POSTANOWIENIE Z DNIA 16 WRZEŚNIA 2008 R
WZ 55/08


Prawomocne zasądzenie na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23
lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób re-
presjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Pol-
skiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.) jedynie odszkodowania za ponie-
sioną szkodę, nie stoi na przeszkodzie zasądzeniu na podstawie art. 11
ust. 1 ustawy również zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, gdyż - w
myśl tego przepisu - art. 8 ustawy ma odpowiednie zastosowanie wobec
określonych osób w sytuacji, w której ,,nie zostało prawomocnie zasądzone
odszkodowanie i zadośćuczynienie", natomiast użycie spójnika ,,i" wskazuje
na koniunkcję.

Przewodniczący: sędzia SN E. Matwijów.
Sędziowie SN: W. Maciak, M. Pietruszyński (sprawozdawca).
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk J. Ciepłowski.

Sąd Najwyższy w sprawie zasądzenia zadośćuczynienia za niesłusz-
ne aresztowanie Wojciecha S., po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na po-
siedzeniu w dniu 16 września 2008 r. zażalenia wnioskodawczyni Renaty
S. na postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 21 lipca
2008 r. po wysłuchaniu prokuratora oraz wnioskodawczyni,

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie i sprawę z wniosku Renaty S.
p r z e k a z a ł Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego
rozpoznania.

