Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 17 lutego 2006 r.,
III CZP 84/05

Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący), Sędzia SN Mirosław Bączyk,
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz, Sędzia SN Helena Ciepła, Sędzia SN
Stanisław Dąbrowski, Sędzia SN Józef Frąckowiak, Sędzia SN Jan Górowski,
Sędzia SN Antoni Górski, Sędzia SN Irena Gromska-Szuster, Sędzia SN Maria
Grzelka, Sędzia SN Jacek Gudowski, Sędzia SN Marian Kocon, Sędzia SN Iwona
Koper, Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski, Sędzia SN Grzegorz Misiurek, Sędzia SN
Barbara Myszka, Sędzia SN Henryk Pietrzkowski, Sędzia SN Krzysztof
Pietrzykowski, Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca), Sędzia SN
Zbigniew Strus, Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca, uzasadnienie),
Sędzia SN Lech Walentynowicz, Sędzia SN Hubert Wrzeszcz, Sędzia SN
Mirosława Wysocka, Sędzia SN Kazimierz Zawada, Sędzia SN Dariusz
Zawistowski, Sędzia SN Tadeusz Żyznowski

Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 lutego 2006 r., przy
udziale Zastępcy Prokuratora Generalnego Ireny Okrągłej oraz Zastępcy Rzecznika
Praw Obywatelskich Stanisława Trociuka, na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 26 lipca 2005 r.,
III CZP 8/05:
"Czy dziesięcioletni termin przedawnienia, o którym mowa w art. 442 § 1
zdanie drugie k.c., zawsze powinien być liczony od dnia zdarzenia wyrządzającego
szkodę, bez względu na datę powstania czy ujawnienia tej szkody?"
podjął uchwałę:


Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym
przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło
zdarzenie wyrządzające szkodę (art. 442 § 1 zdanie drugie k.c.), bez względu
na to, kiedy szkoda powstała lub się ujawniła.

Uzasadnienie

I. Na podstawie art. 60 § 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.), w związku z art. 16 ust. 2 pkt 4
ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (jedn. tekst: Dz.U. z
2001 r. Nr 14, poz. 147), Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o podjęcie przez Sąd
Najwyższy uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego
przytoczonego na wstępie. Uznając, że zagadnienie to ma fundamentalne
znaczenie dla praktyki sądowej, skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
postanowieniem z dnia 26 lipca 2005 r. przekazał wniosek o podjęcie uchwały
pełnemu składowi Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.
Istota zagadnienia prawnego przedstawionego do rozstrzygnięcia sprowadza
się do tego, czy dziesięcioletni termin przedawnienia przewidziany w art. 442 § 1
zdanie drugie k.c. dotyczy także tych roszczeń, które powstały po jego upływie,
wskutek późniejszego powstania lub ujawnienia się szkody wyrządzonej w
przeszłości. Zdaniem Rzecznika, kwestia ta, o dużej doniosłości społecznej, budzi
poważne rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych, których źródłem jest
także brak jednolitego w tym zakresie stanowiska Sądu Najwyższego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego, podobnie jak w doktrynie, można
wyróżnić dwa kierunki interpretacji art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. Według jednego,
zdaniem Rzecznika - przeważającego w orzecznictwie i w doktrynie, kategoryczne
brzmienie art. 442 k.c. nie pozostawia wątpliwości co do tego, że roszczenie o
naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się zawsze
po upływie dziesięciu lat od zdarzenia wywołującego szkodę. Bez znaczenia
pozostaje nie tylko chwila powzięcia przez poszkodowanego wiadomości o
szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia, ale także chwila ujawnienia, a
nawet powstania szkody. Konsekwencją tego poglądu jest stwierdzenie, że
dopuszczalne są przypadki przedawnienia roszczeń nie tylko zanim staną się
wymagalne, ale nawet zanim w ogóle powstaną. Za tym kierunkiem interpretacji
przemawia wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna.
Przeciwnicy tego stanowiska twierdzą, że art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. nie
stanowi wyjątku od zasady, iż roszczenie odszkodowawcze nie może ulec
przedawnieniu zanim wystąpi szkoda. Kierunek ten mają wspierać przede
wszystkim argumenty natury słusznościowej. Według jego zwolenników,
rygorystyczna wykładnia art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. nierzadko prowadzi do
rozwiązań nie do przyjęcia w państwie praworządnym, gdyż może się zdarzyć, że
poszkodowany zostanie pozbawiony ochrony swych praw ze względu na
przedawnienie się roszczeń, które jeszcze nie powstały. Dotyczy to w szczególności
szkód na osobie, związanych z błędami w leczeniu albo wyrządzonych osobom
małoletnim. Za tym kierunkiem wykładni przytaczane są także racje logiczne i
systemowe.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, trafny wydaje się pierwszy z
powołanych poglądów. Mimo że ścisła wykładnia art. 442 § 1 zdanie drugie k.c.
może niekiedy prowadzić do niesłusznych rozstrzygnięć, de lege lata nie da się
prawidłowo uzasadnić stanowiska odmiennego. Pokrzywdzenia osób, które doznały
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, a z przyczyn od nich niezależnych - na skutek
przedawnienia roszczenia - pozbawione zostały możliwości naprawienia szkody,
nie da się usunąć w drodze nowatorskiej, słusznościowej wykładni, sprzecznej z
brzmieniem przepisu, ale jedynie w drodze interwencji ustawodawcy.
Prokurator Generalny wniósł o podjęcie uchwały stanowiącej, że bieg
dziesięcioletniego terminu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody
wyrządzonej zdarzeniem, o jakim stanowi art. 442 § 1 zdanie drugie k.c.
rozpoczyna się z dniem powstania tej szkody.
