Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 24 lutego 1994 r.
I PZP 63/93


Przewodniczący: Sędzia SN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef
Iwulski (współsprawozdawca), Adam Józefowicz, Maria Mańkowska, Walery Masewicz,
Walerian Sanetra (sprawozdawca), Stefania Szymańska,


Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w dniu 24 lutego 1994 r., wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich
skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do rozpoznania przez skład
siedmiu sędziów Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu
Najwyższego o podjęcie uchwały zawierającej
odpowiedź na następujące zagadnienie prawne:


"Czy ma prawo do nagrody z zakładowego funduszu nagród b. sędzia, który zrzekł
się stanowiska sędziego i został odwołany z tego stanowiska przez Prezydenta R.P., po
przepracowaniu w charakterze sędziego co najmniej 6 miesięcy w roku kalendarzowym, za
który rozdzielono nagrody?"


p o d j ą ł następującą uchwałę:


Sędziemu, który zrzekł się swojego stanowiska i został odwołany przez
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej po przepracowaniu w ciągu roku co najmniej 6
miesięcy, nie przysługuje nagroda z zakładowego funduszu nagród, chyba że zachodzą
okoliczności określone w § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych z dnia 17 lutego 1986 r. w sprawie określenia przypadków i warunków, w
których pracownik nabywa prawo do rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród
w państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami
państwowymi mimo nieprzepracowania w jednym zakładzie pracy całego roku (Dz. U.
Nr 5, poz. 30).

U z a s a d n i e n i e



Zagadnienie prawne przedstawione przez Rzecznika Praw Obywatelskich zrodziło
się w związku z odmową przez prezesa sądu rejonowego wypłacenia nagrody z zakładowego
funduszu nagród (za 1992 r.), proporcjonalnie do przepracowanego okresu, sędziemu, którego
stosunek służbowy rozwiązał się w wyniku zrzeczenia się przez niego stanowiska i odwołania
go w następstwie tego przez Prezydenta, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Podstawą
odmowy było uznanie, że rozwiązanie stosunku służbowego w następstwie zrzeczenia się sta-
nowiska należy traktować tak, jak wypowiedzenie umowy o pracę dokonane przez
pracownika.

Pogląd ten zwalcza Rzecznik Praw Obywatelskich starając się wykazać, że przy
odwołaniu ze stanowiska na skutek jego zrzeczenia się, nie mamy do czynienia z sytuacją
prawną podobną do wypowiedzenia umowy o pracę za wypowiedzeniem pracownika, lecz
sytuacją analogiczną do rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron.

Odwołanie sędziego ze stanowiska wskutek zrzeczenia się przez niego stanowiska w
ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich różni się znacznie od wypowiedzenia umowy o pracę.
Zasadnicza różnica polega na tym, że do rozwiązania stosunku służbowego może dojść tylko
przy działaniu trzech podmiotów, tj. sędziego (oświadczenie woli o zrzeczeniu się
stanowiska), Krajowej Rady Sądownictwa (jej wniosek do Prezydenta RP o odwołanie
sędziego) oraz Prezydenta (decyzja o odwołaniu). Oznacza to, że samo oświadczenie sędziego
o zrzeczeniu się stanowiska nie wywołuje automatycznie skutku w postaci rozwiązania
stosunku służbowego, a przy tym, z uwagi na wymogi w zakresie konieczności działania
jeszcze dwóch podmiotów, termin rozwiązania stosunku służbowego może być bardzo
odległy w czasie od daty zrzeczenia się stanowiska przez sędziego. Ponadto działania
Krajowej Rady i Prezydenta RP mają charakter merytoryczny i stanowią niezbędną,
materialno-prawną przesłankę rozwiązania stosunku służbowego sędziego.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, z tych względów w zakresie prawa
byłego sędziego do nagrody z zakładowego funduszu nagród jest to sytuacja najbardziej
zbliżona do rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron, w wyniku porozumienia
zakładów pracy. Dlatego jest on zdania. że w drodze analogii należy zastosować art. 6 ust. 2
pkt 9 w zw. z pkt 2 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego
funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących
przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141) i uznać, że sędzia, który został
odwołany wskutek zrzeczenia się stanowiska, jeżeli przepracował w tym charakterze co
najmniej 6 miesięcy w roku kalendarzowym, za który dzielona jest nagroda, ma prawo do
nagrody z zakładowego funduszu nagród, w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego
okresu. Nieco zagadkowo brzmi w tych stwierdzeniach formuła o rozwiązaniu stosunku pracy
za porozumieniem stron, w wyniku porozumienia zakładów pracy i łączenie ze sobą przepisu
art. 6 ust. 2 pkt 9 (porozumienie stron) z art. 6 ust. 2 pkt 2 (porozumienie zakładów pracy),
zwłaszcza że w uzasadnieniu wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich brakuje wyjaśnienia w
tym względzie, w tym głównie dlaczego w kontekście rozważanego problemu mówi się o
"porozumieniu zakładów pracy". W szczególności nie można przyjąć, że idzie o
"porozumienie" Krajowej Rady Sądownictwa z Prezydentem RP.

