Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 13 lutego 2008 r.
III SPZP 2/07

Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Józef Iwulski, Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca, uzasadnienie), Zbigniew Myszka
SSN Romualda Spyt, Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wi-
śniewskiego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 13 lutego 2008 r. wnio-
sku Rzecznika Praw Obywatelskich [...] skierowanego przez Prezesa Izby Pracy,
Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych do rozpoznania przez skład siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na nastę-
pujące pytanie prawne:

,,Czy uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania niezgodnie z art. 386 § 2 i 4 k.p.c. może uzasadniać stwier-
dzenie przewlekłości postępowania na podstawie art.12 ust. 2 ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843) ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Zasadność wyroku sądu drugiej instancji uchylającego zaskarżony wy-
rok i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania z powodu nieważno-
ści (art. 386 § 2 k.p.c.) lub z powodu nierozpoznania przez sąd pierwszej in-
stancji istoty sprawy, albo dlatego, że wydanie wyroku wymaga przeprowadze-
nia postępowania w całości (art. 386 § 4 k.p.c.) nie podlega ocenie na podsta-
wie art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie
prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuza-
sadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843).

U z a s a d n i e n i e
I.
W uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego Rzecznik Praw
Obywatelskich podniósł, że w przedmiocie dopuszczalności badania przez sąd roz-
poznający skargę na przewlekłość postępowania prawidłowości wyroku przekazują-
cego sprawę do ponownego rozpoznania ujawniły się w orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego istotne rozbieżności. W postanowieniu z dnia 8 lipca 2005 r., III SPP 119/05
(OSNP 2006 nr 9 - 10, poz. 166) Sąd Najwyższy stwierdził, że przy rozpoznaniu
skargi na przewlekłość postępowania niedopuszczalna jest merytoryczna ocena roz-
strzygnięć sądu. Również w postanowieniu z dnia 6 stycznia 2006 r., III SPP 167/05
(OSNP 2006 nr 23 - 24, poz. 375) Sąd Najwyższy uznał, iż prawidłowość wyroku
sądu drugiej instancji uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego
sprawę do ponownego rozpoznania nie podlega ocenie przy rozstrzygnięciu o za-
sadności skargi na przewlekłość postępowania. Odmienny pogląd prawny wyraził
natomiast Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 listopada 2004 r., III SPP 48/04
(OSNP 2005 nr 5, poz. 75) stwierdzając, że uchylenie wyroku sądu pierwszej instan-
cji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania niezgodnie z art. 386 § 2 i 4 k.
p. c. może uzasadniać stwierdzenie przewlekłości postępowania (art. 12 ust. 2 i 4
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpo-
znania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, Dz.U. Nr 179,
poz. 1843). Stanowisko to Sąd Najwyższy potwierdził w postanowieniu z dnia 27
października 2005 r., III SPP 142/05 (OSNP 2006 nr 9 -10, poz. 167) przyjmując, iż
uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania, mimo że nie wystąpiło nierozpoznanie istoty sprawy lub konieczność prze-
prowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k. p. c.), może uza-
sadniać skargę na przewlekłość postępowania.
Opowiadając się za poglądem wyrażonym w ostatnio przytoczonych orzecze-
niach, Rzecznik Praw Obywatelskich powołał się w pierwszym rzędzie na treść kon-
stytucyjnego prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 ust. 1), zapewniającą to, że każda sprawa nie tylko
ma być przedstawiona przed sądem, ale również to, aby została merytorycznie i defi-
nitywnie rozstrzygnięta przez sąd w rozsądnym terminie. Potrzeba ochrony tak rozu-
mianego prawa do sądu występuje więc zawsze, gdy sprawa, której dotyczy postę-
powanie pozostaje w toku, dopóki nie zapadnie wiążące rozstrzygnięcie.
Na poziomie ustawowym urzeczywistnieniu tego prawa - zdaniem Rzecznika
Praw Obywatelskich - służą przepisy ustawy o skardze na naruszenie prawa strony
do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.
Przyjęcie poglądu, że uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania niezgodnie z art. 386 § 2 i 4 k.p.c. nie uzasadnia
stwierdzenia przewlekłości postępowania, stawiałoby problem zgodności rozwiązań
zawartych w ustawie o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy
w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP
oraz z art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolno-
ści. Okazałoby się bowiem, że nie istnieje skuteczny środek zwalczania naruszenia
prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w sytuacji wydawania