U Z A S A D N I E N I E

Renata S., żona Wojciecha S., wystąpiła do Wojskowego Sądu
Okręgowego w P., na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 września
2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wo-
bec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 191, poz. 1372), z wnioskiem o zasądzenie
na jej rzecz od Skarbu Państwa zadośćuczynienia za krzywdę doznaną
przez jej męża w związku z niesłusznym pozbawieniem wolności za dzia-
łalność niepodległościową. W toku toczącego się postępowania ustalono,
że postanowieniem z dnia 17 grudnia 1983 r. Prokurator Rejonowy w G.
zastosował wobec Wojciecha S. tymczasowe aresztowanie w związku z
postawionym mu zarzutem popełnienia czynu określonego w art. 282 § 1 w
zw. z art. 278 § 1 i art. 273 § 2 d.k.k. W toku śledztwa zarzut ten został po-
szerzony o czyn kwalifikowany z art. 132 d.k.k. Postanowieniem z dnia 10
kwietnia 1984 r. Sąd Wojewódzki w G., rozpoznając zażalenie obrońcy po-
dejrzanego na środek zapobiegawczy, uznał się niewłaściwym w tej spra-
wie i przekazał ją do rozpoznania Sądowi Wojskowemu w G., który posta-
nowieniem z dnia 14 kwietnia 1984 r. utrzymał w mocy zastosowany śro-
dek zapobiegawczy. Kolejnym postanowieniem z dnia 12 czerwca 1984 r.
środek zapobiegawczy został przedłużony do dnia 15 sierpnia 1984 r. W
dniu 27 lipca 1984 r. Prokurator Wojskowy w G. umorzył postępowanie wo-
bec Wojciecha S. na podstawie ustawy z dnia 21 lipca 1984 r. o amnestii.
W tym też dniu został uchylony środek zapobiegawczy zastosowany wobec
podejrzanego. W dniu 3 czerwca 1989 roku Wojciech S. zmarł. W dniu 3
czerwca 1993 r. Naczelny Prokurator Wojskowy, działając na podstawie
art. 294 § 2 d.k.p.k. w zw. z art. 574 d.k.p.k. zmienił postanowienie o umo-
rzeniu śledztwa na mocy amnestii, w części dotyczącej podstawy umorze-
nia, przyjmując, na zasadzie wskazanej w art. 11 pkt. 1 d.k.p.k., że Woj-
ciech S. nie popełnił zarzuconych mu czynów.
Postanowieniem z dnia 20 kwietnia 1994 r., Sąd Wojskowy w G. za-
sądził, z mocy art. 490 § 1 d.k.p.k., na rzecz Renaty S. i każdego z jej dzie-
ci po 13 906 000 zł z tytułu utraconych należnych im od zmarłego kosztów
utrzymania.
Po rozważeniu wniosku i okoliczności ustalonych w toku postępowa-
nia, Wojskowy Sąd Okręgowy w P. postanowieniem z dnia 21 lipca 2008 r.,
umorzył na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. postępowanie w przedmiocie
zasądzenia zadośćuczynienia z tytułu niesłusznego tymczasowego aresz-
towania Wojciecha S.
W uzasadnieniu orzeczenia podniesiono, że nowelizacja ustawy z
dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec
osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Pań-
stwa Polskiego, dokonana na podstawie ustawy z dnia 19 września 2007 r.
(Dz. U. z 2007 r. Nr 191, poz. 1372) nie dała podstaw do zasądzenia na
rzecz wnioskodawczyni zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez jej
zmarłego męża. Zdaniem Sądu do zajęcia takiego stanowiska skłaniała
analiza treści art. 8 ust. 4 wskazanej ustawy nowelizowanej, umożliwiająca
zasądzenie ,,odszkodowania uzupełniającego" jedynie wtedy, gdy prawo-
mocne orzeczenie zostało wzruszone nadzwyczajnymi środkami zaskarże-
nia, a postanowienie prokuratora Wojskowego w G. zostało zmienione
przez Naczelnego Prokuratora Wojskowego na podstawie przysługującego
mu uprawnienia wskazanego w art. 294 § 2 d.k.p.k., które nie jest nadzwy-
czajnym środkiem zaskarżenia. W ocenie Sądu pierwszej instancji również
art. 11 ust. 1 ustawy znowelizowanej nie dawał podstaw do zasądzenia za-
dośćuczynienia, gdyż wnioskodawczyni dostała już odszkodowanie, a prze-
pis ten dotyczy osób uprawnionych, którym nie zasądzono żadnych kwot z
tytułu represjonowania za działalność niepodległościową.
Na to postanowienie zażaliła się wnioskodawczyni, podnosząc, że w
brzmieniu ustawy nowelizującej ustawę z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu
za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za dzia-
łalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, pozytywną prze-
słankę możliwości dochodzenia roszczeń określonych w art. 8 ust. 1 sta-
nowi niezasądzenie łącznie odszkodowania i zadośćuczynienia. Zdaniem
skarżącej wobec faktu zasądzenia na jej rzecz jedynie odszkodowania
nadal może domagać się zasądzenia zadośćuczynienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Z dowodów zgromadzonych w sprawie wynika, że wnioskodawczyni
oraz jej dzieci otrzymali - na podstawie art. 490 § 1 d.k.p.k. - odszkodowa-
nie za oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie męża, które zre-
kompensowało utracone należne im z ustawy koszty utrzymania. Na pod-
stawie art. 490 § 1 d.k.p.k. zadośćuczynienie nie przysługiwało. Zadość-
uczynienia można było domagać się tylko w drodze procesu cywilnego, je-
śli śmierć została zawiniona przez funkcjonariusza państwowego. Z takim
roszczeniem wnioskodawczyni nie wystąpiła. Dopiero po wejściu w życie
ustawy z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważ-
ne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 191, poz. 1372)
Renata S., powołując się na treść art. 8 ust. 1 znowelizowanej ustawy, wy-
stąpiła o zasądzenie na jej rzecz stosownego zadośćuczynienia za krzyw-
dę poniesioną przez jej zmarłego męża w związku z niesłusznym tymcza-
sowym aresztowaniem za działalność niepodległościową. Wniosek ten nie
został uwzględniony przez Wojskowy Sąd Okręgowy w P.
O ile odrzucenie przez Sąd pierwszej instancji możliwości zasądzenia
wnioskodawczyni zadośćuczynienia na podstawie przepisu art. 8 ust. 4
znowelizowanej ustawy było słuszne, to zakwestionowanie możliwości do-
chodzenia przez wnioskodawczynię zgłoszonego żądania na podstawie
przepisu art. 11 ust. 1 tej ustawy, nie może być uznane za trafne. Przepis
ten wskazuje na możliwość zasądzenia odszkodowania za poniesioną
szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na rzecz osoby, a w razie
jej śmierci na rzecz małżonka, dzieci i rodziców, co do której to osoby za-
chodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, jeżeli postę-
powanie wobec tej osoby (oskarżonego) umorzono z przyczyn, o których
mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., i nie zostało prawomocnie zasądzone
odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoba ta była zatrzymana lub tym-
czasowo aresztowana. Interpretacja tego przepisu przez Sąd pierwszej in-
stancji, zmierzająca do wykazania, że w przypadku zasądzenia odszkodo-
wania, wnioskodawczyni nie przysługuje już roszczenie o zadośćuczynie-
nie, bo wolą ustawodawcy było objęcie dyspozycją tego przepisu tylko tych
osób, które nie otrzymały żadnych świadczeń z tytułu represjonowania za
działalność niepodległościową, jest błędna. Wykładnia gramatyczna tego
przepisu wskazuje, że sformułowanie zawarte w tym przepisie ,,i nie zostało
prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie" zostało połą-
czone funktorem ,,i". W logice prawniczej określa się go mianem koniunkcji.
Oznacza to, że przesłanki określonej normy prawnej muszą zajść łącznie
dla określenia stanu faktycznego. Zatem odpowiednie zastosowanie art. 8
ust. 1 znowelizowanej na podstawie art. 11 ust. 1 tej ustawy do osoby (w
przypadku jej śmierci wobec innych określonych osób), co do której zacho-
dzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, w sytuacji jeżeli
oskarżonego uniewinniono lub postępowanie umorzono z powodów, o któ-
rych mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. może nastąpić wtedy, jeżeli łącznie:
po pierwsze, nie zostało zasądzone prawomocnie odszkodowanie, po dru-
gie, nie zostało zasądzone prawomocnie zadośćuczynienie, a osoba ta by-
ła zatrzymana lub tymczasowo aresztowana. W omawianym przypadku na
rzecz wnioskodawczyni i jej dzieci zostało zasądzone prawomocnie od-
szkodowanie w formie należnych kosztów utrzymania. Dlatego nie zostało
wcześniej prawomocnie zasądzone na rzecz wnioskodawczyni (osoby
wskazanej w treści przepisu art. 8 ust. 1 zd. 2 ustawy znowelizowanej)
łącznie odszkodowanie i zadośćuczynienie, co trafnie podniesiono w zaża-
leniu i dlatego wnioskodawczyni przysługuje uprawnienie ubiegania się o
wyrównanie krzywdy poniesionej przez jej zmarłego męża. Zajęcie takiego
stanowiska przez Sąd odwoławczy, uzasadnione było również względami
sprawiedliwościowymi, gdyż stwarza ono możliwość zrekompensowania
całości strat wynikających z tymczasowego aresztowania Wojciecha S.
Wobec trafności argumentów zażalenia należało uchylić zaskarżone
postanowienie i sprawę z wniosku o zasądzenie zadośćuczynienia przeka-
zać Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, w sytuacji stwierdzenia wyczerpania
wszystkich przesłanek określonych w art. 11 ust. 1 wskazanej ustawy zno-
welizowanej, Sąd powinien orzec stosowne zadośćuczynienie.