UCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW
Z DNIA 28 WRZEŚNIA 2006 R.
I KZP 17/06

Czyn wyczerpujący obecnie znamiona przestępstwa określonego w
art. 246 k.k., a przed dniem 1 września 1998 r. - w art. 184 k.k. z 1969 r.,
zakwalifikowany - z uwagi na treść art. 4 § 1 k.k. - na podstawie przepisu,
który stracił moc obowiązującą (art. 246 k.k. z 1932 r.), podlega wyłączeniu
na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 grudnia 1989 r. o amnestii
(Dz. U. Nr 64, poz. 390) spod działania tej ustawy.

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: J. Grubba, W. Kozielewicz, W. Płóciennik (sprawoz-
dawca), A. Siuchniński, S. Zabłocki oraz SA (del. do SN) M. Gierszon.
Prokurator Instytutu Pamięci Narodowej - Głównej Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu: L. Nowakowski.

Sąd Najwyższy - Izba Karna, w sprawie Stanisława D. po rozpozna-
niu przedstawionego na podstawie art. 59 ustawy z dnia 23 listopada 2002
r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052) przez Sąd Najwyższy w
składzie trzech sędziów, postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2006 r., do roz-
strzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zagadnienia
prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

,,Czy przewidziane w art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 grudnia 1989
r. o amnestii (Dz. U. Nr 64, poz. 390) wyłączenie stosowania tej ustawy do
przestępstw określonych w art. 184 kodeksu karnego z 1969 r., może sta-
nowić podstawę wyłączenia stosowania tejże ustawy do przestępstw okre-
ślonych w art. 246 kodeksu karnego z 1932 r., w oparciu o tożsamość
znamion przedmiotowych?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.

U Z A S A D N I E N I E

Skład zwykły Sądu Najwyższego, rozpoznający kasację, przekazał
do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu tego Sądu zagadnienie praw-
ne w następującym układzie procesowym.
Wyrokiem z dnia 15 lutego 2005 r., Sąd Rejonowy w B.:
I. uznał Stanisława D. za winnego zbrodni komunistycznej polegają-
cej na tym, że w okresie pomiędzy dniem 13 kwietnia 1950 r., a dniem 15
lipca 1950 r. w B., będąc funkcjonariuszem Powiatowego Urzędu Bezpie-
czeństwa Publicznego w B., a tym samym funkcjonariuszem państwa ko-
munistycznego, działając wspólnie z innymi funkcjonariuszami Urzędu
Bezpieczeństwa, w celu uzyskania określonej treści wyjaśnień znęcał się
fizycznie nad zatrzymanym a następnie tymczasowo aresztowanym Emi-
lem K. w ten sposób, że bił go rękami po twarzy, kablem po piętach a nadto
polecił umieszczenie go w karcerze na okres 48 godzin w warunkach
szczególnie uciążliwych, tj. przestępstwa z art. 246 k.k. z 1932 r. w zw. z
art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodo-
wej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w zw. z art.
4 § 1 k.k. i na podstawie art. 246 k.k. z 1932 r. wymierzył mu karę 2 lat po-
zbawienia wolności,
II. uznał Stanisława D. za winnego zbrodni komunistycznej polegają-
cej na tym, że w bliżej nieustalonym czasie w grudniu 1950 r. w B., będąc
funkcjonariuszem Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w B.,
a tym samym funkcjonariuszem państwa komunistycznego, działając
wspólnie z innymi funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa, w celu uzy-
skania określonej treści wyjaśnień znęcał się fizycznie nad zatrzymanym
Leonem A. w ten sposób, że bił go rękami po twarzy, linijką po palcach
dłoni oraz stalową linką po piętach oraz polecał mu stać przez długi okres
czasu z rękami uniesionymi w górze, tj. przestępstwa z art. 246 k.k. z 1932
r. w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci
Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w
zw. z art. 4 § 1 k.k. i na podstawie art. 246 k.k. z 1932 r. wymierzył mu karę
roku pozbawienia wolności,
III. uznał Stanisława D. za winnego zbrodni komunistycznej polegają-
cej na tym, że w dniu 14 marca 1950 r. w B., będąc funkcjonariuszem Po-
wiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w B., a tym samym funk-
cjonariuszem państwa komunistycznego, działając wspólnie z innymi funk-
cjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa, w celu uzyskania określonej treści
wyjaśnień znęcał się fizycznie nad zatrzymanym a następnie tymczasowo
aresztowanym Władysławem F. w ten sposób, że bił go pałką gumową po
stopach doprowadzając do jego omdlenia, tj. przestępstwa z art. 246 k.k. z
1932 r. w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie
Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Pol-
skiemu w zw. z art. 4 § 1 k.k. i na podstawie art. 246 k.k. z 1932 r. wymie-
rzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności,
IV. uznał Stanisława D. za winnego zbrodni komunistycznej polega-
jącej na tym, że w dniach 15 marca, 17 marca i 6 kwietnia 1950 r. w Boch-
ni, będąc funkcjonariuszem Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicz-
nego w B., a tym samym funkcjonariuszem państwa komunistycznego,
działając wspólnie z innymi funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa, w
celu uzyskania określonej treści wyjaśnień znęcał się fizycznie i psychicz-
nie nad zatrzymanym a następnie tymczasowo aresztowanym Francisz-
kiem W. w ten sposób, że bił go pałką gumową po piętach, po udach obu
nóg i rękach, rękami po twarzy a nadto uderzał go kolbą pistoletu w głowę
oraz przystawiał mu pistolet do głowy grożąc pozbawieniem życia, tj. prze-
stępstwa z art. 246 k.k. z 1932 r. w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18
grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu w zw. z art. 4 § 1 k.k. i na podstawie art.