II. Na uzasadnienie stanowiska, że art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. dotyczy
także szkód przyszłych oraz takich, o których poszkodowany nie wiedział,
przywoływany jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego argument wskazujący na
jednoznaczne brzmienie art. 442 § 1 k.c. (uchwała z dnia 25 października 1974 r.,
III PZP 39/74, OSNCP 1975, nr 5, poz. 82, wyrok z dnia 22 czerwca 1977 r., III PR
64/77, nie publ., uchwała z dnia 25 września 1992 r., III CZP 118/92, "Wokanda"
1992, nr 12, s. 5 oraz wyrok z dnia 17 lutego 1999 r., II CKN 199/98, nie publ.).
Argument ten wysuwano na plan pierwszy także pod rządem kodeksu zobowiązań,
który w art. 283 § 3 zawierał uregulowanie różniące się od art. 442 § 1 zdanie
drugie k.c. jedynie długością terminu przedawnienia (np. wyrok z dnia 7 sierpnia
1967 r., II PR 268/67, "Informacja Prawnicza" 1967, nr 11, poz. 4, uchwała składu
siedmiu sędziów z dnia 12 lutego 1969 r., III PZP 43/68, mająca moc zasady
prawnej, OSNCP 1969, nr 9, poz. 150).
W obowiązującym stanie prawnym wskazuje się również na argumenty
funkcjonalne, podkreślając, że porządek prawny wymaga możliwie szybkiej
likwidacji konfliktów prawnych oraz usankcjonowania trwających od wielu lat,
ustabilizowanych stanów faktycznych, co sprawia, że obok terminu trzyletniego,
biegnącego a tempore scientiae, biegnie także termin dziesięcioletni a tempore facti
(uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 12 lutego 1969 r., III PZP 43/68 i uchwała z
dnia 25 października 1974 r., III PZP 39/74). Akcentowany jest przy tym interes
dłużnika, który po zbyt długim upływie czasu może być praktycznie pozbawiony
możności ochrony swoich praw (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego
1982 r., III PZP 3/81, OSNCP 1983, nr 1, poz. 8). Przywoływany jest także
argument systemowy, że przepis przewidujący dłuższy termin przedawnienia,
liczony od dnia wystąpienia zdarzenia będącego źródłem szkody (art. 442 § 1
zdanie drugie k.c.), stanowi lex specialis względem przepisu ogólnego,
wskazującego jako początek biegu przedawnienia dzień wymagalności roszczenia
(art. 120 § 1 k.c.), a więc przewidującego termin ruchomy (uchwała składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1969 r., III PZP 43/68, uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 25 października 1974 r., III PZP 39/74 oraz postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 1982 r., III PZP 3/81).
Dla wsparcia stanowiska, że termin przedawnienia nie może rozpocząć biegu
dopóty, dopóki nie powstanie szkoda, w orzecznictwie Sądu Najwyższego
najczęściej przywoływany jest argument słusznościowy. Wskazuje się, że wykładnia
art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. (poprzednio art. 283 § 3 k.z.) wiążąca początek biegu
przedawnienia z datą wystąpienia czynu niedozwolonego, prowadziłaby
niejednokrotnie do sytuacji, w której bieg przedawnienia upłynąłby wcześniej, zanim
powstała szkoda i tym samym zanim poszkodowany mógł dochodzić swoich
roszczeń (uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 17 czerwca 1963 r., III CO 38/62,
OSNCP 1965, nr 2, poz. 21 oraz wyrok z dnia 21 maja 2003 r., IV CKN 378/01,
OSNC 2004, nr 7-8, poz. 124). Dogmatyczne uzasadnienie takiego rozwiązania
sprowadza się do przyjęcia, że art. 442 § 1 k.c. jest przepisem szczególnym
względem art. 120 k.c. tylko w zakresie, w jakim szkoda następuje bądź
jednocześnie ze zdarzeniem powodującym jej powstanie, bądź niezwłocznie po
nim. W innych przypadkach początek biegu terminu przedawnienia rozpoczyna się
od dnia powstania szkody. Wynika to z zasady wyrażonej w art. 120 § 1 k.c., że
bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się
wymagalne (wyrok z dnia 11 lipca 1959 r., 1 CR 890/58, OSPiKA 1960, nr 10, poz.
263, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 17 czerwca 1963 r., III CO 38/62;
wyrok z dnia 10 czerwca 1986 r., III CRN 10/86, nie publ., wyrok z dnia 2 grudnia
1998 r., I CKN 910/97, OSNC 1999, nr 6, poz. 114 oraz wyrok z dnia 21 maja 2003
r., IV CKN 378/01). Pomocniczo powoływany jest też argument, że akceptacja
poglądu, iż możliwe są sytuacje, w których roszczenie o naprawienie szkody
przedawni się zanim będzie mogło być dochodzone na drodze sądowej,
prowadziłaby w przypadku szkód powstałych po dniu 16 października 1997 r.,
wyrządzonych przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, do
oczywistej sprzeczności art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. z art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji
(wyrok z dnia 21 maja 2003 r., IV CKN 378/01).
