Uchwała 7 sędziów SN - II UZP 31/93
Izba: | Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych |
Sygnatura: | II UZP 31/93 |
Typ: | Uchwała 7 sędziów SN |
Opis: | Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1994/10/165 Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Cywilna i Pracy 1994/7-8/142 Orzecznictwo Sądów Polskich 1994/12/225 Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1994/4/63 Wokanda 1994/7/16 Służba Pracownicza 1994/12/24 Prokuratura i Prawo - Orzecznictwo 1995/2/46 |
Data wydania: | 1994-02-10 |
Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 10 lutego 1994 r.
II UZP 31/93
Przewodniczący: Sędzia Teresa Romer (współsprawozdawca), Sędziowie SN:
Krzysztof Kolasiński, Maria Mańkowska, Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Stefania
Szymańska, Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędzia SA: Kazimierz Jaśkowski,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w dniu 10 lutego 1994 r. wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich
skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do rozpoznania przez skład
siedmiu sędziów Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu
Najwyższego o podjęcie uchwały zawierającej
odpowiedź na następujące zagadnienie prawne:
"Czy osobę urodzoną w więzieniu lub łagrze w ZSRR, względnie na przymusowym
zesłaniu i deportacji w ZSRR, należy uważać za podlegającą w tym czasie represjom w
rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 3 litera "a" albo litera "b" ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o
kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu
powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zmianami) ?"
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Osobę urodzoną w więzieniu lub łagrze w ZSRR, bądź na przymusowym
zesłaniu i deportacji w ZSRR należy uważać za podlegającą w tym czasie represjom w
rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 3 litera "a" albo litera "b" ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r.
o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i
okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawiając Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia przytoczone w sentencji uchwały zagadnienie prawne, przedstawił w
uzasadnieniu swego wniosku wszechstronną i jednoznaczną wykładnię art. 4 ust. 1
pkt 3 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach
będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75
ze zm.), zwanej dalej ustawą o kombatantach, stanowiącego, że przepisy ustawy
stosuje się również do osób, które podlegały represjom wojennym i okresu po-
wojennego. Przepis ten precyzuje, że: "Represjami w rozumieniu ustawy są okresy
przebywania z przyczyn politycznych, religijnych i narodowościowych:
a) w więzieniach i łagrach ZSRR,
b) na przymusowych zesłaniach i deportacji w ZSRR".
Art. 4 ust. 2 obejmuje również osoby, które jako dzieci zostały odebrane
rodzicom w celu poddania eksterminacji lub w celu przymusowego wynarodowienia.
Jest oczywistym, że sytuacja tych osób różni się od sytuacji dzieci uro-
dzonych w więzieniach i łagrach lub na przymusowych zesłaniach i deportacji w
ZSRR, które nie zostały odebrane rodzicom; można więc podzielić pogląd wyrażony
w uzasadnieniu do przedstawionego zagadnienia, że w tym zakresie brak jest
wyraźnej regulacji ustawowej, a problematyka ta nie była jeszcze przedmiotem
orzeczeń Sądu Najwyższego.
Dotychczasowe orzecznictwo powstało w zasadzie na tle ustawy z dnia 23
października 1975 r. o dalszym zwiększeniu świadczeń dla kombatantów i więźniów
obozów koncentracyjnych (Dz. U. Nr 34, poz. 186) oraz ustawy z dnia 26 maja 1982
r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów (Dz. U. Nr 16, poz. 122 ze zm.). W
orzecznictwie tym przyjmowano jednolicie, że osobę urodzoną w obozie koncentra-
cyjnym i po urodzeniu przebywającą w nim, należy uważać za więźnia obozu
koncentracyjnego (uchwała z dnia 3 listopada 1977 r., II UZP 20/77, OSNCP 1978 z.
2 poz. 29). Podobne stanowisko zajmował Sąd Najwyższy w stosunku do dzieci,
które wprawdzie nie urodziły się w obozach koncentracyjnych, lecz przebywały w
nich, względnie doznały obrażeń podczas zabierania matki do obozu. (por: uchwała z
dnia 4 listopada 1982 r., III UZP 5/82, OSNCP 1983 z. 5-6 poz. 67, wyrok z dnia 26
sierpnia 1992 r., II UR 2/92, nie publikowany).