W obu stanowiskach przedstawionych we wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich,
przyjmuje się założenie, że w istniejących uregulowaniach prawnych, dotyczących nagród z
zakładowego funduszu nagród w jednostkach państwowych nie będących przedsiębiorstwami
państwowymi, występuje luka, która wymaga wypełnienia w drodze analogii.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Jest oczywiste, że odwołanie sędziego przez Prezydenta RP wskutek zrzeczenia się
stanowiska, jest aktem prawnym (czynnością prawną w szerokim rozumieniu), który nie może
być utożsamiany ani z wypowiedzeniem umowy, ani z rozwiązaniem umowy o pracę na
mocy porozumienia stron, jak również zasadniczo odmienny jest mechanizm rozwiązania
stosunku pracy w wyniku odwołania sędziego ze stanowiska oraz sposób rozwiązania umowy
o pracę za wypowiedzeniem i w drodze porozumienia stron. W art. 6 ust. 2 ustawy z 10 lipca
1985 r. wyliczone zostały sytuacje (stany faktyczne), w których pracownikom przysługuje
nagroda z zakładowego funduszu nagród mimo nieprzepracowania w jednym zakładzie pracy
całego roku. W katalogu tych zdarzeń, (w wyniku których następuje rozwiązanie stosunku
pracy lub zawieszenie obowiązku wykonywania pracy w danym zakładzie pracy), nie
wymienia się odwołania sędziego, ani też wypowiedzenia umowy o pracę przez zakład pracy.
Stąd też należałoby uznać, że nagroda nie przysługuje nie dlatego, iż rozwiązanie stosunku
pracy przez odwołanie przez Prezydenta RP w wyniku zrzeczenia się stanowiska
sędziowskiego należy traktować tak, jak wypowiedzenie umowy o pracę dokonane przez
pracownika, lecz z tej racji, że taki sposób rozwiązania stosunku pracy nie został po prostu
uwzględniony w katalogu stanów faktycznych ujętych w art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 10 lipca
1985 r. Pozostaje jednak pytanie, czy w drodze analogii - jak sugeruje to Rzecznik Praw
Obywatelskich - nie należałoby do omawianej sytuacji faktycznej zastosować przepisu art. 6
ust. 2 pkt 9 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. Odpowiedź na nie zależy od tego, czy uznamy, iż
odwołanie sędziego przez Prezydenta RP w następstwie zrzeczenia się stanowiska jest
analogicznym sposobem rozwiązania stosunku pracy do rozwiązania umowy o pracę na mocy
porozumienia stron, a więc, czy różnice między nimi mają charakter jakościowy, czy raczej
drugorzędny.

Nie ulega wątpliwości, że od strony konstrukcyjnej są to różnego rodzaju akty
prawne. W wypadku odwołania sędziego rozwiązanie stosunku następuje w wyniku aktu
prawnego Prezydenta RP, a więc w drodze czynności jednostronnej, choć możliwej, a
jednocześnie obligatoryjnej, tylko w razie wyrażenia woli przez sędziego, który musi złożyć
oświadczenie o zrzeczeniu się swojego stanowiska. Rozwiązanie umowy o pracę na mocy
porozumienia stron jest natomiast czynnością prawną dwustronną, a więc zawierającą w sobie
zgodne oświadczenia obu stron umowy. Jakkolwiek w wypadku sędziego, formalne
rozwiązanie stosunku służbowego następuje w wyniku aktu prawnego Prezydenta RP, to
jednak w sensie materialnym, jest ono w istocie następstwem przejawienia woli rozwiązania
stosunku pracy przez sędziego, gdyż art. 59 § 1 pkt 1 ustawy o ustroju sądów powszechnych
należy interpretować jako zobowiązujący Krajową Radę Sądownictwa do wystąpienia - w
razie zrzeczenia się przez sędziego swojego stanowiska - ze stosownym wnioskiem do
Prezydenta RP oraz zobowiązujący również Prezydenta RP do dokonania aktu odwołania
sędziego. Wynika to między innymi z zasady wolności pracy. Wprawdzie przepisy prawa o
ustroju sądów powszechnych nie ustalają terminu, w ciągu którego sędziemu powinno zostać
doręczone zawiadomienie o odwołaniu (a wcześniej dokonanie aktu odwołania), lecz nie
zmienia to w niczym zasady, iż rozwiązanie stosunku służbowego następuje w wyniku
inicjatywy i woli sędziego, która musi być respektowana przez Krajową Radę Sądownictwa,
jak i przez Prezydenta RP, nawet, gdy organy te są przeciwne odejściu danego sędziego ze
służby sędziowskiej.

Licząc się z tego typu sytuacjami, ustawodawca w niektórych pragmatykach
służbowych stara się ten problem uregulować w taki sposób, by oddzielić od siebie wypadki,
w których w istocie rozwiązanie stosunku pracy następuje w wyniku zgodnej woli stron, od
tych, w których odwołanie w następstwie rezygnacji pracownika odbywa się wbrew woli
organu odwoławczego, bądź przy braku aprobaty z jego strony. Jest to powód, obok
względów formalnych, który nie pozwala na postawienie znaku równości między odwołaniem
sędziego a wypowiedzeniem umowy o pracę przez zakład pracy (art. 6 ust. 2 pkt 8 ustawy z
dnia 10 lipca 1985 r.).

Dla przykładu w ustawie z 4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 14,
poz. 113) przewidywano, że stosunek pracy z pracownikiem naukowo-dydaktycznym ulega
rozwiązaniu na wniosek pracownika, złożony co najmniej na trzy miesiące przed końcem
roku akademickiego lub w każdym czasie za zgodą stron. Rozwiązanie stosunku pracy w tym
trybie stwierdzał organ uprawniony do mianowania na dane stanowisko. Natomiast według
wcześniejszej Karty praw i obowiązków nauczyciela (ustawa z dnia 27 kwietnia 1972 r. - Dz.
U. Nr 16, poz. 114) z mianowanym nauczycielem akademickim (nauczycielem) należało
rozwiązać stosunek pracy na jego wniosek. Zwolnienie nauczyciela akademickiego (na-
uczyciela) na jego wniosek powinno nastąpić nie później niż z chwilą zakończenia zajęć w
danym roku szkolnym. Termin ten mógł ulec skróceniu, co pozostawało jednakże bez
wpływu na fakt, że w takim wypadku rozwiązanie stosunku pracy następowało na wniosek
nauczyciela akademickiego (nauczyciela) przez wypowiedzenie. Decyzję o rozwiązaniu
stosunku pracy podejmował przy tym organ uprawniony do mianowania. Według ustawy z
dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385) stosunek pracy z
mianowanym nauczycielem akademickim może być rozwiązany (między innymi) na mocy
porozumienia stron oraz przez oświadczenie pracownika o wypowiedzeniu, z zachowaniem
trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Natomiast według Karty Nauczyciela (ustawa z
dnia 26 stycznia 1982 r. - Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.) stosunek pracy z mianowanym
nauczycielem rozwiązuje się na jego wniosek, a ponadto może być rozwiązany w trybie
porozumienia stron. Z przepisów tych wynika dobitnie odróżnienie rozwiązania stosunku
pracy na wniosek nauczyciela akademickiego (nauczyciela) i rozwiązania go za zgodą stron,
bądź w trybie porozumienia stron. Nie zawsze przy tym przepisy przewidywały obok
rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela także rozwiązanie za zgodą stron czy w
trybie porozumienia stron (Karta praw i obowiązków nauczyciela z 1972 r.) a jednocześnie
niedwuznacznie wynikało z nich, że rozwiązanie na wniosek nauczyciela nie może być
identyfikowane z porozumieniem stron.

Przytoczone wyżej uregulowania prawne potwierdzają konkluzję, że rozwiązanie
stosunku pracy (służbowego) na wniosek pracownika (zrzeczenie się stanowiska) stanowi
odrębną kategorię prawną, różniącą się od porozumienia stron (rozwiązania za zgodą stron).
W wypadkach, gdy ustawodawca chce, by do pracownika mianowanego miały zastosowanie
reguły obowiązujące w zakresie porozumienia stron o rozwiązaniu umowy o pracę, to z
reguły daje temu wraz przewidując obok rozwiązania na wniosek, także możliwość
rozwiązania za zgodą stron, bądź w drodze porozumienia stron. Skoro zaś możliwości takiej
ustawodawca nie przewidział w ustawie o ustroju sądów powszechnych, to należy uznać, iż
zakłada on, że po pierwsze, obok odwołania sędziego w wyniku zrzeczenia się przez niego
swojego stanowiska nie ma potrzeby tworzenia jeszcze innych możliwości rozwiązania
stosunku służbowego z jego inicjatywy (za zgodą stron, czy w drodze porozumienia stron)
oraz, po drugie, że odwołanie to jakościowo różni się od rozwiązania za porozumieniem stron
(za zgodą stron).

Prowadzi to do wniosku, że brak jest podstaw do identyfikowania odwołania
wskutek zrzeczenia się stanowiska za porozumieniem stron, a wobec tego także i do
przyznania sędziemu nagrody z zakładowego funduszu nagród, jeżeli nie przepracował on
całego roku.

Nie oznacza to jednak, że sędziemu odwołanemu po zrzeczeniu się stanowiska nie
będzie w żadnym wypadku przysługiwała nagroda z zakładowego funduszu nagród. Ustawa z
dnia 10 lipca 1985 r. w art. 6 ust. 5 udzieliła bowiem Ministrowi Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych delegacji do uregulowania w drodze rozporządzenia innych przypadków i
warunków, w których nagroda przysługuje pracownikowi mimo nieprzepracowania w jednym
zakładzie całego roku. W wykonaniu tej delegacji zostało wydane rozporządzenie Ministra
Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 17 lutego 1986 r. w sprawie określenia przypadków i
warunków, w których pracownik nabywa prawo do rocznej nagrody z zakładowego funduszu
nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami
państwowymi mimo nieprzepracowania w jednym zakładzie całego roku (Dz. U. Nr 5, poz.
30). W § 1 ust. 1 pkt 3 stwierdza ono, że roczna nagroda z zakładowego funduszu nagród w
państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi,
przysługuje pracownikowi mimo nieprzepracowania w jednym zakładzie całego roku
kalendarzowego (obrachunkowego) w razie rozwiązania stosunku pracy przez pracownika lub
na mocy porozumienia stron w związku ze zmianą miejsca zamieszkania z powodu: a)
przeniesienia służbowego małżonka do pracy w innej miejscowości, b) podjęcia pracy w
miejscu zamieszkiwania lub w pobliżu, pod warunkiem że poprzednio pracownik zatrudniony
był w innej miejscowości i dojeżdżał do pracy, c) przeprowadzeniu się pracownika do innej
miejscowości w związku ze zmianą zatrudnienia ze względu na zwarcie związku
małżeńskiego z osobą zamieszkałą w tej miejscowości, d) niewykonania przez zakład pracy
wynikającego z przepisu prawa lub umowy obowiązku zapewnienia pracownikowi
mieszkania, e) podjęcia pracy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami przez pracownika zat-
rudnionego niezgodnie z wyuczonym zawodem.

Przepis ten mówi przy tym o rozwiązaniu stosunku pracy, a nie umowy o pracę i o
rozwiązaniu przez pracownika, a nie o rozwiązaniu przez pracownika za wypowiedzeniem.
Nie ma więc potrzeby rozróżnienia umowy o pracę od stosunku służbowego sędziego jak
również nie ma potrzeby analizowania czy odwołanie sędziego zrzekającego się stanowiska
następuje "za wypowiedzeniem". Odwołanie sędziego w wyniku zrzeczenia się stanowiska
należy traktować jako przypadek rozwiązania stosunku pracy przez pracownika. Należy także
zauważyć, że przypadki wymienione wyżej w podpunktach a-d mogą występować w praktyce
przy rozwiązaniu stosunku pracy sędziego. Dotyczy to zwłaszcza przypadków z podpunktów
b i d, w związku z regulacją art. 75 prawa o ustroju sądów powszechnych stanowiącego, że
sędzia powinien mieszkać w miejscowości będącej siedzibą sądu, w którym pełni służbę, a
prezes sądu wojewódzkiego w stosunku do sędziego sądu rejonowego oraz sędziego sądu
wojewódzkiego, zaś prezes sądu apelacyjnego w stosunku do sędziego tego sądu w
wyjątkowych wypadkach może wyrazić zgodę na zamieszkanie sędziego w innej
miejscowości. Ze względów praktycznych do sędziego nie może znaleźć natomiast
zastosowania przypadek wymieniony wyżej w podpunkcie e.

Zaznaczyć należy, że w wymienionych wypadkach warunku nabycia prawa do
nagrody jubileuszowej nie stanowi wymaganie przepracowania sześciu miesięcy w ciągu
roku.

Mając na względzie powyżej wskazane przesłanki oraz przyjęty tok rozumowania
Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi, która ujęta została w sentencji uchwały.
========================================