przez sąd drugiej instancji niezasadnych orzeczeń kasatoryjnych, a więc orzeczeń
wydłużających w sposób nieuzasadniony postępowanie sądowe. Ze względu na do-
mniemanie konstytucyjności rozwiązań zawartych w ustawie o skardze na narusze-
nie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasad-
nionej zwłoki, należy stosować ich wykładnię w zgodzie z Konstytucją, co prowadzi
do wniosku, iż uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania niezgodnie z art. 386 § 2 i 4 k. p. c. może uzasadniać
stwierdzenie przewlekłości postępowania.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały stwierdzającej, że:
,,uchylenie wyroku pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpozna-
nia z naruszeniem art. 386 § 2 i 4 k.p.c. nie uzasadnia stwierdzenia przewlekłości
postępowania na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skar-
dze na naruszenie prawa strony do rozpoznania w postępowaniu sądowym bez nie-
uzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843)".
II.
Względy konstytucyjne, na które powołuje się Rzecznik Praw Obywatelskich,
wymagały uważnego rozpatrzenia. Nie budzi wątpliwości, że rozsądny czas rozpa-
trzenia sprawy jest nieodzowną częścią składową prawa dla sądu. Wynika to wprost
z konstytucyjnej zasady (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Iluzoryczna byłaby przecież
ochrona, która zapewniałaby prawo do uruchomienia procedury sądowej bez za-
troszczenia się o uzyskanie jej wyniku w rozsądnym terminie (,,bez nieuzasadnionej
zwłoki"). Zauważając oczywistą ważkość sprawności postępowania sądowego, nale-
żało równocześnie pamiętać o pozostałych aspektach prawa do sądu; baczyć by
koncentracja uwagi na problematyce zapobiegania zbędnej zwłoce w rozpatrywaniu
sprawy przez sądy nie pomniejszyła znaczenia innych określonych w Konstytucji i
ustawowym systemie wartości prawa do sądu. W ujęciu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP
czas postępowania sądowego (,,bez nieuzasadnionej zwłoki") jest wymaganym kom-
ponentem prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy,
niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Stanowisko zaprezentowane we wniosku, w ślad za kontrowersyjnymi orze-
czeniami Sądu Najwyższego, polega na ustaleniu właściwości sądu rozpatrującego
skargę na zwłokę postępowania sądowego do weryfikacyjnej oceny wydanego w
sprawie nieprawomocnego orzeczenia. Następowałaby w ten sposób ingerencja od-
nosząca się wprost do treści orzeczenia sądu wydanego w sprawie, która powinna
być rozstrzygana w postępowaniu dwuinstancyjnym przez niezależny i niezawisły
sąd. Ze względu na tak postawione zagadnienie należało zbadać, na ile propozycja
Rzecznika Praw Obywatelskich, uzasadniona przede wszystkim pragmatycznym dą-
żeniem do instytucjonalizacji zabezpieczenia prawa do sądu sprawnego, ma wystar-
czającą podstawę w przepisach i celach ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze
na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki. Zgadzając się przy tym z wnioskodawcą o potrzebie inter-
pretacji przepisów powyższej ustawy w zgodzie z konstytucyjną zasadą prawa do
sądu, trzeba było mieć na uwadze szerszy zespół aspektów tego prawa. W szcze-
gólności należało zbadać argument podkreślony we wniosku, że tylko podzielenie
stanowiska dopuszczającego weryfikację orzeczenia kasatoryjnego zapewnia sku-
teczny środek przeciwko naruszeniu prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasad-
nionej zwłoki na skutek wydania przez sąd drugiej instancji orzeczenia kasatoryj-
nego.
III.
W toku postępowania sądowego, dopóki ono trwa, możemy mówić o orzecze-
niach sądowych tylko w kontekście niezakończonego, niezależnie, bezstronnie i nie-
zawiśle toczącego się dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Nie ma żadnego
instytucjonalnego sposobu oceny orzeczenia sądu przed zakończeniem rozpatrzenia
sprawy i nie jest to sytuacja ułomna ale przeciwnie jest istotowo związana z nieza-
leżnością i niezawisłością sądu. W demokratycznym porządku nie kwestionuje się
orzeczeń sądowych w trakcie toczącego się sądowego postępowania. Weryfikacja
takich orzeczeń następuje wyłącznie według procedury postępowania sądowego.
Wyklucza to weryfikację przez jakikolwiek układ zewnętrzny. Chociaż sformułowane
we wniosku pytanie odnosi się bezpośrednio do orzeczenia kasatoryjnego niezgod-
nego z art. 386 § 2 i 4 k.p.c., to postawiony problem dotyczy podstawy do stwierdze-
nia takiej niezgodności.
W postępowaniu ze skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy
bez nieuzasadnionej zwłoki rozpoznający skargę sąd po ustaleniu, że w postępowa-
niu którego skarga dotyczy sąd drugiej instancji wydał wyrok kasatoryjny, nie spotyka
się z sytuacją procesową, która podlegałaby jakiejś szczególnej ocenie w porówna-
niu z wydaniem wyroku kończącego postępowanie w sprawie.

