Postanowienie SN - III UZP 4/03
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:III UZP 4/03
Typ:Postanowienie SN
Opis:Prawo Pracy i Prawo Socjalne 2003/12/38-42
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/13/235
Data wydania:2003-06-04

Postanowienie z dnia 4 czerwca 2003 r.
III UZP 4/03

Zgłoszenie po dniu 31 grudnia 1998 r. wniosku o transfer za granicę
emerytury przyznanej na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40 poz. 267 ze
zm.) nie uprawnia organu rentowego do dokonywania ponownej oceny, czy
emeryt spełnia warunki do przyznania emerytury na podstawie przepisów
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162 poz. 1118 ze zm.).

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Maria Tyszel (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 czerwca 2003 r. sprawy z wniosku
Rosemarie P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O. o
transfer świadczenia, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd
Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z dnia 25 września 2002 r. [...]

,,Czy przy ustalaniu prawa do świadczenia emerytalnego dla celów transferu
świadczenia na podstawie art. 5 umowy między Rzeczpospolitą Polską a Republiką
Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym z dnia 08.12.1990 r. (Dz.U. z 1991
r. Nr 108, poz. 468) podlegają uwzględnieniu okresy ubezpieczenia, przebyte na te-
renie b. Czechosłowacji, a uwzględniane dla uprawnień obywateli polskich na pod-
stawie umowy pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i Republiką Czechosłowacką o
ubezpieczeniu społecznym z dnia 05.04.1948 r. (Dz.U. z 1949 r., Nr 6, poz. 34) ?"

o d m ó w i ł udzielenia odpowiedzi.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z 25 września 2002 r. [...]
przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści
przytoczonej w sentencji.

Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Okoliczności faktyczne sprawy są bezsporne. W szczególności bezspornym
jest, że decyzją z dnia 7 kwietnia 1992 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w N.S. przyznał Rosemarii P. emeryturę ustalając, że wykazała wymagany okres za-
trudnienia. Na uprawnienia do tego świadczenia organ rentowy uwzględnił jej okresy
zatrudnienia w Polsce w wymiarze 12 lat, 7 miesięcy i 24 dni oraz - stosownie do
umowy podpisanej w Warszawie w dniu 5 maja 1948 r. pomiędzy Rzecząpospolitą
Polską i Republiką Czechosłowacką o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 1949 r. Nr
6, poz. 34 ze zm.), zwanej dalej umową z 5 maja 1948 r., zatrudnienie w Czeskosło-
wackiej Republice Socjalistycznej od 2 grudnia 1971 r. do 31 grudnia 1991 r. Wypłatę
emerytury, w części proporcjonalnej do okresu zatrudnienia wnioskodawczyni w Pol-
sce, przejął oddział organu rentowego w O., natomiast część odpowiadającą zatrud-
nieniu w Czechosłowacji wypłacała czeska instytucja ubezpieczeniowa. Od maja
2000 r. ubezpieczona mieszka na stałe w Republice Federalnej Niemiec, gdzie uzy-
skała prawo stałego pobytu (16 maja 2000 r.; z miejsca zamieszkania w Polsce wy-
meldowała się 28 listopada 2000 r.), a w organie rentowym zgłosiła wniosek o trans-
fer polskiej części emerytury do Niemiec. W jego załatwieniu, Zakład Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w O. decyzją z dnia 4 września 2000 r. odmówił ubezpieczonej
prawa do emerytury na postawie przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze
zm.), zwanej dalej ustawą o FUS, w związku ze sporządzoną w Warszawie w dniu 8
grudnia 1990 r. umową między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Nie-
miec (Dz.U. z 1991 r. Nr 108, poz. 468), zwanej dalej umową z 8 grudnia 1990 r.
