29

POSTANOWIENIE SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW Z DNIA 18 STYCZNIA
2005 R.
WK 22/04

Art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. stanowiący, że organy
władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, zawiera normę
zakazującą domniemywania kompetencji takiego organu i tym samym
nakazuje, by wszelkie działania organu władzy publicznej były oparte na
wyraźnie określonej normie kompetencyjnej. Zatem, Naczelny Prokurator
Wojskowy, aby wnieść kasację szczególną do Izby Wojskowej Sądu
Najwyższego w takiej sprawie podlegającej orzecznictwu sądów wojskowych, w
której do pełnienia funkcji prokuratora oraz oskarżyciela publicznego
powołani są wyłącznie prokuratorzy IPN, a nie podlegający mu prokuratorzy
wojskowi, musiał wykazać istnienie szczególnej normy kompetencyjnej,
uprawniającej go do działania poza zakresem swojej właściwości, nie zaś
poprzestawać tylko na stwierdzeniu braku zakazu takiego działania w
normach zawierających jego kompetencje ogólne.

Przewodniczący: Prezes SN J. Godyń.
Sędziowie SN: A. Kapłon, S. Kosmal, W. Maciak,
M.
Pietruszyński,
J.
Steckiewicz,
A.
Tomczyk
(sprawozdawca).
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: płk J.
Ciepłowski.

Sąd Najwyższy w sprawie Tadeusza N., wobec którego umorzono postępowanie
karne, po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 18 stycznia 2005 r.
kasacji, wniesionej przez Zastępcę Prokuratora Generalnego Naczelnego
Prokuratora Wojskowego od postanowienia Sądu Najwyższego w Izbie Wojskowej
z dnia 8 czerwca 2004 r., pozostawiającego kasację bez rozpoznania,

o d d a l i ł kasację (...)

Z u z a s a d n i e n i a :