246 k.k. z 1932 r. wymierzył mu karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolno-
ści,
V. na mocy art. 31 § 1 i 2 k.k. z 1932 r. w zw. z art. 4 § 1 k.k. wymie-
rzył oskarżonemu karę łączną 3 lat pozbawienia wolności.
Apelacje od tego wyroku wywiedli oskarżony i jego obrońca.
Obrońca oskarżonego zarzucił wyrokowi:
1. mający wpływ na jego treść błąd w ustaleniach faktycznych stano-
wiących podstawę rozstrzygnięcia, polegający na przyjęciu, że oskarżony
dopuścił się zarzucanych mu czynów mimo istnienia ,,znacznych wątpliwo-
ści",
2. obrazę przepisów postępowania, a zwłaszcza art. 4 k.p.k., przez
nieuwzględnienie okoliczności przemawiających na korzyść oskarżonego,
art. 7 k.p.k. przez niedostateczne uwzględnienie okoliczności świadczących
na korzyść oskarżonego, a także art. 5 § 2 k.p.k. polegającą na naruszeniu
zasady rozstrzygania wszystkich wątpliwości na korzyść oskarżonego,
3. rażącą niewspółmierność kary.
W konsekwencji tych zarzutów skarżący wniósł o zmianę wyroku i
uniewinnienie oskarżonego, względnie o uchylenie wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania albo o zła-
godzenie kar za poszczególne czyny, wymierzenie kary łącznej w grani-
cach do 2 lat pozbawienia wolności i warunkowe zawieszenie jej wykona-
nia.
Apelacja oskarżonego kwestionowała ustalenia faktyczne poczynione
przez Sąd drugiej instancji oraz ocenę zgromadzonych dowodów, a treść
zawartych w niej wywodów wskazywała, że intencją oskarżonego jest
zmiana wyroku poprzez uniewinnienie go od stawianych mu zarzutów.
Wyrokiem z dnia 12 lipca 2005 r., Sąd Okręgowy w T. utrzymał w
mocy zaskarżone orzeczenie.
W kasacji od wyroku sądu odwoławczego obrońca skazanego zarzu-
cił:
rażące naruszenie prawa, tj. przepisów Kodeksu postępowania karnego,
które ma istotny wpływ na treść orzeczenia, a zwłaszcza art. 4 k.p.k., przez
nieuwzględnienie okoliczności przemawiających na korzyść skazanego,
art. 5 § 2 k.p.k. wyrażające się w naruszeniu zasady rozstrzygania wątpli-
wości na korzyść skazanego oraz art. 7 k.p.k., przez naruszenie zasady
swobodnej oceny dowodów przez nadmierne przywiązywanie wagi do do-
wodów oskarżenia z pominięciem lub zminimalizowaniem dowodów prze-
ciwnych, tj. potwierdzających częściowo lub całkowicie wersję zaprezento-
waną przez skazanego oraz pominięcie przeprowadzenia dowodów bez-
pośrednio z dokumentów, których brak w aktach został wytknięty w apelacji
skazanego i jego obrońcy, a które to dokumenty zostały wyłączone do od-
rębnych postępowań.
Powołując się na powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania wła-
ściwemu sądowi.
Procedujący w sprawie Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów
stwierdził w toku rozprawy, że w związku z możliwością zaistnienia bez-
względnej przyczyny odwoławczej (art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 §
1 pkt 11 k.p.k.) zaszła, zgodnie z art. 536 k.p.k., konieczność rozpoznania
kasacji w zakresie szerszym niż wyznaczony granicami zaskarżenia i pod-
niesionymi zarzutami i przekazał składowi powiększonemu Sądu Najwyż-
szego zagadnienie prawne o treści zacytowanej w komparycji uchwały. W
uzasadnieniu swojego postanowienia zwykły skład Sądu Najwyższego za-
uważył, że ,,poza zakresem zainteresowania sądu odwoławczego pozostała
(...) kwestia stosowania w tej sprawie ustawy o amnestii z 7 grudnia 1989 r.
(Dz. U. Nr 64, poz. 390), tym samym sąd ten w sposób dorozumiany za-
aprobował interpretację art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o In-
stytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodo-
wi Polskiemu (Dz. U. Nr 155, poz. 1016 ze zm.) jakiej dokonał Sąd pierw-
szej instancji, uznając, że z mocy tegoż przepisu do czynów przypisanych
oskarżonemu w niniejszej sprawie, dekrety i ustawy amnestyjne nie mają
zastosowania". Tymczasem, z treści tego przepisu wynika, że w stosunku
do sprawców zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości lub zbrodni
komunistycznych nie stosuje się przepisów ustaw i dekretów, które przewi-
dują amnestię lub abolicję - wydanych przed dniem 7 grudnia 1989 r.
Oznacza to, że ze względu na czas popełnienia przypisanych skazanemu
przestępstw i wymiar orzeczonych wobec niego kar jednostkowych, ko-
nieczne jest rozważenie zastosowania ustawy o amnestii z dnia 7 grudnia
1989 r. w aspekcie ujemnej przesłanki procesowej, przewidzianej w art. 17
§ 1 pkt 11 k.p.k. Przywołując wyrażone na rozprawie kasacyjnej stanowisko
prokuratora Instytutu Pamięci Narodowej - Głównej Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, że tożsamość znamion przedmio-
towych czynów przypisanych skazanemu z zespołem znamion określonych
w art. 184 § 1 k.k. z 1969 r. przemawia za zaliczeniem przypisanych mu
przestępstw do wyłączonych ze stosowania przepisów o amnestii z dnia 7
grudnia 1989 r. ze względu na treść art. 7 ust. 1 pkt 2 tej ustawy, mimo
przyjęcia za podstawę skazania art. 246 k.k. z 1932 r., Sąd Najwyższy
stwierdził, że budzi ono zasadnicze wątpliwości. Wprawdzie czyny przypi-
sane skazanemu bez wątpienia realizowały znamiona przedmiotowe od-
powiadające zespołowi znamion przewidzianych w art. 184 § 1 k.k. z 1969
r. (obecnie należałoby je zakwalifikować na podstawie art. 246 k.k.), jed-
nakże w myśl zasad prawa intertemporalnego nie istniała możliwość zasto-
sowania tej kwalifikacji wobec skazanego. Skoro, w ocenie Sądu, nie było
możliwe, bez naruszenia zasad wynikających z art. 4 § 1 k.k., przyjęcie art.
184 § 1 k.k. z 1969 r. jako podstawy odpowiedzialności karnej skazanego
za przestępstwa popełnione przed dniem 12 września 1989 r. (art. 15
ustawy o amnestii z dnia 7 grudnia 1989 r.) ,,to wydaje się, że nie jest moż-
liwe potraktowanie przestępstw zakwalifikowanych z art. 246 k.k. z 1932 r.,
na podstawie tożsamości znamion przedmiotowych, jako wyłączonych ze
stosowania przepisu art. 1 cytowanej ustawy, przewidującego umorzenie
postępowania w wypadku, gdy przewidywana kara za przestępstwo umyśl-
ne nie przekracza 2 lat pozbawienia wolności". Zdaniem Sądu, wskazane
wątpliwości i waga zagadnienia - aktualnego wobec istotnej liczby postę-
powań karnych dotyczących zbrodni komunistycznych, których może doty-
czyć, uzasadniły przedstawienie wyłonionego zagadnienia prawnego po-
większonemu składowi Sądu Najwyższego.
W związku z tak sformułowanym zagadnieniem prawnym prokurator
Instytutu Pamięci Narodowej - Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu złożył do akt sprawy pismo procesowe, w którym
wnioskuje o: ,,uznanie, że przewidziane w art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7
grudnia 1989 r. o amnestii (Dz. U. Nr 64, poz. 390) wyłączenie stosowania
tej ustawy do przestępstw określonych w art. 184 k.k. z 1969 r., stanowi
podstawę wyłączenia stosowania tejże ustawy do przestępstw kwalifikowa-
nych z art. 246 k.k. z 1932 r. w oparciu o tożsamość znamion przedmioto-
wych".
Powiększony skład Sądu Najwyższego zważył, co następuje.
Na wstępie rozważań rozstrzygnąć należy kwestię, czy w sprawie tej
zachodziły warunki do przekazania przez skład Sądu Najwyższego rozpo-
znający kasację zagadnienia prawnego składowi powiększonemu, bowiem
dopiero pozytywne ustalenie w tej mierze upoważnia do podjęcia uchwały
w odpowiedzi na zadane pytanie.
Podstawą prawną wystąpienia z pytaniem prawnym do składu po-
większonego Sądu Najwyższego, przywołaną w postanowieniu zwykłego
składu tego Sądu, był art. 59 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.). W jego treści unormowane
zostało uprawnienie do przedstawienia zagadnienia prawnego składowi
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego wówczas, gdy poważne wątpliwości
co do wykładni prawa skład zwykły poweźmie rozpoznając kasację lub inny
środek odwoławczy. Jest oczywiste, że rozpoznanie kasacji lub innego
środka odwoławczego odbywać się musi zgodnie z przepisami procedury,
a więc - w zależności od rodzaju tego środka - w granicach określonych w
art. 536 k.p.k. lub w art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k. Należy więc
przyjąć, że uprawnienie wynikające z art. 59 ustawy o Sądzie Najwyższym
jest analogiczne do tego, które przewidziano w art. 441 § 1 k.p.k. (por.
P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Ko-
mentarz, Warszawa 2004, t. II, s. 655). Oznacza to, że przedstawione za-
gadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy musiało, w
realiach rozważanej sprawy, wyłonić się przy rozpoznawaniu kasacji, a
nadto, że rozstrzygnięcie tego zagadnienia musi mieć znaczenie dla roz-
strzygnięcia samej kasacji.
Zgodnie z art. 536 k.p.k. zwykły skład Sądu Najwyższego powinien
rozpoznać kasację w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów, a w
zakresie szerszym - tylko w wypadkach określonych w art. 435, 439 i 455
k.p.k. Analiza treści kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego wskazuje,
że podniesione w niej zarzuty (obraza przepisów art. 4, art. 5 § 2 oraz art. 7
k.p.k.) nie pozostają w żadnym związku z wątpliwościami prawnymi zwy-
kłego składu Sądu Najwyższego, nie uzasadniają więc wystąpienia w trybie
art. 59 ustawy o Sądzie Najwyższym do powiększonego składu tego Sądu.
