Uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 15 lutego 2007 r., III CZP 111/06

Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)
Sędzia SN Jacek Gudowski
Sędzia SN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sędzia SN Lech Walentynowicz
Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski

Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 15 lutego
2007 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka, po
rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego przez Pierwszego Prezesa
Sądu Najwyższego we wniosku z dnia 18 września 2006 r.:
,,Czy zatwierdzona przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki taryfa
zmieniająca ceny energii w czasie trwania stosunku prawnego wynikającego z
umowy sprzedaży energii, wiąże odbiorcę energii najwcześniej po upływie okresu
wypowiedzenia przewidzianego w umowie lub w innym terminie uzgodnionym przez
strony tej umowy (art. 3841 k.c.), czy też wiąże odbiorcę energii w terminie
określonym w umowie sprzedaży energii, w granicach wyznaczonych na mocy art.
47 ust. 4 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (jedn. tekst:
Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625)?"
podjął uchwałę:

Zatwierdzona przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki i opublikowana
taryfa zmieniająca ceny energii w czasie trwania stosunku prawnego
wynikającego z umowy sprzedaży energii wiąże odbiorcę w terminie
określonym w umowie, w granicach przewidzianych w art. 47 ust. 4 ustawy z
dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr
89, poz. 625 ze zm.).

Uzasadnienie

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego - działając na podstawie art. 60 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052
ze zm.) - wniósł o podjęcie przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
uchwały zawierającej rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego przytoczonego na
wstępie.
Z uzasadnienia wniosku wynika, że zmierza on do usunięcia zarysowanych
wyraźnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozbieżności, w jakiej chwili następuje
związanie odbiorcy energii treścią wydanego w okresie obowiązywania umowy
sprzedaży lub dostawy energii wzorca umowy w postaci taryfy zatwierdzonej przez
Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (dalej: ,,URE").
Na gruncie unormowań zawartych w art. 3841 k.c. oraz art. 47 ustawy z dnia
10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz.
625 - dalej: ,,Pr.energ.") możliwe jest przyjęcie dwóch stanowisk. Według jednego,
zgodnie z art. 3841 k.c., wzorzec umowy wydany w czasie trwania stosunku
umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli została poinformowana
o treści wzorca i nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia.
Taryfa wiąże w takim przypadku odbiorcę energii najwcześniej od chwili
bezskutecznego upływu najbliższego terminu wypowiedzenia przewidzianego w
umowie, chyba że strony dokonały odmiennych uzgodnień.
Pogląd przeciwny oparty został natomiast na założeniu, że ocena związania
odbiorcy energii treścią wydanego w okresie obowiązywania umowy wzorca w
postaci taryfy może być dokonana przez pryzmat art. 47 ust. 4 Pr.energ., zgodnie z
którym przedsiębiorstwo energetyczne wprowadza taryfę do stosowania nie
wcześniej niż po upływie 14 dni i nie później niż do 45 dnia od jej opublikowania. W
świetle tego zapatrywania, taryfa energetyczna wiąże odbiorcę w terminie
określonym przez strony w umowie, ale z uwzględnieniem wskazań zawartych w
powołanym unormowaniu.
Do pierwszego stanowiska Sąd Najwyższy nawiązał w wyrokach z dnia 10
listopada 2005 r., III CK 173/05 (OSNC 2006, nr 9, poz. 151), z dnia 18 grudnia
2002 r., IV CKN 1616/00 (OSNC 2004, nr 4, poz. 54) oraz z dnia 11 kwietnia 2003
r., V CK 38/02 (nie publ.), w których zastosowanie art. 3841 k.c. do oceny skutków
zmiany taryfy w okresie obowiązywania umowy sprzedaży energii uzasadnione
zostało następującą argumentacją.
Zmiana wzorca umowy w postaci taryfy zatwierdzonej przez Prezesa URE w
czasie trwania stosunku prawnego wynikającego z umowy sprzedaży energii
kształtuje treść umowy i zastępuje jej postanowienia, jeżeli nie dojdzie do
wypowiedzenia umowy. Przepis art. 3841 k.c. zapewnia stronie czas do namysłu
nad wypowiedzeniem umowy lub akceptacją jej zmienionej treści; przed upływem
tego czasu powstaje stan zawieszenia stosowania wzorca. Do zmiany stosunku
umownego przez związanie nowym wzorcem dochodzi dopiero z chwilą
bezskutecznego upływu terminu wypowiedzenia, chyba że strony w umowie
sprzedaży energii albo po zakomunikowaniu wzorca postanowiły inaczej .
