75

POSTANOWIENIE Z DNIA 8 CZERWCA 2004 R.
WK 12/04

Wynikające z treści art. 657 § 1 k.p.k. oraz art. 672a k.p.k. uprawnienie
Naczelnego Prokuratora Wojskowego do wniesienia kasacji przewidzianej w
art. 521 k.p.k. przysługuje mu jedynie w tych sprawach podlegających
orzecznictwu sądów wojskowych, w których zgodnie z treścią art. 657 § 2
k.p.k., właściwymi do pełnienia funkcji prokuratora oraz oskarżyciela
publicznego są prokuratorzy wojskowi. Nie odnosi się ono zatem do tych
spraw, podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, w których na
podstawie przepisu szczególnego, a mianowicie art. 45 ust. 2 ustawy o
Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu, do pełnienia wymienionych funkcji powołani są
wyłącznie prokuratorzy IPN.

Przewodniczący: sędzia SN E. Matwijów.
Sędziowie SN: W. Błuś (sprawozdawca), M. Buliński.
Prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej: ppłk J. Żak.

Sąd Najwyższy w sprawie płk. w st. spocz. Tadeusza N., wobec którego
umorzono postępowanie karne o przestępstwa określone w art. 231 § 1 k.k. w zw. z
art. 189 § 2 k.k. w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie
Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu,
ustosunkowując się w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 8 czerwca 2004 r. do
kasacji wniesionej przez Naczelnego Prokuratora Wojskowego od wyroku
Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 3 grudnia 2003 r., zmieniającego
wyrok Wojskowego Sądu Garnizonowego w W. z dnia 18 kwietnia 2003 r.,

na podstawie art. 531 § 1 k.p.k. p o z o s t a w i ł tę kasację bez rozpoznania (...).

U z a s a d n i e n i e :

Wojskowy Sąd Garnizonowy w W. wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2003 r., uznał
płk. w st. spocz. Tadeusza N. za winnego popełnienia przestępstwa określonego w
art. 231 § 1 k.k. w zb. z art. 189 § 2 k.k. w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18
grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. Nr 155, poz. 1016 ze zm.).
Apelacje od tego orzeczenia złożyli oskarżony i jego obrońca oraz, na
niekorzyść, oskarżyciel publiczny - prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w P.
Obrońca i sam oskarżony kwestionowali winę i wnosili o uniewinnienie, zaś
prokurator zarzucił wyrokowi sądu pierwszej instancji obrazę prawa materialnego, a
mianowicie art. 11 § 2 k.k. poprzez pominięcie w kwalifikacji prawnej czynu
przypisanego oskarżonemu wymienionego wyżej przepisu i domagał się zmiany
zaskarżonego wyroku przez uzupełnienie o ten przepis kwalifikacji prawnej czynu
przypisanego oskarżonemu.
W rokiem Wojsko ego Sąd Okręgo ego
W
dnia 3 gr dnia 2003 r
uchylono zaskarżony wyrok Wojskowego Sądu Garnizonowego w W. i na
podstawie art. 17 § 1 pkt 10 zd. 1 k.p.k. umorzono postępowanie karne wobec płk.
w st. spocz. Tadeusza N., uznając że w stosunku do wyżej wymienionego nie
uzyskano zgody sądu dyscyplinarnego na ściganie oskarżonego, bowiem chroni go
immunitet sędziowski.
Na podstawie art. 521 k.p.k. w zw. z art. 657 § 1 k.p.k. i w zw. z art. 672a k.p.k.,
kasację od tego orzeczenia na niekorzyść wniósł Zastępca Prokuratora Generalnego
Naczelny Prokurator Wojskowy i zarzucił wyrokowi sądu odwoławczego mające
istotny wpływ na treść wyroku rażące naruszenie prawa karnego procesowego, tj.
art. 17 § 1 pkt 10 zd. 1 k.p.k., polegające na przyjęciu przez sąd drugiej instancji, że
w niniejszej sprawie z uwagi na immunitet sędziowski przysługujący oskarżonemu
konieczne było uzyskanie zgody Sądu Dyscyplinarnego dla Sędziów Sądów
Wojskowych na jego ściganie karne, co w konsekwencji doprowadziło do uchylenia
wyroku sądu pierwszej instancji, na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. i umorzenia
postępowania wobec oskarżonego na podstawie art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k., podczas
gdy do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej oskarżonego nie była wymagana
zgoda sądu dyscyplinarnego, bowiem nie posiadał on immunitetu sędziowskiego.
Podnosząc tak sformułowany zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w W. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
W odpowiedzi na kasację obrońca oskarżonego wniósł o oddalenie kasacji.
W toku rozprawy przed Sądem Najwyższym prokurator Naczelnej Prokuratury
Wojskowej podtrzymał zarzuty i wnioski zawarte w skardze kasacyjnej, zaś obrońca
wniósł o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed przystąpieniem do rozpoznania skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy jest
obowiązany na mocy art. 531 § 1 k.p.k. zbadać między innymi czy odpowiada ona
wymogom przewidzianym w art. 530 § 2 k.p.k., a w razie negatywnego ustalenia -
pozostawić ją bez rozpoznania. Zgodnie z treścią ostatnio wymienionego przepisu
pozostawienie kasacji bez rozpoznania następuje jeżeli zachodzą okoliczności, o
których mowa w art. 120 § 2 k.p.k. lub w art. 429 § 1 k.p.k. albo gdy kasację oparto
na innych powodach niż wskazane w art. 523 § 1 k.p.k. W sprawie jest oczywiste,
że Naczelny Prokurator Wojskowy nie był wzywany do uzupełnienia braków
formalnych pisma procesowego, dlatego też nie można mówić o istnieniu przesłanki
określonej w art. 120 § 2 k.p.k. Analizując treść kasacji nie sposób również zasadnie
twierdzić, że została ona oparta na innych powodach niż wskazane w art. 523 § 1
k.p.k. Pozostaje zatem do sprawdzenia czy nie zachodzi któraś z okoliczności
wymienionych w art. 429 § 1 k.p.k., a w szczególności czy Naczelny Prokurator
Wojskowy był uprawniony do wniesienia w tej sprawie kasacji, o której mowa w
art. 521 k.p.k., bowiem jest to sprawa podlegająca wyjątkowym regułom
postępowania ze względu na charakter czynu zarzuconego oskarżonemu (art. 2 ust.
1 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej ...).
Nie ulega wątpliwości, że gdyby brać pod uwagę tylko stosowne przepisy
Kodeksu postępowania karnego, w brzmieniu nadanym nowelą z dnia 10 stycznia
2003 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 155), to uprawnienia Naczelnego Prokuratora
Wojskowego do wniesienia w tej sprawie kasacji nie można by zakwestionować.
Zgodnie bowiem z treścią art. 657 § 1 k.p.k., jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w
sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych Naczelnemu
Prok ratoro i Wojsko em pr sł g ją międ
inn mi pra nienia proceso e
Prokuratora Generalnego (a zatem i uprawnienie przewidziane w art. 521 k.p.k.), a
w myśl art. 672a k.p.k. kasację, o której mowa w art. 521 k.p.k., do Izby Wojskowej
Sądu Najwyższego może wnieść również Naczelny Prokurator Wojskowy. Z
żadnego przepisu Kodeksu postępowania karnego nie wynika zaś, by pod
jakimkolwiek względem ograniczał on to uprawnienie Naczelnego Prokuratora
Wojskowego, co jest zrozumiałe, gdyż według tego kodeksu zakres właściwości
prokuratury wojskowej, w ramach której przecież działa Naczelny Prokurator
Wojskowy, pokrywa się w całości z zakresem jurysdykcji sądów wojskowych.
Wszak w sprawach karnych podlegających orzecznictwu sądów wojskowych,
zgodnie z treścią art. 657 § 2 i 3 k.p.k., pełnienie funkcji prokuratora oraz
oskarżyciela publicznego należy wyłącznie do prokuratora wojskowego.
Rzecz jednak w tym, że przy sprawdzaniu uprawnienia Naczelnego Prokuratora
Wojskowego do wniesienia wspomnianej kasacji w tej sprawie, nie można brać pod
uwagę tylko stosownych przepisów Kodeksu postępowania karnego, gdyż jest to
sprawa o czyn zaliczany do przestępstw, o których mowa w art. 1 pkt 1 lit. a ustawy
o Instytucie Pamięci Narodowej (...), a do postępowania w takich sprawach mają
zastosowanie w pierwszej kolejności przepisy specjalne tej ustawy. Jeden z tych
przepisów, mianowicie art. 45 ust. 2, w brzmieniu nadanym nowelą z dnia 9
kwietnia 1999 r. (Dz.U. Nr 38, poz. 360), pełnienie funkcji prokuratora oraz
oskarżyciela publicznego w sprawach objętych tą ustawą powierza wyłącznie
prokuratorowi IPN - i tu uwaga (cyt.): ,,także w sprawach, które podlegają
orzecznictwu sądów wojskowych". Tak więc przepis ten tworzy wyjątek od zasady
określonej między innymi w art. 657 § 2 i 3 k.p.k., bowiem sprawa o czyn zaliczony
do przestępstw określonych w art. 1 pkt 1 lit. a ustawy o Instytucie Pamięci
Narodowej (...) a popełniony przez żołnierza podlega wprawdzie orzecznictwu
sądów wojskowych, chociażby sprawca został zwolniony z czynnej służby
wojskowej (art. 12 pkt 1 lit. a i pkt 2 przep. wprow. k.p.k.), ale nie pozostaje w
zakresie właściwości prokuratury wojskowej (z wyjątkiem oczywiście sytuacji
przejściowych przewidzianych w art. 2 noweli, gdy sprawa wszczęta przed
wejściem w życie owej ustawy nie została przejęta przez prokuratora IPN, w
których ten konkretny wypadek się nie mieści (por. postanowienia SN z dnia 1
czerwca 1999 r., WZP 2/99, OSNKW 1999, z. 9-10, poz. 65 wraz z aprobującą
glosą S.M. Przyjemskiego, PiP 1999, nr 12, s. 114-117).
Skoro zatem sprawy o czyny zaliczone do przestępstw wymienionych w art. 1
pkt 1 lit. a ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej (...), a podlegające orzecznictwu
sądów wojskowych, nie pozostają jednak w zakresie właściwości prokuratury
wojskowej, to trzeba przyjąć, że nie pozostają też w tym zakresie odpowiadającej jej
właściwości Naczelnego Prokuratora Wojskowego. Wszelkie uprawnienia
procesowe Naczelnego Prokuratora Wojskowego (a więc zgodnie z treścią art. 657
§ 1 k.p.k. nie tylko uprawnienia tego rodzaju przysługujące Prokuratorowi
Generalnemu, ale również prokuratorowi apelacyjnemu) są przecież - co jest
oczywiste - pochodną jego ustawowych funkcji ustrojowych, a te generalnie rzecz
ujmując, jak wynika z ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U. 2002
r. Nr 21, poz. 206 ze zm.), sprowadzają się do kierowania działalnością wojskowych
jednostek organizacyjnych prokuratury (art. 12 ust. 2 ustawy o prokuraturze) oraz
spełniania roli przełożonego wszystkich prokuratorów tych jednostek (art. 17 ust. 8a
tej ustawy).
Zważywszy na powyższe nie do przyjęcia jest przeto stanowisko, by Naczelny
Prok rator Wojsko
miał legit mację do kor stania e s oich
pra nień
procesowych w sprawach o czyny wymienione w art. 1 pkt 1 lit. a ustawy o
Instytucie Pamięci Narodowej (...), które podlegają wprawdzie orzecznictwu sądów
wojskowych, ale pozostają poza zakresem właściwości kierowanej przez niego
prokuratury wojskowej. Nie rodzi zastrzeżeń stwierdzenie, iż w postępowaniu
przygotowawczym prowadzonym przez prokuratora IPN, w sprawie podlegającej
orzecznictwu sądów wojskowych, Naczelny Prokurator Wojskowy nie może, z
powołaniem się na unormowania zawarte w art. 657 § 1 k.p.k., korzystać ani z
uprawnień prokuratora apelacyjnego, np. wnioskować o przedłużenie stosowania
tymczasowego aresztowania w wypadku określonym w art. 263 § 4 k.p.k., ani z
uprawnień Prokuratora Generalnego, np. uchylić prawomocne postanowienie o
umorzeniu postępowania w wypadku przewidzianym w art. 328 k.p.k. Podobnie, nie
nasuwa zastrzeżeń konstatacja, że z powołaniem się na unormowanie zawarte w
cytowanym już art. 657 § 1 k.p.k., Naczelny Prokurator Wojskowy nie może
ingerować w wykonywanie przez prokuratora IPN funkcji oskarżyciela publicznego
w postępowaniu sądowym toczącym się przed sądami wojskowymi zarówno w
pierwszej, jak i drugiej instancji, a nawet przed Izbą Wojskową Sądu Najwyższego
w postępowaniu kasacyjnym (co znajduje dodatkowe wsparcie w treści art. 45 ust. 9
i art. 47 ust. 1 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej (...). Zatem, żadne racje
prawne nie uzasadniają wybiórczego uznania, że Naczelny Prokurator Wojskowy
może w takiej sprawie wnieść kasację, o której mowa w art. 521 k.p.k. Wprost
przeciwnie, dopuszczenie tej możliwości godziłoby w jedną z podstawowych zasad
demokratycznego państwa prawnego (por. art. 7 w zw. z art. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej).
Należy w tym miejscu zauważyć, że zgodnie z treścią art. 1 ustawy o
prokuraturze, prokuraturę stanowią Prokurator Generalny i podlegli mu
prokuratorzy oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. W ramach jednej prokuratury mamy
zatem do czynienia z trzema różnymi jednostkami organizacyjnymi, które - jak
wynika z dalszych przepisów tej ustawy i ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej
(...) - działają autonomicznie, każda w innym obszarze właściwości i pod innym
bezpośrednim kierownictwem, a łączy je tylko wspólny organ naczelny, którym jest
Prokurator Generalny. Charakterystyczne jest, że według rządowego uzasadnienia
projektu ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej (...), przedstawionego Sejmowi
przez ówczesnego ministra J. Pałubickiego, do utworzenia jednostki organizacyjnej
prokuratury złożonej z prokuratorów IPN, doszło w wyniku potrzeby powołania
,,swoistej wyodrębnionej prokuratury", a to przede wszystkim dlatego, że
,,problemy, systemy organizacyjne, które będą badane, nie są znane dzisiejszym
prokuratorom" (patrz: http://Ks.sejm.gov.pl:8009/kad3/015/30152188.htm), czyli
tylko funkcjonującym wtedy prokuratorom powszechnym i wojskowym. W
rezultacie, szczególnego zaakcentowania wymaga w tym wypadku fakt, że
pomiędzy Zastępcą Prokuratora Generalnego Naczelnym Prokuratorem
Wojskowym, kierującym wojskowymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury w
obszarze ich właściwości (art. 12 ust. ustawy o prokuraturze) a Zastępcą
Prokuratora Generalnego Dyrektorem Głównej Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu, kierującym działalnością prokuratorów IPN w
wyznaczonym im ustawowo obszarze działania (art. 19 ust. 4 i art. 47 ust. 1) ustawy
o Instytucie Pamięci Narodowej (...), nie istnieje żaden stosunek zależności
służbowej, ani w jedną ani w drugą stronę. Nawet więc w sytuacji, w której sprawy
obs ar
d iałalności prok ratoró
IPN podlegają
łaści ości sądó
wojskowych, Naczelny Prokurator Wojskowy nie może działać zamiast Dyrektora
Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Wprawdzie
Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, w
odróżnieniu od Naczelnego Prokuratora Wojskowego, nie ma ustawowego
uprawnienia do wniesienia kasacji przewidzianej w art. 521 k.p.k. (por.
postanowienie SN z dnia 23 maja 2003 r., WZ 11/03, OSNKW 2003, z. 7-8, poz.
68), ale kasację taką, także w sprawach należących do właściwości Instytutu
Pamięci Narodowej, a podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, może
przecież wnieść Prokurator Generalny, jak również Rzecznik Praw Obywatelskich.
Reasumując należy stwierdzić, że wynikające z treści art. 657 § 1 k.p.k. oraz art.
672a k.p.k. uprawnienie Naczelnego Prokuratora Wojskowego do wniesienia
kasacji przewidzianej w art. 521 k.p.k. przysługuje mu jedynie w tych sprawach
podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, w których zgodnie z treścią art.
657 § 2 k.p.k., właściwymi do pełnienia funkcji prokuratora oraz oskarżyciela
publicznego są prokuratorzy wojskowi. Nie odnosi się ono zatem do tych spraw
podlegających orzecznictwu sądów wojskowych, w których na podstawie przepisu
szczególnego, a mianowicie art. 45 ust. 2 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej -
Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, do pełnienia
wymienionych funkcji powołani są wyłącznie prokuratorzy IPN.
Z tych powodów Sąd Najwyższy postanowił jak na wstępie.