Uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 15 marca 2006 r., III CZP 106/05

Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)
Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędzia SN Helena Ciepła (sprawozdawca)
Sędzia SN Jacek Gudowski
Sędzia SN Grzegorz Misiurek
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski
Sędzia SN Marek Sychowicz

Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 15 marca
2006 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, na
skutek zagadnienia prawnego przedstawionego przez Rzecznika Praw
Obywatelskich we wniosku z dnia z dnia 19 września 2005 r.:
,,Czy powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym
nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym
może wytoczyć każdy, kto ma interes prawny w tym, aby treść księgi wieczystej
odpowiadała rzeczywistemu stanowi prawnemu (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16
lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361 ze zm.)?"
podjął uchwałę:

Powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym
nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem
prawnym może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o
dokonanie wpisu w księdze wieczystej (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361
ze zm. i art. 6262 § 5 k.p.c.).

Uzasadnienie

Rzecznik Praw Obywatelskich - działając na podstawie art. 60 § 2 ustawy z
dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) w
związku z art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy z 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw
Obywatelskich (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz.147) - wystąpił o podjęcie
przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego uchwały zawierającej odpowiedź
na przedstawione wyżej pytanie, uzasadniając wniosek rozbieżnością w
orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz brakiem jednolitości poglądów w literaturze.
Sąd Najwyższy, rozstrzygając to zagadnienie w okresie obowiązywania art. 23
dekretu z dnia 11 października 1946 r. - Prawo rzeczowe (Dz.U. Nr 57, poz. 319 ze
zm.), którego odpowiednikiem jest art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 ze zm. - dalej:
"u.k.w.h."), przyjmował, że legitymację procesową do wytoczenia powództwa o
uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ma tylko
osoba, której prawo nie jest wpisane w księdze wieczystej lub jest wpisane błędnie
albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia (por. np.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 1963 r., II CR 933/62, OSNCP 1964,
nr 3, poz. 58). Podobne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w okresie obowiązywania
art. 10 u.k.w.h. (por. wyroki z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 168/00, z dnia 19
lutego 2003 r., V CKN 1614/00, z dnia 19 listopada 2004 r., II CK 152/04 i z dnia 19
listopada 2004 r., II CK 153/04, nie publ).
Powyższe stanowisko Sąd Najwyższy argumentował tym, że powództwo
oparte na art. 10 ust.1 u.k.w.h. nie jest szczególnym rodzajem powództwa o
ustalenie, lecz roszczeniem typu rzeczowego (actio in rem), powód nie ogranicza
się bowiem do ustalenia istnienia lub nieistnienia swego prawa bądź stosunku
prawnego, lecz domaga się jednocześnie wydania orzeczenia zastępującego
oświadczenie woli osoby błędnie wpisanej do księgi. Legitymację czynną zatem do
wytoczenia tego powództwa ma wyłącznie osoba, której przysługuje własność lub
inne prawo rzeczowe.
Ten kierunek wykładni prezentowany jest również przez większość
przedstawicieli doktryny, z różną argumentacją, uznającą jednak, że przedmiot
procesu o ustalenie i procesu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym jest w istocie jednakowy. Niektórzy podkreślają, że wytaczając
powództwo na podstawie art. 10 u.k.w.h., powód dochodzi szczególnego
roszczenia o treści określonej w tym przepisie. Wprawdzie trudno zgodzić się z
twierdzeniem, że jest to zawsze roszczenie typu rzeczowego (actio in rem),
ponieważ przeciwko niemu przemawia okoliczność, iż w księdze wieczystej mogą
być ujawnione nie tylko prawa rzeczowe, ale także - wyjątkowo - prawa osobiste i
roszczenia, to jednak nie można podważyć tezy, że chodzi tu o roszczenie sui
generis, będące jednym z uprawnień, które wynikają z tych praw podmiotowych,
jakie mogą być ujawnione w księdze wieczystej. Najczęściej jest to roszczenie
wynikające z prawa rzeczowego podmiotu uprawnionego, ale może to być także
roszczenie stanowiące uprawnienie wynikające z przysługującego mu prawa
osobistego lub roszczenia obligacyjnego, podlegającego ujawnieniu w księdze
wieczystej.
W piśmiennictwie akcentuje się przede wszystkim, że jest to roszczenie typu
rzeczowego zbliżone do powództwa windykacyjnego lub negatoryjnego. Podkreśla
się dwie istotne cechy roszczenia o uzgodnienie treści księgi wieczystej; że nie
może być ono samodzielnie przedmiotem przelewu (art. 509 § 1 k.c.) i może być
zbyte tylko razem z samym prawem (np. własnością nieruchomości) z którego
wynika, oraz że roszczenie to nie ulega przedawnieniu, gdyż art. 223 § 1 k.c.,
wyrażający zasadę, iż roszczenia rzeczowe wynikające z własności nieruchomości
nie ulegają przedawnieniu, ma zastosowanie także do roszczenia o uzgodnienie.
Niektórzy autorzy uważają, że art. 10 ust. 1 u.k.w.h. przewiduje roszczenie
materialnoprawne, inni, nie podzielając poglądu, iż jest to powództwo zastępujące
oświadczenie woli, trafnie zwracają uwagę, że postępowanie o uzgodnienie stanu
prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym pozostaje w ścisłym związku z prowadzeniem ksiąg wieczystych.
Odmienne stanowisko zajął Sąd Najwyższy, stwierdzając, że powództwo
przewidziane w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. może wytoczyć każdy, kto ma interes prawny
w tym, aby stan prawny nieruchomości ujawniony w księdze wieczystej został
uzgodniony z rzeczywistym stanem prawnym (por. m.in. wyroki z dnia 30 listopada
1971 r., II CR 525/71, OSNCP 1972, nr 5, poz. 96, z dnia 10 października 1985 r., II
CR 281/85, OSNCP 1986, nr 7-8, poz. 125, z dnia 23 grudnia 1988 r., III CRN
434/88, OSNCP 1991, nr 1, poz. 12, z dnia 16 listopada 1998 r., I CKN 885/97,
OSNC 1999, nr 4, poz. 84, z dnia 27 stycznia 1999 r., II CKN 408/98, OSNC 1999,
nr 7-8, poz. 136, z dnia 7 kwietnia 1999 r., I CKN 1079/97, OSNC 1999, nr 11, poz.
189, oraz uchwałę z dnia 27 kwietnia 1994 r., III CZP 54/94, OSNCP 1994, nr 11,
poz. 215). Zasadniczym argumentem przytaczanym na rzecz tego poglądu jest
stwierdzenie, że powództwo przewidziane w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. jest sui generis
powództwem o ustalenie (art.189 k.p.c.), od którego odróżnia je wprawdzie
odmienność podstawy prawnej i funkcji, ale upodabnia przesłanka interesu
prawnego w ustaleniu rzeczywistego stanu prawnego. Omawianego uzgodnienia
zatem może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Wymienienie w art. 10
ust.1 u.k.w.h. osób, których prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo
jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, ma tylko takie
znaczenie, że osoby te nie muszą wykazywać interesu prawnego w wytoczeniu
powództwa, gdyż wynika on z ustawy.
Stanowisko takie zajmują też niektórzy przedstawiciele doktryny.
