarbu Państwa na
podstawie art. 44 § 3 k.k., oceniając, że przepadek pojazdu byłby rozstrzy-
gnięciem niewspółmiernym do wagi popełnionego czynu. We wszystkich
tych sprawach sądy przyjmowały, że pojazd mechaniczny prowadzony
przez sprawcę był przedmiotem służącym, w rozumieniu art. 44 § 2 k.k., do
popełnienia przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. Przepadek pojazdu uzasad-
niano potrzebą osiągnięcia prewencyjnego celu tego środka karnego w od-
niesieniu do osoby oskarżonego.
W szeregu innych sprawach o przestępstwa z art. 178a § 1 k.k., w
których wnioski prokuratorów nie zostały uwzględnione, sądy także przyj-
mowały prawną możliwość przepadku pojazdu, lecz ze względu na kon-
kretne okoliczności uznawały, że nie tylko orzeczenie tego środka karnego,
ale nawet nawiązki w jego miejsce, byłoby niewspółmiernie surowe bądź
niecelowe, np. w sytuacjach, gdy pojazd stanowił wspólność majątkową
albo też służył do zaspokajania żywotnych potrzeb rodziny sprawcy.
W innych jeszcze sprawach sądy zarówno pierwszej, jak i drugiej in-
stancji, rozstrzygając o nieuwzględnieniu wniosków, wyrażały jednak po-
gląd, że przepis art. 44 § 2 k.k. nie uprawnia do orzeczenia przepadku po-
jazdu, którym poruszał się sprawca przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. Moty-
wacja takiego stanowiska sprowadzała się do wykazania, że środek karny,
o którym mowa w art. 44 § 2 k.k., dotyczy przepadku przedmiotów, jako
narzędzi, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa
w znaczeniu ścisłym, tj. wytworzonych, przetworzonych, bądź przystoso-
wanych specjalnie w celu jego popełnienia, a także narzędzi w znaczeniu
szerszym - służących celom nieprzestępnym, ale wykorzystanych do po-
pełnienia przestępstwa. Sądy zwracały uwagę, że odmienne stanowisko
prowadziłoby do wykładni nadmiernie rozszerzającej zakres pojęcia
,,przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa", podlegających
przepadkowi, co byłoby niedopuszczalne przy stosowaniu środków praw-
nych o charakterze represyjnym. Kontynuując ten kierunek rozumowania
sądy przyjmowały, że pojazd mechaniczny w ogóle nie może być postrze-
gany jako przedmiot służący do popełnienia czynu zabronionego z art.
178a § 1 k.k., gdyż należy do jego znamion i stanowi konieczny warunek
zaistnienia przestępstwa.
Autor wniosku wskazał też na pewną grupę orzeczeń, w których sądy
argumentowały niekonsekwentnie, że nie można uznać za narzędzie prze-
stępstwa z art. 178a § 1 k.k. pojazdu, którym sprawca posłużył się do jego
popełnienia, by z drugiej strony stwierdzić, iż orzeczenie przepadku pojaz-
du byłoby in concreto zbyt surowe.
Konkludując tę część wywodu Prokurator Generalny skonstatował, że
w orzecznictwie sądów powszechnych, w sprawach o przestępstwa okre-
ślone w art. 178a § 1 k.k., wystąpiły zasadnicze rozbieżności w wykładni
art. 44 § 2 k.k. przy orzekaniu w przedmiocie przepadku pojazdu mecha-
nicznego.
Dalsza część uzasadnienia wniosku poświęcona została poszukiwa-
niu odpowiedzi na pytanie postawione na wstępie. Uczyniono to przez pod-
jęcie wykładni, zwłaszcza językowej, przepisu art. 44 § 2 k.k. Kierując się
regułami tej wykładni wnioskodawca analizował zawartość semantyczną
określeń czasownikowych sformułowanych w tym przepisie: ,,służyły lub
były przeznaczone". Zwrócił uwagę, odwołując się do profesjonalnych
słowników języka polskiego, na szeroki zakres znaczeniowy tych określeń.