Każda z postaci wyrokowania przez sąd rozpoznający apelację zawiera ten
sam rodzaj powagi - powagi rozstrzygnięcia w formie wyroku o przedmiocie postę-
powania apelacyjnego; w każdym wypadku następuje tu orzecznicza realizacja roz-
poznania sprawy w drugiej instancji przez niezależny, niezawisły i właściwy sąd. Z
punktu widzenia pryncypialnych atrybutów wyroku właściwego sądu, które muszą
być uszanowane, relatywnie traci na znaczeniu - w każdym razie pod kątem podda-
wania zewnętrznej ocenie weryfikacyjnej - zakres wyroku i różnice co do jego przed-
miotu.

W systemie apelacji podstawową formą wyrokowania sądu drugiej instancji
jest oddalenie apelacji, jeżeli jest ona bezzasadna (art. 385 k.p.c.) lub zmiana za-
skarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy w razie uwzględnienia apelacji
(art. 386 § 1 k.p.c.). Jednakże orzeczenia kasatoryjne są właściwymi rozstrzygnię-
ciami w przypadkach określonych w art. 386 § 2, § 3 i § 4 k.p.c.; jeżeli zatem zacho-
dzi potrzeba wynikająca z tych przepisów, to wydanie orzeczenia kasatoryjnego jest
w swej istocie tak samo uprawnioną formą rozstrzygnięcia przez sąd drugiej instancji
jak orzeczenie o oddaleniu apelacji lub o zmianie wyroku Sądu pierwszej instancji.

Uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpo-
znania (art. 386 § 4 k.p.c.) może nastąpić ,,tylko w razie nierozpoznania przez sąd
pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości". Są to sytuacje, które powinny występować
wyjątkowo, ocena co do zaistnienia tych wyjątkowych warunków została powierzona
wyłącznie sądowi drugiej instancji i to dokładnie na tej samej zasadzie niezależności i
niezawisłości sądu, jaka jest przypisana do wyrokowania kończącego postępowanie
w sprawie.

Dopóki rozpoznanie sprawy trwa nie ma miejsca na interwencję w treść wy-
roku właściwego sądu poza środkami właściwymi dla danego dwuinstancyjnego po-
stępowania.

Sąd drugiej instancji w razie stwierdzenia nieważności postępowania uchyla
zaskarżony wyrok (art. 386 § 2 k.p.c.). Sprawa zostaje przekazana sądowi pierwszej
instancji, który związany jest oceną prawną i ustaleniami co do dalszego postępowa-
nia wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji (art. 386 § 6 k.p.c.). Z
tak ukształtowanym rozpoznaniem sprawy, określoną właściwością sądów pierwszej
i drugiej instancji niezrozumiałe i dysfunkcyjne byłoby przyznanie innemu sądowi -
sądowi rozpoznającemu skargę na ,,opieszałość", uprawnienia weryfikacyjnego w
stosunku do wyroku sądu drugiej instancji. Nie osłabia tej dysfunkcji ograniczony
charakter ,,weryfikacji" niepowodującej uchylenia zakwestionowanego wyroku. Istota
problemu wyraża się w tym, że sąd rozpoznający skargę, nie mając kompetencji
orzekania w sprawie której skarga dotyczy, dokonywałby oceny przesłanek orzecze-
nia tak jak sąd orzekający. W przypadku weryfikacji negatywnej powstawałoby nie-
możliwe do rozwiązania napięcie między sprzecznymi ze sobą orzeczeniami sądów,
wyrokiem sądu drugiej instancji z jednej strony i orzeczeniem sądu rozpoznającego
skargę ze strony drugiej. Co z powagą dalszego postępowania w sprawie, w której
sądy obu instancji są przecież związane oceną prawną i wskazaniami sądu drugiej
instancji (art. 386 § 6 k.p.c.), a nie krytyczną oceną sądu rozpoznającego skargę.
Ocena weryfikacyjna sądu rozpoznającego skargę nie miałaby zresztą wartości nie-
podważalnej. Nie można wykluczyć, że po prawomocnym zakończeniu postępowania
w sprawie, już w procedurach zaskarżenia prawomocnego orzeczenia (skargą kasa-
cyjną lub skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia),
mogłoby się okazać, że to sąd drugiej instancji w wyroku kasatoryjnym właściwie
ocenił przesłanki tego wyroku.

Powyższe uwagi dotyczące zastosowania przez sąd drugiej instancji art. 386 §
2 k.p.c. dotyczą również zastosowania wskazanego we wniosku art. 386 § 4 k.p.c. i
ustalenia w tym przypadku, że sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy
albo że wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w
całości.

Wydany w trybie art. 386 § 4 k.p.c. wyrok sądu drugiej instancji rozstrzyga o
przedmiocie postępowania apelacyjnego. To co w tym wyroku najważniejsze odnosi
się do apelacji, którą sąd drugiej instancji uznaje za zasadną, czyniąc to ustalenie
przesłanką orzeczenia kasatoryjnego. Rozstrzygnięcie o zasadności apelacji anga-
żuje wszystkie atrybuty władzy niezależnego właściwego sądu. Ażeby uwzględnić
apelację, sąd drugiej instancji dokonuje - z uwzględnieniem zarzutów apelacji - wła-
snych ustaleń tak co do faktów, jak i co do prawa. Z kolei te ustalenia sądu drugiej
instancji, które odnoszą się wprost do przekazania sprawy do ponownego rozpozna-
nia są tak ściśle związane z rozpoznaniem apelacji, z dokonanymi ustaleniami co do
prawa, że nie sposób je oddzielić w jakąś odrębną grupę ocen co do istoty sprawy i
co do zakresu postępowania dowodowego. Ustalenie istoty sprawy, o której mowa w
art. 386 § 4 k.p.c., opiera się na ustaleniu przedmiotu sprawy, spornego elementu
dochodzonej w sprawie ochrony, wyboru przepisów prawa materialnego, które są
odpowiednie do tych przedmiotów i określeniu interpretacyjnym ich zakresów.
Wszystkie te ustalenia i oceny stanowią nierozerwalną tkankę przesłanek wyroku
kasatoryjnego, znajdują się w jego uzasadnieniu i są wiążące na zasadach określo-
nych w art. 386 § 6 k.p.c. Nikt (także sąd przełożony badający skargę) nie może in-
gerować w treść wyroku wydanego w toku postępowania i stwarzającego wiążące
przesłanki (co do oceny prawa i co do oceny wskazań dalszego postępowania) dla
rozstrzygnięcia sprawy.
IV.

Z uwag dotychczas przedstawionych wynika, że kontrola kasatoryjnego wy-
roku sądu drugiej instancji, gdyby miała być dopuszczona, byłaby istotną zmianą są-
dowego systemu rozpoznawania spraw. Takiego wzruszenia zasad systemowych nie
można znaleźć ani w tekstach normatywnych, ani w celach ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowa-
niu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Ustawa ta wprowadziła opisaną w jej tytule
skargę, ażeby przeciwdziałać (ograniczać, likwidować) opieszałość sądu, przed któ-
rym sprawa zawisła, poprzez wymuszenie należytej sprawności i nadania sprawie
odpowiedniego biegu. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy powyższe cele wyraź-
nie zostały określone. Stwierdza się też, że ustawa wynika z wyboru określonego
modelu, w którym postępowanie ze skargi na przewlekłość postępowania uregulo-
wane zostało jako postępowanie incydentalne w ramach postępowania co do istoty
sprawy. Jest to postępowanie wpadkowe rządzące się regułami (przepisami) postę-
powania zażaleniowego. Można w związku z tym zauważyć, że z pozycji zdarzeń
procesowych na poziomie zażalenia nie można wyprowadzać kompetencji (właści-
wości) do weryfikacji (oceny) wyroku właściwego sądu drugiej instancji. Warto też
przypomnieć w tym kontekście podkreślenie zawarte w uzasadnieniu projektu
ustawy, że uwzględnienie skargi na żądanie skarżącego może być połączone z wy-
daniem sądowi rozpoznającemu sprawę wiążących zaleceń, ,,które oczywiście nie
mogą wkraczać w sferę niezawisłości sądu".

Powyższe cele ustawy o skardze, jej modelowa konstrukcja jako postępowa-
nia wpadkowego (niewyposażonego w kompetencje, które byłyby wkraczaniem w
sferę orzeczniczą), jako postępowania, w którym ocenia się jedynie sprawność po-
stępowania sądu, zostały stwierdzone przez Sąd Najwyższy w licznych orzecze-
niach. Oprócz tych, które zostały powołane we wniosku Rzecznika Praw Obywatel-
skich - (III SPP 119/05 i III SPP 167/05) należy wskazać na rozbudowaną argumen-
tację przedstawioną w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego w składzie siedmiu
sędziów z dnia 17 listopada 2004 r., III SPP 42/04 (OSNP 2005 nr 5, poz. 71), a
także uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 18 stycznia 2005 r., III SPP 113/04, (OSNP
2005 nr 9, poz. 134), z dnia 19 stycznia 2005 r., III SPP 115/04 (OSNP 2005 nr 9,
poz. 135) i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2005 r., III SPP 120/05
(OSNP 2006 nr 5-6, poz. 102), postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia
2006 r., III SPP 162/05, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2005 r.,
III SPP 19/05 (OSNP 2005 nr 17, poz. 277).

Przechodząc do uwag dotyczących przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 2004
r. o skardze, należy w pierwszym rzędzie zauważyć, że pogląd o dopuszczalności
badania zasadności wyroku kasatoryjnego nie wynika z bezpośredniego (literalnego)
brzmienia któregokolwiek z przepisów tej ustawy.
Rzecznik Praw Obywatelskich,
zajmując stanowisko podobne do tez postanowień Sądu Najwyższego: z dnia 29
listopada 2004 r., III SPP 48/04 (OSNP 2005 nr 5, poz. 75) oraz z dnia 27 paździer-
nika 2005 r., III SPP 142/05 (OSNP 2006 nr 9-10, poz. 167), opiera się na argumen-
tacji z zakresu wykładni funkcjonalnej, której podstawą jest dążenie do realizacji
konstytucyjnego prawa do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Analiza
art. 1 ust. 1, art. 2 ust, 1 i art. 2 ust. 2 ustawy umożliwiła Rzecznikowi Praw Obywa-
telskich wyprowadzenie wniosków następujących: 1) że przedmiotem skargi może
być również ,,działanie sądu", 2) że nieuzasadniona zwłoka w rozpoznaniu sprawy
występuje wówczas, gdy postępowanie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia
okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla jej rozstrzygnięcia, 3) że
przedmiotem oceny przy rozpoznawaniu skargi jest terminowość i prawidłowość
czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do
istoty. Z powyższych wniosków, które odpowiadają wskazanym przepisom, nie wy-
nika jednak, że w obrębie objętych skargą: działań sądu, uchybień rozpoznania
sprawy i czynności podjętych w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy
mogą się znaleźć wyroki sądu drugiej instancji, uwzględniające apelację i kończące
postępowanie apelacyjne. Analiza systemowa przepisów ustawy także prowadzi do
zakwestionowania tezy Rzecznika Praw Obywatelskich. Wprowadzony ustawą o
skardze mechanizm ,,wymuszenia" rozpoznania przez sąd sprawy w rozsądnym ter-
minie dotyczy przewlekłości postępowania, które wystąpiło w jego toku (art. 5 ust. 1
ustawy). Osiągnięcie ,,sprawnościowego" celu skargi następuje, gdy zaskarżona
opieszałość zostanie usunięta. W odniesieniu do postępowania apelacyjnego sytua-
cja taka nastąpi, gdy ten wyodrębniony procesowo etap postępowania przed właści-
wym sądem drugiej instancji zakończy się kończącym to postępowanie wyrokiem.
Granicę skargi, za którą nie ma już jej przedmiotu, stanowi wydanie meryto-
rycznego orzeczenia przez sąd drugiej instancji. Gdyby miało być inaczej, ustawo-
dawca koniecznie musiałby tę kształtującą szczególną właściwość sądu rozpoznają-
cego skargę wprowadzić. Tymczasem przepisy ustawowe są zgoła odmienne. W art.
12 ust. 3 znalazło się jednoznaczne potwierdzenie systemowej (modelowej) kon-
strukcji właściwości sądu rozpoznającego skargę jako sądu działającego w danej
sprawie tylko incydentalnie i tylko po to, ażeby ,,wymusić" podjęcie merytorycznego
rozstrzygnięcia w sprawie. Z tego punktu widzenia jest niezwykle znamienne zawarte
w art. 13 ust. 3 ustawy zastrzeżenie, że zalecenia sądu rozpoznającego skargę ,,nie
mogą wkraczać w zakres oceny faktycznej i prawnej sprawy". Kontrola zasadności
wyroku kasatoryjnego nie mogłaby się obyć bez takiego ,,wkroczenia".
V.
Nie jest przekonywujący argument przedstawiony przez Rzecznika Praw
Obywatelskich, że nieobjęcie kontrolą zasadności wyroków kasatoryjnych oznacza-
łoby, że nie istnieje skuteczny środek zwalczania naruszenia prawa do rozpoznania
sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Argument ten byłby uprawniony, gdyby przed-
miotowa skarga na opieszałość sądu była jedynym w naszym porządku prawnym
środkiem zwalczania naruszenia prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej
zwłoki. Tymczasem skarga ta - jak to przekonywująco wykazał Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu uchwały siedmiu sędziów z dnia 17 listopada 2004 r., III SPP 42/04 -
ma charakter wstępny i stanowi doraźną ingerencję przeciwdziałającą bieżącej
(trwającej) przewlekłości postępowania. Jej funkcją jest przede wszystkim wymusze-
nie nadania sprawie odpowiedniego, sprawnego biegu procesowego. Służy temu
zarówno samo stwierdzenie wystąpienia przewlekłości postępowania (art. 12 ust. 2
ustawy), jak również możliwość zalecenia podjęcia przez sąd rozpoznający sprawę
co do istoty odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie (art. 2 ust. 3 ustawy).
Z uzasadnienia projektu ustawy o skardze wynika, że zadaniem tej ustawy
było uzyskanie ograniczonych celów usunięcia opieszałości w toku postępowania w
sprawie, co nie pozbawia ani nie ogranicza ochrony prawa do sądu sprawnego, gdyż
,,jest niewątpliwe, że podstawą prawną odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu
Państwa za szkodę powstałą przez naruszenie obowiązku rozpoznania przez sąd
sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki jest przepis art. 417 k.c.". W innym miejscu tego
uzasadnienia wyrażającego założenia ustawy o skardze stwierdza się, że ,,należy też
wskazać, że nie ma przeszkód prawnych, aby strona, która poniosła szkodę na sku-
tek przewlekłego rozpoznania sprawy, dochodziła jej wyrównania na ogólnych zasa-
dach prawa cywilnego, także po prawomocnym zakończeniu sprawy (art. 16). W ta-
kim przypadku strona musi jedynie wykazać w procesie odszkodowawczym, że sąd
narusza obowiązek wynikający z art. 45 Konstytucji i to naruszenie (bezprawność)
spowodowało szkodę pozostającą w normalnym związku przyczynowym z przewle-
kłością postępowania". Powyższe założenia zostały jednoznacznie wyrażone w
przepisach art. 15 i 16 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie
prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej
zwłoki. W szczególności z przepisów tych wynika pośrednio, że skarga nie jest ja-
kimś uniwersalnym środkiem ochrony przed przewlekłością postępowania, a raczej
że jest pewnym procesowym sposobem oddziaływania na sprawność postępowania
w jego toku z pozycji zażaleniowego postępowania wpadkowego, natomiast poza tą
skargą strona korzysta z ochrony odszkodowawczej. Przepis art. 15 ust. 1 odnosi się
wprost do akcesoryjnego znaczenia skargi skoro: ,,strona, której skargę uwzględ-
niono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze
stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i
komornika". Z kolei według art. 16 ustawy, strona która nie wniosła skargi na prze-
wlekłość postępowania, może dochodzić na podstawie art. 417 Kodeksu cywilnego
naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postę-
powania co do istoty sprawy.
VI.
Rozważona została kwestia odpowiedniości ograniczonej ochrony wynikającej
z ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. w kontekście orzecznictwa Europejskiego Trybu-
nału Praw Człowieka w zakresie art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności zapewniającej - podobnie co do zasady jak art. 45 ust. 1
Konstytucji RP - prawo do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym w rozsąd-
nym terminie. Sąd Najwyższy podziela w tym zakresie stanowisko Prokuratora, że
prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie (bez zbędnej zwłoki) zapew-
niają stronie środki z ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. oraz możliwość dochodzenia
naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości na podstawie art. 417 Kodeksu cywilne-
go. W każdym razie dla efektywności tej ochrony nie jest konieczna kontrola zgodno-
ści z prawem wyroku uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego
sprawę do ponownego rozpoznania w toku postępowania wywołanego skargą na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nie-
uzasadnionej zwłoki. Należy jednakże zwrócić uwagę na to, że z orzecznictwa Euro-
pejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika, iż biorąc pod uwagę łącznie długi czas
trwania postępowania może dojść do przewlekłości także ze względu na wielokrotne
wydawanie orzeczeń kasatoryjnych, co wskazuje na istotne mankamenty funkcjono-
wania systemu sądownictwa. Ocena taka może stanowić przesłankę rozstrzygnięcia
o zasadności skargi na przewlekłość postępowania bez weryfikacyjnej oceny co do
zgodności z prawem orzeczeń kasatoryjnych.
Wyżej przedstawione uwagi prowadzą do wniosku, że art. 12 ust. 2 z dnia 17
czerwca 2004 r. nie stwarza podstawy do oceny zgodności z prawem kasatoryjnego
wyroku sądu drugiej instancji, co zostało wyrażone w sentencji uchwały.
========================================