W analogicznej, do rozpoznawanego zagadnienia prawnego, sprawie
Naczelny Sąd Administracyjny, wyrokiem z dnia 9 listopada 1993 r. sygn., akt V SA
1165/93, uchylił decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Repre-
sjonowanych odmawiającą wnioskodawcy przyznania uprawnień określonych w
ustawie o kombatantach, ponieważ wnioskodawca nie został deportowany na
zesłanie, lecz urodził się w miejscu zesłania rodziców. W uzasadnieniu tego wyroku
dokonano wnikliwej i wszechstronnej wykładni gramatycznej i systemowej art. 4 ust.
1 pkt 3 lit. b ustawy o kombatantach wskazując w konkluzji, że pojęcie represji
powiązał ustawodawca z określeniem "okresowego przebywania", a nie z przy-
musowym zesłaniem lub deportacją. Oznacza to, że sam fakt deportacji lub przy-
musowego zesłania nie jest represją w rozumieniu omawianego przepisu; represją
jest przebywanie na zesłaniach lub deportacji. Tak więc dzieci, które wprawdzie nie
były deportowane lub zesłane do ZSRR, lecz tam się urodziły, spełniają warunki
określone w ustawie o kombatantach, bowiem - tak jak ich rodzice, względnie tylko
matka - przebywały w miejscach deportacji lub zsyłki z przyczyn narodowościowych,
ponieważ tak jak ich matki (rodzice), były Polakami.
Naczelny Sąd Administracyjny wskazał również, że wykładnia funkcjonalna,
oparta na materiałach sejmowych, przemawia przeciwko wyłączeniu z do-
brodziejstwa ustawy o kombatantach: "... dzieci urodzonych w miejscach zsyłek i
deportacji w ZSRR z rodziców poddanych tym represjom z przyczyn politycznych,
religijnych i narodowościowych."
Sąd Najwyższy w pełni podziela stanowisko Naczelnego Sądu Admini-
stracyjnego wyrażone w wymienionej sprawie, i zgadzając się w całej rozciągłości z
wykładnią art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o kombatantach, dokonaną w uzasadnieniu tego
wyroku, nie widzi potrzeby jej powtarzania.
Taki sam pogląd wyraził w niniejszej sprawie Prokurator Generalny pod-
kreślając, że ustawodawca w omawianym art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o kombatantach
położył nacisk na sam fakt przebywania w określonych miejscach, a nie na sposób
znalezienia się w nich. Nie ma więc żadnej różnicy między dzieckiem urodzonym na
wolności, które przybyło do miejsca przymusowego zesłania lub deportacji, więzienia
lub łagru wraz z rodzicami, a dzieckiem urodzonym w tymże miejscu.
Podkreślić należy, że omawiana ustawa o kombatantach w jednakowy
sposób traktuje zarówno przebywanie w hitlerowskich więzieniach, obozach koncen-
tracyjnych, ośrodkach zagłady i innych miejscach odosobnienia organizowanych
przez niemieckie władze okupacyjne, jak przebywanie w więzieniach, łagrach, na
przymusowym zesłaniu i deportacji w ZSRR. Treść odpowiednich przepisów, tj. art. 4
ust. 1 pkt 1 i 2 oraz omawianego pkt 3 ustawy o kombatantach przemawia - zdaniem
Sądu Najwyższego - za zachowaniem dotychczasowej linii orzeczniczej oraz jej
rozszerzeniem na osoby represjonowane w ZSRR.
Ponieważ w uzasadnieniu do przedstawionego zagadnienia nie wskazano,
na czym polegają wątpliwości w stosowaniu omawianego przepisu, względnie które
zawarte w nim sformułowanie jest "niejednoznaczne", nie przytoczono też żadnego
rozstrzygnięcia organu administracyjnego wskazującego na pogląd inny niż wyrażony
w niniejszej uchwale, a funkcjonujący w praktyce, Sąd Najwyższy nie może ustosun-
kować się do odmiennego stanowiska.
W podsumowaniu przedstawionych uwag należy stwierdzić, że brak jest
argumentów przemawiających za odmiennym traktowaniem dziecka urodzonego w
określonych miejscach poddlegających władzom radzieckim, od dziecka które
urodziło się w miejscach pozostających w dyspozycji hitlerowskich władz bez-
pieczeństwa. Byłoby to nieuzasadnione pod względem jurydycznym, a ponadto
niezgodne z ocenami moralnymi, społecznymi oraz z intencją ustawodawcy zmierza-
jącą do szerokiego naprawienia krzywd wyrządzonych w taki sposób.
Kierując się powyższymi motywami Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w
sentencji uchwały.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia: