Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 24 lutego 1994 r.
I PZP 57/93


Przewodniczący: Sędzia SN Walery Masewicz (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Teresa Flemming-Kulesza (współsprawozdawca), Józef Iwulski, Adam
Józefowicz, Maria Mańkowska, Walerian Sanetra, Stefania Szymańska,


Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, po rozpoznaniu
na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 lutego 1994 r. wniosku Komisji Krajowej NSZZ
"Solidarność" skierowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do
rozpoznania przez skład siedmiu sędziów Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na
następujące zagadnienie prawne:


"Czy porozumienie co do wcześniejszego terminu rozwiązania umowy o
pracę w trybie art. 36 § 6 kodeksu pracy pozbawia pracownika możliwości do-
chodzenia roszczeń określonych w art. 45 k.p. z tytułu wadliwości wypowiedzenia
dokonanego przez pracodawcę ?"


p o d j ą ł następującą uchwałę:


W wypadku wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę, usta-
lenie przez strony wcześniejszego terminu rozwiązania umowy o pracę (art. 36
§ 6 kodeksu pracy) nie pozbawia pracownika roszczeń wynikających z art. 45
kodeksu pracy.

U z a s a d n i e n i e


Rozważając zagadnienie prawne przedstawione we wniosku Komisji
Krajowej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność" z dnia
17 listopada 1993 r. Sąd Najwyższy w obecnym składzie uważa za konieczne wy-
odrębnienie dwóch kompleksów wchodzącej w rachubę problematyki tj. 1) pra-
wno-procesowej i 2) prawno-materialnej.

1. Zwrot problematyka "prawno-procesowa" użyty został w szczególnej
konwencji językowej. W istocie rzeczy chodzi o rozważenie, czy wniosek o podjęcie
przez Sąd Najwyższy uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych
budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżność w
orzecznictwie odpowiada wymaganiom określonym w art. 13 pkt 3 ustawy z dnia 20
września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jednolity: Dz. U. z 1994 r. Nr 13, poz.
48) w dwojakim aspekcie: a) czy pochodzi od podmiotu uprawnionego do składania
takich wniosków i b) czy spełnia przesłanki uzasadniające podjęcie uchwały okre-
ślone w powołanym już przepisie prawa. Prawna regulacja ustawowych warunków
jakim powinny odpowiadać wnioski o podjęcie uchwały zawarta została w dwóch
aktach ustawodawczych tzn. w powołanym już art. 13 pkt 3 i art. 16 ustawy z dnia 20
września 1984 r. o Sądzie Najwyższym oraz w art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234). W treści tych przepisów
zachodzi pewna różnica. Art. 16 ust. 2 ustawy o Sądzie Najwyższym wśród pod-
miotów uprawnionych do składania wniosków nie wymienia organów statutowych
ogólnokrajowego związku zawodowego reprezentatywnego dla pracowników
większości zakładów pracy, jak gdyby zakładając, że uprawnienie tego organu
uregulowane zostało odrębnie. Należy zauważyć, że ostatnia zmiana art. 16 ustawy
o Sądzie Najwyższym dokonana została przepisem art. 3 ustawy z dnia 24 sierpnia
1991 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich oraz ustaw - Kodeks
postępowania karnego, o Sądzie Najwyższym i o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U.
Nr 83, poz. 371), która weszła w życie z dniem 19 września 1991 r. tj. w okresie w
którym obowiązywała już ustawa o związkach zawodowych. Potwierdza to przy-
puszczenie, że uprawnienia organów związkowych do składania wniosków do SN o
podjęcie uchwały wyjaśniającej treść przepisów prawa intencjonalnie wyodrębnione
zostały z regulacji ogólnej. Wniosek ten znajduje potwierdzenie we wspomnianej już
różnicy dotyczącej sposobu, w jaki uregulowane zostały wymogi prawne dotyczące
tych wniosków do SN w obydwu wymienionych wyżej aktach prawnych. Regulacja
ogólna - adresowana do wszystkich poza związkami zawodowymi uprawnionych
podmiotów - zastrzega, by wniosek o podjęcie uchwały co najmniej uprawdopodobnił,
że podjęcie uchwały przez SN jest uzasadnione bądź ze względu na potrzebę
wyjaśnienia przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce bądź ze względu
na rozbieżność w orzecznictwie sądów. Art. 22 ust. 2 ustawy o związkach zawo-
dowych dotyczy tej samej kwestii, nie wymaga natomiast, by wątpliwości dotyczące
treści przepisów prawnych uzewnętrzniły się na płaszczyźnie "praktyki". Ta oczywista
różnica w treści obu tych norm prawnych nie jest z pewnością tylko przypadkowa,
aczkolwiek zapewne wszelkie wątpliwości co do sposobu rozumienia przepisów
prawnych, a zwłaszcza ich stosowania z reguły ujawniają się w tak czy inaczej
pojmowanej praktyce społecznej. Jednakże brak jednoznacznego wymogu by,
wniosek pochodzący od organów statutowych związków zawodowych bezpośrednio
wskazywał na jakich obszarach praktyki ujawniły się te rozbieżności, jakich pod-
miotów życia publicznego one dotyczyły, jakie są lub mogą być ekonomiczne lub
społeczne następstwa rozbieżności itp., ma o tyle znaczenie dla rozważań zawartych
w tej uchwale, że uzasadnia końcowy wniosek, iż impulsem do wykładni prawa przez
Sąd Najwyższy z inicjatywy związku zawodowego może być już samo tylko dążenie
do zapobieżenia rozbieżnej wykładni prawa w skali masowej oraz wszelkim wy-
nikającym stąd ujemnym następstwom. Wniosek ten uzasadniony jest dodatkowo
szczególnym statusem prawnym związków zawodowych, a w szczególności,
przyznanym im zadaniom oraz poruczonej misji społecznej. Nie należą one do -
przewidzianego w art. 16 ust. 2 ustawy o Sądzie Najwyższym - kręgu organów
państwowych współuczestniczących w procesie sądowego tłumaczenia i stosowania
prawa. Ich kompetencje zostały uregulowane odmiennie i zamykają się w ogólnej,
wynikającej z art. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. formule, reprezentacji i obrony
praw i interesów ludzi zrzeszonych w związkach. Ważnym aspektem tej reprezentacji
i obrony jest jednoznaczność co do treści i stosowania przepisów prawa regulujących
te prawa i obowiązki pracowników. Wniosek Krajowej Komisji NSZZ "Solidarność" w
swym uzasadnieniu poza ogólnym odwołaniem się do bliżej nie sprecyzowanych
kontrowersji w literaturze prawniczej i nie w pełni jednolitego orzecznictwa sądowego,
nie podaje żadnych konkretnych przykładów niejednolitego rozumienia skutków
prawnych porozumienia przewidzianego w art. 36 § 6 kodeksu pracy. Odpowiada
jednak - z punktu widzenia wymagań prawno-procesowych - warunkom określonym
w art. 22 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych uzasadniającym jego rozpatrzenie
przez Sąd Najwyższy.

Na marginesie tej kwestii Sąd Najwyższy uważa jednak za konieczne
podkreślić, że dostrzegając odmienność wymagań dotyczących wniosków skła-
danych przez organy statutowe związków zawodowych, nie byłby jednak skłonny
zaakceptować w przyszłości takiej praktyki, w której szczególny mechanizm sądowej
wykładni prawa, ustalony w przepisach o ustroju Sądu Najwyższego, uruchamiany
byłby bez należytej rozwagi, w sytuacjach w których treść przepisu jest na tyle
jednoznaczna, że nie powinna wywoływać żadnych wątpliwości przy zastosowaniu
powszechnie przyjętych metod wykładni prawa, oraz przy dołożeniu zwykłej w takich
wypadkach staranności, lub gdy społeczne następstwa ewentualnych rozbieżności
co do rozumienia lub stosowania prawa nie są istotne i nie odziaływują w zasa-
dniczym stopniu na sferę praw i obowiązków pracowników.

