Postanowienie z dnia 14 marca 2007 r.
III SZ 1/07

Przepis art. 3701 zdanie pierwsze k.p.c. nie dotyczy apelacji sporządzonej
przez radcę prawnego będącego stroną procesu.

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Herbert Szurgacz, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 marca
2007 r. sprawy z powództwa Jarosława N. przeciwko Powszechnemu Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych SA w W. o uznanie postanowień wzorca umowy za niedo-
zwolone, na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego w War-
szawie z dnia 28 listopada 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 3 listopada 2005 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił po-
wództwo Jarosława N. przeciwko PZU SA w W. o uznanie postanowień wzorca
umowy za niedozwolone. Wyrok ten zaskarżył w całości apelacją powód wnosząc o
jego zmianę, nie oznaczając jednak zakresu żądanej zmiany lub uchylenia.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej odrzucenie z uwagi
na niespełnienie przez apelującego wymogu określonego w art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c.
(nieoznaczenie przy wniosku apelacyjnym zakresu żądanej zmiany zaskarżonego
wyroku). Pozwany podniósł, że powód jest radcą prawnym i wobec tego wskazany
brak apelacji na podstawie art. 3701 k.p.c. nie podlega uzupełnieniu.

Postanowieniem z dnia 28 listopada 2006 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie na
podstawie art. 373 zdanie pierwsze k.p.c. odrzucił apelację powoda. Sąd Apelacyjny
ustalił, że powód jest radcą prawnym i wobec tego podlega zastosowaniu art. 3701
k.p.c. w związku z art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał,
że radca prawny, który prowadzi swoją własną sprawę nie działając jako pełnomoc-
nik zachowuje odpowiednie kwalifikacje i umiejętności zawodowe. Natomiast art.
3701 k.p.c. w swoim brzmieniu nie odnosi się do sporządzenia apelacji przez pełno-
mocnika będącego radcą prawnym, lecz mówi o apelacji sporządzonej przez radcę
prawnego. Wobec tego nie chodzi tu o radcę prawnego działającego wyłącznie w
charakterze pełnomocnika. Ponadto w postępowaniu przed Sądem Najwyższym
radca prawny będący stroną postępowania nie podlega przymusowi zastępstwa
przez adwokata lub radcę prawnego (art. 871 § 1 i § 2 k.p.c.). Rygory proceduralne w
wypadku środków prawnych rozpoznawanych przez Sąd Najwyższy są jednakowe
dla wszystkich - tak dla stron reprezentowanych przez radców prawnych lub adwo-
katów, jak i dla radców prawnych działających osobiście jako strona we własnej
sprawie (art. 3986 § 2 k.p.c., art. 424 8 § 1 k.p.c.). Radca prawny pełniący funkcję
pełnomocnika spotyka się z takim samym poziomem formalizmu i jego konsekwen-
cjami jak radca prawny, który jest stroną danego procesu.