Podobnie podzielone są zdania w doktrynie. Wyraźnie dominuje pogląd, że
art. 442 § 1 k.c. dotyczy wszystkich roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej
czynem niedozwolonym, a więc także szkód przyszłych albo takich, które ujawniły
się w jakiś czas po zdarzeniu stanowiącym źródło szkody. Zwolennicy tego poglądu
odwołują się w pierwszej kolejności do argumentów płynących z wykładni
językowej. Zwracają uwagę, że brzmienie art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. jest
jednoznaczne. Wynika z niego, że ,,w każdym wypadku" roszczenie przedawnia się
z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające
szkodę. Wola ustawodawcy jest zatem wyraźna i w myśl zasady lege non
distinguente nec nostrum est distinguere wiąże przy wykładni wymienionego
przepisu. Według zwolenników tego poglądu, do identycznych wniosków prowadzi
wykładnia systemowa, gdyż art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. stanowi lex specialis w
stosunku do art. 120 k.c. w zakresie wskazania chwili początkowej, od której należy
liczyć termin przedawnienia. Dokonując wykładni systemowej zwraca się także
uwagę, że interpretacja przeciwna prowadziłaby do wniosku, iż art. 442 § 2 k.c.,
który przewiduje przedawnienie roszczenia z upływem dziesięciu lat od dnia
popełnienia przestępstwa, bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o
szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia, może być dla poszkodowanego
mniej korzystny niż art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. Podkreśla się ponadto, że termin
przewidziany w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. jest zsynchronizowany z przyjętą w
kodeksie cywilnym zasadą, iż dziesięć lat stanowi najdłuższy termin przedawnienia.
Zwolennicy omawianego poglądu wskazują też na ścisły związek między
przewidzianym w art. 442 k.c. (art. 283 k.z.) terminem a tempore scientiae oraz
terminem a tempore facti. O ile ten pierwszy nie odstępuje od zasady ogólnej, że
bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia wymagalności roszczenia, o tyle drugi,
ze względu także na publicznoprawny cel przedawnienia, ogranicza termin ruchomy
dodatkowym sztywnym terminem. Odwołując się do funkcjonalnej metody wykładni
wskazuje się, że celem art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. jest ostateczna likwidacja
stanu niepewności wynikającej dla dłużnika z tytułu przedłużania się trwania
zobowiązania mimo braku świadczenia. W interesie porządku prawnego leży
możliwie szybka likwidacja konfliktów prawnych m.in. ze względu na wzrastające z
upływem czasu trudności dowodowe. Odpowiedzialność cywilna nie powinna trwać
przez czas bliżej nieoznaczony i dlatego art. 442 § 1 k.c. przewiduje dwa terminy
przedawnienia: ruchomy i sztywny. Niekiedy wskazuje się, że wynika to z założenia,
iż okres dziesięcioletni jest dostatecznie długi, aby mogły się ujawnić wszystkie
ujemne następstwa czynu wymagające naprawienia szkody w drodze spełnienia
świadczenia odszkodowawczego.
Dodatkowo przywoływane są argumenty płynące z wykładni historycznej.
Obowiązujący w kodeksie zobowiązań termin dwudziestoletni został skrócony do lat
dziesięciu już w 1950 r. (art. III ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. - przepisy
wprowadzające przepisy ogólne prawa cywilnego, Dz.U. Nr 34, poz. 312). Od tego
czasu problem upływu terminu przedawnienia przed powstaniem szkody był już
znany, a mimo to w kodeksie cywilnym nie określono początku biegu tego terminu
w inny sposób.
Warto podkreślić, że większość autorów opowiadających się za rygorystyczną
wykładnią art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. uważa termin dziesięcioletni za zbyt krótki,
ponieważ szkoda stosunkowo często pojawia się po jego upływie. Jako środek
mogący złagodzić ujemne skutki przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody
wskazuje na możliwość przerwania jego biegu przez wytoczenie powództwa o
ustalenie, że sprawca ponosi odpowiedzialność za szkody, które mogą powstać w
przyszłości, albo na możliwość nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia, jako
sprzecznego z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).
Zwolennicy poglądu przeciwnego odwołują się przede wszystkim do
argumentów słusznościowych. Twierdzą, że przy przyjęciu niepodzielanego przez
nich poglądu roszczenie może się przedawnić zanim powstanie lub ujawni się
szkoda. Argument ten wspierany jest odwołaniem się do założeń ogólnych
przedawnienia (art. 117 k.c.), z których wynika, że przedawnieniu ulegają
roszczenia majątkowe. Oznacza to, że jeżeli roszczenie nie powstało, nie może się
przedawnić. Wskazuje się także na podstawowy cel odpowiedzialności deliktowej,
jakim jest ochrona poszkodowanego. Zdaniem zwolenników tego poglądu,
przemawiają za nim również względy dogmatyczne. Podkreślają, że art. 442 § 1
zdanie drugie k.c. normuje przedawnienie roszczeń w sytuacjach, w których szkoda
powstała jednocześnie z działaniem sprawcy, natomiast nie dotyczy roszczeń o
naprawienie szkód powstałych w późniejszym czasie. W odniesieniu do nich istnieje
luka, którą należy wypełnić w drodze analogicznego zastosowania art. 442 § 1 k.c.,
co prowadzi do wniosku, że bieg przedawnienia tych roszczeń rozpoczyna się od
dnia powstania szkody. Wsparciu tej argumentacji służy odwołanie się do
umiejscowienia art. 442 k.c., który znajduje się przed przepisami normującymi
odpowiedzialność za szkody na osobie. Ma to oznaczać, że do określenia początku
biegu przedawnienia roszczeń dotyczących szkód na osobie powinien znaleźć
zastosowanie art. 442 k.c., ale stosowany odpowiednio, bądź powinno się sięgnąć
do ogólnych przepisów dotyczących przedawnienia, tzn. do art. 120 k.c.