Sąd Najwyższy wskazał też, że gdy odbiorca energii nie ma żadnego wpływu
na kształtowanie taryfy, nieuzasadnione jest przyjęcie, iż taryfa przewidująca
wyższe ceny ma wiązać tę stronę w możliwie najkrótszym terminie. Skoro zaś ceny
energii ustalane na podstawie taryfy mają charakter cen maksymalnych w
rozumieniu art. 538 k.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 marca
2000 r., I CKN 1217/99, ,,Biuletyn SN" 2000, nr 7, s. 8), to wyznaczają one
przedsiębiorstwu energetycznemu jedynie górną granice ceny. Wejście w życie
nowej taryfy w czasie trwania stosunku pomiędzy dostawcą energii a odbiorcą nie
wpływa zatem wprost na zmianę ustalonej w umowie ceny energii, jeżeli cena ta nie
jest wyższa od przewidzianej w taryfie; dostawca może nadal stosować
dotychczasową cenę niższą. Taryfa tworzy jedynie możliwość podniesienia ceny
umownej, a zmiana umowy w tym zakresie może być dokonana tylko na zasadach
w niej przewidzianych lub określonych przepisami kodeksu cywilnego.
Odmienny nurt orzecznictwa obejmuje wyroki, w których Sąd Najwyższy
stanął na stanowisku, że przesłanki związania drugiej strony treścią wzorca umowy
w postaci taryfy ustalonej przez przedsiębiorstwo energetyczne określone zostały
wyłącznie przepisami Prawa energetycznego (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2
października 2003 r., V CK 228/02, OSNC 2004, nr 11, poz. 183 oraz z dnia 7 lipca
2005 r., V CKN 855/04, "Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego" 2005, nr 10, s.
33). W motywach tych orzeczeń Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na wynikający z art.
47 ust. 1 Pr.energ. obowiązek przedsiębiorstwa energetycznego ustalenia wzorca
umowy w postaci taryfy podlegającej zatwierdzeniu przez Prezesa URE. Wskazał,
że kwalifikacja taryfy jako wzorca umowy nie przesądza jeszcze podstawy prawnej i
przesłanek związania drugiej strony umowy treścią takiego wzorca, wydanego w
czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym. Stwierdził, że art. 3841
k.c. nie ma zastosowania, gdy w przepisach szczególnych unormowano odrębnie
przesłanki związania wzorcem i w konsekwencji uznał Prawo energetyczne, a
zwłaszcza art. 47 ust. 4 tego Prawa, za lex specialis w stosunku do art. 3841 k.c.
Podniósł, że art. 47 ust. 2-4 Pr.energ. określają szczegółowo nie tylko zasady
kalkulacji taryf, ale także przesłanki warunkujące ich wejście w życie. Podkreślił
również - odwołując się do stanowiska judykatury zaprezentowanego w wyrokach
Sądu Antymonopolowego z dnia 10 maja 2000 r., XVII Ame 59/99 (nie publ.), z dnia
6 marca 2002 r., XVII Ame 39/01 (nie publ.) oraz z dnia 12 września 2001 r., XVII
Ame 71/00 (nie publ.), a także w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 8 marca
2000 r., I CKN 1217/99 (nie publ.) i w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia
2004 r., III CK 349/03 (nie publ.) - że ustawowy obowiązek poddania się
procedurze wprowadzenia taryfy ma charakter publicznoprawny, co określa termin
związania nowymi stawkami zatwierdzonej taryfy.
W związku z tym stanowiskiem Sąd Najwyższy prezentował pogląd, że dla
oznaczania chwili, od której w umowach sprzedaży energii stosuje się nową taryfę,
rozstrzygające znaczenie mają postanowienia umowy. Dopiero gdy brak
stosownych uzgodnień w umowie, zastosowanie ma art. 47 ust. 4 Pr.energ., nie zaś
- jak przyjęto to w przytoczonych orzeczeniach - art. 3841 w związku z art. 384 k.c.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego opowiedział się za rozstrzygnięciem
przedstawionego zagadnienia prawnego zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym
w drugim nurcie orzecznictwa. Podkreślił jednak potrzebę jego modyfikacji przez
doprecyzowanie zakresu swobody stron umowy sprzedaży energii przy określaniu
chwili związania odbiorcy taryfą zatwierdzoną przez Prezesa URE. Wskazał, że
swoboda ta ograniczona została w art. 47 ust. 4 Pr.energ., nakazującym
przedsiębiorstwu energetycznemu wprowadzenie taryfy do stosowania w
określonym przedziale czasowym (nie wcześniej niż po upływie 14 dni i nie później
niż do 45 dnia) od dnia jej opublikowania.
Za takim rozstrzygnięciem opowiedział się też Prokurator Prokuratury
Krajowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed przystąpieniem do rozważenia przedstawionego zagadnienia prawnego
trzeba zaznaczyć, że dotyczy ono jedynie taryf dla energii ,,zatwierdzonych" przez
Prezesa URE. Wątpliwości Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego nie odnoszą
się zatem do tych sytuacji, w których Prezes URE, korzystając z uprawnienia
przewidzianego w art. 49 Pr.energ., zwolnił przedsiębiorstwo energetyczne
(działające w warunkach konkurencji) z obowiązku przedkładania taryf do
zatwierdzenia.
Należy również zauważyć, że sprawy, w których wynikło przedstawione
zagadnienie, dotyczyły stosowania taryf w obrocie ciepłem. Taryfy dla energii, o
których mowa we wniosku, są pojęciem zbiorczym, obejmującym - poza
wymienionymi taryfami - także taryfy stosowane w obrocie energią elektryczną (art.
47 ust. 1 i art. 23 ust. 2 pkt 2 Pr.energ.). Jednakowy mechanizm wdrażania do
stosowania obu tych rodzajów taryf przemawia za rozważeniem przedstawionego
zagadnienia w ujęciu szerszym, nadającym wyprowadzonej z tych rozważań
konkluzji charakter bardziej uniwersalny.
W dotychczasowych wypowiedziach Sądu Najwyższego, reprezentatywnych
dla obu wskazanych we wniosku linii orzecznictwa, można dostrzec kilka
elementów wspólnych, istotnych z punktu widzenia postawionego zagadnienia
prawnego. Nie ma wątpliwości, że - w świetle art. 5 ust. 1 Pr.energ. - stosunek
prawny łączący dostawcę i odbiorcę energii ma charakter cywilnoprawny .
Zatwierdzona przez Prezesa URE taryfa cen energii kwalifikowana jest jednolicie
jako wzorzec umowy w rozumieniu art. 384 k.c. Obie linie orzecznicze opowiadają
się za rozstrzygnięciem kwestii terminu związania nową taryfą w pierwszej
kolejności na podstawie postanowień umownych. Dopiero gdy takich brak,
proponowane są dwa przeciwstawne rozwiązania; według jednego należy stosować
art. 3841 w związku z art. 384 k.c., według drugiego zaś - art. 47 ust. 4 Pr.energ.
Zdaniem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, wskazana rozbieżność
poglądów jest rezultatem zastosowania odmiennej wykładni art. 47 ust. 4 Pr.energ.
oraz art. 3841 w związku z art. 384 k.c. w zakresie dotyczących wzajemnych relacji
pomiędzy tymi przepisami. Bliższa analiza rozstrzygnięć wpisujących się w
pierwszy nurt orzecznictwa pozwala jednak zauważyć, że przy ich wydawaniu nie
był podejmowany problem wzajemnych relacji pomiędzy wymienionymi przepisami.
Z motywów wyroku z dnia 18 grudnia 2002 r., IV CKN 1616/00, wynika, że
Sąd Najwyższy wyjaśniał kwestię chwili związania stron stosunku umownego o
charakterze ciągłym wzorcem wydanym w czasie jego trwania wyłącznie w
płaszczyźnie unormowania art. 385 § 3 k.c. (obecnie art. 3841 k.c.).