Rzecznik Praw Obywatelskich, przychylając się do przeważającego w
orzecznictwie poglądu, według którego powództwo o uzgodnienie może wytoczyć
każdy, kto ma interes prawny w tym, aby treść księgi wieczystej odpowiadała
rzeczywistemu stanowi prawnemu, podniósł, że katalog podmiotów, którym
przysługuje legitymacja czynna, przewidziany w art. 10 u.k.w.h., nie może być
uznany za wyczerpujący. W przepisie tym ustawodawca nie użył zwrotu ,,tylko", jak
postąpił w art. 6261 § 2 k.p.c., co oznacza, że podmiotom wymienionym w art. 10
ust. 1 u.k.w.h. została przyznana ex lege legitymacja czynna i nie muszą
wykazywać interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o uzgodnienie treści księgi
z rzeczywistym stanem prawnym, natomiast nie można wykluczyć przypadków, w
których interes prawny w wytoczeniu takiego powództwa będą miały również inne
osoby.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, za tym stanowiskiem przemawiają
także argumenty konstytucyjne, a przede wszystkim prawo do sądu. Odwołując się
do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2002 r., SK 32/01, (OTK
Zb.Urz. 2002, nr 3, poz. 31), Rzecznik stwierdził, że Trybunał wielokrotnie
podkreślał, iż prawo to nie jest jedynie instrumentem umożliwiającym wykonywanie
innych praw i wolności konstytucyjnych, lecz ma byt samoistny i podlega ochronie
niezależnie od innych praw podmiotowych. Konstytucyjna formuła prawa do sądu
ma także inne znaczenie - stanowi zasadę prawa konstytucyjnego - i w tym sensie
jest dyrektywą tworzenia prawa i dyrektywą interpretacyjną. Jeżeli więc w sprawie
pojawiają się uzasadnione wątpliwości w przedmiocie legitymacji czynnej, to
powinny być rozstrzygane na rzecz koncepcji przewidującej najszerszy krąg osób
uprawnionych ( art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji).
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały stwierdzającej, że
powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć
tylko osoba wymieniona w art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustosunkowanie się do stanowisk wyrażonych przez Sąd Najwyższy w
wymienionych orzeczeniach i w literaturze oraz rozstrzygnięcie przedstawionego
zagadnienia prawnego wymaga wyjaśnienia charakteru powództwa przewidzianego
w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. oraz roszczenia realizowanego na podstawie tego przepisu.
Konieczne jest też wyjaśnienie znaczenia zawartego w omawianym przepisie
unormowania, sugerującego, że reguluje on samodzielnie czynną legitymację
procesową do wytoczenia powództwa oraz związek granic podmiotowych zakresu
tej legitymacji do wytoczenia powództwa z granicami podmiotowymi legitymacji do
złożenia wniosku o wpis do księgi wieczystej (art. 6262 § 5 k.p.c.).
Odnosząc się do przeważającego w orzecznictwie poglądu, że omawiane
powództwo może wytoczyć każdy, kto ma w tym interes prawny, należy zaznaczyć,
iż interes prawny jest samodzielną przesłanką powództwa jedynie wówczas, gdy tak
stanowi przepis prawa. Takim przepisem jest właśnie art. 189 k.p.c., z którego
jednoznacznie wynika, że źródłem legitymacji procesowej przy powództwie o
ustalenie jest interes prawny. Pogląd, jakoby powództwo przewidziane w art. 10 ust.
1 u.k.w.h. było odmianą powództwa o ustalenie, nie jest trafny. Opiera się on na
budzącym zastrzeżenie założeniu, że zasadniczym warunkiem powództwa
wytoczonego na podstawie tego przepisu jest również ustalenie przez sąd istnienia
prawa powoda, które nie jest wpisane do księgi wieczystej lub jest wpisane błędnie,
bądź też ustalenie nieistnienia obciążenia lub ograniczenia dotykającego prawa
powoda wpisanego do księgi wieczystej. Wystarczy odwołać się do
kontrargumentu, że powód wytaczając powództwo przewidziane w art. 10 ust. 1
u.k.w.h. nie ogranicza się do żądania ustalenia, lecz w istocie rzeczy obejmuje nim
także samo uzgodnienie. Sąd rozpoznający to powództwo nie bada zatem w ogóle
interesu prawnego powoda.
W tej sytuacji wyłania się kwestia prawidłowej formuły roszczenia.
Przyjmowane są trzy postacie żądania: uzgodnienie stanu prawnego wynikającego
z księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez nakazanie sądowi
wieczystoksięgowemu wpisu, który skoryguje stan prawny ujawniony w księdze,
złożenie przez osobę uprawnioną według księgi wieczystej odpowiedniego
oświadczenia potrzebnego do właściwego ujawnienia odnośnego prawa
podmiotowego, a także żądanie, aby sąd w procesie przez samo ustalenie
doprowadził do zgodności stanu prawnego wynikającego z księgi wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym.