Niektórzy przedstawiciele doktryny odwołują się do samego pojęcia ,,czyn
niedozwolony", wskazując, że o czynie niedozwolonym w znaczeniu
technicznoprawnym można mówić wtedy, gdy istnieje podmiot, któremu przysługuje
dobro prawnie chronione, zachodzi opisany w ustawie czynnik zewnętrzny, który
doprowadził do powstania w nim uszczerbku, a ewentualnie także w innych dobrach
(szkoda albo krzywda), między działaniem czynnika zewnętrznego i uszczerbkiem
istnieje związek przyczynowy prawnie relewantny i ustawa wskazuje podmiot, który
jest obowiązany ponieść ciężar powstałego uszczerbku. Przy takim rozumieniu
czynu niedozwolonego brak któregokolwiek z wymienionych składników wyłącza
możliwość odpowiedzialności i powstania roszczenia o naprawienie uszczerbku.
Dopuszczenie sytuacji, w której wystąpienie niemożliwości dochodzenia roszczeń
zanim powstanie odpowiedzialność, mija się z ogólnym celem przepisów o
odpowiedzialności deliktowej.
III. 1. (...) Artykuł 442 § 1 zdanie drugie k.c. jest przepisem całkowicie jasnym.
Po pierwsze, nie ulega wątpliwości, że nawiązuje do przepisu zawartego w zdaniu
go poprzedzającym, a zatem dotyczy roszczenia o naprawienie szkody
wyrządzonej czynem niedozwolonym, i to każdej szkody, niezależnie od tego, jakie
dobro doznało uszczerbku i niezależnie od rodzaju szkody. Po drugie, użyte w nim
- jako w kolejnym zdaniu normy traktującej o przedawnieniu roszczenia o
naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym - słowa ,,jednakże w
każdym wypadku", oznaczają, że bez względu na uregulowanie zawarte w zdaniu
poprzednim, roszczenie przedawnia się z upływem terminu określonego w tym
przepisie, biegnącego od wymienionego w nim zdarzenia. Wynika z tego, że jeżeli
roszczenie nie przedawniło się na podstawie art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.c., to
gdy wypełniona została hipoteza przepisu art. 442 § 1 zdanie 2 k.c., roszczenie
ulega przedawnieniu na podstawie tego przepisu. Przesłanki przedawnienia w obu
przepisach określone zostały samodzielnie i są różne; dotyczy to tak długości
terminu przedawnienia, jak i początku jego biegu.
Sformułowanie ,,dzień, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę"
zastąpiło określenie ,,dzień spełnienia czynu, wyrządzającego szkodę", użyte w art.
283 § 3 k.z., będącym odpowiednikiem art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. Nie było ono
w pełni poprawne, gdyż nie obejmowało zdarzeń wyrządzających szkodę
niepolegających bezpośrednio na działaniu ludzkim (np. w razie odpowiedzialności
za szkody wyrządzone przez zwierzęta, ruch przedsiębiorstwa czy mechanicznego
środka komunikacji). Obecnie użyte sformułowanie jest jednoznaczne, odwołuje się
bowiem do jednostki czasu (,,dzień"), w którym sprawca podjął działanie lub
dopuścił się zaniechania albo nastąpiło inne zdarzenie (,,zdarzenie"), którego
normalnym następstwem (art. 361 § 1 k.c.) jest ,,wyrządzenie szkody".
Nie można zaprzeczyć, że o czynie niedozwolonym w znaczeniu
technicznoprawnym można mówić wówczas, gdy są spełnione wszystkie jego
elementy: działanie (zaniechanie) sprawcy lub inne zdarzenie, szkoda i związek
przyczynowy między nimi. W art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. początku biegu
przedawnienia nie powiązano jednak z ,,popełnieniem czynu niedozwolonego" czy z
,,wyrządzeniem szkody czynem niedozwolonym", lecz z ,,dniem, w którym nastąpiło
zdarzenie wyrządzające szkodę". Nie można zatem w drodze wykładni językowej
dojść do wniosku, że określenie ,,dzień, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające
szkodę" nie oznacza dnia, w którym miało miejsce działanie (zaniechanie) sprawcy
lub inne zdarzenie wyrządzające szkodę, lecz dzień, w którym spełnione zostały
wszystkie elementy czynu niedozwolonego, w szczególności dzień powstania
szkody. Oznacza to, że zgodnie z wykładnią językową art. 442 § 1 zdanie drugie
k.c., dla określenia początku biegu przedawnienia przewidzianego w tym przepisie
nie ma znaczenia, kiedy szkoda powstała i ujawniła się oraz czy i kiedy dowiedział
się o niej poszkodowany.
2. Według przyjętych zasad dotyczących wykładni prawa podstawową metodą
jest wykładnia językowa, nie można jednak na niej poprzestać, gdy wątpliwości
budzi słuszność i sprawiedliwość przepisu przewidującego przedawnienie
roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym - zwłaszcza
w wypadku szkody na osobie - jeżeli przed upływem przedawnienia poszkodowany
nie tylko nie wiedział, ale nie mógł dowiedzieć się o szkodzie. Uzasadnia to
poddanie art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. wykładni przy zastosowaniu metod
pozajęzykowych.
3. Postęp nauki i techniki sprawia, że wzrastają możliwości ustalenia
wystąpienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym nieraz w bardzo odległym
czasie od chwili zdarzenia, które szkodę wyrządziło. Samo zjawisko wystąpienia
szkody po upływie długiego czasu od chwili zdarzenia ją wyrządzającego nie jest
jednak nowe, co potwierdza orzecznictwo sądowe, nie można zatem zakładać, że
nie było ono znane ustawodawcy lub że je zlekceważył i określając początek biegu
przedawnienia na dzień, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę,
rozumiał przez to dzień, w którym szkoda powstała. W szczególności wskazuje na
to oznaczenie początku biegu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody
(terminu wygaśnięcia roszczeń) na dzień, w którym nastąpiło zdarzenie
wyrządzające szkodę, również w innych przepisach (nieobowiązujących - np. w art.
283 § 2 i 3 k.z. lub art. 41 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1986 r. - Prawo
atomowe, Dz.U. Nr 12, poz. 70 ze zm., a także obowiązujących - np. w art. 442 § 2,
art. 4498 k.c. i art. 105 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. -
Prawo atomowe, jedn. tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1689 ze zm.).
4. Przepisem ogólnym określającym początek biegu przedawnienia jest art.
120 k.c., według którego bieg ten - z wyjątkiem roszczeń o zaniechanie -
rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się lub stałoby się wymagalne.
Przepis ten nie przewiduje wprawdzie, że bieg przedawnienia określonych roszczeń
może rozpocząć się w innej chwili, lecz liczne przepisy kodeksu cywilnego i innych
ustaw zawierają takie postanowienia (np. art. 229 § 1, art. 243, 263, 322 § 1, art.
4498, 646, 677, 719, 722, 778, 792, 793, 803 § 2, art. 804, 819 § 2 i 3, art. 848, 981,
1007 § 1 i 2 k.c.). Należy do nich także art. 442 k.c. Przepisy te, jako przepisy
szczególne, są wyrazem stanowiska ustawodawcy, że chwila, od której zaczyna
biec przedawnienie zależna jest od rodzaju i treści roszczenia, którego przepisy te
dotyczą i z woli ustawodawcy chwila ta, w drodze odstępstwa od ogólnej zasady
wyrażonej w art. 120 k.c., została określona w tych przepisach. Dlatego przy ich
wykładni, w tym art. 442 § 1 zdanie drugie k.c., nie można odwoływać się, nawet
pomocniczo, do dnia wymagalności roszczenia - rozumianej na ogół jako stan, w
którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu
wierzytelności - jako chwili mającej znaczenie dla określenia, od kiedy zaczyna biec
przedawnienie roszczeń, których przepisy te dotyczą. Prowadziłoby to bowiem do
zakwestionowania ich wyjątkowego - w stosunku do art. 120 k.c. - charakteru.
5. Przewidziany w art. 442 § 1 zdanie pierwsze stosunkowo krótki, bo trzyletni
termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym biegnie od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie
i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (termin a tempore scientiae). Termin ten
ma znaczenie dyscyplinujące, gdyż celem jego ustanowienia jest skłonienie
poszkodowanego, aby nie zwlekał ze skorzystaniem z przysługującego mu
roszczenia. Jest to termin ,,ruchomy", jego bieg może się bowiem nieraz rozpocząć
po znacznym upływie czasu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające
szkodę. Oczywistym celem ustanowienia w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. znacznie
dłuższego, dziesięcioletniego, sztywnego terminu przedawnienia tego samego
roszczenia, którego dotyczy norma zawarta w zdaniu je poprzedzającym (terminu
a tempore facti), jest ograniczenie możliwości skutecznego dochodzenia tego
roszczenia w imię wszystkich zasad, które przyświecają idei instytucji
przedawnienia roszczeń majątkowych. Dzień, w którym nastąpiło zdarzenie
wyrządzające szkodę jest - pomijając problematykę czynu ciągłego - pierwszym
dniem, w którym sprawca uwikłał się w stosunek prawny czynu niedozwolonego i
jest pierwszym dniem, od którego można mówić - w razie zaistnienia pozostałych
elementów czynu niedozwolonego - o jego odpowiedzialności za szkodę. Tak
zobiektywizowana chwila najlepiej nadaje się do przyjęcia jej za początek biegu
przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody, po upływie którego definitywnie
nie można żądać jej naprawienia. Trzeba dodać, że w istocie to interes sprawcy
(dłużnika), a nie poszkodowanego (wierzyciela), jest chroniony przez przedawnienie
roszczeń majątkowych, ale nie tylko dłużnik ma interes w tym, aby jego niepewność
co do istnienia obowiązku świadczenia była ograniczona w czasie i ustanie tej
niepewności dało się określić na podstawie jednoznacznych, obiektywnych
mierników. Ograniczenie takie służy przede wszystkim stabilności i pewności
stosunków społecznych, co stanowi podstawowy cel instytucji przedawnienia. Inną
kwestią jest, czy dziesięcioletni termin przedawnienia roszczeń o naprawienie
szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym nie jest zbyt krótki, co może
powodować, że w niektórych sytuacjach, z naruszeniem usprawiedliwionego
interesu poszkodowanego, wyłączona zostaje możliwość zaspokojenia jego
roszczenia.
6. Określenie w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. i w innych powołanych wyżej
przepisach początku biegu przedawnienia (wygaśnięcia) roszczenia o naprawienie
szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym na dzień mogący w niektórych
wypadkach być dniem wcześniejszym niż dzień, w którym doszło do wystąpienia
wszystkich elementów kwalifikujących zdarzenie jako czyn niedozwolony, nie
stanowi wyjątku. Przykładowo, z art. 793 in fine i art. 804 zdanie pierwsze in fine
k.c. można wnioskować o szerszym zastosowaniu uregulowania początku biegu
przedawnienia, odnoszącego się nie tylko do szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym, ale także innych roszczeń, przed spełnieniem się wszystkich
kreujących je przesłanek.
Należy zauważyć, że skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia jest
wystarczające do oddalenia powództwa bez potrzeby ustalenia, czy zachodzą
wszystkie inne przesłanki prawnomaterialne uzasadniające jego uwzględnienie. W
razie podniesienia zarzutu przedawnienia badanie tych przesłanek jest zbędne,
wobec czego możliwe jest oddalenie powództwa ze względu na przedawnienie
roszczenia w sytuacji, w której wobec niespełnienia wszystkich przesłanek
warunkujących jego byt, roszczenie nie zostało jeszcze w pełni ukształtowane.
Skoro zarzut przedawnienia może być skuteczny wobec tak rozumianego
roszczenia, nie ma przeszkód, żeby bieg terminu przedawnienia roszczenia o
naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym mógł być liczony od dnia,
w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
7. Szkoda wyrządzona czynem niedozwolonym nigdy nie powstaje przed
zdarzeniem, które ją wyrządziło i, ściśle rzecz biorąc, nigdy nie powstaje
jednocześnie z tym zdarzeniem, gdyż w związku czasowo-przyczynowym zdarzenie
wyrządzające szkodę poprzedza jej powstanie; szkoda następuje zawsze później
niż zdarzenie, które ją wyrządziło. Można więc mówić jedynie o szkodzie powstałej
niezwłocznie po takim zdarzeniu lub o szkodzie powstałej później, w bliższej lub
dalszej przyszłości. Kryterium, według którego możliwe jest dokonanie takiego
rozróżnienia, nie jest ostre i nie wynika z ustawy. Pogląd, że art. 442 § 1 zdanie
drugie k.c. dotyczy tylko roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym, która nastąpiła niezwłocznie po zdarzeniu wyrządzającym szkodę,
a nie dotyczy roszczeń, które nastąpiły później, nie zasługuje na aprobatę. Jest on
wynikiem zastosowania wątpliwego kryterium podziału roszczeń ze względu na
czas powstania szkody i wykładni nierespektującej zasady lege non distinguente
nec nostrum est distinguere. Nie można też uznać, że konsekwencją rozróżnienia
roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ze względu
na czas jej powstania - gdyby rozróżnienie takie na tle art. 442 k.c. było
dopuszczalne - staje się możliwość jedynie odpowiedniego zastosowania tego
przepisu do roszczeń o naprawienie szkody powstałej później. Nie istnieje
podstawa do stwierdzenia luki w ustawie i wypełnienia jej przez zastosowanie do
tych roszczeń art. 442 § 1 k.c. per analogiam, co pozwoliłoby na przyjęcie dnia
powstania szkody za początek biegu dziesięcioletniego terminu przedawnienia
roszczenia o jej naprawienie. Regulacja przedawnienia roszczeń majątkowych w
kodeksie cywilnym nie dopuszcza takiej możliwości, jeżeli bowiem brak przepisu
określającego termin przedawnienia roszczenia danego rodzaju i chwilę, od której
rozpoczyna ono bieg, do ich określenia mają zastosowanie wprost przepisy ogólne
- art. 118 i 120 k.c. (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11
stycznia 2002 r., III CZP 63/01, OSNC 2002, nr 9, poz. 106).
8. Artykuł 442 k.c. jest powszechnie rozumiany jako regulujący przedawnienie
roszczeń o naprawienie wszelkich szkód wyrządzonych czynem niedozwolonym,
zarówno na osobie, jak i w mieniu. Odosobniony jest pogląd, że umiejscowienie
tego przepisu po art. 415-441 k.c., zawierających opis czynów niedozwolonych i
regulujących odpowiedzialność za szkody wyrządzone tymi czynami, a przed art.
444-446 k.c., dotyczącymi naprawienia szkody na osobie, nie pozwala na
bezpośrednie jego zastosowanie do roszczeń o naprawienie szkody na osobie,
wobec czego do roszczeń tych należy zastosować go odpowiednio (ewentualnie
łącznie z art. 120 § 1 k.c.), co z kolei pozwoliłoby na przyjęcie, że dziesięcioletni
termin przedawnienia tych roszczeń, przewidziany w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c.,
biegnie dopiero od dnia ujawnienia szkody. Przede wszystkim należy zauważyć, że
pogląd ten nie może być argumentem za niestosowaniem art. 442 k.c. do roszczeń
o naprawienie szkody w mieniu; przyjęcie go wzmacniałoby jedynie tezę, że art. 442
k.c., a więc i jego § 1 zdanie drugie, ma do tych roszczeń zastosowanie.
Omawianego poglądu nie można jednak przyjąć, jest on bowiem konsekwencją
rozróżnienia niewynikającego z treści art. 442 k.c., stanowiącego o przedawnieniu
roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym bez
względu na rodzaj dobra, w którym wyrządzony został uszczerbek. Regulując
przedawnienie roszczeń innymi przepisami ustawodawca rozróżnia szkody na
osobie i szkody w mieniu, czemu dał wyraz np. w art. 105 Prawa atomowego z
2000 r., który w ust. 1 stanowi, że roszczenie o naprawienie szkody jądrowej na
osobie nie przedawnia się, a w ust. 2 określa przedawnienie roszczenia o
naprawienie szkody jądrowej w mieniu i w środowisku.
Przyjęcie omawianego poglądu prowadziłoby do rezultatów nie do
zaakceptowania (...), roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym podlegałyby bowiem wówczas przedawnieniu określonemu według
różnych zasad: roszczenia o naprawienie szkody w mieniu według zasad
określonych w art. 442 k.c., a roszczenia o naprawienie szkody na osobie według
zasad ogólnych, przewidzianych w art. 118 i 120 k.c. Nie można również nie
dostrzec, że tak samo jak art. 442 k.c. bezpośrednio poprzedzające go art. 440 i
441 k.c. regulują ogólne zasady odpowiedzialności za szkody wyrządzone czynem
niedozwolonym. Należałoby więc uznać, że z tego samego powodu co art. 442 k.c.
nie mają one bezpośredniego zastosowania do roszczeń o naprawienie szkody na
osobie wyrządzonej czynem niedozwolonym, czego jednakże nikt nie twierdzi.