Powołując się następnie na niektóre orzeczenia Sądu Najwyższego i wy-
powiedzi prezentowane w piśmiennictwie, dotyczące wykładni pojęcia ,,na-
rzędzi służących do popełnienia przestępstwa", funkcjonującego w przepi-
sach Kodeksów karnych z 1932 r. i z 1969 r., Prokurator Generalny opo-
wiedział się za poglądem, że przedmiot służący do popełnienia przestęp-
stwa to rzecz, której użycie było warunkiem jego dokonania (N. Kłączyńska
w: J. Giezek red.: Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa
2007, s. 348). Pozwala to wyeliminować możliwość zbyt szerokiego poj-
mowania zakresu pojęcia ,,przedmiotów służących do popełnienia prze-
stępstwa", a zarazem nie zawęża tego zakresu w sposób, który redukował-
by znaczenie sformułowań użytych w art. 44 § 2 k.k. Autor wniosku uznał,
że pojazd mechaniczny, z racji funkcji, jaką pełni w zespole znamion prze-
stępstwa określonego w art. 178a § 1 k.k., mieści się w przytoczonej defini-
cji przedmiotu służącego do popełnienia przestępstwa.
W kolejnej części wywodu Prokurator Generalny nie zgodził się z po-
glądem głoszonym w doktrynie w okresie, w którym obowiązywał art. 28
ustawy z dnia 10 grudnia 1959 r. o zwalczaniu alkoholizmu (Dz. U. Nr 69,
poz. 434 ze zm.), kryminalizujący do dnia 31 stycznia 1971 r. prowadzenie
pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości. Utrzymywano wówczas,
że pojazd mechaniczny, stanowiący jeden z przedmiotowych elementów
znamion tego przestępstwa, nie może być zarazem narzędziem służącym
do jego popełnienia. (A. Wąsek: Narzędzia przestępstwa: Annales UMCS,
Lublin 1968 Vol. XV, s. 274-275). Zdaniem wnioskodawcy, nietrafność tego
poglądu wynika stąd, że pojazdu mechanicznego nie można było uznać za
przedmiot tego przestępstwa (obiectum sceleris), lecz tylko za jeden z ele-
mentów strony przedmiotowej. Natomiast w aktualnym stanie prawnym po-
jazd mechaniczny należy traktować podobnie jak przedmioty służące do
popełnienia przestępstwa z art. 148 § 2 pkt 4 k.k. (broń palna lub materiał
wybuchowy) albo z art. 280 § 2 k.k. (broń palna, nóż lub inny podobnie
niebezpieczny przedmiot), co do których nie ma wątpliwości, że objęte są
normą art. 44 § 2 k.k., a nie stanowią przedmiotów przestępstwa.
W końcowej części uzasadnienia wywiedziono, jednak bez pogłębio-
nej argumentacji, że również wykładnia systemowa przemawia za potrak-
towaniem pojazdu, który prowadził sprawca występku z art. 178a § 1 k.k.,
za narzędzie przestępstwa. Podkreślono też, że temu wnioskowi nie sprze-
ciwia się wykładnia funkcjonalna ukierunkowana na wykazanie, że przepa-
dek pojazdu mechanicznego powinien realizować cel prewencyjny, przez
uniemożliwienie wykorzystania go przez sprawcę do ponownego popełnie-
nia przestępstwa. Zwłaszcza, że praktyka wymiaru sprawiedliwości po-
twierdza nagminność przestępstw z art. 178a § 1 k.k. popełnianych przez
sprawców, wobec których orzeczono wcześniej zakaz prowadzenia pojaz-
dów tej samej kategorii.