Postanowieniem z dnia 8 czerwca 2004 r. Sąd Najwyższy w Izbie Wojskowej
pozostawił bez rozpoznania kasację Naczelnego Prokuratora Wojskowego,
wniesioną od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 3 grudnia 2003
r., mocą którego umorzono postępowanie karne wobec płk. w st. spocz. Tadeusza
N., oskarżonego o przestępstwo z art. 231 § 1 k.k. w zb. z art. 189 § 2 k.k. w zw. z
art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej -
Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia wywiedziono, że ,,wynikające z treści art.
657 § 1 k.p.k. oraz art. 672a k.p.k. uprawnienie Naczelnego Prokuratora
Wojskowego do wniesienia kasacji przewidzianej w art. 521 k.p.k., przysługuje mu
jedynie w tych sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, w
któr ch godnie
treścią art 657 § 2 k p k
łaści i do pełnienia f nkcji
prokuratora oraz oskarżyciela publicznego są prokuratorzy wojskowi. Nie odnosi się
ono zatem do tych spraw podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, w
których na podstawie przepisu szczególnego, a mianowicie art. 45 ust. 2 ustawy o
Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu, do pełnienia wymienionych funkcji powołani są wyłącznie prokuratorzy
IPN".
Orzeczenie to, na niekorzyść Tadeusza N., na podstawie art. 521 k.p.k. w zw. z
art. 657 § 1 k.p.k. i w zw. z art. 672 a k.p.k., a także art. 425 § 2 k.p.k. - zaskarżył
kasacją Zastępca Prokuratora Generalnego. Naczelny Prokurator Wojskowy
zarzucił: ,,rażącą obrazę prawa karnego procesowego, a to art. 531 § 1 k.p.k. w zw.
z art. 429 § 1 k.p.k. oraz art. 521 k.p.k. w zw. z art. 657 § 1 k.p.k. i art. 672a k.p.k.,
przez błędne uznanie, że Naczelny Prokurator Wojskowy nie dysponuje
uprawnieniami do wniesienia kasacji określonej w art. 521 k.p.k. w sprawach
podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, w których na podstawie przepisu
szczególnego, a mianowicie art. 45 ust. 2 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej -
Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, funkcje prokuratora
oraz oskarżyciela pełnią prokuratorzy IPN, podczas gdy uprawnienie do wniesienia
w wymienionych sprawach kasacji przewidzianej w art. 521 k.p.k. przysługuje
Zastępcy Prokuratora Generalnego - Naczelnemu Prokuratorowi Wojskowemu na
podstawie art. 672 a k.p.k. (samodzielna podstawa do wniesienia kasacji
nadzwyczajnej), jak również art. 657 § 1 k.p.k. w zw. z art. 521 k.p.k., w świetle
którego Naczelny Prokurator Wojskowy dysponuje w sprawach podległych
orzecznictwu sądów wojskowych uprawnieniami procesowymi Prokuratora
Generalnego, oraz w konsekwencji pozostawienie kasacji bez rozpoznania, co miało
istotny wpływ na treść postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2004 r.
przez to, że uniemożliwiło rozpoznanie kasacji Zastępcy Prokuratora Generalnego -
Naczelnego Prokuratora Wojskowego, działającego w postępowaniu kasacyjnym
(art. 521 k.p.k.), jako rzecznik prawidłowego funkcjonowania wymiaru
sprawiedliwości w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych i w
tym zakresie będącego rzecznikiem interesu społecznego od wyroku Wojskowego
Sądu Okręgowego w W. z dnia 3 grudnia 2003 r.". Wniósł o uchylenie
przedmiotowego postanowienia Izby Wojskowej Sądu Najwyższego w całości i
przekazanie sprawy temu Sądowi w celu rozpoznania kasacji Zastępcy Prokuratora
Generalnego - Naczelnego Prokuratora Wojskowego od wyroku sądu
odwoławczego - Wojskowego Sądu Okręgowego w W.
W uzasadnieniu tego - kolejnego w tej sprawie - nadzwyczajnego środka
zaskarżenia, po szczegółowym przytoczeniu dotychczasowego przebiegu
postępowania podniesiono m.in., że stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w
zaskarżonym postanowieniu nie znajduje prawnego uzasadnienia i nie jest trafne,
ponieważ:
a) na podstawie art. 657 § 1 k.p.k. Naczelny Prokurator Wojskowy posiada w
sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych uprawnienia procesowe
Prokuratora Generalnego, a więc również uprawnienie do wniesienia kasacji
nadzwyczajnej,
b) niezależnie od wyżej wskazanych uprawnień, Naczelny Prokurator Wojskowy
posiada samodzielne uprawnienie do wniesienia kasacji przewidzianej w art. 521
k.p.k., na podstawie art. 672a k.p.k.,
c) z żadnego innego przepisu Kodeksu postępowania karnego nie wynika, by to
pra nienie Nac elnego Prok ratora Wojsko ego do na ało jakiegokol iek
ograniczenia,
d) analiza przepisów ustawy o IPN i ustawy o Prokuraturze pokazuje, że nie
wprowadzają one regulacji, które pozwalałyby na rozstrzygnięcie, iż przewidziane
w Kodeksie postępowania karnego uprawnienia Naczelnego Prokuratora
Wojskowego do wniesienia kasacji nadzwyczajnej (art. 672a k.p.k. i art. 657 § 1
k.p.k. w zw. z art. 521 k.p.k.) doznają tymi przepisami jakiegokolwiek ograniczenia.
Jednocześnie autor kasacji precyzuje, że - w związku z treścią ustaw o IPN i o
Prokuraturze - ,,... jest oczywiste, iż Naczelny Prokurator Wojskowy nie może
korzystać z uprawnień procesowych w postępowaniu przygotowawczym
prowadzonym przez prokuratora IPN w sprawie podległej orzecznictwu sądów
wojskowych, ani ingerować w realizowanie przez prokuratora IPN funkcji
oskarżyciela publicznego w postępowaniu sądowym, toczącym się przed sądami
wojskowymi, zarówno w pierwszej, jak i w drugiej instancji, jak również przez
Sądem Najwyższym w postępowaniu kasacyjnym".
Wreszcie, w końcowym fragmencie uzasadnienia kasacji, wskazano na
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2003 r. WZ 11/03 (OSNKW
2003, z. 7-8, poz. 68), w którym Sąd ten rozstrzygał w przedmiocie zażalenia na
zarządzenie upoważnionego sędziego odmawiające przyjęcia kasacji wniesionej
przez Dyrektora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu i uznał, że ,, upoważniony sędzia SN trafnie zauważył, iż uprawnienie do
wniesienia kasacji w trybie art. 521 k.p.k. w tego rodzaju sprawach ma, oprócz
Rzecznika Praw Obywatelskich, Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny,
a na podstawie art. 657 § 1 k.p.k. - także Naczelny Prokurator Wojskowy" (cyt. z
kasacji). Stwierdzono też, że ,,stanowisko Sądu Najwyższego w przedmiotowej
kwestii znalazło poparcie w doktrynie".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie jest zasadna. Podniesiony w niej zarzut oraz poszczególne tezy
uzasadnienia nie podważają słuszności rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym
postanowieniu, ani nie obalają argumentacji jego uzasadnienia, którą Sąd
Najwyższy w tym składzie w pełni akceptuje.
Analiza treści zarzutu zawartego w kasacji Zastępcy Prokuratora Generalnego
Naczelnego Prokuratora Wojskowego oraz jego uzasadnienia prowadzi do wniosku,
że - poza negacją stanowiska prezentowanego w zaskarżonym postanowieniu i
wyrażeniu poglądu zupełnie odmiennego - nie podniesiono żadnego argumentu
natury prawnej, który ów pogląd mógłby podeprzeć. Za taki przecież nie można
uważać twierdzenia, że podstawą, źródłem uprawnień Naczelnego Prokuratora
Wojskowego do wnoszenia kasacji szczególnych w sprawach podlegających
orzecznictwu sądów wojskowych jest art. 657 § 1 k.p.k. w zw. z art. 521 k.p.k. oraz
art. 672a k.p.k. Aktualnie bowiem ani w doktrynie (poza postulatami de lege
ferenda ), ani w orzecznictwie nie jest kwestionowana zasada, w świetle której
Naczelnemu Prokuratorowi Wojskowemu przysługuje uprawnienie do wniesienia
kasacji przewidzianej w art. 521 k.p.k. Zasady tej nie kwestionuje również Sąd
Najwyższy w zaskarżonym postanowieniu. Analiza jednak przepisów procedury
karnej oraz ustaw o Prokuraturze oraz o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wskazuje, że zasada ta doznaje
pewnych ograniczeń, ponieważ nie we wszystkich sprawach Naczelny Prokurator
Wojskowy posiada to uprawnienie. Twierdząc, że uprawnienie płynące z norm
wynikających z przepisów art. 657 § 1 k.p.k. w zw. z art. 521 k.p.k. i art. 672a k.p.k.
nie do naje ogranic eń ani na gr ncie sta
o Prok rat r e ani na gr ncie sta
o IPN, autor kasacji zdaje się pomijać, iż zasadniczym ograniczeniem jest rozmiar
kompetencji wyznaczony ramami właściwości organu wynikającymi bądź z
przepisów proceduralnych, bądź ustrojowych, bądź też z jednych i drugich. A
przecież oczywiste jest, że między prokuratorem wojskowym a prokuratorem
powszechnym oraz prokuratorem Instytutu Pamięci Narodowej nie istnieje zasada
indyferencji. Barierą są tu przepisy art. 45 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o
Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu w brzmieniu ustalonym nowelą z dnia 9 kwietnia 1999 r. (dla
prokuratora wojskowego i prokuratora powszechnego), art. 657 § 2 i 3 k.p.k. (dla
prokuratora powszechnego i prokuratora IPN z wyjątkiem spraw podlegających
orzecznictwu sądów wojskowych o czyny z art. 1 pkt 1 lit. a ustawy o IPN). I
chociaż wprost takiego przepisu nie ma w odniesieniu do prokuratora
powszechnego - oczywiste jest, że ani prokurator IPN (z wyłączeniem sytuacji
wskazanej w art. 45 ust. 2 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej ...), ani
prokurator wojskowy nie jest uprawniony do podejmowania czynności procesowych