Przeprowadzenie takiej zwężonej oceny jest niewystarczające, gdyż Sąd Najwyższy
dostrzegł możliwość wprowadzenia cen wynikających z nowej taryfy w terminie
innym niż upływ terminu wypowiedzenia. W związku z tym powstaje pytanie, czy
odmienne określenie terminu związania wzorcem nie doznaje ograniczeń
wynikających z przepisów Prawa energetycznego, w tym art. 47 ust. 4. Należy
zauważyć, że spór w przedmiotowej sprawie dotyczył kwestii związania taryfą
wprowadzoną w czasie, w którym art. 47 ust. 4 Pr.energ. nie miał tak stanowczego i
rozbudowanego - jak obecnie - brzmienia (stanowił wówczas, że taryfa może
obowiązywać nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia jej publikacji).
W wyroku z dnia 10 listopada 2005 r., III CK 173/05, Sąd Najwyższy wyraził
pogląd, że zmiana taryfy ciepła dokonana w czasie trwania stosunku prawnego o
charakterze ciągłym stwarza dostawcy energii jedynie możliwość podniesienia jej
ceny maksymalnie do wysokości przewidzianej w taryfie. Związanie wzorcem, jaki
stanowi taryfa, nie prowadzi do automatycznej zmiany ceny dostarczanej energii.
Mechanizm taki zadziałałby jedynie w przypadku jedynie wtedy, gdyby druga strona
umowy nie wypowiedziała jej w najbliższym z możliwych terminów wypowiedzenia
(skutek ten wystąpiłby z chwilą upływu terminu wypowiedzenia) albo gdyby nowa
taryfa przewidywała cenę energii niższą niż dotychczasowa. Również i w tym
przypadku poza zakresem rozważań Sądu znalazła się kwestia, czy zastosowanie
art. 3841 k.c. zostało wyłączone przez art. 47 ust. 4 Pr.energ.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 11 kwietnia 2003 r., V CK 38/02, Sąd
Najwyższy stwierdził, że przepisy Prawa energetycznego, a w szczególności art.
47, nie pozostawiają wątpliwości, iż odpłatność za energię dostarczoną przez
przedsiębiorstwo energetyczne może być określona wyłącznie w taryfie. Taryfa
zatwierdzona przez Prezesa URE podlega urzędowemu ogłoszeniu, a z upływem
14 dni od dnia jej publikacji wiąże zarówno dostawcę, jak i odbiorcę. Skoro w
umowie strony wskazały taryfę jako podstawę wzajemnych rozliczeń, każda nowa
taryfa jest dla odbiorcy wiążąca, jeżeli nie skorzystał on z uprawnienia
przewidzianego w art. 385 § 3 k.c. (obecnie art. 3841 k.c.). W świetle tego
stanowiska nie jest jasne, dlaczego omówiony wyrok został wymieniony we wniosku
jako ilustrujący obie przeciwstawne sobie linie orzecznictwa. Sąd Najwyższy łączył
obowiązywanie nowej zatwierdzonej taryfy z upływem 14-dniowego terminu od dnia
jej ogłoszenia, a więc terminu określonego w art. 47 ust. 4 Pr.energ. Wymieniony
wyrok odzwierciedla zatem stanowisko właściwe dla drugiej linii orzecznictwa, w
której podjęta została próba określenia relacji, w jakiej pozostają ze sobą przepisy
art. 3841 k.c. i art. 47 ust. 4 Pr.energ. Jak wspomniano, według tego kierunku
orzecznictwa przesłanki związania drugiej strony treścią wzorca umownego w
postaci taryfy ustalonej przez przedsiębiorstwo energetyczne określone zostały w
sposób odrębny w przepisach Prawa energetycznego, które w tym zakresie
powinny być stosowane przed przepisami kodeksu cywilnego (prymat przed nimi
mają tylko postanowienia umowne).
Zgodnie z art. 3841 k.c., wzorzec wydany w czasie trwania stosunku
umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane
wymagania określone w art. 384 k.c., a strona nie wypowiedziała umowy w
najbliższym terminie wypowiedzenia. Z przepisu tego wynika, że normuje on
przesłanki związania drugiej strony wzorcem także w aspekcie czasowym. Również
art. 47 ust. 4 Pr.energ. określa przesłanki związania wzorcem (taryfą) oraz termin jej
obowiązywania. Czyni to jednak w sposób odmienny, a przy tym bardziej
precyzyjny, stanowiąc, że przedsiębiorstwo energetyczne wprowadza taryfę do
stosowania nie wcześniej niż po upływie 14 dni i nie później niż do 45 dnia od jej
opublikowania. Ten zatem przepis, a nie art. 3841 k.c., określa datę początkową
związania nową taryfą. Przemawiają za tym następujące argumenty.
Porównanie treści art. 47 ust. 4 Pr.energ. oraz art. 3841 k.c. wskazuje, że
pierwszy z tych przepisów jest względem drugiego przepisem szczególnym. Artykuł
3841 k.c. określa ogólny model zmiany wzorca w czasie trwania stosunku
umownego o charakterze ciągłym, a art. 47 ust. 4 Pr.energ. reguluje przesłanki i
termin związania taryfą w sposób odrębny, ścisły, właściwy tylko temu rodzajowi
wzorców. Ustawodawca nie tylko zakreślił ramy czasowe wprowadzenia taryfy do
stosowania, ale nakazał to wprowadzenie w sposób stanowczy (,,przedsiębiorstwo
energetyczne wprowadza taryfę do stosowania").
Definicja zawarta w art. 3 pkt 17 Pr.energ. wyjaśnia, że taryfą jest zbiór cen i
stawek opłat oraz warunków ich stosowania opracowany przez przedsiębiorstwo
energetyczne i wprowadzany jako obowiązujący dla określonych w nim odbiorców
w trybie określonym w ustawą. Przepisy Prawa energetycznego przewidują cały
system ustalania, zatwierdzania, stosowania oraz zmiany taryf cen i stawek opłat
energii, obligatoryjny dla przedsiębiorstw energetycznych oraz odbiorców.
Wprowadzenie nowej taryfy stanowi jeden z elementów tego systemu. Jego
rygorów nie można zatem ominąć odwołując się do ogólnej regulacji art. 3841 k.c.
Pozostawienie stronom całkowitej swobody w zakresie możliwości określenia
terminu wprowadzenia taryfy do stosowania stawiałoby pod znakiem zapytania
celowość zatwierdzania i kontroli taryf dla energii pod względem zgodności z
zasadami określonymi w art. 44, art. 45 i art. 46 Pr.energ. przez Prezesa URE.
Stosownie do dyspozycji art. 23 ust. 2 pkt 2 Pr.energ., Prezes URE zatwierdza i
kontroluje taryfy we wskazanym aspekcie weryfikując koszty wskazane przez
przedsiębiorstwo energetyczne jako koszty uzasadnione w znaczeniu określonym w
art. 3 pkt 21 Pr.energ.
Przedsiębiorstwo energetyczne powinno kalkulować taryfy w sposób
zapewniający m.in. pokrycie uzasadnionych kosztów swojej własnej działalności,
operatorów przesyłowych i dystrybucyjnych oraz ochronę interesów odbiorców
przed nieuzasadnionym poziomem stawek i opłat (art. 45 ust. 1 Pr.energ.).
Ustalanie cen energii dostarczanej odbiorcom nie jest pozostawione - jak w
przypadku cen maksymalnych - swobodnym negocjacjom stron. Zgodnie z art. 45
ust. 4 Pr.energ., przedsiębiorstwa energetyczne różnicują ceny i stawki opłat
określone w taryfach dla różnych grup odbiorców wyłącznie ze względu na koszty
uzasadnione spowodowane realizacją świadczenia, jeżeli przepisy nie stanowią
inaczej. Również upusty bonifikaty udzielane są nie według swobodnego uznania
przedsiębiorstwa energetycznego, ale ze względu na niedotrzymanie standardów
jakościowych obsługi odbiorców w wysokości określonej w taryfie lub w umowie
(art. 45a ust. 3 Pr.energ.). Szczegółowe zasady obliczania wysokości opłat oraz
udzielania upustów i bonifikat unormowane zostały w odniesieniu do energii cieplnej
w § 37, 38 i 43 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 30 lipca 2004 r. w
sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w
obrocie ciepłem (Dz.U. Nr 184, poz. 1902), a co do energii elektrycznej - w § 40, 41
i 42 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23
kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf
oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną (Dz.U. Nr 105, poz. 1114).