9. Nawiązując do art. 442 § 2 i art. 4498 zdanie drugie k.c. oraz art. 105 ust. 2
zdanie drugie Prawa atomowego z 2000 r., trzeba podkreślić, że nie da się ich
rozumieć jako przewidujących rozpoczęcie się biegu dziesięcioletniego terminu
przedawnienia (wygaśnięcia) roszczenia z dniem powstania lub ujawnienia
zdarzenia wyrządzającego szkodę, a nie z dniem wskazanym expressis verbis w
tych przepisach.
Użyte w art. 442 § 2 k.c. określenie ,,dzień popełnienia przestępstwa" jest
jednoznaczne. Przy jego rozumieniu nie można pominąć uregulowań zawartych w
prawie karnym, które określając początek biegu przedawnienia karalności, wyraźnie
rozróżnia ,,czas popełnienia przestępstwa" od ,,czasu, gdy skutek nastąpił" (art. 101
§ 1 i 3 k.k.). Poza tym przyjęcie, że art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. należy rozumieć
w ten sposób, iż przewidziany w nim bieg terminu przedawnienia nie może się
rozpocząć przed powstaniem szkody, spowodowałoby, że sytuacja
poszkodowanego na skutek zbrodni lub występku byłaby gorsza niż sytuacja
poszkodowanego innym czynem niedozwolonym. W tym wypadku dziesięcioletni
termin przedawnienia mógłby bowiem rozpocząć bieg znacznie później niż w
wypadku, gdy szkoda wynikła ze zbrodni lub występku.
Nie ulega wątpliwości, że szkoda wyrządzona wprowadzeniem produktu do
obrotu, jak i szkoda jądrowa w mieniu lub środowisku mogą nieraz powstać w
czasie bardzo odległym od zdarzeń powodujących te szkody. W tych wypadkach
także nie jest możliwe przyjęcie w drodze wykładni, że art. 4498 zdanie drugie k.c. i
art. 105 ust. 2 zdanie drugie Prawa atomowego z 2000 r. oznaczają, iż
przewidziany w nich dziesięcioletni termin przedawnienia (wygaśnięcia) roszczenia
o naprawienie szkody biegnie od dnia jej powstania lub ujawnienia, a nie - jak
wprost stanowią te przepisy - od wprowadzenia produktu do obrotu lub od dnia
wypadku jądrowego.
Wykładnia systemowa, uwzględniająca powołane wyżej unormowania,
sprzeciwia się więc przyjęciu, że określona w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. chwila,
od której biegnie dziesięcioletnie przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody
wyrządzonej czynem niedozwolonym, to nie jest dzień, na który wskazuje wykładnia
językowa tego przepisu, lecz dzień, w którym szkoda powstała.
10. Okoliczność, że art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. dopuszcza sytuacje, w
których roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym
przedawni się zanim szkoda powstanie lub się ujawni, nie świadczy, iż przepis ten
w części, w której dotyczy szkód wyrządzonych przez niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej, powstałych po dniu 16 października 1997 r.,
jest niezgodny z art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji. Po pierwsze, art. 442 § 1 zdanie
drugie k.c. nie zamyka drogi sądowej do dochodzenia roszczeń nawet
przedawnionych, a zatem nie narusza art. 77 ust. 2 Konstytucji. Po drugie, art. 31
ust. 3 Konstytucji dopuszcza możliwość określenia przez ustawę zwykłą, że
roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie
organu władzy publicznej ulega przedawnieniu oraz określenia tak początku biegu,
jak i terminu tego przedawnienia, a art. 77 ust. 1 Konstytucji możliwości tej nie
wyłącza. Dotyczy on tylko roszczeń o wynagrodzenie szkody wyrządzonej przez
niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, podczas gdy na zasadach
określonych w art. 442 k.c. ulegają przedawnieniu wszelkie roszczenia o
naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. Nie można zakładać, że
art. 77 ust. 1 Konstytucji, zapewniający każdemu wynagrodzenie szkody
wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej,
zapewnia większą ochronę roszczeń o naprawienie takiej szkody niż roszczeń o
naprawienie szkody wyrządzonej innym czynem niedozwolonym.
11. Związanie początku biegu przedawnienia roszczenia o naprawienie
szkody z dniem, w którym nastąpiło zdarzenie ją wyrządzające (działanie będące
źródłem szkody), występuje także w systemach prawnych niektórych państw
europejskich. Przykładowo, w prawie niemieckim roszczenia odszkodowawcze,
które wynikają z naruszenia życia, zdrowia albo wolności, przedawniają się bez
względu na ich powstanie oraz wiedzę albo rażąco niedbały brak wiedzy w
trzydzieści lat od dokonania działania, naruszenia obowiązku albo innego,
powodującego szkodę zdarzenia (§ 199 ust. 2 BGB), a pozostałe roszczenia
odszkodowawcze - z upływem dziesięciu lat od chwili powstania, niezależnie od
wiedzy o nich oraz rażąco niedbałej niewiedzy, albo z upływem trzydziestu lat od
chwili popełnienia czynu, naruszenia obowiązku albo innego zdarzenia będącego
źródłem szkody, niezależnie od ich powstania albo od wiedzy o nich oraz rażąco
niedbałej wiedzy (§ 199 ust. 3 BGB). Rozwiązanie bardzo zbliżone do przyjętego w
art. 442 § 1 k.c. przewiduje art. 60 ust. 1 kodeksu cywilnego szwajcarskiego,
zgodnie z którym roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku
od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej
do jej naprawienia, w każdym jednak razie z upływem dziesięciu lat od dnia
działania będącego źródłem szkody. W doktrynie prawa szwajcarskiego dostrzega
się, że w rezultacie takiego uregulowania roszczenie może ulec przedawnieniu,
jeszcze zanim poszkodowany może w ogóle dochodzić naprawienia szkody.