w postępowaniu przed sądem powszechnym (por. uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 18 maja 1978 r., VII KZP 10/78, OSNKW 1978, z. 6, poz. 62, zachowującą
aktualność na gruncie obecnie obowiązujących przepisów). Na pewno żaden z
prokuratorów wyodrębnionych pionów prokuratury nie może dokonywać czynności
procesowych w postępowaniach prowadzonych przez pozostałych, a co jest
dopuszczalne i praktycznie stosowane w ramach tych wyodrębnionych pionów. Tej
prawidłowości nie kwestionuje też autor kasacji, przyznając, że nie może korzystać
z kompetencji procesowych Prokuratora Generalnego w celu ingerowania w
postępowanie prowadzone przez prokuratora IPN w sprawie podlegającej
orzecznictwu sądów wojskowych, niezależnie od etapu tego postępowania.
Niezrozumiałe jest więc twierdzenie, że kompetencję tę posiada przy wnoszeniu
kasacji szczególnej. Wprawdzie w uzasadnieniu rozpoznawanej kasacji wywodzi
się, że (o czym już wspomniano wyżej) uprawnienia Naczelnego Prokuratora
Wojskowego, przewidziane w Kodeksie postępowania karnego, nie doznają
ograniczeń przepisami ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej... ani przepisami
ustawy o Prokuraturze, ale jest to spostrzeżenie pozostające w sprzeczności z
przepisem art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (co sygnalizował też Sąd
Najwyższy w zaskarżonym postanowieniu) stanowiącym, iż ,,organy władzy
publicznej działają na podstawie i w granicach prawa". Normę zawartą w tym
przepisie należy odczytywać jako zakaz domniemywania kompetencji organu, a
więc nakaz, dyrektywę ,,...interpretacji przepisów kompetencyjnych w sposób ścisły
i z odrzuceniem w odniesieniu do organów władzy publicznej zasady: co nie jest
zakazane, jest dozwolone" (cytat z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27
maja 2002 r., K. 20/01, OTK-A 2002 r., z. 3, poz. 34). Innymi słowy, Naczelny
Prokurator Wojskowy chcąc skorzystać z uprawnień Prokuratora Generalnego bądź
wykorzystać uprawnienia własne, musiałby znaleźć normę kompetencyjną,
pozwalającą na wnoszenie kasacji szczególnej w sprawie zastrzeżonej do wyłącznej
kompetencji prokuratora IPN, nie zaś poprzestać na stwierdzeniu braku ograniczeń.
Takiej kompetencji, co wykazano w zaskarżonym postanowieniu, nie zawierają
przepisy, na które powołuje się autor kasacji.
Jedynie na marginesie tych wywodów stwierdzić należy, że taką kompetencję ma
Prokurator Generalny i odnotować wypada, iż prawidłowo postąpił Dyrektor
Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Zastępca
Prok ratora Generalnego kied
rócił się do Prok ratora Generalnego o
wzruszenie prawomocnego wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 3
grudnia 2003 r.
Odnosząc się w dalszym ciągu do argumentacji zawartej w uzasadnieniu kasacji,
zgodzić się należy ze stwierdzeniem, że Zastępca Prokuratora Generalnego
Naczelny Prokurator Wojskowy jest w postępowaniu kasacyjnym - podobnie jak
Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich - szczególnym podmiotem,
jest rzecznikiem interesu społecznego. Bycie owym rzecznikiem interesu
społecznego zaczyna się jednak w momencie skutecznego wniesienia kasacji, a
więc uczynienia z niej przedmiotu rozpoznania przez właściwy organ, czyli z chwilą
zrealizowania uprawnienia rzeczywiście przysługującego temu szczególnemu
podmiotowi. Bycie więc rzecznikiem interesu społecznego nie może kreować
uprawnienia do wniesienia kasacji szczególnej podmiotu, który tych uprawnień nie
posiada.
Wreszcie, na zakończenie analizy argumentacji rozpoznawanej kasacji, odnieść
się wypada do powołania się na prezentowane w jej uzasadnieniu stanowisko Sądu
Najwyższego, wyrażone w postanowieniu z dnia 23 maja 2003 r. (WZ 11/03), z
którego miałoby wynikać przyznanie uprawnienia do wniesienia kasacji szczególnej
w sprawach zastrzeżonych do wyłącznej właściwości prokuratora IPN, a
podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, Naczelnemu Prokuratorowi
Wojskowemu. Prezentując stanowisko Sądu Najwyższego, autor kasacji in extenso
przytoczył, ale bez cudzysłowu, fragment wypowiedzi zawarty w uzasadnieniu tego
orzeczenia, tyle że do tekstu zamieszczonego w kasacji wtrącił wyrazy ,,w tego
rodzaju sprawach", których ani w tekście oryginalnym, ani publikowanym w
Zbiorze Urzędowym nie ma, a które sugerują, iż owa wypowiedź tyczy nie zasad
ogólnych (jak było w rzeczywistości), a szczególnej sytuacji procesowej,
odpowiadającej istniejącej w rozpoznawanej sprawie. To, że tego rodzaju
manipulacja tekstem, nawet w najlepiej pojętym interesie społecznym, jest
niedopuszczalna, nie wymaga szerszego uzasadnienia. (...)