Zdaniem organu, ubezpieczona nie spełnia warunków do emerytury, ponieważ na
podstawie tej umowy, przy ustalaniu prawa do świadczeń uwzględnieniu nie podle-
gają okresy zatrudnienia w państwach trzecich, a po wyłączeniu okresu jej zatrud-
nienia w Czechosłowacji nie wykazała okresów składkowych i nieskładkowych w
wymiarze wymaganym do powstania prawa do emerytury, a jedynie 12 lat 7 miesięcy
i 24 dni.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu wyrokiem z
dnia 5 czerwca 2001 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ,,uznając
prawo wnioskodawczyni do emerytury uznał prawo do transferu części emerytury
wypłacanej przez Polskę poczynając od 28 listopada 2000 r.", oddalając dalej idące
odwołanie.
W apelacji organ rentowy zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa
materialnego - art. 27 umowy z 8 grudnia 1990 r. ,,przez błędną wykładnię przyjmu-
jąc, że przepisy umowy znajdują zastosowanie do świadczeń przyznanych na pod-
stawie Umowy pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i Republiką Czechosłowacką" i
wniósł o jego zmianę ,,w całości poprzez oddalenie powództwa". W uzasadnieniu
apelacji Zakład stwierdził, że: ,,rozpatrując wniosek o transfer świadczenia na pod-
stawie ww umowy należało ponownie ustalić uprawnienia wnioskodawczyni do tych
świadczeń uwzględniając wyłącznie okresy zatrudnienia (ubezpieczenia) przebyte w
Polsce i RFN. Brak jest natomiast podstaw prawnych do uwzględnienia w tej sprawie
okresów zatrudnienia przebytych na terytorium byłej Czechosłowacji, ponieważ za-
trudnienie w państwie trzecim nie jest okresem pracy objętym cytowaną umową i
dlatego nie może być łączone z okresem polskim przy wyliczaniu świadczenia, które
ma być transferowane. Sąd Okręgowy w Opolu błędnie zinterpretował tę decyzję (z
dnia 4 września 2000 r. - przyp. SN) jako cofnięcie prawa do dotychczas otrzymywa-
nej emerytury przyznanej od 07.04.1992 decyzją ZUS Oddział w N.S. Odmowna de-
cyzja ZUS Oddział w O. wyklucza jedynie możliwość transferu dotychczasowej eme-
rytury do RFN. Organ rentowy kwestionuje prawo do transferu a nie do świadczenia
w ogóle. (...) decyzja organu rentowego nie pozbawia wnioskodawczyni prawa do
świadczenia pobieranego w Polsce, natomiast odmawia prawa do transferu tegoż
świadczenia."
Przedstawione zagadnienie jest konsekwencją zaakceptowania przez Sąd
Apelacyjny poglądu organu rentowego, że ,,sporna w sprawie decyzja nie weryfikuje
prawa wnioskodawczyni do emerytury, przyznanej w 1993 r. na podstawie ustawy z
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.), ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i
rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr
104, poz. 450 ze zmianami) oraz umowy pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Repu-
bliką Czechosłowacką o ubezpieczeniu społecznym". Sąd stwierdził, że ,,świadczenie
to służy wnioskodawczyni, a jego zapłata, w części obciążającej polski organ rento-
wy, może być realizowana w sposób określony art. 132 ustawy z dnia 17.XII.1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz.
1118 ze zmianami), tj. upoważnionej do odbioru osobie zamieszkałej w kraju lub na
krajowy rachunek bankowy. Błędne w tym zakresie jest stanowisko Sądu Okręgowe-
go, utożsamiającego sporną decyzję z pozbawieniem wnioskodawczyni prawa do
przyznanej uprzednio emerytury z uwzględnieniem stażu ubezpieczonego przebyte-
go w Polsce i w byłej Czechosłowacji".
Pogląd ten nie znajduje oparcia w materiale sprawy. Zaskarżona decyzja
brzmi bowiem następująco: ,,Zakład Ubezpieczeń Społecznych po rozpatrzeniu wnio-
sku z dnia 29 05.2000 r. odmawia Pani prawa do emerytury na podstawie przepisów
Ustawy z dnia 17. 12. 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (...) oraz Umowy z dnia 08.12.90 r. między RP a RFN o zabezpieczeniu
społecznym..". Dalej, z jej treści wynika, że ,,na uprawnienia emerytalne na prze-
strzeni całego życia wnioskodawczyni, uwzględniono jedynie 9 lat, 5 miesięcy i 26
dni okresów składkowych oraz 3 lata, 1 miesiąc, 28 dni okresów nieskładkowych."
Trafnie więc Sąd pierwszej instancji przyjął, że decyzją tą organ rentowy odmówił
wnioskodawczyni prawa do emerytury mimo, że prawo do tego świadczenia nabyła w
1992 r. na podstawie przepisów prawa polskiego, ,,a jedynie jego realizacja w postaci
wypłaty realizowana była w świetle porozumienia - umowy między Rzecząpospolitą
Polską a Republiką Czeską z 1948 r. (...) oraz że nie można zgodzić się ze stanowi-
skiem organu rentowego, iż nabyte prawo do świadczenia przez wnioskodawczynię
w sytuacji kiedy zmieniła ona swoje miejsce zamieszkania tylko dlatego może zostać
jej cofnięte." Uzupełniając to stanowisko Sąd Najwyższy przypomina, że decyzja or-
ganu rentowego nie ma charakteru konstytutywnego, lecz wyłącznie deklaratoryjny.
Na podstawie art. 100 ustawy o FUS prawo do świadczeń określonych w ustawie
powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego
prawa. Analogiczny przepis zawierała też ustawa z 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. Innymi
słowy, prawo do emerytury powstaje i powstawało z mocy samego prawa (ex lege), z
dniem spełnienia ustawowych warunków, a organ rentowy, wydając decyzję o jej
,,przyznaniu" tylko stwierdza, że osoba ubiegająca się o to świadczenie warunki te
spełniła. Przyznanie wnioskodawczyni w 1992 r. prawa do emerytury oznacza, że
prawo to mogłoby podlegać ponownemu ustaleniu jedynie w okolicznościach wska-
zanych w art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o FUS, a żadna z tych okoliczno-
ści w rozpatrywanej sprawie nie wystąpiła. Przepis ten nie dopuszcza możliwości po-
nownego ustalenia prawa do świadczeń w razie zmiany miejsca zamieszkania nie-
zależnie od tego, czy zmiana ta odbywa się na terytorium Rzeczypospolitej, czy poza
jej granice, dlatego też decyzja organu rentowego z 4 września 2000 r. odmawiająca
wnioskodawczyni ,,prawa do emerytury" była pozbawiona podstawy prawnej.
Przedstawione zagadnienie prawne jest zagadnieniem pozornym, nie wystę-
pującym w sprawie. Wynikające z umów międzynarodowych prawo do transferu za
granicę świadczeń emerytalno-rentowych nie jest prawem samoistnym, a jedynie
prawem pochodnym, prawem realizacji istniejącego już (ustalonego) prawa do tych
świadczeń; jednym ze sposobów jego wypłaty. Wyrażony w apelacji pogląd organu
rentowego, że ,,zaskarżoną decyzją nie pozbawił wnioskodawczyni przyznanej
uprzednio emerytury a odmówił jedynie przyznania emerytury (wraz z transferem jej
części) w oparciu o ustawę o emeryturach i rentach z FUS w związku z umową pol-
sko-niemiecką o zabezpieczeniu społecznym" jest nie tylko pozbawiony jakiejkolwiek
postawy prawnej, lecz i wyjątkowo pokrętny. Żaden z przepisów ustawy o FUS nie
uprawnia organu rentowego do dokonywania oceny, czy osoba, która uzyskała eme-
ryturę na podstawie przepisów zaopatrzenia (ubezpieczenia społecznego), obowią-
zujących przed dniem 1 stycznia 1999 r., spełnia warunki do tego świadczenia ,,w
oparciu o przepisy ustawy o FUS". Ponownej ,,oceny prawa" do świadczenia, w
związku z wnioskiem o jego tranfser, nie przewiduje też wymieniona wyżej umowa
polsko- niemiecka. Stosownie natomiast do art. 1 pkt 5 Umowy, zawierającego jej
słowniczek, pojęciem ,,okresy ubezpieczenia" objęte są ,,okresy opłacania składek lub
okresy z nimi zrównane, które zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami praw-
nymi zostały ustalone, uznane lub potraktowane jako okresy uprawniające do rosz-
czeń". Oznacza to, że okresy pracy wnioskodawczyni, przypadające przed dniem 31
grudnia 1990 r., które na podstawie art. 1 umowy zawartej z Czechosłowacją 5
kwietnia 1948 r. zostały zrównane z jej okresami składkowymi w Polsce, i uznane za
uprawniające do emerytury na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników (art. 2 ust. 1 pkt c Umowy polsko-niemieckiej), są równoznaczne z
okresami ubezpieczenia w rozumieniu tej Umowy.
Zgodnie z art. 115 ust. 2 pkt 1 i 2 w związku z art. 8 ustawy o FUS osobom
zamieszkałym za granicą w państwie, z którym łączy Rzeczpospolitą Polską umowa
międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, a także osobom, którym
przy ustalaniu prawa i wysokości emerytury lub renty uwzględniono okresy ubezpie-
czenia za granicą na podstawie umów międzynarodowych - świadczenia wypłacają -
Biuro Rent Zagranicznych i wyznaczone przez Prezesa Zakładu jednostki organiza-
cyjne Zakładu. Również ten przepis, mający zastosowanie w sprawie, nie uprawnia
organu rentowego do ,,ustalania prawa do transferu" świadczenia przyznanego przed
zamieszkaniem świadczeniobiorcy za granicą. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w
piśmie Biura Rent Zagranicznych z 7 sierpnia 1997 r., a więc sprzed wejścia w życie
ustawy o FUS, na które powoływał się organ rentowy, nie wskazano żadnej podsta-
wy prawnej uzasadniającej zalecenie ,,ponownego ustalania uprawnień do polskich
świadczeń w razie wniosku o ich transfer do Niemiec". W ocenie Sądu Najwyższego
jest to niedopuszczalna próba restytucji art. 84 ust. 1 pkt 1 ustawy o z.e.p., który z
dniem 29 czerwca 1994 r. zgodnie z obwieszczeniem Trybunału Konstytucyjnego
(Dz.U. Nr 74, poz. 339) utracił moc, a stanowił, że w razie wyjazdu rencisty za grani-
cę na pobyt stały prawo do emerytury i renty ulega zawieszeniu. Od tej daty nie ma
przeszkód prawnych transferowania ubezpieczonemu stale zamieszkałemu za grani-
cą, na podstawie art. 132 in fine w związku z art. 115 ust. 2 ustawy o FUS, świad-
czeń przysługujących z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych bez względu na to, czy
ma prawo do pełnego świadczenia, czy - na podstawie umowy międzynarodowej -
tylko do jego części.
Powyższe czyni bezprzedmiotowymi rozważania przedstawionych przez Sąd
Apelacyjny wątpliwości ponieważ odnoszą się one do przepisów, które nie mają za-
stosowania w niniejszej sprawie, dlatego też Sąd Najwyższy, na podstawie art. 22
ust. 1 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2002 r. Nr
101, poz. 934 ze zm.) orzekł jak w sentencji postanowienia.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] III UZP 2/08   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/13-14/185
2009-01-07 
[IA] III UZP 1/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/101
2008-09-11 
[IA] III UZP 1/07   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/3-4/49
2007-05-10 
[IA] III UZP 4/06   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/15-16/226 Orzecznictwo Sądów Polskich 2008/4/309
2007-01-24 
[IA] III UZP 3/06   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/9-10/138
2006-10-26 
  • Adres publikacyjny: