POSTANOWIENIE Z DNIA 21 WRZEŚNIA 2000 R.
( WKN 22/2000 )


a) W postępowaniu o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt
sprawy ( rozdział 18 k.p.k. ), osoba przeciwko której dana sprawa toczyła się,
nie ma statusu ,, oskarżonego " i w związku z tym nie odnoszą się do niej
gwarancje procesowe przewidziane ustawą dla oskarżonego, a zatem i
obowiązek wyznaczenia obrońcy z urzędu w wypadkach wskazanych w art. 81
k.p.k.

b) Postanowienie sądu co do odtworzenia zaginionych lub zniszczonych
akt sprawy ( art. 165 § 1 k.p.k. ) nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie
sądowe w rozumieniu art. 521 k.p.k.

Przewodniczący : Sędzia SN płk S. Kosmal

Sędziowie SN : płk W. Maciak, płk J. ( sprawozdawca )

Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej : ppłk J. Ciepłowski
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 21 września 2000 r. sprawy Czesława P.,
skazanego za popełnienie przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k. z 1932 r.
i innych, z powodu kasacji, wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości -
Prokuratora Generalnego na korzyść od postanowienia b. Sądu Okręgu
Wojskowego w B. z dnia 28 lutego 1994 r. częściowo odtwarzającego akta
sprawy karnej b. Wojskowego Sądu Okręgowego w Ł.

k a s a c j ę o d d a l i ł.
U z a s a d n i e n i e

Powołanym na wstępie postanowieniem b. Sądu Okręgu Wojskowego w
B. z dnia 28 lutego 1994 r. częściowo odtworzono akta sprawy karnej
b. Wojskowego Sądu Okręgowego w Ł. dotyczące Czesława P. przez ustalenie,
że :

1) ,, wyrokiem b. Wojskowego Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 7 czerwca
1946 r., wówczas szeregowy Czesław P. został skazany z a czyny :
- na podstawie art. 286 § 1 k.k. na 1 rok więzienia,
- na podstawie art. 160 k.k. na 1 rok więzienia,
- na mocy art. 9 Dekretu o ochronie Państwa z dnia 30.10.1944 na 1 rok
więzienia,
- na zasadzie art.. 7 Dekretu o ochronie Państwa z dnia 30. 10. 1944 r.
na 1 rok więzienia,
2) czyny, za które skazano szeregowego Czesława P. polegały
odpowiednio na tym, że :
- z art. 286 § 1 k.k. - przekroczył swą władzę działając na szkodę
interesu prywatnego przez zmuszenie Stanisławy N. do wydania
tytułem bezprawnej rekwizycji 1 kg jęczmienie dla służbowego konia,
- z art. 160 k.k. - przyjął 2500 zł uzyskanych za pomocą przestępstwa
dokonanego na osobie rzeźnika o nieustalonym nazwisku,
- - zabrał celem przywłaszczenia Leonowi F. 400 zł, buty filcowe i
worek siana, tj. z art. 9 Dekretu o ochronie Państwa,
- przeszkodził czynnościom urzędowym milicjanta Franciszka F.,
zmierzającym do odebrania od radzieckich żołnierzy wozu należącego
do Józefa R., tj. z art. 8 Dekretu o ochronie Państwa,
3) w miejsce wymierzonych kar jednostkowych b. Wojskowy Sąd
Okręgowy w Ł. wymierzył Czesławowi P. karę łączną 1 roku więzienia,

4) zaliczając na poczet kary okres tymczasowego aresztu od dnia 2. 12.
1945 r. do dnia 8. 06. 1946 r.,

5) postanowieniem Wojskowej Prokuratury Garnizonowej w Ł. z dnia 14.
03. 1947 r. w myśl art. 5 § 1 ust. 1 lit. a i art. 6 § 1 ust. 1 ustawy amnestyjnej z
dnia 22.02.1947 r. - karę darowano ",
stwierdzając przy tym, że odtworzenie akt w pozostałym zakresie jest
niemożliwe.

Sąd ten uznał, że zakres odtworzenia akt jest wystarczający do
rozpoznania wniosku skazanego o stwierdzenie nieważności orzeczenia w trybie
ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych
wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu
Państwa Polskiego.

Postanowienie powyższe uprawomocniło się w pierwszej instancji.

Obecnie Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny wniósł kasację
na korzyść Czesława P., w której zawarł zarzut rażącego naruszenia prawa do
obrony, tj. art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., polegającego na przeprowadzeniu
postępowania bez udziału obrońcy z urzędu, pomimo istnienia uzasadnionych
wątpliwości, co do poczytalności wnioskodawcy Czesława P., a więc uchybienia
wymienionego w art. 439 § 1 pkt 6 k.p.k.

Na tej podstawie autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia b. Sądu Okręgu Wojskowego w B. z dnia 28 lutego 1994 r.
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojskowemu Sądowi
Garnizonowemu w W., jako właściwemu.

Po wysłuchaniu przedstawiciela Naczelnej Prokuratury Wojskowej oraz
wyznaczonego z urzędu obrońcy, zgodnie popierających kasację, Sąd
Najwyższy zważył co następuje.

Kasacja nie jest zasadna.

1. Postępowanie o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt jest
typowym postępowaniem pomocniczym, tj. takim, które ma charakter służebny
w stosunku do postępowania samoistnego, jakim jest postępowanie w zakresie
tzw. głównego nurtu procesu, mające za przedmiot kwestię odpowiedzialności
prawnej oskarżonego za zarzucany mu czyn przestępny ( zob. M. Cieślak :
Polska Procedura Karna. Podstawowe założenia teoretyczne, wyd. 3 Warszawa
1984 r., s. 71 - 72 ).

Jeśli postępowanie to nie wykazuje cech tzw. postępowania głównego,
którego celem jest rozstrzygnięcie zagadnienia winy oraz kary dla oskarżonego,
to przechodząc do oceny merytorycznej skargi kasacyjnej stwierdzić należy, iż
jej autor błędnie zinterpretował treść przepisów prawa, których naruszenie
zarzucono w tejże kasacji.

Nie ulega wątpliwości fakt, że punktem wyjściowym dla oceny
argumentów kasacji jest prawidłowe ustalenie statusu procesowego osoby
ubiegającej się o odtworzenie zniszczonych lub zaginionych akt sprawy karnej,
w której występował on w roli oskarżonego, a następnie skazanego.

Nie sposób negować twierdzenia, że o procesowym statusie osoby
uprzednio represjonowanej, ubiegającej się o odtworzenie zniszczonych lub
zaginionych akt decyduje w tej sprawie fakt istnienia prawomocnego orzeczenia
b. Sądu Okręgu Wojskowego w B. z dnia 28 lutego 1994 r. częściowo
odtwarzającego akta. Wszak w sprawie tej Czesław P. występował w
charakterze ,, wnioskodawcy ", dążącego do urzeczywistnienia swoich
uzasadnionych interesów tj. chęci wszczęcia postępowania rehabilitacyjnego
przewidzianego we wspomnianej wyżej ustawie z dnia 23 lutego 1991 r.

Tak więc status takiej osoby należy ujmować w sposób odzwierciedlający
charakter danego postępowania przed sądem. W postępowaniu tym chodzi
wszak o wytworzenie przez sąd nowych akt sprawy w zakresie
odzwierciedlającym uprzednie postępowanie karne. Chodzi to bowiem o
ponowne ustalenie nazwy sądu, opisu czynu, jego kwalifikacji prawnej,
wymierzonych kar lub środków karnych, czasookresu odbywania kary przez
skazanego, a także w miarę możliwości odtworzenie ustaleń faktycznych
stanowiących podstawę rozstrzygnięcia.

Jest wobec tego poza sporem to, że ,, wnioskodawca " w tego rodzaju
sprawie zazwyczaj występuje w charakterze świadka. Nigdy zaś nie będzie
oskarżonym. Tak też było w niniejszej sprawie, bowiem sąd przesłuchał
wnioskodawcę Czesława P. w charakterze świadka. W świetle powyższego
należy stwierdzić, że o statusie osoby w postępowaniu przed sądem karnym
decydować będzie charakter tego postępowania oraz występowanie w nim tej
osoby w konkretnej roli określonej szczegółowymi przepisami postępowania
karnego. Jeśli w postępowaniu o odtworzenie zniszczonych lub zaginionych akt
sprawy karnej wnioskodawcą była osoba uprzednio represjonowana, to brak jest
jakichkolwiek podstaw do nadawania jej statusu ,, oskarżonego " i wynikających
zeń wszelkich gwarancji procesowych. Stąd pogląd autora kasacji jakoby
postępowanie o odtworzenie zniszczonych lub zaginionych akt mające na
ostatecznym celu wzruszenie prawomocnego orzeczenia skazującego lub
umarzającego postępowanie karne wobec takiej osoby określało jej status na
równi z gwarancjami procesowymi przysługującymi oskarżonemu, nie może
być akceptowany.

Żadne z przytoczonych w kasacji orzeczeń Sądu Najwyższego nie
podważają zrekapitulowanej wyżej argumentacji, ani wywodów określających
kryteria statusu osoby ubiegającej się o odtworzenie zniszczonych lub
zaginionych akt. Dotyczą one zupełnie innych sytuacji. Istota problemu
związanego z określeniem prawidłowego statusu osoby w postępowaniu karnym
zawsze będzie wywoływała określone konsekwencje procesowe prowadzące do
niezmiennej optyki ocen.

Powyższe rozważania uzasadniają pogląd, że przepisy rozdziału 18 k.p.k.
odnoszące się do postępowania w sprawie o odtworzenie zaginionych lub
zniszczonych akt, nie dają podstaw do zrównania statusu osoby wnioskującej o
odtworzenie tych akt w celu urzeczywistnienia uzasadnionego interesu ze
statusem ,, oskarżonego " wraz z przysługującymi mu gwarancjami
procesowymi.

Kończąc ten wątek rozważań stwierdzić wypada, że odmienny status
,, oskarżonego " oraz ,, wnioskodawcy " występującego w roli ,, świadka " w
postępowaniu o odtworzenie akt sprawy karnej wyklucza możliwość stosowania
wobec tego ostatniego katalogu gwarancji procesowych zastrzeżonych w
procedurze karnej wyłącznie dla ,, oskarżonego ". Formułowanie zatem w
kasacji - na tej podstawie - zarzutu o rażącym naruszeniu przepisów
postępowania karnego, nie znajduje uzasadnienia i dlatego kasacja ta podlega
oddaleniu.

II. W sprawie tej istnieje druga podstawa sprzeciwiająca się
uwzględnieniu kasacji. Unormowanie art. 521 k.p.k. upoważnia Ministra
Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego, a także Rzecznika Praw
Obywatelskich do wniesienia kasacji od każdego prawomocnego orzeczenia
kończącego postępowanie sądowe, a więc bez względu na to, w jakim trybie i
przez jaki sąd zostało ono wydane. Kasacja składana w tym trybie przysługuje
zarówno od orzeczenia merytorycznego ( tj. ,, co do istoty sprawy " ), jak i od
orzeczenia formalnego, jeśli tylko prawomocnie kończyło ono postępowanie
sądowe.

W odniesieniu do niektórych rodzajów orzeczeń mogą powstawać
wątpliwości, czy są to ,, orzeczenia kończące postępowanie sądowe " w
rozumieniu art. 521 k.p.k.

W literaturze pojawił się pogląd, że w odniesieniu do postanowień
kończących postępowanie wykonawcze o dopuszczalności kasacji decyduje to,
czy dane orzeczenie powoduje trwałe przekształcenie sposobu i trybu
wykonania kary ( zob. W. Grzeszczyk : Kasacja w procesie karnym, Warszawa
1996 r., s. 23 ).

Również w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiły się poglądy
wyjaśniające prawny charakter ,, orzeczenia odtwarzającego zniszczone lub
zaginione akta sprawy karnej ".

Sąd Najwyższy w kilku orzeczeniach wyraźnie wskazał, że postępowanie
mające na celu odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt ma charakter
sprawozdawczy wykluczające jakąkolwiek ingerencję w meritum sprawy
( postanowienie z dnia 8 czerwca 1993 r., sygn. WZ 97/93, OSNKW 1993
Nr 9 -10, poz. 58 ).

W innym postanowieniu Sąd Najwyższy zawarł trafną i aktualną w
odniesieniu do kasacji tezę, że ,, Jeżeli odtworzenie zniszczonych akt sprawy
karnej, dokonane dla potrzeb postępowania o stwierdzenie nieważności
orzeczenia przewidzianego przepisami ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o
uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego ( Dz. U. Nr 34, poz.
149 z późn. zm. ) okaże się niewystarczające do rozpoznania rewizji
nadzwyczajnej ( np. z braku opisu czynu przypisanego skazanemu ), Sąd
Najwyższy może - gdy są widoki na odtworzenie materiałów sprawy ,, w
częściach niezbędnych do rozpoznania rewizji ( art. 146 [ ob. 161 ] k.p.k. ) -
zlecić właściwemu sądowi przeprowadzenie drugiego ( dodatkowego )
postępowania uregulowanego przepisami rozdziału 18 [ ob. także 18 ] k.p.k. "
( zob. postanowienie z dnia 27 czerwca 1995 r. sygn. WRN 59/95, OSNKW
1995, Nr 9 - 10, poz. 72 ).

Skoro orzeczenie sądowe odtwarzające zniszczone lub zaginione akta
sprawy karnej można uzupełnić lub ponowić dla potrzeb postępowania
kasacyjnego, wznowienia postępowania albo do wykonania orzeczenia, to
niepodobna uważać je za ,, kończące postępowanie sądowe " w rozumieniu art.
521 k.p.k. Prawnoprocesowa istota takiego orzeczenia jest określona przez to, że
odtworzenie akt sprawy karnej ( w jakimkolwiek zakresie ), nie stwarza trwałej
sytuacji prawnej, bo następuje tylko na określone zapotrzebowanie i ,, w celu
urzeczywistnienia innych uzasadnionych interesów stron.

Skoro tak, to z przytoczonych powodów należało tę kasację pozostawić
bez rozpoznania na podstawie art. 531 § 1 k.p.k.

III. W wypadku zbiegu dwóch różnych podstaw procesowych
rozstrzygających kasację - tj. jej oddalenie ( art. 537 §1 k.p.k. ) lub
pozostawienia bez rozpoznania ( art. 531 § 1 k.p.k. ), Sąd Najwyższy powinien
w orzeczeniu przyjąć formułę o oddaleniu kasacji jako wywołującą najdalej
idące skutki prawne.

Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak na
wstępie.