Tak prezentując swoje stanowisko Prokurator Generalny wniósł o wy-
jaśnienie, że ,,pojazd mechaniczny, który prowadzi w ruchu lądowym, wod-
nym lub powietrznym osoba znajdująca się w stanie nietrzeźwości lub pod
wpływem środka odurzającego, jest w rozumieniu art. 44 § 2 k.k. przedmio-
tem służącym do popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 1
k.k. Możliwe jest zatem orzeczenie środka karnego przepadku takiego po-
jazdu (art. 39 pkt 4 k.k.)".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wniosek Prokuratora Generalnego o podjęcie uchwały mającej na
celu rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni art. 44 § 2 k.k., przy orzekaniu
przez sądy powszechne co do przepadku pojazdu mechanicznego w spra-
wach o przestępstwa określone w art. 178a § 1 k.k., został wyczerpująco
uzasadniony. Wykazano w nim, że sprzeczności w orzecznictwie sądów
powszechnych wynikają z różnego postrzegania pojęcia ,,przedmiotów, któ-
re służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa". Istotnie,
niejednolita jego interpretacja doprowadziła w konsekwencji do diametral-
nie odmiennego rozstrzygania w wyrokach sądowych w przedmiocie prze-
padku pojazdu mechanicznego. Skala tych rozbieżności i ciągłe ich utrzy-
mywanie się, przemawiają zatem za koniecznością wyjaśnienia przedsta-
wionego zagadnienia prawnego dla zapewnienia jednolitości w orzecznic-
twie sądów. Jest ona w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości istotną war-
tością, której służy instytucja uchwał podejmowanych w trybie art. 61 usta-
wy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym.
Z uwagi na to, że wniosek Prokuratora Generalnego ograniczony jest
do orzekania co do przepadku pojazdu mechanicznego w sprawach o
przestępstwa określone w art. 178a § 1 k.k., niezbędne staje się na wstę-
pie wskazanie na konstrukcję tego przepisu i na treść zawartej w nim nor-
my sankcjonowanej. Z tekstu przepisu wynika, że stypizowane w nim prze-
stępstwo ma charakter powszechny, co oznacza, że może być popełnione,
tylko umyślnie, przez każdy podmiot zdolny do poniesienia odpowiedzial-
ności karnej. Z opisu strony przedmiotowej natomiast, że przestępstwo to
należy do typów abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo, gdyż
nastąpienie skutku nie jest jego znamieniem. Czynność sprawcza polega
na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub
powietrznym przez osobę, która znajduje się w stanie nietrzeźwości lub
pod wpływem środka odurzającego. Jej dokonanie następuje przez uru-
chomienie mechanizmu jezdnego i nadanie pojazdowi mechanicznemu kie-
runku oraz prędkości jazdy. Pojazd mechaniczny jest zatem materialnym
obiektem, którym sprawca operuje przy dokonaniu tego czynu zabronione-
go, czy też, na którym dokonanie następuje. Użycie pojazdu przez jego
,,prowadzenie" warunkuje wypełnienie znamion strony przedmiotowej. W
nauce prawa karnego przedmiot, do którego skierowana jest czynność
sprawcza przestępstwa, określa się przedmiotem czynności wykonaw-
czej (I. Andrejew: Ustawowe znamiona czynu. Typizacja i kwalifikacja
przestępstw, Warszawa 1978, s. 186 i nast.), bądź równoważnie przedmio-
tem wykonawczym (J. Waszczyński red: Prawo karne w zarysie, Łódź
1979, s. 101-102), czy wręcz przedmiotem przestępstwa (A. Wąsek: op.
cit., s. 262-263, postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 1957
r.,VI KO 192/56, NP 1957, nr 7-8, s. 201-202, uchwała SN z dnia 15 wrze-
śnia 1961 r., VI KO 3/59, OSN 1962, nr 1, poz. 1). Przedmiot czynności
wykonawczej występuje zwykle w znamionach przestępstw skutkowych,
ale może występować także w opisie strony przedmiotowej przestępstw
formalnych, do których należy występek z art. 178a § 1 k.k. (por. I. Andre-
jew: Polskie prawo karne, Warszawa 1986, s.127).
Po zidentyfikowaniu pojazdu mechanicznego jako przedmiotu czyn-
ności wykonawczej przestępstwa określonego w art. 178a § 1 k.k., w kolej-
nym etapie rozważań należało odpowiedzieć na pytanie, czy możliwe jest
orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego, występującego w takiej
właśnie funkcji w strukturze przestępstwa. Podstawy orzeczenia przepadku
przedmiotów zostały unormowane w przepisach zawartych w art. 44 k.k.
Jak wynika z ich brzmienia, odrębnie uregulowano przepadek trzech kate-
gorii przedmiotów. W § 1 - obligatoryjny, gdy przedmioty pochodzą bezpo-
średnio z przestępstwa (producta sceleris); w § 2 - fakultatywny, a w wy-
padkach określonych w ustawie obligatoryjny, jeśli służyły lub były prze-
znaczone do popełnienia przestępstwa (instrumenta sceleris); w § 6 - fa-
kultatywny, a w wypadkach określonych w ustawie obligatoryjny, jeśli są to
przedmioty objęte zakazem wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania,
przenoszenia lub przewozu, a sprawcę skazano za przestępstwo polegają-
ce na naruszeniu takich zakazów (obiecta sceleris).
Zważywszy na znaczenie, jakie w nauce prawa karnego nadaje się
każdej z wymienionych kategorii przedmiotów, związanych w różny sposób
z popełnieniem przestępstwa, należy zauważyć, że tylko w art. 44 § 6 k.k.
przewidziano przepadek przedmiotów czynności wykonawczej (K. Postul-
ski, M. Siwek: Przepadek w polskim prawie karnym, Kraków 2004, s. 138-
146). Przepis ten ogranicza zakres przepadku do tych typów przestępstw,
których czynność sprawcza polega na postąpieniu z przedmiotem wyko-
nawczym w opisany w nim sposób, naruszający ustawowy zakaz ich wy-
twarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu. W
polskim ustawodawstwie jest wiele takich typów przestępstw, zwłaszcza w
tzw. pozakodeksowych przepisach karnych. (zob. np. art. 133 ustawy z
dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne, Dz. U. z 2008 r. Nr 45,
poz. 271, art. 306 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności
przemysłowej, Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm., art. 129 ustawy z
dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze
zm.). O możliwości, ewentualnie o obowiązku orzeczenia na podstawie art.
44 § 6 k.k. przepadku ściśle określonych w przepisach karnych przedmio-
tów decyduje zatem to, czy sprawca dokonał względem nich zakazanych
czynności wykonawczych, popełniając w ten sposób czyn zabroniony. Nie
ma w katalogu tych czynności ,,prowadzenia" w znaczeniu posłużenia się
pojazdem mechanicznym zgodnie z jego przeznaczeniem. Dlatego też nie
istnieje możliwość orzeczenia na podstawie art. 44 § 6 k.k. przepadku po-
jazdu mechanicznego jako przedmiotu czynności wykonawczej przestęp-
stwa określonego w art. 178a § 1 k.k., aczkolwiek ustawa zakazuje prowa-
dzenia go w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w
ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. We wniosku Prokuratora Gene-
ralnego nie wskazuje się zresztą na ten przepis jako możliwą do zastoso-
wania podstawę prawną przepadku pojazdu mechanicznego w sprawach o
takie przestępstwa.
Przechodząc do dalszych rozważań nad zagadnieniem, należało roz-
strzygnąć, czy możliwe jest orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego
na podstawie art. 44 § 2 k.k., a więc przepisu, który normując przepadek
przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa, powinien, zdaniem
autora wniosku, znaleźć tu zastosowanie. Już na wstępie należy jednak
podkreślić, że pojęcie przedmiotu czynności wykonawczej przestępstwa
jest całkowicie różne od pojęcia przedmiotu, który służy do popełnienia
przestępstwa. Co więcej, oba te pojęcia, ze względu na odmienne znacze-
nia, jakie nadano im w nauce prawa karnego, wyłączają się. W żadnym z
typów przestępstw zakresy ich desygnatów nie są tożsame, ani też nie
krzyżują się. Wynika to z rudymentarnych zasad budowy struktury prze-
stępstwa. Kierując się nimi trzeba stwierdzić, że popełnieniu przestępstwa
służy taki przedmiot, którego sprawca używa przy realizacji czynności wy-
konawczej, jako zachowania skierowanego do jej przedmiotu. Pełny usta-
wowy opis czynności wykonawczej wiąże zatem także przedmiot wyko-
nawczy, gdyż bez tego związania samo nazwanie owej czynności nie kon-
kretyzowałoby jeszcze żadnej sytuacji faktycznej, której opis spełniałby
wymóg ścisłego określenia w ustawie zachowania zakazanego prawem.
Tak więc przedmiot, który ,,służy do popełnienia przestępstwa", sytuuje się
na zewnątrz ustawowego opisu tak pojmowanej czynności sprawczej. Słu-
ży on przy dokonaniu przestępstwa realizacji zachowania podjętego
względem przedmiotu czynności wykonawczej, w którym dokonują się
określone zmiany na skutek oddziaływania na niego przez sprawcę. Z tych
powodów przedmiot służący do popełnienia przestępstwa nigdy nie może
być utożsamiony z przedmiotem czynności wykonawczej (K. Postulski, M.
Siwek: op. cit. s.139, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia
1957 r., IV KO 192/56, NP 1957, nr 7-8).
Konfrontacja powyższych uwag z treścią znamion przestępstwa z art.
178a § 1 k.k., prowadzi do oczywistego wniosku, że pojazd mechaniczny
prowadzony przez sprawcę nie jest przedmiotem, który służy do jego po-
pełnienia. Jak bowiem wykazano, strukturalnie wyłączona jest tożsamość
przedmiotu czynności wykonawczej danego typu przestępstwa i przedmio-
tu służącego do jego popełnienia. W nauce prawa karnego oba te pojęcia
przedstawiają sobą inne znaczenia i występują w odmiennych funkcjach.
Przedmiot czynności wykonawczej nie służy, w rozumieniu art. 44 § 2 k.k.,
popełnieniu przestępstwa, lecz jako składowa opisu czynności sprawczej,
współokreśla samą istotę typu przestępstwa.
Ilustrując tę relację przedmiotu wykonawczego do przedmiotu służą-
cego do popełnienia przestępstwa w innych typach przestępstw, można
przykładowo podać, że cudza rzecz ruchoma nie jest przedmiotem służą-
cym do popełnienia przestępstwa kradzieży (art. 278 § 1 k.k.), a dokument
nie jest przedmiotem służącym do popełnienia przestępstwa fałszerstwa
dokumentu (art. 270 § 1 k.k.), pomimo że każdy z tych przedmiotów zostaje
użyty przy popełnieniu przestępstwa w tym sensie, iż bez skierowania do
nich czynności sprawczej, dokonanie nie byłoby możliwe. W obu typach
przestępstw wymienione rzeczy są odpowiednio przedmiotami czynności
wykonawczych, przy czym w pierwszym z nich, cudze mienie ruchome sta-
je się z chwilą dokonania czynu równocześnie przedmiotem pochodzącym
bezpośrednio z przestępstwa (productum sceleris), aczkolwiek niepodlega-
jącym przepadkowi z mocy art. 44 § 1 k.k., lecz zwrotowi pokrzywdzonemu
lub innemu uprawnionemu podmiotowi (art. 44 § 5 k.k.).
Jeszcze bardziej wyraziście widać różnicę w funkcjach, jakie pełnią w
strukturze przestępstwa - przedmiot czynności wykonawczej i przedmiot
służący do popełnienia, przy porównaniu typów przestępstw określonych w
art. 263 § 2 k.k. i w art. 148 § 2 pkt 4 k.k. W pierwszym z nich broń palna
jest przedmiotem czynności wykonawczej, a nie stanowi przedmiotu służą-
cego do popełnienia. W razie skazania sprawcy, przepadek broni palnej,
jako przedmiotu czynności wykonawczej, nastąpi na podstawie art. 44 § 6
k.k., gdyż ustawa w art. 263 § 2 k.k. zakazuje posiadania broni palnej bez
wymaganego zezwolenia. W drugim wypadku broń palna jest narzędziem
służącym do popełnienia przestępstwa tj. do zabicia człowieka i należy w
tym typie przestępstwa do zespołu znamion strony przedmiotowej. Pod-
stawą przepadku będzie tu art. 44 § 2 k.k., gdyż broń palna stanowi narzę-
dzie służące do popełnienia przestępstwa, a nie przedmiot czynności wy-
konawczej, którym jest tu tylko ciało człowieka. W obu typach przestępstw
broń palna należy do opisu strony przedmiotowej, ale obowiązek orzecze-
nia jej przepadku na podstawie art. 44 § 2 k.k., jako przedmiotu, który słu-
żył do popełnienia, odnosi się wyłącznie do przestępstwa określonego w
art. 148 § 2 pkt 4 k.k., przy popełnieniu którego nie jest ona przedmiotem
czynności wykonawczej. Tak też ujęto tę prawidłowość w powołanej
uchwale Izby Karnej Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1961 r., VI KO
3/59, w sformułowaniu, że ,,narzędzie przestępstwa (takie określenie za-
warto w art. 50 § 1 k.k. z 1932r., odpowiedniku art. 44 § 2 k.k. z 1997 r. -
uwaga SN) nie pokrywa się zwykle z jego przedmiotem, jest bowiem rze-
czą odrębną, którą sprawca posługuje się przy realizacji swego zamiaru w
stosunku do osoby lub rzeczy będącej przedmiotem przestępstwa".
Przedstawione przykłady dowodzą, że przedmioty służące do popeł-
nienia przestępstwa w niektórych typach przestępstw należą do znamion
ustawowych. Ich użycie znajduje się w opisie strony przedmiotowej, gdy
ustawodawca nadał normatywne znaczenie faktowi posłużenia się nimi
przez sprawcę. Dotyczy to, między innymi, niektórych przedmiotów służą-
cych do popełnienia zabójstwa. Jeśli sprawca używa broni palnej lub mate-
riałów wybuchowych, to wypełnia znamiona zabójstwa kwalifikowanego,
określonego w art. 148 § 2 pkt 4 k.k., odrębnie stypizowanego właśnie ze
względu na rodzaj przedmiotów, które służyły do popełnienia. Także ze
względu na przedmiot, którym posługuje się sprawca (broń palna, nóż lub
inny podobnie niebezpieczny przedmiot lub środek obezwładniający), wy-
odrębniono jako kwalifikowany typ rozboju, czyn określony w art. 280 § 2
k.k. W żadnym z tych typów przestępstw wymienione przedmioty nie są
przedmiotami czynności wykonawczych. Jest nim w obu wypadkach ciało
człowieka, a przy rozboju, także cudze mienie ruchome. Wymienione
przedmioty służą natomiast do dokonania w szczególny sposób czynności
sprawczych tj. zabicia człowieka (art. 148 § 2 pkt 4 k.k.), czy też kradzieży
cudzej rzeczy ruchomej przy zastosowaniu przemocy (art. 280 § 2 k.k.). Z
woli ustawodawcy ich użycie zostało wprowadzone do opisu znamion
przedmiotowych tych typów przestępstw, charakteryzując sposób działania
sprawcy, który zwiększa szkodliwość społeczną czynu w stopniu uzasad-
niającym odrębną typizację. Należąc do znamion przestępstwa przedmioty
te nie tracą funkcji narzędzi służących do jego popełnienia i z tej racji obję-
te są zakresem normowania w art. 44 § 2 k k.
Wywód zamieszczony w uzasadnieniu wniosku Prokuratora General-
nego, który w założeniu miał zmierzać do wykazania, że pojazd mecha-
niczny jest, w rozumieniu art. 44 § 2 k.k., przedmiotem służącym do popeł-
nienia przestępstwa z art. 178a § 1 k.k., nie mógł doprowadzić do trafnej
konkluzji, gdyż opierał się na błędnej przesłance. Wnioskodawca stwierdził
wprawdzie, że pojazd mechaniczny nie mógłby uchodzić za narzędzie
przestępstwa z art. 178a § 1 k.k., gdyby uznać go za przedmiot tego prze-
stępstwa, ale zaznaczył jednocześnie, że nim nie jest, bo stanowi tylko je-
den z elementów strony przedmiotowej. Uwaga ta jest w równym stopniu
powierzchowna, co mylna. Nie została poprzedzona wyjaśnieniem, jakiego
rodzaju elementem strony przedmiotowej jest pojazd mechaniczny i dla-
czego nie stanowi on właśnie przedmiotu tego przestępstwa, ściślej -
przedmiotu czynności wykonawczej. Tymczasem, jak wykazano, pojazd
mechaniczny w zespole znamion przestępstwa z art. 178a § 1 k.k., jest par
exellence przedmiotem czynności wykonawczej. Dlatego właśnie, w peł-
nionej w strukturze przestępstwa funkcji, nie może on uchodzić za przed-
miot służący, w rozumieniu art. 44 § 2 k.k., do popełnienia przestępstwa.
Skoro tak, to poprzestanie przez wnioskodawcę na wykładni języko-
wej, nawet przy pogłębionej egzegezie sformułowań użytych w przepisach
art. 44 § 2 k.k. i 178a §.1 k.k., nie gwarantowało uzyskania trafnej odpo-
wiedzi na postawione we wniosku pytanie. Pojazd mechaniczny stanowi
bowiem przedmiot czynności wykonawczej przestępstwa określonego w
art. 178a § 1 k.k., a przepis art. 44.§.2 k.k. w ogóle nie przewiduje prze-
padku tej kategorii przedmiotów. Prawidłowe zinterpretowanie zakresu
normowania art. 44 § 2 k.k. czyniłoby zupełnie bezprzedmiotowym docie-
kanie na drodze wykładni językowej, czy przedmiot czynności wykonawczej
określonego typu przestępstwa może ulec przepadkowi na jego podstawie.
W uzasadnieniu wniosku Prokuratora nie dostrzeżono tego aspektu za-
gadnienia, a tok rozumowania skierowano w niewłaściwym kierunku. Nie-
rozpoznanie rzeczywistej funkcji, jaką pełni ,,pojazd mechaniczny" w zespo-
le znamion przestępstwa określonego w art. 178a § 1 k.k., doprowadziło w
efekcie do nietrafnej konkluzji.
Mając natomiast na uwadze całokształt przedstawionych rozważań i
wyprowadzonych z nich wniosków, Sąd Najwyższy w odpowiedzi na pyta-
nie postawione we wniosku Prokuratora Generalnego podjął uchwałę o tre-
ści sformułowanej na wstępie.
Po rozstrzygnięciu w uchwale rozbieżności w wykładni art. 44 § 2 k.k.
w orzecznictwie sądów powszechnych w omówionym zakresie, należy
końcowo stwierdzić, że, jeżeli względy polityki kryminalnej przemawiałyby,
w przekonaniu ustawodawcy, za celowością orzekania przez sądy prze-
padku pojazdu mechanicznego wobec sprawców przestępstw określonych
w art. 178a § 1 k.k., to podstawa prawna ku temu powinna zostać wprowa-
dzona do obowiązującego kodeksu karnego.

Izba Karna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IK] I KZP 24/09   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/12/105
2009-10-28 
[IK] I KZP 23/09   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/12/104
2009-10-28 
[IK] I KZP 22/09   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/12/103
2009-10-28 
[IK] I KZP 20/09   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/11/91
2009-10-28 
[IK] I KZP 19/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/11/92
2009-10-28 
  • Adres publikacyjny: