50
POSTANOWIENIE Z DNIA 12 MARCA 2009 R.
WO 2/09

Postanowienie sądu, utrzymujące w mocy lub zmieniające postano-
wienie prokuratora o umorzeniu śledztwa kończy jedynie ,,postępowanie
przygotowawcze", a nie ,,postępowanie sądowe", w związku z czym po
uprawomocnieniu nie może być w ogóle uchylone w trybie wznowienia po-
stępowania określonego przepisami rozdziału 56 Kodeksu postępowania
karnego, a zatem również na podstawie art. 542 § 3 k.p.k., czyli z urzędu -
w razie ujawnienia się uchybienia wymienionego w art. 439 § 1 k.p.k.

Przewodniczący: sędzia SN J. Steckiewicz.
Sędziowie SN: Z. Stefaniak, A. Tomczyk (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy bez udziału stron, w sprawie dotyczącej poświadcze-
nia nieprawdy przez żołnierzy zawodowych z (...) w K., zakończonej posta-
nowieniem Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 2 marca 2004 r., w
przedmiocie wznowienia postępowania z urzędu,

p o s t a n o w i ł nie wznawiać postępowania.

Z u z a s a d n i e n i a :

W dniu 20 sierpnia 2003 r. mjr Krzysztof P. złożył do Wojskowej Pro-
kuratury Garnizonowej w K. zawiadomienie, ,,... że w Wydziale Personalno-
Wychowawczym (...) w K. doszło do (...)
1. poświadczenia nieprawdy
2. naruszenia ustawy o ochronie informacji niejawnych".
Postanowieniem z dnia 19 września 2003r. Zastępca Wojskowego
Prokuratora Garnizonowego w K. odmówił wszczęcia dochodzenia w spra-
wie poświadczenia nieprawdy w rozkazie Komendanta (...) w K., z uwagi
na niepopełnienie przestępstwa.
Postanowieniem z dnia 4 listopada 2003 r. prokurator Wojskowej
Prokuratury Okręgowej w P., uwzględniając zażalenie mjra Krzysztofa P.,
uchylił zaskarżone postanowienie oraz zlecił Wojskowej Prokuraturze Gar-
nizonowej w K. wszczęcie i przeprowadzenie postępowania karnego.
Postanowieniem z dnia 31 grudnia 2003 r. prokurator Wojskowej
Prokuratury Garnizonowej w K. umorzył śledztwo w sprawie poświadczenia
przez NN żołnierzy zawodowych (...) w K. w październiku 2002 r. i sierpniu
2003 r. nieprawdy we wniosku o zwolnienie z zawodowej służby wojskowej
i w rozkazie Komendanta (...), z uwagi na niepopełnienie czynu zabronio-
nego oraz w sprawie ujawnienia tajemnicy państwowej, z uwagi na brak
danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia tego czynu.
Postanowienie to zaskarżył w całości mjr Krzysztof P., przy czym
odmówiono przyjęcia zażalenia w części dotyczącej ujawnienia tajemnicy
państwowej, jako pochodzącego od osoby nieuprawnionej, co również za-
skarżył ten oficer.
Po rozpoznaniu zażaleń, Wojskowy Sąd Okręgowy w P. postanowie-
niem z dnia 2 marca 2004 r. utrzymał w mocy zaskarżone zarządzenie o
odmowie przyjęcia środka odwoławczego, zmienił zaskarżone postanowie-
nie o umorzeniu śledztwa przez przyjęcie za podstawę umorzenia art. 17 §
1 pkt 2 k.p.k. ,,... tj. braku w rozpoznawanych zdarzeniach znamion czynu
zabronionego", a w pozostałym zakresie zaskarżone postanowienie utrzy-
mał w mocy.
W dniu 29 grudnia 2008 r. do Wojskowego Sądu Okręgowego w P.
wpłynął wniosek pełnomocnika mjra Krzysztofa P. o wznowienie postępo-
wania w sprawie zakończonej prawomocnym postanowieniem Wojskowego
Sądu Okręgowego w P. z dnia 2 marca 2004 r., (...), a to z powodu zaist-
nienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej wymienionej w art. 439 § 1 pkt
2 k.p.k. - nienależytego obsadzenia sądu orzekającego.
Wniosek ten przedstawiono do rozpoznania Sądowi Najwyższemu.
Zarządzeniem z dnia 20 stycznia 2009 r. Przewodniczący Wydziału I
Izby Wojskowej Sądu Najwyższego na podstawie art. 429 § 1 k.p.k. w zw. z
art. 545 § 1 k.p.k. odmówił przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania,
jako niedopuszczalnego z mocy ustawy. Zarządzenie to uprawomocniło się
z dniem 12 lutego 2009 r.
W związku z tym Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracami Izby
Wojskowej, zarządzeniem z dnia 18 lutego 2009 r. wyznaczył termin posie-
dzenia w przedmiocie wznowienia postępowania z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W świetle przepisów Kodeksu postępowania karnego wznawia się:
a) prawomocnie umorzone postępowanie przygotowawcze w sytuacji
i na warunkach wskazanych w art. 327 § 2,
b) postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem w
wypadku stwierdzenia zaistnienia przyczyn wymienionych w art. 540, 540a,
542 § 3.
W rozpoznawanej sprawie podstawą wznowienia postępowania mo-
głoby być zaistnienie sytuacji, o której mowa w art. 542 § 3 k.p.k., a więc
ujawnienia się jednego z uchybień wymienionych w art. 439 § 1 k.p.k., pod
warunkiem jednak, że prawomocne orzeczenie sądu zapadłe w tej sprawie
zostałoby uznane za kończące postępowanie sądowe. Tylko bowiem
wznowienia postępowania sądowego dotyczy regulacja rozdziału 56 Ko-
deksu postępowania karnego. Świadczy o tym nie tylko wyraźne sformuło-
wanie zawarte w przepisach określających podstawy wznowienia postępo-
wania, z którego wprost wynika, iż omawiana regulacja dotyczy postępo-
wania sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem, ale również
odrębna regulacja określająca zasady wznowienia postępowania przygo-
towawczego.
Kluczowe więc w rozpoznawanej sprawie staje się udzielenie odpo-
wiedzi na pytanie, czy postanowienie sądu wydane na skutek zażalenia
pokrzywdzonego na postanowienie o umorzeniu śledztwa w jego fazie in
rem kończy postępowanie sądowe, czy też postępowanie przygotowawcze.
Analiza przepisów regulujących tok postępowania w sprawie zażale-
nia pokrzywdzonego na postanowienie o umorzeniu śledztwa wskazuje, że
orzeczenie sądu wydane w tej materii kończy postępowanie przygotowaw-
cze. Świadczy o tym m. in. zamieszczenie ich w rozdziale 38: ,,Czynności
sądowe w postępowaniu przygotowawczym" Działu VII Kodeksu postępo-
wania karnego zatytułowanego ,,Postępowanie przygotowawcze". Gospo-
darzem takiego postępowania jest - co nie ulega wątpliwości - prokurator,
który decyduje o sposobie jego zakończenia. W sytuacji więc, kiedy decy-
duje wydać orzeczenie kończące to postępowanie i nie składa wniosku ini-
cjującego postępowanie sądowe (zgodnie z zasadą skargowości wyrażoną
w art. 14 k.p.k.), czynności sądu mające na celu skontrolowanie tej decyzji
nie mogą być uznane za postępowanie sądowe w rozumieniu przepisów
procedury karnej, mimo że dokonuje ich sąd. Kontrola ta bowiem nie zmie-
nia sposobu zakończenia postępowania przygotowawczego, może go je-
dynie unicestwić, otwierając drogę do dalszego prowadzenia. Poza tym,
postępowanie w rozpoznawanej sprawie toczyło się w fazie in rem, a nie
przeciwko osobie, co powoduje, że nie jest możliwe nawet wznowienie po-
stępowania przygotowawczego na podstawie art. 327 § 2 k.p.k. Tym bar-
dziej trudno w takiej sytuacji uznać, że orzeczenie sądu, utrzymujące w
mocy postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przygoto-
wawczego, kończy postępowanie sądowe i otwiera drogę do jego wzno-
wienia w oparciu o przepisy rozdziału 56 Kodeksu postępowania karnego,
w szczególności gdy postępowanie to może być podjęte w każdym czasie
na mocy postanowienia prokuratora (art. 327 § 1 k.p.k.).
Prezentowane rozumowanie w sposób istotny wspiera zmiana art.
521 k.p.k., dokonana ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy -
Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o
ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155), którego nowe
brzmienie: ,,Prokurator Generalny, a także Rzecznik Praw Obywatelskich,
może wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu koń-
czącego postępowanie", eliminujące ograniczenie możliwości wniesienia
kasacji szczególnej od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego
postępowanie sądowe, miało m. in. na celu - według zamysłów ustawo-
dawcy - objęcie ewentualną kontrolą kasacyjną Sądu Najwyższego posta-
nowień sądów o utrzymaniu w mocy postanowienia prokuratora o umorze-
niu postępowania oraz o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia
[por. uzasadnienie projektu ustawy - druk sejmowy nr 182 z 2001 r. oraz
stenogram posiedzenia Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfi-
kacjach (Nr 9) z dnia 8 października 2002 r., Biuletyn nr 1027/IV].
Uznając zatem, że postanowienie sądu o utrzymaniu w mocy posta-
nowienia prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego in rem
nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie sądowe, Sąd Najwyższy
nie wznowił postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem
Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z dnia 2 marca 2004 r. w sprawie
(...), dotkniętym również uchybieniem wskazanym w art. 439 § 1 pkt 2
k.p.k.
Jak wynika zaś z powyższych rozważań, rozstrzygnięcie to nie za-
myka drogi do podjęcia próby wzruszenia tego orzeczenia w oparciu o ka-
sację wywiedzioną na podstawie art. 521 k.p.k., jeśli tylko podmiot do tego
uprawniony dostrzeże taką potrzebę.
Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy orzekł jak na wstępie.