Wskazuje się, że to zamierzone przez ustawodawcę następstwo służy pewności
prawa, może jednak niekiedy prowadzić do niesłusznych skutków. W związku z tym
rozważane jest wprowadzenie dwudziesto albo trzydziestoletniego przedawnienia
roszczeń o naprawienie szkody.
Przywołane unormowania świadczą o tym, że rozwiązanie przyjęte w prawie
polskim w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. nie jest odosobnione.
12. Może budzić wątpliwości w aspekcie konstytucyjnej zasady
sprawiedliwości przepis przewidujący przedawnienie roszczenia o naprawienie
szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, w szczególności szkody na osobie, z
upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę,
wtedy gdy szkoda jeszcze nie powstała lub się nie ujawniła, wobec czego
poszkodowany nie tylko o niej nie wiedział, ale nie mógł wiedzieć. Nie jest jednak
możliwe, żeby w drodze wykładni przyjmować, iż przewidziany w art. 442 § 1 zdanie
drugie k.c. dziesięcioletni termin przedawnienia roszczenia rozpoczyna bieg nie ,,od
dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę" - jak stanowi expressis
verbis ten przepis - ale od dnia, kiedy szkoda powstała lub się ujawniła. Jakkolwiek
wykładnia powinna uwzględniać takie odczytanie przepisu, które pozwoli na
uznanie, że realizuje on społeczne oczekiwania, nie narusza zasady
sprawiedliwości i pozostaje w zgodzie z Konstytucją, jednak w drodze wykładni nie
można nadać mu innego znaczenia niż to, na które wprost wskazuje jego treść, gdy
za odmiennym rozumieniem nie przemawia wykładnia funkcjonalna, systemowa i
historyczna. Wyniku wykładni art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. nie może przesądzić
to, czy idzie ona z duchem czasu i czy zapewnia właściwą ochronę
poszkodowanego przed skutkami szkody, która może powstać w przyszłości;
wykładnia, że bieg dziesięcioletniego terminu przedawnienia rozpoczyna się z
dniem powstania lub ujawnienia szkody oznaczałaby wkroczenie sądu w
uprawnienia ustawodawcy.
13. Powstały na tle art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. problem zapewnienia
właściwej ochrony poszkodowanego przed skutkami szkody, która powstała lub
ujawniła się na krótko przed upływem lub po upływie dziesięciu lat od dnia, w
którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę, wiąże się przede wszystkim z
długością terminu przedawnienia przewidzianą w tym przepisie, a nie z określeniem
chwili, od której biegnie przedawnienie. Dzień, w którym nastąpiło zdarzenie
wyrządzające szkodę, najlepiej nadaje się do przyjęcia za początek biegu terminu
przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym, po upływie którego definitywnie nie można żądać naprawienia
szkody (termin przedawnienia a tempore facti). Gdyby termin, po którym roszczenie
to ulega przedawnieniu, wynosił np. dwadzieścia lat, zapewniona zostałaby
stabilność i pewność w stosunkach społecznych, a więc te cele, których realizacji
służy instytucja przedawnienia roszczeń majątkowych, a także nie zostałby
naruszony usprawiedliwiony interes poszkodowanego, polegający na możliwości
naprawienia poniesionej szkody.
14. W obowiązującym stanie prawnym zapobieżeniu niekorzystnym dla
poszkodowanego skutkom przewidzianego w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c.
przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym, gdy szkoda jeszcze nie powstała, może służyć przyjęta w
orzecznictwie konstrukcja powództwa o ustalenie odpowiedzialności sprawcy za
szkodę przyszłą (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
17 kwietnia 1970 r., III PZP 34/69, OSNCP 1970, nr 12, poz. 217), którego
wytoczenie powoduje przerwanie biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).
Przesłanka powództwa o ustalenie prawa, jaką jest interes prawny w żądaniu
ustalenia (art. 189 k.p.c.), jest spełniona pomimo bezsporności odpowiedzialności
sprawcy za szkodę, gdy w istniejących okolicznościach faktycznych możliwe jest
powstanie szkody w przyszłości.
Możliwe jest też uznanie zarzutu przedawnienia roszczenia za sprzeczny z
zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Możliwość taka, przyjęta w
orzecznictwie (np. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1993 r., III CZP
8/93, OSNCP 1993, nr 9, poz. 153 i z dnia 11 października 1996 r., III CZP 76/96,
OSNC 1997, Nr 2, poz. 16 oraz uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 29 listopada 1996 r., II PZP 3/96, OSNAPUS 1997, Nr 14, poz.
249), nie jest kwestionowana w doktrynie. Norma art. 5 k.c. ma jednak charakter
wyjątkowy i może być zastosowana tylko po wykazaniu wyjątkowych okoliczności.
Przy ocenie, czy zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa, rozstrzygające
znaczenie mają okoliczności konkretnego wypadku, zachodzące po stronie
poszkodowanego oraz osoby zobowiązanej do naprawienia szkody. W
szczególności ma znaczenie charakter uszczerbku, jakiego doznał poszkodowany,
przyczyna opóźnienia w dochodzeniu roszczenia i czas jego trwania. Możliwość
zastosowania art. 5 k.c. nie zawsze jednak musi być wiązana z negatywną oceną
zachowania osoby zobowiązanej do naprawienia szkody, przejawiającego się w
utrudnianiu wcześniejszego dochodzenia roszczenia przez poszkodowanego.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak wyżej.