W praktyce sądowej przeważa pogląd, że treścią roszczenia przewidzianego
w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. jest żądanie uzgodnienia stanu prawnego wynikającego z
księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przez nakazanie sądowi
wieczystoksięgowemu wpisu, który skoryguje stan prawny ujawniony w księdze.
Praktyka ta jest jednak nieprawidłowa, gdyż orzeczenie sądu nie może mieć formy
nakazującej sądowi wieczystoksięgowemu dokonanie wpisu korygującego.
W odniesieniu do żądania złożenia przez osobę uprawnioną odpowiedniego
oświadczenia należy zauważyć, że orzeczenie wydane na podstawie art. 10 ust. 1
u.k.w.h. tylko w ujęciu teoretycznym zastępuje właściwe oświadczenie woli osoby
wpisanej do księgi, której prawo jest dotknięte wpisem korygującym. Do takiego
wniosku prowadzi zestawienie treści art. 10 ust. 1 u.k.w.h. z art. 31 ust. 2 u.k.w.h.,
według którego wpis potrzebny do usunięcia niezgodności może nastąpić, gdy
niezgodność ta będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi
dokumentami. Gdyby zatem uznać, że treścią roszczenia przewidzianego w art. 10
ust. 1 u.k.w.h. jest omawiane żądanie, to należałoby przyjąć, iż powództwo
obejmujące realizację takiego roszczenia jest powództwem o ukształtowanie prawa,
a nie powództwem o ustalenie. Orzeczenie sądu wydane na podstawie art. 10 ust. 1
u.k.w.h. nie zastępuje jednak oświadczenia woli osoby uprawnionej według księgi
wieczystej, lecz stanowi samoistną podstawę do dokonania wpisu korygującego w
księdze wieczystej, bez potrzeby odwoływania się do konstrukcji orzeczenia
zastępującego oświadczenie woli osoby zobowiązanej (adresata roszczenia
przewidzianego w art. 10 u.k.w.h.).
Wykładnia literalna tego przepisu, a zwłaszcza brak w jego treści wzmianki o
zastąpieniu oświadczenia osoby uprawnionej według księgi, jak również o nakazie
kierowanym przez sąd działający w procesie do sądu wieczystoksięgowego,
prowadzi do wniosku, że najbliższe brzmieniu art. 10 ust. 1 u.k.w.h jest rozumienie
formuły roszczenia jako żądania, aby sąd w procesie przez samo ustalenie
doprowadził do zgodności stanu prawnego wynikającego z księgi wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym. Uzasadniony jest zatem wniosek, że roszczenie, o
którym mowa, to uprawnienie do ustalenia wprost przez sąd istnienia prawa
podmiotu tego roszczenia (nieistnienia prawa zobowiązanego dłużnika roszczenia),
a więc, że powództwo przewidziane w art. 10 u.k.w.h. jest szczególną postacią
powództwa o ustalenie. Takie rozumienie przeważa w orzecznictwie, które jako
źródło legitymacji procesowej do wniesienia tego powództwa przyjmuje kategorię
interesu prawnego.
Tymczasem analiza art. 10 ust. 1 u.k.w.h., zwłaszcza zawarty w nim zwrot
dotyczący możności żądania usunięcia niezgodności stanu prawnego ujawnionego
w księdze wieczystej przez osobę której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane
błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia,
prowadzi do wniosku, że chodzi o prawo obrazujące stan prawny nieruchomości w
szerokim tego słowa znaczenia, a więc także roszczenia przewidziane w art. 16
u.k.w.h. Dotyczy on właściciela, jeżeli inna osoba jest błędnie wpisana w księdze
wieczystej jako właściciel lub uprawniona z tytułu ograniczonego prawa rzeczowego
(np. hipoteki), a także osoby, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe.
Przykładowo, właściciel może się domagać uzgodnienia stanu prawnego
ujawnionego w księdze wieczystej przez wpisanie go w dziale drugim księgi
wieczystej jako właściciela w miejsce innej wpisanej osoby, a wierzyciel hipoteczny
przez wpis hipoteki, jeżeli została bezpodstawnie wykreślona, lub żądać jej
wykreślenia, jeżeli została błędnie wpisana. Osobą taką jest także wierzyciel, który
bez wpisania hipoteki nie może egzekwować swojej wierzytelności, gdy dłużnik nie
jest wpisany jako rzeczywisty właściciel. Wynika z tego, że zakres legitymacji
procesowej jest podmiotowo ograniczony i dotyczy tylko osób wymienionych w
treści tego przepisu. Do takiego wniosku prowadzi jednoznacznie wykładnia
językowa.
Według utrwalonych w orzecznictwie zasad interpretacji przepisów prawa,
podstawowe znaczenie ma wykładnia językowa, a dopiero wtedy, gdy zawodzi,
prowadząc do wyników niedających się pogodzić z racjonalnym działaniem
ustawodawcy i celem, jaki ma realizować dana norma, należy sięgać do dyrektyw
wykładni systemowej i funkcjonalnej. Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w
orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (por. orzeczenie z dnia 28 maja 1986 r.,
U 1/86, OTK 1986 poz. 2 i z dnia 5 listopada 1986 r., U 5/86, OTK 1986 poz. 1).
Przystępując do oceny, czy art. 10 u.k.w.h. można prawidłowo odczytać tylko
przy zastosowaniu wykładni językowej, należy mieć na względzie przyjętą w tym
przepisie konstrukcję wiążącą uzgodnienie z wpisem, co wskazuje na
synchronizację unormowania legitymacji do wytoczenia powództwa z legitymacją do
złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej. W konsekwencji trzeba przyjąć, że te
same osoby, które mogą złożyć wniosek o dokonanie wpisu (art. 6262 § 5 k.p.c.), są
legitymowane do wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 10 u.k.w.h., a więc
właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na której rzecz wpis ma
nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w
księdze wieczystej.
W orzeczeniach przyjmujących, że uzgodnienia stanu prawnego wynikającego
z księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym może żądać każdy, kto ma w
tym interes prawny, pominięto unormowanie zawarte w art. 6262 § 5 k.p.c.,
regulującym legitymację do złożenia wniosku o wpis w postępowaniu
wieczystoksięgowym. Podzielenie tego poglądu prowadziłoby do tego, że osoba
niewskazana w art. 10 u.k.w.h., a mająca interes w omawianym uzgodnieniu, po
uwzględnieniu powództwa nie mogłaby skutecznie wystąpić z wnioskiem o
dokonanie na podstawie tego wyroku wpisu w księdze wieczystej. Prowadzenie
zatem takiego procesu byłoby iluzorycznym środkiem ochrony prawnej podmiotów
legitymowanych do wystąpienia z żądaniem opartym na interesie prawnym. Osoba
ta mogłaby obalać domniemanie zgodności wpisu w księdze wieczystej w innym
postępowaniu, w którym przesłanką do rozstrzygnięcia jest stwierdzenie
rzeczywistego stanu prawnego, np. wnosząc powództwo windykacyjne właściciel
nieruchomości, który nie jest ujawniony w księdze wieczystej, może bez
uzgodnienia wpisu z rzeczywistym stanem prawnym żądać wydania nieruchomości.
W postępowaniu tym wykazanie przez powoda, że jest właścicielem, stanowi
przesłankę rozstrzygnięcia.
Gdyby wolą ustawodawcy było uzależnienie tej legitymacji od interesu
prawnego, to wskazanie w art. 10 ust. 1 osób uprawnionych do wytoczenia
powództwa byłoby bezprzedmiotowe. Musi więc odpaść argument, że wymienienie
tych osób oznacza, iż nie muszą one wykazywać interesu prawnego, ponieważ
legitymacja ta została im przyznana ex lege.
Rozważania te wskazują, że sens art. 10 u.k.w.h. można odczytać dopiero w
powiązaniu z art. 6262 § 5 k.p.c., i prowadzą do wniosku, iż powództwo o usunięcie
niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze
wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba
uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej w
rozumieniu art. 6262 § 5 k.p.c. Rozwiązanie to jest zgodne z celem omawianego
postępowania o uzgodnienie i tworzy spójność merytoryczną art. 10 u.k.w.h. nie
tylko z art. 6262 § 5 k.p.c., ale także z art. 31 ust. 2 u.k.w.h.
Mocnym argumentem przemawiającym za taką wolą ustawodawcy jest
wykładnia historyczna. Ustawa o księgach wieczystych i hipotece w zakresie
objętym przedstawionym zagadnieniem stanowi kontynuację poprzednio
zunifikowanego prawa. Nie przyjęto proponowanego w projekcie Prawa rzeczowego
z 1937 r. przepisu art. 398 § 2 w brzmieniu: "Jeżeli treść księgi wieczystej jest
niezgodna ze stanem prawnym, uprawniony może żądać usunięcia tej niezgodności
(§ 1). Uzgodnienia księgi wieczystej ze stanem prawnym mogą żądać także
wierzyciele uprawnionego (§ 2)", które nie było zsynchronizowane z art. 356,
określającym, kto może wystąpić z wnioskiem o wpis do księgi wieczystej.
Argumentowano, że prawo materialne nie może być iluzoryczne, zatem należy
uzupełnić przepisy dotyczące legitymacji do złożenia wniosku o wpis.
Dodatkowy argument - przemawiający na rzecz poglądu, że legitymację
czynną do wytoczenia powództwa na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. mają tylko
osoby wymienione w tym przepisie oraz w art. 6262 § 5 k.p.c. - można wyprowadzić
z możliwości obalenia domniemań wynikających z art. 3 u.k.w.h. przez
przeciwstawienie im dowodu przeciwnego w każdym innym postępowaniu, a nie
tylko w postępowaniu o usunięcie niezgodności. Dowód taki polega na wykazaniu,
że stan prawny nieruchomości ujawniony w księdze wieczystej jest niezgodny z
rzeczywistym stanem prawnym. Zrozumiałe jest, że w wyniku uwzględnienia
żądania określonego w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. nastąpi nie tylko obalenie
domniemania przewidzianego w art. 3 ustawy, ale również ujawnienie w księdze
wieczystej aktualnego stanu prawnego. Wyrok będzie stanowić podstawę wpisu,
przy czym sąd wieczystoksięgowy nie może badać jego zasadności, a jedynie
prawomocność oraz wymagania wymienione w art. 31 ust. 2 u.k.w.h. oraz art. 6268
§ 2 k.p.c. Wpis taki jest orzeczeniem i podlega zaskarżeniu na ogólnych zasadach.
Nie można przy tym aprobować wyrażanego w literaturze zapatrywania, że wpis ten
nie jest orzeczeniem, lecz tylko czynnością techniczną i nie podlega zaskarżeniu,
nie znajduje ono bowiem uzasadnienia w przepisach ustawy.
Przyjętego rozwiązania nie osłabiają akcentowane przez Rzecznika Praw
Obywatelskich argumenty natury konstytucyjnej, nie można bowiem stawiać znaku
równości między prawem do sądu a legitymacją procesową. Z przedstawionych
rozważań wynika zresztą, że zainteresowana osoba trzecia nie jest pozbawiona
ochrony, gdyż może obalić domniemanie zgodności wpisu w księdze wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym w każdym postępowaniu, w którym od
rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości zależy treść rozstrzygnięcia. Tak
więc argumenty przytaczane w orzecznictwie, które zdaniem Rzecznika
przemawiają na rzecz stanowiska, że legitymację do wystąpienia z żądaniem
uzgodnienia na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. ma każdy, kto ma interes prawny,
nie mogą być uznane za uzasadnione.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie (art. 1 pkt 1
lit. b w związku z art. 60 § 2 i art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).