2. Przechodząc do problematyki prawno-materialnej zagadnienia prawnego,
Sąd Najwyższy podkreśla, że odpowiedź przecząca na pytanie zawarte we wniosku
Krajowej Komisji NSZZ "Solidarność" nie może budzić wątpliwości, skoro w istocie
rzeczy wynika ona pośrednio już z treści samego zagadnienia, w którym chodzi o
ustalenie wzajemnej zależności między wadliwym wypowiedzeniem umowy o pracę
przez pracodawcę, a późniejszym porozumieniem stron co do ustalenia
wcześniejszego terminu rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 36 § 6 k.p.
Roszczenia wynikające z art. 45 k.p. mają charakter pewnej sankcji za wadliwe
wypowiedzenie ze strony podmiotu zatrudniającego, natomiast późniejsze ustalenia
co do wcześniejszego terminu rozwiązania umowy o pracę ani nie zmieniają w
niczym tego, że wypowiedzenia dokonał pracodawca, ani nie oznaczają - jeżeli z
porozumienia nie wynika nic innego - aprobaty ze strony pracownika przyczyn
wypowiedzenia lub akceptacji wadliwości, jakie popełniono przy wypowiedzeniu.

Nowe brzmienie art. 36 k.p. ustalone zostało przez ustawę z dnia 7 kwietnia
1989 r. o zmianie ustawy - kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr
20, poz. 107), co oznacza, że dla wykładni § 6 tego przepisu miarodajne są orze-
czenia sądów i wypowiedzi w literaturze prawa opublikowane po wejściu w życie tej
noweli. Wśród orzeczeń SN jedynie wyrok z dnia 10 października 1990 r., I PR.
297/90 (nie publikowany) w jakimś stopniu dotyczy zagadnienia prawnego przed-
stawionego we wniosku zwłaszcza w tym fragmencie swego uzasadnienia, w którym
SN stwierdza, że roszczenie pracownika wynikające z art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 4 z
1990 r., poz. 19 ze zm.) powstaje w dacie rozwiązania stosunku pracy a nie w dacie,
w której miał się skończyć okres wypowiedzenia. Jeżeli więc z woli stron następuje
skrócenie okresu wypowiedzenia to roszczenie o odprawę powstaje w dacie, którą
wskazano jako dzień rozwiązania stosunku pracy na mocy czynności prawnej
skracającej okres wypowiedzenia (art. 36 § 6 k.p.). W wyroku tym SN nie kwestionuje
uprawnień pracownika do odprawy przewidzianej w art. 8 ustawy pomimo zawarcia
dwustronnego porozumienia o ustaleniu wcześniejszego terminu rozwiązania
umowy. Art. 36 § 6 k.p. jest wyrażonym jednoznacznie, ustawowym zezwoleniem na
skrócenie wypowiedzenia zgodną wolą stron, a art. 361 k.p. pozwala uczynić to samo
jednostronną czynnością pracodawcy. Wcześniejsze rozwiązanie stosunku pracy w
okresie wypowiedzenia może być bowiem wynikiem umowy (porozumienia) stron lub,
w przypadkach wyraźnego upoważnienia ustawowego, jednostronnej czynności
jednej z nich. Skrócony okres wypowiedzenia jest przy tym okresem wymaganym dla
wywołania skutku jakim jest rozwiązanie stosunku pracy. Dlatego jego upływ w
każdym przypadku powoduje wcześniejsze ustanie stosunku pracy. Należy pod-
kreślić, że skrócony jednostronnym oświadczeniem pracodawcy na podstawie art.
361 k.p. okres wypowiedzenia do jednego miesiąca jak i dwustronne ustalenie stron
podjęte w granicach art. 36 § 6 wywołują ten sam skutek prawny. Zarówno jeden, jak
i drugi są okresami wypowiedzenia w rozumieniu art. 49 k.p. "Ustalenie wcze-
śniejszego terminu rozwiązania umowy" z art. 36 § 6 k.p. i "skrócenie okresu wypo-
wiedzenia" z art. 361 § 1 k.p., różnią się więc jedynie tym, że w pierwszym wypadku
strony zgodnie, a przy drugim pracodawca jednostronnie mogą przyspieszyć datę
rozwiązania stosunku pracy (por. wyrok SN z dnia 10 października 1990 r. , I PR
297/90, PiZS 1991 nr 4 s. 62.

Przytoczone tu orzeczenia SN stanowią ważkie przesłanki dla wniosku
końcowego w tym przede wszystkim znaczeniu, że:

a) w żadnym z nich nie wypowiedziany został pogląd, że "skrócenie okresu
wypowiedzenia (art. 361 § 1 k.p.) lub "ustalenie wcześniejszego terminu rozwiązania
umowy" (art. 36 § 6 k.p.) bez względu na wszelkie podobieństwo i różnice może mieć
jakikolwiek wpływ na prawo do roszczeń wynikających z art. 45 k.p.,

b) w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 9 lipca 1992 r., I PZP 20/92,
skrócenie okresu wypowiedzenia uznano za dopuszczalne tylko jednocześnie ze
złożeniem oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu. W ten sposób ten fragment
oświadczenia o wypowiedzeniu zaliczony został do kompleksu czynności należących
do "trybu rozwiązania umowy o pracę " (art. 36 § 6 k.p),

c) pomimo identyczności (lub podobieństwa) skutków prawnych "skrócenia
okresu wypowiedzenia" i "ustalenia wcześniejszego terminu rozwiązania umowy"
różnica między nimi - jak stwierdza to zresztą także uzasadnienie uchwały SN z 9
lipca 1992 r. - polega jedynie na tym, że w pierwszym wypadku skutek następuje
przez jednostronną czynność prawną, w drugim przez porozumienie stron. Zarówno
przyczyny, forma jak i sposób wypowiedzenia umowy o pracę należą do kategorii
pojęciowej tzw. trybu rozwiązania umowy o pracę. Naruszenie trybu rozwiązania
umowy to nic innego jak stwierdzenie niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy
o pracę przez pracodawcę w rozumieniu tytułu oddziału 4 rozdziału II kodeksu pracy i
pociąga za sobą sankcje przewidziane w przepisach tego oddziału. Późniejsze
porozumienie stron o ustaleniu wcześniejszego terminu rozwiązania umowy nie
należy już do tego "trybu". Stanowi tylko pewną modyfikację końcowego fragmentu
wypowiedzenia. Wyboru trybu rozwiązania umowy o pracę - w wypadku, gdy
inicjatywa pochodzi od pracodawcy - dokonuje wyłącznie on sam. Tylko on ponosi
ryzyko błędów popełnionych w tym zakresie i odpowiada za skutki tych błędów w
granicach zakreślonych w art. 45 kodeksu pracy. Roszczenia wynikające z tego
przepisu stanowią element systemu gwarancji prawnych w wypadku naruszenia tego
trybu. Dlatego też ustawodawcza deklaracja, że porozumienie stron o wcześniejszym
rozwiązaniu umowy o pracę nie zmienia trybu rozwiązania umowy, oznacza implicite
także respektowanie gwarancji prawnych przewidzianych w razie działań nie-
zgodnych z tym trybem. Z tych względów końcowe zdanie art. 36 § 6 k.p. ma w
istocie rzeczy następującą treść "porozumienie o wcześniejszym rozwiązaniu umowy
o pracę niezmienia trybu rozwiązania umowy i roszczeń związanych z tym trybem".

Zdaniem Sądu Najwyższego nawet w wypadku, gdy pracownik zawierając
porozumienie o ustaleniu wcześniejszego terminu rozwiązania stosunku pracy lub w
sposób dorozumiany zrzekł się roszczeń wynikających z art. 45 k.p., zrzeczenie się
to może być przez niego odwołane, a w razie rozpoznawania sprawy o to roszczenie
przez sąd pracy, sąd ten może zakwestionować skuteczność prawną tego zrze-
czenia.

3. Kierując się tymi przesłankami Sąd Najwyższy uważa, że odpowiedź na
zagadnienie prawne zawarte we wniosku Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność"
powinna mieć treść zawartą w sentencji niniejszej uchwały.
========================================