Na wyłączenie możliwości swobodnego negocjowania cen wskazują także
ściśle uregulowane zasady zaliczania poszczególnych odbiorców energii do grup
taryfowych, dla których stosuje się jeden zestaw cen lub stawek opłat i warunków
ich stosowania (§ 2 pkt 12 rozporządzenia z dnia 23 kwietnia 2004 r. oraz § 2 pkt 15
rozporządzenia z dnia 30 lipca 2004 r.).
Równie precyzyjnie określone zostały wskazania zawarte w art. 46 Pr.energ.,
zawierającym delegację do uregulowania w aktach wykonawczych szczegółowych
zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie energią. W ust.
3 i 5 tego artykułu wymieniono wśród nich konieczność uwzględnienia
równoprawnego traktowania odbiorców, eliminowania subsydiowania skrośnego
(pokrywania kosztów jednego rodzaju wykonywanej działalności gospodarczej lub
kosztów dotyczących jednej grupy odbiorców przychodami pochodzącymi z innego
rodzaju wykonywanej działalności gospodarczej lub od innej grupy odbiorców - art.
3 pkt 32 Pr.energ.) oraz zapewnienia przejrzystości cen i stawek opłat. Z takimi
założeniami ustawy nie dałoby się pogodzić dopuszczalności swobodnego
zastrzegania w umowach różnych terminów wypowiedzenia, co powodowałoby
wprowadzanie cen wynikających z nowych taryf w odległych od siebie terminach. W
konsekwencji wyższe koszty wytworzenia energii w czasie wielomiesięcznego
okresu wypowiedzenia ponosiliby odbiorcy, którzy zastrzegli w umowach krótsze
terminy wypowiedzenia. Dopuszczenie możliwości dowolnego kształtowania daty
związania odbiorcy nowa taryfą - na co trafnie zwrócono uwagę we wniosku -
prowadziłoby do zachwiania równości konkurencji i dyskryminacji niektórych
odbiorców energii, nie tylko w przypadku podwyższenia, ale i obniżenia ceny
energii.
Rygoryzm zasad ustalania cen energii widoczny jest także w art. 47 Pr.energ.,
statuującym obowiązek ustalenia taryf dla energii (ust. 1), uprawniającym Prezesa
URE do żądania od koncesjonowanego przedsiębiorstwa przedłożenia taryfy (ust. 1
zd. 2), a także w unormowaniu art. 47 ust. 2b Pr.energ. przewidującym możliwość
wprowadzenia przez Prezesa URE zmiany współczynników korekcyjnych w razie
udokumentowanej zmiany zewnętrznych warunków wykonywania przez
przedsiębiorstwo energetyczne działalności gospodarczej. W rygoryzm ten wpisuje
się też art. 47 ust. 2 Pr.energ., stanowiący, że Prezes URE zatwierdza bądź
odmawia zatwierdzenia taryfy w przypadku jej niezgodności z zasadami i
przepisami art. 44-46. Niestosowanie nowych zatwierdzonych i opublikowanych
taryf przybierające postać stosowania cen i taryf bez ich przedstawienia Prezesowi
URE do zatwierdzenia, jak też stosowania cen i taryf wyższych od zatwierdzonych
sankcjonowane jest karą pieniężna (art. 56 ust. 1 pkt 5 i 6 Pr.energ.).
W tej sytuacji nie może budzić wątpliwości, że kształtowanie cen energii
poddane zostało przez ustawodawcę szczegółowej regulacji w Prawie
energetycznym, którego przepisy w istotny sposób ograniczają swobodę stron w
tym zakresie. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 26
października 1999 r., K 12/99 (OTK 1999, nr 6, poz. 120), stwierdził wręcz, że
regulacje Prawa energetycznego w znacznym stopniu przekreśliły umowny
(cywilnoprawny) charakter relacji pomiędzy odbiorcami a przedsiębiorcami
energetycznymi, ponieważ cena - jeden z najistotniejszych elementów tej umowy -
kształtowana jest na podstawie regulacji prawa powszechnie obowiązującego, z
wyłączeniem autonomii decyzyjnej stron. Podobny pogląd sformułował Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 lipca 2006 r., IV CSK 97/06 (nie publ.).
Przyjęcie powyższego zapatrywania nakazuje krytycznie odnieść się do
stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w wyrokach z dnia 18 grudnia 2002 r.,
IV CKN 1616/00, oraz z dnia 10 listopada 2005 r., III CK 173/05, wiążącego
obowiązywanie nowej taryfy najwcześniej po upływie terminu wypowiedzenia z
charakterem ceny energii jako ceny maksymalnej, a nie sztywnej. Samo
zakwalifikowanie ceny do kategorii ceny maksymalnej, niezależnie od trafności
takiej oceny, nie może przesądzać mechanizmu wprowadzania zmian cen, który
został określony jednoznacznie przepisami Prawa energetycznego. Podniesiony w
orzecznictwie argument, że ustalona w taryfie cena, jako cena maksymalna,
wyklucza możliwość automatycznego związania nią odbiorcy, sugeruje
dopuszczalność swobodnego negocjowania ceny poniżej stawki maksymalnej.
Tymczasem, co wynika z przytoczonych przepisów Prawa energetycznego, ceny
energii nie mogą być ustalane w swobodny sposób. Cena energii dla określonej
grupy taryfowej odbiorców w zasadzie powinna być jednakowa.
Uzasadnione są też zastrzeżenia Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
dotyczące stanowiska, że taryfa przewidująca wyższe ceny nie może wiązać drugiej
strony w terminie krótszym od okresu wypowiedzenia ze względu na to, iż nie ma
ona żadnego wpływu na jej określenie. Brak statusu strony w postępowaniu
administracyjnym o zatwierdzenie taryfy nie pozbawia odbiorców energii ochrony
swoich uprawnień. Zatwierdzane taryfy poddawane są kontroli Prezesa URE
nadzorującego ceny energii także w kontekście interesów odbiorców, chronionych
przed nieuzasadnionym wzrostem cen energii (art. 1 ust. 2 i art. 23 ust. 1
Pr.energ.).
System kształtowania cen energii uregulowany został w sposób szczególny
przepisami Prawa energetycznego i wydanych na jego podstawie rozporządzeń
wykonawczych. W zakresie ustalania cen energii oraz dokonywania ich zmian przez
wprowadzenie wzorca umów stosować zatem należy unormowania tych
szczególnych regulacji. W konsekwencji należy uznać, że w kwestii będącej
przedmiotem zagadnienia prawnego, tj. terminu obowiązywania nowej taryfy dla
energii, pierwszeństwo znajduje art. 47 ust. 4 Pr.energ. przed art. 3841 k.c.,
określającym podstawowy model zmiany wzorca umów w stosunkach o charakterze
ciągłym.
Artykuł 3841 k.c. nie ma zastosowania również w zakresie, w którym -
odwołując się do art. 384 k.c. - określa sposób prawidłowego zakomunikowania
drugiej stronie treści nowego wzorca (przez doręczenie), zgodnie bowiem z art. 5
ust. 5 Pr.energ. nie ma obowiązku doręczenia adherentowi zatwierdzonych taryf.
Taryfy te musza być natomiast opublikowane (art. 47 ust. 3 Pr.energ.); o
przewidzianej w nich podwyżce cen lub stawek opłat sprzedawca energii
obowiązany jest powiadomić odbiorców w ciągu jednego okresu rozliczeniowego od
dnia tej podwyżki (art. 5 ust. 6 Pr.energ.).
Analiza przepisów regulujących system kształtowania cen energii, w tym
nakładających obowiązek stosowania cen wynikających z aktualnie obowiązujących
taryf wobec wszystkich odbiorców, prowadzi do wniosku, że art. 47 ust. 4 Pr.energ.
wyznacza granice czasowe związania nowym wzorcem także w razie
wypowiedzenia przez adherenta umowy w najbliższym dopuszczalnym terminie.
Oznacza to, że swoboda stron co do terminu wprowadzenia nowej taryfy pozostaje
ograniczona ramami zakreślonymi w art. 47 ust. 4 Pr.energ.
Przytoczone względy przemawiają za przyjęciem, że zatwierdzona przez
Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki i opublikowana taryfa zmieniająca ceny
energii w czasie trwania stosunku prawnego wynikającego z umowy sprzedaży
energii wiąże odbiorcę w terminie określonym w umowie, w granicach
przewidzianych w art. 47 ust. 4 Pr.energ.
Mając to na względzie Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale (art. 1 pkt 1 lit. b,
art. 60 § 1 i art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym,
Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).