POSTANOWIENIE Z DNIA 9 CZERWCA 2000 r.
( WZP 1/2000 )


Z unormowania art. 46 § 1 zd. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo
o ustroju sądów wojskowych ( Dz. U. Nr 117, poz. 753 ze zm. ), w myśl którego
asesor sądu wojskowego, któremu powierzono pełnienie czynności
sędziowskich, ,, może przewodniczyć na rozprawie głównej lub na
posiedzeniach tylko wówczas, gdy ustawa przewiduje rozpoznawanie sprawy
w składzie jednego sędziego i dwóch ławników ", nie wynika, iż nie może on
w pierwszej instancji orzekać w sprawach o wykroczenia, które sąd wojskowy
rozpoznaje jednoosobowo ( art. 681 § 1 k.p.k. ) i w których - w związku z tym -
sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego ( art. 678 k.p.k. w zw. z art. 476
§ 1 k.p.k. ). Powołane unormowanie zawiera w sobie wprawdzie zakaz
przewodniczenia przez asesora innym niż wymieniony składom sądu
wojskowego, ale chodzi w nim wyłącznie o składy kolegialne. Unormowanie to
nie odnosi się zatem w ogóle do sytuacji, w których sąd wojskowy orzeka
jednoosobowo.

Przewodniczący : Prezes SN gen. dyw. Janusz Godyń

Sędziowie SN : płk E. Matwijów ( sprawozdawca ), płk Z. Stefaniak
Przedstawiciel Naczelnej Prokuratury Wojskowej : ppłk J. Żak
Sąd Najwyższy w sprawie Dariusza M., obwinionego o popełnienie
wykroczenia określonego w art. 87 § 1 k.w., po rozpoznaniu przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Wojskowy Sąd Okręgowy w P.
postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2000 r., zagadnienia prawnego
wymagającego zasadniczej wykładni ustawy : ,, Czy przed sądami wojskowymi
asesor może przewodniczyć na rozprawie lub na posiedzeniach w sprawach,
gdy ustawa przewiduje rozpoznanie tego rodzaju spraw w składzie
jednoosobowym ? "

p o s t a n o w i ł

o d m ó w i ć p o d j ę c i a u c h w a ł y.

U z a s a d n i e n i e


Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się
na tle następującej sytuacji faktycznej :

Wojskowy Sąd Garnizonowy w W. postanowieniem z dnia 1 marca
2000 r., w trybie art. 345 § 1 k.p.k., przekazał Wojskowej Prokuraturze
Garnizonowej w Z. sprawę Dariusza M., obwinionego o popełnienie czynu
określonego w art. 87 § 1 k.w., celem uzupełnienia postępowania
przygotowawczego.

Na to postanowienie zażalenie wniósł Prokurator Wojskowej Prokuratury
Garnizonowej w Z. zarzucając :
- obrazę przepisu postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, a
mianowicie art. 345 § 1 k.p.k. oraz
- obrazę art. 46 § 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów
wojskowych ( Dz. U. nr 117, poz. 753 ze zm. ) polegającą na tym, że
orzeczenie o przekazaniu sprawy prokuratorowi do uzupełnienia
postępowania przygotowawczego wydane zostało przez nienależycie
obsadzony sąd, bowiem sprawę rozpoznawał jednoosobowo asesor sądu
wojskowego, gdy tymczasem ustawa wyklucza możliwość orzekania
jednoosobowo przez asesora bez udziału ławników.
Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2000 r. wydanym na posiedzeniu
Wojskowy Sąd Okręgowy w P. odroczył rozpoznanie sprawy i na podstawie art.
441 § 1 k.p.k. przekazał Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia wymienione
na wstępie zagadnienie prawne.

W uzasadnieniu ,, pytania prawnego " Wojskowy Sąd Okręgowy w P.
stwierdził, że przy rozpoznaniu zarzutu nienależytej obsady sądu wyłoniły się
wątpliwości interpretacyjne dotyczące relacji zachodzącej między treścią art. 46
§ 1 zdanie drugie powołanej wyżej ustawy, a przepisami art. 681 § 1 k.p.k. i art.
30 § 1 k.p.k. Na tle stosowania bowiem tych przepisów wyłania się zdaniem
Wojskowego Sądu Okręgowego wątpliwość, czy w sprawach o wykroczenia
rozpoznawanych w oparciu o przepisy rozdziału 75 k.p.k. i na posiedzeniach
w tego rodzaju sprawach może przewodniczyć asesor sądu wojskowego, skoro
stosownie do treści art. 46 § 1 zdanie drugie wspomnianej ustawy ,, asesor może
przewodniczyć na rozprawie głównej lub posiedzeniu tylko wówczas, gdy
ustawa przewiduje rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch
ławników ", a z treści art. 681 § 1 k.p.k. wynika, że ,, w sprawach o wykroczenia
sąd wojskowy w pierwszej instancji orzeka zawsze jednoosobowo, zaś z treści
art. 30 § 1 k.p.k., że sąd rejonowy ( garnizonowy ) na posiedzeniach orzeka
jednoosobowo.

Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej w pisemnym wniosku
z dnia 12 maja 2000 r. wniósł o odmowę podjęcia uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje :

Orzecznictwo Sądu Najwyższego i doktryna zgodnie przyjmują,
że skuteczne wystąpienie z pytaniem prawnym w trybie art. 441 § 1 k.p.k. jest
możliwe jedynie wtedy, gdy ujawnia się zagadnienie o charakterze prawnym
nastręczające trudności interpretacyjne umożliwiające rozbieżną wykładnię
z uwagi na wadliwą bądź niejasną redakcję, niejasne sformułowanie ( por. m.in.
postanowienie SN z dnia 16 czerwca 1993 r., I KZP 14/93, Wok. 1993, z. 11,
s. 9 - 10 oraz postanowienie SN z dnia 24 września 1997 r., I KZP 13/97,
OSNKW 1997, z. 11 - 12, poz. 100 ). Nie wymagają natomiast zasadniczej
wykładni przepisy jasno sformułowane ( por. postanowienia SN : z dnia
7 sierpnia 1982 r., VI KZP 16/82 OSNPG 1982, z. 10, poz. 139; z dnia 24 marca
1996 r., I KZP 1/96, OSN ,, Prokuratura i Prawo " 1996 r., z. 6 poz. 10 ), a także
wątpliwości jakie żywią sędziowie zasiadający w składzie sądu odwoławczego.
Tylko usunięcie obiektywnie zachodzących wątpliwości wymaga takiej
wykładni ( vide : uchwała z dnia 12 marca 1996 r., I KZP 2/96, OSNKW 1996,
z. 3 - 4, poz. 16 ).

Postawione przez Wojskowy Sąd Okręgowy pytanie dotyczy norm,
których wzajemna relacja nie budzi wątpliwości interpretacyjnych.

Status asesora sądu wojskowego normują przepisy ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych ( zwanej dalej u.s.w. )
w rozdziale VI ( Dz. U. Nr 117, poz. 753 ze zm. ). Z przepisów tych wynika
w szczególności, że Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem
Obrony Narodowej może powierzyć asesorowi pełnienie czynności
sędziowskich w wojskowym sądzie garnizonowym oraz w wojskowym sądzie
okręgowym jako odwoławczym ( art. 45 u.s.w ), a także, że do asesora, któremu
powierzono pełnienie czynności sędziowskich stosuje się przepisy dotyczące
sędziów ( art. 46 § 1 u.s.w. ). W myśl art. 46 § 1 zdanie drugie u.s.w. asesor
może przewodniczyć na rozprawie głównej lub na posiedzeniach tylko
wówczas, gdy ustawa przewiduje rozpoznawanie sprawy w składzie jednego
sędziego i dwóch ławników.

Na podstawie art. 681 § 1 k.p.k. w sprawach o wykroczenia
podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, sąd pierwszej instancji orzeka
zawsze jednoosobowo poza przypadkiem określonym w art. 682 k.p.k.
W sprawach tych zgodnie z art. 678 k.p.k. stosuje się przepisy o postępowaniu
uproszczonym z wyjątkiem art. 469 - 471 oraz art. 483 k.p.k. W myśl tych
przepisów jeżeli sąd rozpoznaje sprawę jednoosobowo, sędzia ma prawa i
obowiązki przewodniczącego ( art. 476 § 2 k.p.k. ).

Z powołanych przepisów ustawy o ustroju sądów wojskowych i
przepisów kodeksu postępowania karnego, wbrew podnoszonym przez
Wojskowy Sąd Okręgowy w P. wątpliwościom, wcale nie wynika zakaz
przewodniczenia przez asesora sądu wojskowego, któremu powierzono
pełnienie czynności sędziowskich, gdy sąd orzeka jednoosobowo.
W art. 46 § 1 zdanie drugie u.s.w. zostały określone uprawnienia asesora w tych
wypadkach, gdy orzeka on w kolegialnym składzie wojskowego sądu
garnizonowego lub wojskowego sądu okręgowego jako odwoławczego. Przepis
ten statuuje zasadę, że tylko w sprawach rozpoznawanych w składzie jednego
sędziego i dwóch ławników asesor może przewodniczyć na rozprawie lub
posiedzeniu. W konsekwencji takiego jednoznacznego ustawowego
unormowania, asesor w innych kolegialnych składach orzekających ( np. w
składzie, o którym mowa w art. 28 § 2 k.p.k. ) przewodniczyć nie może.

Zawarte w art. 46 § 1 zdanie drugie u.s.w. sformułowanie ,, może
przewodniczyć ... tylko wówczas, gdy ustawa przewiduje rozpoznawanie
sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników " nie może być
interpretowane w oderwaniu od pozostałych przepisów tej ustawy, a także
obowiązujących przepisów procedury karnej. Zgodnie z wykładnią językową
nie oznacza ono nic więcej ponad to do czego w języku powszechnie używanym
określenia tego stosuje się, a więc na określenie czynności polegającej na
kierowaniu przebiegiem obrad, zebrania, posiedzenia. A zatem również zgodnie
z wykładnią językową, która nie stwarza więcej niż jednej interpretacji, asesor
tylko w takim składzie kolegialnym, o którym mowa w tym przepisie, może nim
kierować, czyli przewodniczyć. Przytoczony wyżej przepis wcale nie wyklucza
możliwości jednoosobowego orzekania przez asesora w postępowaniu w
sprawach o wykroczenia, bowiem w ogóle nie odnosi się on do tych sytuacji,
w których sąd orzeka jednoosobowo.

Zauważyć należy, iż stanowiąc w art. 678 k.p.k., że w sprawach
o wykroczenia stosuje się przepisy o postępowaniu uproszczonym ustawodawca
określił jednocześnie w sposób precyzyjny, które przepisy tego postępowania
( art. 469 - 471, 483 k.p.k. ) nie mają zastosowania do wykroczeń. Wśród tych
wyłączeń brak jest przepisu art. 476 k.p.k., z treści którego jednoznacznie
wynika, że w sprawach o wykroczenia sąd rozpoznaje sprawę jednoosobowo
i że w takiej sytuacji sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego.

W świetle powyższych rozważań i przy uwzględnieniu treści art. 46 § 1
zdanie pierwsze u.s.w. nie da się w sposób racjonalny uzasadnić zakazu
orzekania przez asesora jednoosobowo w sprawach o wykroczenia i powierzenia
mu praw i obowiązków przewodniczącego w rozumieniu art. 476 § 2 k.p.k.
Tylko jednoznaczne unormowanie przez ustawę, że asesor nie może
przewodniczyć w sprawach, gdy ustawa przewiduje ich rozpoznanie przez sąd
jednoosobowo, stanowiłoby podstawę do twierdzenia, że sąd był nienależycie
obsadzony. Gdyby ustawodawca chciał ograniczyć uprawnienia asesora,
to postąpiłby tak, jak uczynił to w art. 46 § 3 u.s.w.

Uwzględniając powyższe i odnosząc się do sytuacji przedstawionej
w pytaniu trzeba stwierdzić, że asesor sądu wojskowego może przewodniczyć
na rozprawie lub posiedzeniu również wtedy, gdy ustawa przewiduje
rozpoznanie sprawy przez sąd jednoosobowo, a więc także w sprawach
o wykroczenia i wówczas przysługują mu prawa i obowiązki przewodniczącego.
Odmienna interpretacja przepisów ustawy o ustroju sądów wojskowych oraz
przepisów kodeksu postępowania karnego w tym zakresie, które to przepisy
poza ograniczeniami wynikającymi z treści art. 46 § 1 zdanie drugie i § 3
nie wprowadzają dalszych ograniczeń uprawnień asesora doprowadziłaby
do absurdalnej sytuacji, w której asesor sądu wojskowego mógłby orzekać
i przewodniczyć w sprawach o skomplikowanym charakterze zarówno pod
względem faktycznym, jak i prawnym, dla których to spraw ustawodawca
przewiduje kolegialny skład orzekający, a zostałby pozbawiony możliwości
orzekania w sprawach o wykroczenia, które są czynami o mniejszym stopniu
szkodliwości społecznej niż przestępstwa i dla osądzenia których przewidziano
sąd jednoosobowy.

Mając na względzie to, że zawarte w postawionym pytaniu wątpliwości
dają się rozstrzygnąć na gruncie obowiązujących przepisów ustawy o ustroju
sądów wojskowych i kodeksu postępowania karnego i w istocie nie stanowią
,, zagadnienia prawnego " w rozumieniu art. 441 § 1 k.p.k., należało odmówić
podjęcia uchwały.