Zażalenie na powyższe postanowienie Sądu Apelacyjnego wniósł powód wno-
sząc o jego zmianę w całości, ewentualnie o jego uchylenie w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpatrzenia. Skarżący zarzucił naruszenie przepisów postę-
powania polegające na błędnym zastosowaniu art. 3701 k.p.c., a także pominięcie
przy rozstrzyganiu treści art. 221 k.c. W uzasadnieniu zażalenia skarżący podniósł,
że pozew do Sądu wniósł jako konsument, którego prawa zostały naruszone. Wniósł
go nie jako radca prawny, lecz jako osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej
niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 221
k.c.). Uregulowania zawarte w przepisie art. 3701 k.p.c. dotyczą sytuacji, gdy radca
prawny lub adwokat występuje jako pełnomocnik strony, a nie jako osoba dochodzą-
ca swoich praw w postępowaniu, które nie ma nic wspólnego z jego działalnością
zawodową.
Skarżący powołał się także na komentarz do art. 3701 k.p.c., (M. Wyrwiński:
Komentarz do ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw Dz.U.04.172.1804), w którym stwierdzono,
że literalna wykładnia przepisu art. 3701 k.p.c. pozostaje w sprzeczności z funkcją,
jaką przepis ten ma spełniać. Ma on bowiem chronić interesy osoby reprezentowanej
przez profesjonalnego pełnomocnika. W sytuacji zaś, gdy adwokat lub radca prawny
działa we własnej sprawie, brak jest potrzeby stosowania art. 3701 k.p.c. Działanie
we własnej sprawie będzie bowiem zawsze dokonywane z należytą starannością, a
jeśli nawet będzie ono dotknięte wadliwością, to skutki tego działania spadną na sa-
mego adwokata lub radcę prawnego jako stronę postępowania.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Zażalenie jest zasadne. W art. 3701 k.p.c. stanowi się, że: ,,apelację sporzą-
dzoną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, niespełniającą
wymagań określonych w art. 368 § 1 pkt 1-3 i pkt 5, sąd pierwszej instancji odrzuca
bez wzywania do usunięcia tych braków zawiadamiając o tym właściwy organ samo-
rządu zawodowego, do którego należy pełnomocnik". W dwuzdaniowym - co od razu
należy podkreślić - powyższym przepisie, tylko w jego zdaniu drugim mowa jest o
pełnomocniku. Jest oczywiste, że zawiadomienie tu określone może dotyczyć nie
każdego adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, lecz takich osób
działających w sprawie w charakterze pełnomocnika. Jeżeli zatem podmiotem czyn-
ności sądu określonej w zdaniu drugim art. 3701 k.p.c. jest pełnomocnik będący ad-
wokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, to powstaje pytanie czy -
mimo to - w zdaniu pierwszym tego przepisu może chodzić o inny zakres podmioto-
wy. Stanowisko zaskarżonego postanowienia, że chodzi tu o adwokata, radcę praw-
nego lub rzecznika patentowego działającego w sprawie, nie tylko w charakterze
pełnomocnika ale także bezpośrednio w charakterze strony, nie jest przekonywujące.
Na gruncie wykładni gramatycznej stanowisko Sądu Apelacyjnego budzi zastrzeże-
nia, przez pominięcie analizy dwuzdaniowej formy przepisu. Tymczasem drugie z
wymienionych wyżej zdań art. 3701 k.p.c. stanowi dookreślenie czynności jakie po-
dejmuje sąd w razie apelacji wadliwie sporządzonej przez adwokata, radcę praw-
nego lub rzecznika patentowego - mianowicie sąd ten odrzuca apelację bez wzywa-
nia do usunięcia jej braków zawiadamiając o tym organ samorządowy pełnomocnika.
Równoczesność czynności sądu wyrażona formą czasownikową ("odrzuca... zawia-
damiając") i brak wyrażenia jakiegoś ograniczenia zakresu podmiotowego drugiej z
tych czynności, wskazują - w każdym razie w analizie językowo logicznej brzmienia
przepisu - że chodzi tu o ten sam krąg osób, że w zdaniu pierwszym wskazano na
ich zawodowe kwalifikacje (adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy) a w zdaniu
drugim na ich status procesowy (pełnomocnik).

Wbrew stanowisku zaskarżonego postanowienia, także na gruncie analizy
systemowej i funkcjonalnej, nie ma uzasadnionych podstaw do obejmowania zakre-
sem art. 3701 k.p.c. sytuacji, w których apelację sporządza sama strona, działająca
bez pełnomocnika. Przepis art. 3701 k.p.c. wprowadzony do Kodeksu ustawą z dnia
2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804), jest elementem dokonywanych w ostatnich
latach w Kodeksie postępowania cywilnego (por. uzasadnienie uchwały Sądu Naj-
wyższego z dnia 22 lutego 2006 r., III CZP 6/06 - OSNC 2000 r. Nr 1, poz. 5) zmian
wskazujących na systematyczne zwiększanie wymagań stawianych adwokatom,
radcom prawnym i rzecznikom patentowym biorącym udział w postępowaniu proce-
sowym w charakterze, który nosi znamiona funkcji w zakresie zadań publicznych.

Ze względu na rozpatrywane zagadnienie należy podkreślić, że Kodeks postę-
powania cywilnego normując postępowanie sądowe (art. 1) z udziałem (wobec) ad-
wokatów i radców prawnych odnosi się do uczestników tego postępowania w cha-
rakterze pełnomocników (art. 87 § 1 in principio i art. 871). W przepisach tych (por.
także np. art. 89 § 2 zdanie drugie i art. 94 § 2) nie chodzi o regulację statusu zawo-
dowego adwokatów, radców prawnych lub rzeczników patentowych, bo to należy do
ustaw tzw. pragmatycznych, natomiast w Kodeksie postępowania cywilnego osoby te
są adresatami norm procesowych ze względu na ich sytuację procesową, a miano-
wicie z uwagi na to, iż są pełnomocnikami. To w kategorii pełnomocników proceso-
wych adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy są osobami o wyróżnionych
cechach, są kwalifikowanymi pełnomocnikami i właśnie z powodu tych zawodowych
właściwości - podlegają szczególnym regułom postępowania. Inaczej niż pełnomoc-
nik procesowy, strona nie jest kwalifikowana, to znaczy nie jest określana jej sytuacja
procesowa ze względu na status zawodowy. Wyraża się to w szczególności w tym,
że strona - na co słusznie zwrócił uwagę powód w rozpatrywanym zażaleniu - nie
wskazuje (por. art. 126 k.p.c.) swych właściwości, które są obojętne z punktu widze-
nia zdolności sądowej i zdolności do czynności procesowych (art. 64 i art. 65 k.p.c.).

Rozpatrywany przepis art. 3701 k.p.c. należy do szczególnych regulacji kodek-
sowych dotyczących pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym lub
rzecznikiem patentowym. Jest to przepis wyraźnie wyjątkowy i to - co warto tu pod-
kreślić wyjątkowy - w odniesieniu do art. 370 k.p.c., określającego w odniesieniu do
strony zasadę wzywania przez sąd strony do uzupełnienia braków apelacji w wyzna-
czonym terminie.

Nie ma racji Sąd Apelacyjny doszukując się potwierdzenia swego stanowiska
w przepisach dotyczących postępowania przed Sądem Najwyższym (art. 3986 § 2 i
art. 4248 § 1 k.p.c.). Przede wszystkim wskazane przepisy dotyczące postępowania
ze skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, są z oczywistych względów przepisami szczególnymi, które dotycząc
postępowania wobec prawomocnych orzeczeń nie stanowią standardowego odnie-
sienia dla regulacji instancyjnego postępowania sądowego. Przepisy te wiążą się ze
szczególną instytucją procesową - obowiązkowego zastępstwa stron w postępowa-
niu przed Sądem Najwyższym (art. 871 § 1 k.p.c.). Strona w postępowaniu przed Są-
dem Najwyższym musi działać poprzez pełnomocnika będącego adwokatem lub
radcą prawnym, chyba że ona sama, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy jest
adwokatem, radcą prawnym lub radcą Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa
(także sędzią, prokuratorem, notariuszem albo profesorem lub doktorem habilitowa-
nym nauk prawnych).

Kwalifikacja w art. 871 § 2 k.p.c. sytuacji procesowej strony ze względu na to,
że jest ona adwokatem lub radcą prawnym ma inne znaczenie niż ta, która w stosun-
ku do adwokata lub radcy prawnego wynika z art. 3701 k.p.c. Według art. 871 § 2
k.p.c. strona jeżeli jest adwokatem lub radcą prawnym uzyskuje przywilej - nie musi
korzystać z zastępstwa prawnego. Natomiast w art. 3701 k.p.c. chodzi o zwiększone
wymagania i związaną z tym szczególną konsekwencję prawną w stosunku do peł-
nomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. W art. 871 § 2 k.p.c. określenie
sytuacji procesowej strony przez wzgląd na jej zawodowy profesjonalizm jest zatem,
po pierwsze, zupełnie wyjątkowe i po drugie, uprzywilejowując samą stronę. O ile
konsekwencje (art. 3986 § 2 k.p.c.) braków skargi kasacyjnej powinny być jednolite w
stosunku do strony lub pełnomocnika jednakowo uprawnionych do wniesienia skargi
kasacyjnej, to w odniesieniu do apelacji, co do której nie ma przymusu adwokacko-
radcowskiego, nie ma uzasadnionego powodu ażeby stronę, której sytuacja proce-
sowa nie jest uzależniona od statusu zawodowego, traktować z taką samą surowo-
ścią wymagań formalnych jak profesjonalnego pełnomocnika, który - z racji swojego
profesjonalnego świadczenia usługi dla strony - zobowiązany jest do zachowywania
wymagań formalnych apelacji bez potrzeby prowadzenia w tym przedmiocie osob-
nego postępowania.

Z powyższych przyczyn, podzielając interpretację art. 3701 k.p.c. przedsta-
wioną w zażaleniu, Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 3941 § 3 i art. 39815 § 1 zda-
nie pierwsze k.p.c.
========================================