Rzecz jednak w tym, że Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów uznał,
że w rozważanej sprawie zaszła konieczność rozpoznania kasacji w zakre-
sie szerszym niż wyznaczony granicami zaskarżenia i podniesionymi za-
rzutami, ze względu na możliwość zaistnienia bezwzględnej przyczyny od-
woławczej z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. Powód
ten wiąże się z dostrzeżoną przez Sąd możliwością zastosowania do prze-
stępstw przypisanych skazanemu opisanej wcześniej ustawy o amnestii z
dnia 7 grudnia 1989 r. Jak trafnie zauważono, zgodnie z art. 4 ust. 3 usta-
wy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ści-
gania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. Nr 155, poz. 1016 ze
zm.) w stosunku do sprawców zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludz-
kości lub zbrodni komunistycznych nie stosuje się wydanych przed dniem 7
grudnia 1989 r. przepisów ustaw i dekretów, które przewidują amnestię lub
abolicję. Zważywszy zatem na czas popełnienia przez skazanego przypi-
sanych mu zbrodni komunistycznych, wskazany przepis nie wyłącza ewen-
tualności stosowania wobec skazanego ustawy o amnestii z dnia 7 grudnia
1989 r., i to w aspekcie ujemnej przesłanki procesowej - biorąc pod uwagę
wymiar orzeczonych kar jednostkowych w zestawieniu z art. 1 ust. 1 tej
ustawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2005 r., II KK
329/04, OSNKW 2005, z. 6, poz. 54, z aprobującą glosą J.A. Kuleszy,
WPP 2005 nr 4, s. 152). Uzasadnia to stwierdzenie, że kwestia dopusz-
czalności stosowania wobec czynów przypisanych skazanemu przepisów
ustawy z dnia 7 grudnia 1989 r. o amnestii ma znaczenie dla rozpoznania
wniesionej kasacji. Wskazane w uzasadnieniu postanowienia Sądu różnice
stanowisk, dotyczące możliwości stosowania przepisu art. 7 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 7 grudnia 1989 r. o amnestii, zawierającego elementy kata-
logu przedmiotowych wyłączeń ze stosowania tej ustawy, uprawniają do
stwierdzenia, że w sprawie pojawiły się poważne wątpliwości co do wy-
kładni prawa, które należy rozstrzygnąć w drodze uchwały.
Skazanemu przypisano odpowiedzialność karną za cztery przestęp-
stwa, przy czym, pomijając fakt, że stanowiły one zbrodnie komunistyczne,
za podstawę skazania przyjęto w każdym wypadku art. 246 k.k. z 1932 r.
Zgodnie z tym przepisem, karze więzienia do lat 5 podlegał ten, kto znęcał
się fizycznie lub moralnie nad pozostającą w stałym lub przemijającym sto-
sunku zależności od sprawcy osobą nieletnią poniżej lat 17 lub bezradną.
Przepis art. 184 § 1 k.k. z 1969 r., pomijając jedynie warunek znęcania się
pod wpływem alkoholu, stanowił swoistą syntezę art. 246 k.k. z 1932 r.
oraz art. 23 ustawy z dnia 10 grudnia 1958 r. o zwalczaniu alkoholizmu
(Dz. U. Nr 69, poz. 434), co doprowadziło do zamierzonego przez Komisję
Kodyfikacyjną uniknięcia paralelizmu przepisów (por. Uzasadnienie projek-
tu kodeksu karnego, Warszawa 1968, s. 143; A. Ratajczak: Przestępstwa
przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży w systemie polskiego prawa karne-
go, Warszawa 1980, s. 125; I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter: Kodeks
karny z komentarzem, Warszawa 1973, teza 26 do art. 184, s. 542). Anali-
zując znamiona podmiotowe i przedmiotowe przestępstw określonych w
art. 246 k.k. z 1932 r. i w art. 184 § 1 k.k. z 1969 r., stwierdzić trzeba, że
wszystkie elementy konstytutywne dla oceny karalności czynu z punktu wi-
dzenia ustawy nowej posiadały taki sam charakter na gruncie ustawy obo-
wiązującej w chwili czynu, co odpowiada kryterium ustalania tożsamości
czynów (por. W. Wróbel: Zmiana normatywna i zasady intertemporalne w
prawie karnym, Kraków 2003, s. 590-630). Konstatacji tej nie zmienia fakt,
że przestępstwo określone w art. 246 k.k. z 1932 r. zamieszczone było w
rozdziale typizującym przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, natomiast
przestępstwo określone w art. 184 § 1 k.k. z 1969 r. znajdowało się
rozdziale zatytułowanym ,,Przestępstwa przeciwko rodzinie, opiece i
młodzieży". Trudności w ustaleniu rodzajowego i indywidualnego dobra
będącego przedmiotem ochrony wynikały przede wszystkim z tego, że
przepis o odpowiedzialności karnej za znęcanie - ze względu na bogatą
treść w nim zawartą - zdaje się chronić jednocześnie więcej dóbr zarówno
o charakterze osobistym, jak i społecznym, niż wynika to tylko z tytułu
Rozdziału XXV Kodeksu karnego z 1969 r. (A. Ratajczak: op. cit. s. 126).
Kodeksu karnego z 1969 r. (A. Ratajczak: op. cit. s. 126). Nie ulega przy
tym wątpliwości, że zachowania skazanego, które stały się podstawą przy-
pisania mu odpowiedzialności za przestępstwa z art. 246 k.k. z 1932 r.,
wypełniają także znamiona przestępstwa znęcania z art. 184 § 1 k.k. z
1969 r. (por. J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski: Kodeks Karny. Komen-
tarz, Warszawa 1987, s. 176). Stwierdzenie zgodności w zakresie elemen-
tów konstytutywnych dla oceny karalności czynów stypizowanych w art.
246 k.k. z 1932 r. i w art. 184 § 1 k.k. z 1969 r. nie rozstrzyga jednak, samo
przez się, wątpliwości leżących u podstaw rozważanego zagadnienia
prawnego. Rzecz bowiem sprowadza się do kwestii, czy przedmiotowe wy-
łączenia stosowania amnestii zawarte w art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z 7 grud-
nia 1989 r. o amnestii, w tym dotyczące przestępstwa określonego w art.
184 k.k. z 1969 r., mogą być stosowane tylko wówczas, gdy art. 184 k.k. z
1969 r. stanowi podstawę prawną odpowiedzialności sprawcy, czy też dzia-
łanie tego przepisu może się odnosić także, odpowiednio, do przestępstw,
które - ze względu na regułę zawartą w art. 4 § 1 k.k. - zakwalifikowano
według ustaw dawnych. Uogólniając zagadnienie stwierdzić można, że
istota problemu sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy przepisy
ustawy z dnia 7 grudnia 1989 r. o amnestii odnoszą się także do prze-
stępstw określonych w ustawie o amnestii, lecz zakwalifikowanych na pod-
stawie przepisów, które straciły moc obowiązującą.
Oznaczając zakres wyłączeń stosowania omawianej amnestii, usta-
wodawca wskazał w jej art. 7 ust. 1 pkt 1 sprawców skazanych w warun-
kach określonych w art. 60 § 2 k.k. z 1969 r., natomiast w art. 7 ust. 1 pkt 2
i 3 wymienił ograniczenia przedmiotowe. Te ograniczenia przedmiotowe
zostały wskazane przez użycie zwrotów: ,,ustawy nie stosuje się do prze-
stępstw określonych w art. (...)" - w wypadku art. 7 ust. 1 pkt 2, w którym
wymienia się m.in. art. 184 k.k., oraz ,,ustawy nie stosuje się do zbrodni
określonych w art. (...) oraz do innych zbrodni wojennych i przeciwko ludz-
kości" - w wypadku art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy o amnestii z dnia 7 grudnia
1989 r.
W warstwie semantycznej rozstrzygnięcie rozważanego problemu
sprowadza się do ustalenia znaczenia użytego w art. 7 ust. 1 pkt 2 zwrotu
,,do przestępstw określonych w art. (...)", w tym ,,w art. 184 k.k." z 1969 r. W
ustawie karnej pojęcie ,,przestępstwa" występuje w dwóch znaczeniach.
Jest ono albo odpowiednikiem terminu ,,czyn zabroniony", a więc chodzi o
czyn realizujący znamiona opisu wyrażonego w typie czynu zabronionego
zagrożonego w ustawie karnej określoną karą albo też chodzi o czyn speł-
niający wszystkie przesłanki przestępności, co można utożsamić z takimi
przesłankami odpowiedzialności karnej jak: wypełnienie znamion typu czy-
nu zabronionego, bezprawność, zawinienie, karygodność. Za przyjęciem
rozumienia terminu ,,przestępstwo" w pierwszym ze wskazanych znaczeń
przemawia posłużenie się przez ustawodawcę, w dalszej części omawia-
nego zwrotu, pochodzącym od czasownika ,,określić" imiesłowem ,,określo-
nych". ,,Określać", to: wymienić cechy charakterystyczne czegoś, oznaczyć,
wyznaczyć, zdefiniować (por. M. Szymczak red.: Słownik języka polskiego,
Warszawa 1984, t. II, s. 507). Ustawowy zwrot ,,przestępstw określonych w
art. (...)" oznacza więc przestępstwa, których cechy charakterystyczne wy-
mieniono, wyznaczono czy zdefiniowano. Ustawa o amnestii nie tworzyła
żadnych nowych typów przestępstw, zatem omawiany zwrot tłumaczyć na-
leży jedynie jako wskazanie, że z ustawy o amnestii wyłączone będą za-
chowania realizujące znamiona (cechy charakterystyczne) wskazanych w
omawianym przepisie typów przestępstw.
Pomijając analizę semantyczną stwierdzić trzeba, że odmienne ro-
zumienie wykładanego przepisu, sprowadzające się do stanowiska, iż za-
warte w art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy o amnestii taksatywne wyliczenie przed-
miotowych wyłączeń z jej stosowania, ma charakter wyczerpujący w tym
sensie, że nie dotyczy czynów zakwalifikowanych na podstawie przepisów,
które straciły moc obowiązującą, pozostaje w sprzeczności z innymi prze-
pisami tej ustawy. Zastosowanie ustawy o amnestii, w sensie pozytywnym,
mogło polegać m.in. na: umorzeniu postępowania (art. 1 ust. 1), warunko-
wym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności (art. 2), skróceniu
okresu próby w przypadku prawomocnego orzeczenia kary pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (art. 3), darowaniu
prawomocnie orzeczonych kar grzywny albo ograniczenia wolności (art. 4)
oraz złagodzeniu prawomocnie orzeczonych kar (art. 5). Oznacza to, że
ustawę o amnestii można było stosować zarówno w toku postępowania
przygotowawczego i jurysdykcyjnego, jak i w fazie wykonawczej - po
uprawomocnieniu się orzeczenia. Warto zwrócić uwagę, że żaden przepis
ustawy nie wymaga, w aspekcie omawianych wyłączeń stosowania amne-
stii, by kwalifikacja prawna stawianego zarzutu, bądź prawna podstawa
skazania mieściły się w katalogu wyłączeń przedmiotowych z art. 7 ust. 1
pkt 2 i 3 ustawy o amnestii. Konstrukcja ustawy amnestyjnej wskazuje tak-
że, że przedmiotem jej stosowania są wszystkie przestępstwa poza tymi,
które ujęto w katalogu wyłączeń zawartym w art. 7 ustawy. Oznacza to, że
w sensie pozytywnym amnestia może być stosowana także do czynów wy-
czerpujących znamiona przestępstw określonych w obowiązującej ustawie
karnej, lecz zakwalifikowanych na podstawie przepisów, które straciły moc
obowiązującą. Zważywszy na wcześniejsze uwagi o charakterze języko-
wym oraz przy uwzględnieniu zasady racjonalności ustawodawcy, brak jest
podstaw by twierdzić, że reguła ta nie ma zastosowania do przepisów regu-
lujących przedmiotowe wyłączenia ustawy o amnestii. Wyliczenie w przepi-
sach art. 7 ustawy o amnestii z dnia 7 grudnia 1989 r. wszystkich prze-
stępstw kwalifikowanych według przepisów ,,dawnych", do których miałyby
zastosowanie wyłączenia przedmiotowe, byłoby niemożliwe albo co naj-
mniej bardzo utrudnione. Ustawodawca, regulując kwestię wyłączeń
przedmiotowych, racjonalnie więc określił je na podstawie przepisów prawa
karnego materialnego obowiązującego w dacie wejścia w życie ustawy
amnestyjnej.
Przedstawione wnioski, w aspekcie systemowym, znajdują wsparcie
w treści aktów prawnych uchwalonych przed wejściem w życie ustawy o
amnestii z dnia 7 grudnia 1989 r. W artykułach pierwszych: dekretu z dnia
12 grudnia 1981 r. o przebaczaniu i puszczeniu w niepamięć niektórych
przestępstw i wykroczeń (Dz. U. Nr 29, poz. 159), ustawy z dnia 21 lipca
1983 r. o amnestii (Dz. U. Nr 39, poz. 177) i ustawy z dnia 21 lipca 1984 r.
o amnestii (Dz. U. Nr 36, poz. 192), przy wyznaczaniu zakresów przedmio-
towego zastosowania tych aktów prawnych, posłużono się podobną meto-
dą, jak przy określaniu zakresu wyłączeń, zawartych w art. 7 ustawy z dnia
7 grudnia 1989 r. o amnestii. Ograniczenie się do nazwania określonych
typów przestępstw - w powiązaniu z przywołaniem numeracji artykułowej
poszczególnych ustaw karnych, nie może przecież oznaczać, że wymie-
nione ustawy amnestyjne i dekret abolicyjny nie mają zastosowania do
czynów wyczerpujących znamiona tych typów przestępstw, zakwalifikowa-
nych na podstawie przepisów ustaw, które utraciły moc obowiązującą.
Warto także zauważyć, że w toku prac legislacyjnych, a zwłaszcza
podczas debat: sejmowych i senackiej, przy omawianiu katalogu wyłączeń
zawartych w art. 7 ustawy o amnestii, posługiwano się zamiennie zarówno
artykułowymi oznaczeniami poszczególnych typów przestępstw, jak i ich
nazwami - np. zgwałcenie, kradzież z włamaniem, zabójstwo, czy znęcanie
się nad rodziną (por. Sprawozdanie stenograficzne z 12 posiedzenia Sej-
mu w dniach 16 i 17 listopada 1989 r., Warszawa 1989, s. 54-90, Spra-
wozdanie stenograficzne z 12 posiedzenia Senatu w dniu 24 listopada
1989 r., Warszawa 1989 s. 10-64 i Sprawozdanie stenograficzne z 15 po-
siedzenia Sejmu w dniach 7 i 8 grudnia 1989 r., Warszawa 1989, s. 16-
56). Uzasadnienie zgłoszonej poprawki rozszerzenia katalogu wyłączeń
m.in. o przestępstwa z 184 k.k. z 1969 r. ograniczało ją co prawda, przy
podaniu stosownej argumentacji aksjologicznej, do ,,znęcania się nad ro-
dziną" (por. Sprawozdanie stenograficzne z 12 posiedzenia Senatu, op. cit.
s. 34). Okoliczność ta nie przekłada się jednak na ocenę normatywnego
zakresu regulacji zawartej w art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 grudnia
1989 r. o amnestii. Po pierwsze, jak już była o tym mowa, przedmiot ochro-
ny wynikający z treści art. 184 k.k. z 1969 r. wykracza poza działania na
szkodę rodziny. Po wtóre, zawarty w art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy o amnestii
zapis dotyczący art. 184 k.k. z 1969 r. nie ogranicza w żaden sposób wyni-
kającego z ostatniego ze wskazanych przepisów przedmiotu ochrony do
,,znęcania się nad rodziną". Przyjęcie, że wyłączające działanie art. 7 ust. 1
pkt 2 ustawy o amnestii, w odniesieniu do art. 184 k.k. z 1969 r., dotyczy
tylko znęcania się nad rodziną, byłoby więc sprzeczne z ustawą, zwłaszcza
że w tym samym przepisie ograniczono wyłączenie co do przestępstw z
art. 145 § 3 k.k. z 1969 r. w zw. z § 2 tego artykułu tylko do przypadku, gdy
następstwem czynu jest śmierć człowieka, co świadczy o tym, że gdy
ustawodawca zamierzał wprowadzić dodatkowe ograniczenia wyłączenia w
ramach tego samego typu - precyzyjnie to uczynił.
Przedstawionego wyżej rozumowania nie wykluczają także rezultaty
wykładni historycznej.
W ustawie o amnestii z dnia 2 stycznia 1936 r. (Dz. U. R. P., Nr 1,
poz. 1), w dekrecie o amnestii z dnia 2 sierpnia 1945 r. (Dz. U. Nr 28, poz.
172),w ustawie o amnestii z dnia 22 lutego 1947 r. (Dz. U. Nr 20, poz. 78) i
w ustawie o amnestii z dnia 22 listopada 1952 r. (Dz. U. Nr 46, poz. 309)
odpowiednio w art. 14 ust. 2, 13 ust. 2, 16 i 15 znajdowały się klauzule
stwierdzające, że przepisy aktu amnestyjnego stosuje się odpowiednio do
przestępstw, które zakwalifikowano według dawnych przepisów. Natomiast
w art. 11 ustawy z dnia 27 kwietnia 1956 r. o amnestii (Dz. U. Nr 11, poz.
57) znalazło się sformułowanie, że przepisy ustawy stosuje się odpowied-
nio do czynów wyczerpujących znamiona przestępstw określonych w usta-
wie, lecz zakwalifikowanych na podstawie przepisów, które utraciły moc
obowiązującą. W wymienionych aktach prawnych rozważana kwestia zo-
stała więc jednoznacznie rozstrzygnięta. W późniejszych ustawach i dekre-
tach o amnestii, łącznie z ustawą o amnestii z dnia 7 grudnia 1989 r., przy-
toczonych klauzul co prawda już nie zamieszczano, jednak w literaturze i
orzecznictwie przeważał pogląd, że przepisy regulujące przedmiotowe wy-
łączenia stosowania amnestii, wymieniające przestępstwa ze wskazaniem
ich kwalifikacji prawnej, dotyczą także przestępstw, którym została nadana
ocena prawna z przepisu obowiązującego przed wejściem w życie kodyfi-
kacji z roku 1969 i z roku 1971 (u.k.s.), będącego odpowiednikiem któregoś
z przepisów wyłączonych ze stosowania amnestii (por. J. Bednarzak:
Ustawa z dnia 18 lipca 1974 r. o amnestii. Komentarz, Warszawa 1974, s.
32; J. Bednarzak, J. Lewiński, J. Mikos, W. Tomczyk: Dekret o amnestii z
dnia 19 lipca 1977 r. Komentarz, Warszawa 1977, s. 29; postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 18 października 1969 r., IV KZ 105/69, OSNKW
1969, z. 12, poz.167). Na szczególne podkreślenie zasługuje przywołane
orzeczenie Sądu Najwyższego, w którym argumentowano, że klauzule
znajdujące się w opisanych wyżej wcześniejszych aktach amnestyjnych
stanowiły jedynie swoiste superfluum ustawowe. Pogląd wyrażony w innym
orzeczeniu Sądu Najwyższego (postanowienie z dnia 6 grudnia 1984 r., VI
KZP 26/84, OSNPG 1985, z. 2, poz. 31), że gramatyczna wykładnia art. 5
ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 21 lipca 1984 r. o amnestii (Dz. U. Nr 36, poz.
192) prowadzi do wniosku, iż przewidziane w tym przepisie wyłączenie sto-
sowania amnestii dotyczy tylko przestępstw spekulacyjnych, które zostały
w nim taksatywnie wymienione, nie może stanowić merytorycznej konku-
rencji dla stanowisk wyrażonych powyżej, bowiem odnosi się do relacji
miedzy przepisami obowiązującymi w dniu wejścia w życie amnestii, nie
dotyczy więc sytuacji, która legła u podstaw rozważanej kwestii prawnej.
Warto również zauważyć, że w orzecznictwie i piśmiennictwie przyjmowano
także, iż artykułowe ujęcie przedmiotowych wyłączeń od amnestii nie stoi
na przeszkodzie temu, by ze stosowania amnestii wyłączone były także
postaci zjawiskowe poszczególnych typów przestępstw (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 18 lutego 1965 r., VI KO 43/64, OSNKW 1965, z. 4,
poz. 36; postanowienie z dnia 27 września 1969 r., IV KZ 99/69, OSNKW
1970, z. 1, poz. 12; Z. Jankowski, W. Tomczyk: Amnestia. Komentarz do
ustawy z dnia 21 lipca 1984 r., s. 39; J. Bednarzak, J. Lewiński, J. Mikos,
W. Tomczyk: op. cit., s. 27). Prowadzi to do wniosku, że kompletność regu-
lacji wyłączeń stosowania aktów amnestyjnych, sprowadzająca się do wy-
mienienia oznaczonych artykułowo typów przestępstw, nie pozwala na po-
szerzenie katalogu wyłączeń o inne typy przestępstw określone w obowią-
zującym ustawodawstwie karnym. Ograniczenie to nie dotyczy jednak sy-
tuacji, w których rozważane z punktu widzenia możliwości zastosowania
ustawy amnestyjnej czyny, wyczerpujące znamiona przestępstw określo-
nych w ustawie amnestyjnej, zakwalifikowane zostały na podstawie przepi-
sów, które straciły moc obowiązującą.
Dotychczasowe rozważania nie pozostają w sprzeczności z wynikami
wykładni teleologicznej. Przestępstwo znęcania z art. 184 k.k. z 1969 r.
znalazło się w zawartym w art. 7 ust. 1 pkt 2 katalogu przedmiotowych wy-
łączeń stosowania ustawy amnestyjnej obok przestępstw: zabójstwa, spo-
wodowania w stanie nietrzeźwości wypadku komunikacyjnego ze skutkiem
śmiertelnym, zgwałcenia zbiorowego lub ze szczególnym okrucieństwem,
kradzieży z włamaniem i rozboju. Oznacza to, że zachowania stanowiące
znamiona strony przedmiotowej przestępstwa z art. 184 k.k. z 1969 r. zo-
stały uznane przez ustawodawcę za tak społecznie niebezpieczne, że
zrównano je, na płaszczyźnie niemożności stosowania amnestii, ze zbrod-
niami i występkami o znacznie wyższym zagrożeniu ustawowym (por.
Sprawozdanie stenograficzne z 12 posiedzenia Senatu, op. cit., m.in. s.
34-35). Trudno więc uznać, że sytuacja, w której czyn zakwalifikowany z
art. 246 k.k. z 1932 r., wyczerpujący zarazem znamiona przestępstwa z art.
184 § 1 k.k. z 1969 r., miałby zostać objęty amnestią tylko dlatego, że z
przyczyn prawnych nie mógł zostać zakwalifikowany z ostatniego z przywo-
łanych przepisów, pozostawałaby w zgodzie z systemem wartości przy-
świecającym ustawodawcy amnestyjnemu.
Zatem należy stwierdzić, że czyn wyczerpujący obecnie znamiona
przestępstwa określonego w art. 246 k.k., a przed dniem 1 września 1998
r. - w art. 184 k.k. z 1969 r., zakwalifikowany - z uwagi na treść art. 4 § 1
k.k. - na podstawie przepisu, który stracił moc obowiązującą (art. 246 k.k. z
1932 r.), podlega wyłączeniu na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
7 grudnia 1989 r. o amnestii (Dz. U. Nr 64, poz. 390) spod działania tej
ustawy.
W pisemnym stanowisku przedstawionym przez prokuratora Instytutu
Pamięci Narodowej - Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Naro-
dowi Polskiemu wyrażono również pogląd, że przypisane skazanemu prze-
stępstwa stanowią zbrodnie przeciwko ludzkości, te zaś z mocy art. 7 ust. 1
pkt 3 ustawy z dnia 7 grudnia 1989 r. są wyłączone spod działania tejże
ustawy. W postanowieniu z dnia 4 grudnia 2001 r., II KKN 175/99, OSNKW
2002, z. 5-6, poz. 46, na które powołuje się prokurator, Sąd Najwyższy
stwierdził, że: ,,Czyny funkcjonariuszy bezpieczeństwa publicznego, popeł-
nione w okresie do 31 grudnia 1956 r., a polegające na znęcaniu się fi-
zycznym lub moralnym nad osobami pozbawionymi wolności (art. 246 k.k.
z 1932 r.), udziale w pobiciu osób pozbawionych wolności (art. 240 k.k. z
1932 r.) czy nadużyciu władzy (art. 286 § 1 k.k. z 1932 r.), wyczerpują
znamiona zbrodni przeciwko ludzkości, określone w aktach prawa karnego
międzynarodowego, jedynie wówczas, gdy sprawcy działający w struktu-
rach systemu państwa totalitarnego - o jakim mowa w art. 2 lit. a ustawy z
dnia 6 kwietnia 1984 r. o Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Na-
rodowi Polskiemu - Instytucie Pamięci Narodowej, obowiązującej do wej-
ścia w życie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Naro-
dowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - posłu-
gującego się na wielką skalę terrorem dla realizacji celów politycznych i
społecznych, co najmniej aprobowali taki sposób realizacji polityki władz
państwa; popełniając te czyny brali tym samym świadomie udział w prze-
śladowaniach ze względów politycznych". Akceptując stanowisko wynikają-
ce z treści przytoczonego orzeczenia stwierdzić należy, że kwestia ta nie
może być przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego rozstrzygającego za-
gadnienie prawne w niniejszej sprawie przede wszystkim z tego względu, iż
nie była ona przedmiotem wątpliwości natury prawnej, wymagających - w
ocenie Sądu Najwyższego działającego w składzie trzech sędziów - wy-
kładni przepisów ustawy amnestyjnej w trybie art. 59 ustawy o Sądzie Naj-
wyższym. Nadto, przyjęcie że czyny przypisane skazanemu stanowiły
zbrodnie przeciwko ludzkości wymagałoby zmiany ich opisu i ewentualnie
kwalifikacji prawnej, co przy kierunku wniesionej kasacji nie jest możliwe,
zatem problematyka ta nie może mieć znaczenia dla rozpoznania kasacji.