Postanowienie z dnia 29 listopada 2004 r.
III SPP 48/04

Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania niezgodnie z art. 386 § 2 i 4 k.p.c. może uzasadniać
stwierdzenie przewlekłości postępowania (art. 12 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy
w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, Dz.U. Nr 179, poz.
1843).

Przewodniczący SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Herbert Szurgacz, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 listo-
pada 2004 r. sprawy ze skargi Cecylii K. na przewlekłość postępowania Sądu Okrę-
gowego w Warszawie [...] i Sądu Apelacyjnego w Warszawie [...]

1) stwierdził, że w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym w Warszawie [...]
nastąpiła przewlekłość postępowania;
2) przyznał skarżącej od Skarbu Państwa kwotę 2.000 zł (słownie złotych: dwa
tysiące );
3) skargę na przewlekłość postępowania Sądu Okręgowego w Warszawie [...]
przekazał do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie.

U z a s a d n i e n i e


Cecylia K. wniosła skargę na przewlekłość postępowania Sądu Apelacyjnego
w Warszawie w sprawie [...] oraz na przewlekłość postępowania Sądu Okręgowego
w Warszawie w sprawie [...], domagając się stwierdzenia przewlekłości postępowa-
nia obu tych Sądów, ,,wyznaczenia przez Sąd Okręgowy nieodległego terminu na
rozpatrzenie sprawy" oraz zasądzenia od Skarbu Państwa kwoty 5.000 zł tytułem
odszkodowania.

Wyrokiem z 22 października 1997 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Warszawie oddalił odwołanie Jerzego K. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w W. z 4 marca 1997 r., odmawiającej wniosko-
dawcy prawa do renty inwalidzkiej w związku z pobytem w więzieniu z przyczyn poli-
tycznych. Jerzy K. zaskarżył ten wyrok apelacją, wnosząc o jego uchylenie. Sąd
Apelacyjny w Warszawie uwzględnił apelację skarżącego i wyrokiem z dnia 15 kwiet-
nia 1998 r. uchylił zaskarżone orzeczenie, przekazując sprawę do ponownego rozpo-
znania Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w War-
szawie. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd pierwszej instancji
pominął oświadczenia kolegów wnioskodawcy, których powinien wysłuchać w cha-
rakterze świadków w celu ustalenia warunków panujących w więzieniu. Ponadto, nie
ustosunkował się do opinii biegłego Bogdana Z. i nie zasięgnął opinii Instytutu Neu-
rologii i Psychiatrii. Po ponownym rozpoznaniu sprawy i uwzględnieniu zaleceń Sądu
drugiej instancji, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie
wyrokiem z dnia 29 października 2001 r. oddalił odwołanie Jerzego K. Apelację od
tego wyroku złożyła Cecylia K., która wstąpiła na miejsce zmarłego w dniu 27 paź-
dziernika 2001 r. męża Jerzego. Wnosiła ona o uchylenie zaskarżonego wyroku ,,w
całości i o uznanie odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych". Rozpo-
znający powtórnie sprawę Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał apelację za zasadną i
wyrokiem z dnia 27 listopada 2003 r. [...] uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do
ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd drugiej instancji podniósł,
że opinia sądowa psychiatryczno - psychologiczna sporządzona przez pracowników
Instytutu Psychiatrii i Neurologii w W. jest niepełna, albowiem nie zawiera odpowiedzi
na pytanie zadane biegłym w postanowieniu Sądu Okręgowego z 25 kwietnia 2001
r., czy wnioskodawca był całkowicie lub częściowo niezdolny do pracy w związku z
pobytem w więzieniu w latach 1953 - 1956. Odpowiedzi na to pytanie nie zawiera
również opinia uzupełniająca. Sąd uznał, że teza dowodowa Sądu pierwszej instancji
była całkowicie nieprawidłowa, ponieważ biegli ,,mieli się wypowiedzieć czy stan
zdrowia Jerzego K. pozostaje w związku z przeżyciami z okresu 1953 - 56 - pobytem
w więzieniu i doznanymi tam urazami". Opinia psychiatry i psychologa dotknięta była
wadą, ponieważ biegli uchylili się od udzielenia odpowiedzi na najbardziej istotne
pytanie w sposób pozaprocesowy. Należało ustalić, zdaniem Sądu, czym charaktery-
zują się rozpoznane u Jerzego K. zespoły stresu pourazowego i psychoorganiczne-
go, ,,czy schorzenia te są całkowicie odrębne czy też pewne ich objawy są podobne
lub wspólne i jak je zaliczyć do jednego lub drugiego zespołu, od kiedy zespół stresu
pourazowego jest uznawany za odrębną jednostkę chorobową i jakie nasilenie obja-
wów tego zespołu powoduje niezdolność do pracy". W konkluzji Sąd wskazał, że ce-
lowe jest dopuszczenie dowodu z opinii dotychczasowych biegłych psychiatry i psy-
chologa na okoliczność wykazania ewentualnego związku przyczynowego pomiędzy
rozpoznanym u Jerzego K. stresem pourazowym a pobytem w więzieniu i spowodo-
wania całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy oraz dopuszczenie dowodu z
opinii łącznej wydanej przez biegłych Marię G. oraz neurologa i psychiatrę Bogdana
Z., co stworzy gwarancję należytego uwzględnienia schorzeń neurologicznych i ich
etiologii.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga Cecylii K. na przewlekłość postępowania Sądu Apelacyjnego w War-
szawie w sprawie [...] zasługuje na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 386 k.p.c., sąd drugiej instancji obligatoryjnie uchyla zaskarżony
wyrok i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania w
razie stwierdzenia nieważności postępowania (§ 2), a fakultatywnie - może uchylić
zaskarżony wyrok i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania tylko w razie nie-
rozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (§ 4). Jakkolwiek
skorzystanie ze sposobu rozstrzygnięcia przewidzianego w art. 386 § 4 k.p.c. pozo-
stawiono uznaniu sądu drugiej instancji, to możliwość uchylenia wyroku i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania jest ograniczona do sytuacji, gdy sąd ten uzna
apelację za zasadną merytorycznie i jednocześnie stwierdzi brak podstaw do wyda-
nia orzeczenia reformatoryjnego. Innymi słowy, rozstrzygnięcie o uchyleniu wyroku i
przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania następuje w razie stwierdzenia ta-
kich wad orzeczenia w postępowaniu sądu pierwszej instancji, których sąd drugiej
instancji nie może sam usunąć, wydając wyrok reformatoryjny. Oznacza to, że w
pierwszej kolejności sąd drugiej instancji powinien dokonać zmiany orzeczenia sądu
pierwszej instancji (orzec reformatoryjnie), a dopiero w dalszej kolejności - w razie
wystąpienia przesłanek powołanych w art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. - uchylić wyrok i
przekazać sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (orzec ka-
satoryjnie). Prowadzenie przez sąd drugiej instancji uzupełniającego postępowania
dowodowego i orzekanie reformatoryjne powinny stanowić regułę, albowiem prze-
kazanie sprawy do ponownego rozpoznania znacznie przedłuża czas postępowania
dowodowego. Zatem kryterium, które co do zasady powinno decydować o ewentual-
nym uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania lub jej me-
rytorycznym rozpoznaniu w postępowaniu drugoinstancyjnym jest stan sprawy - czas
jej rozpoznawania. Zaznaczyć trzeba, że sąd apelacyjny jest sądem merytorycznym,
którego wyrok, pomimo uwzględnienia ustaleń i poglądów sądu pierwszej instancji,
opiera się na własnych podstawach prawnych i faktycznych (art. 382 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny w Warszawie rozpoznając sprawę [...] dwukrotnie uchylił wy-
roki Sądu pierwszej instancji, przekazując ją do ponownego rozpoznania. Zarówno
wyrok kasatoryjny Sądu Apelacyjnego z dnia 15 kwietnia 1998 r., jak i wyrok tego
Sądu z dnia 27 listopada 2003 r. przyczyniły się do przewlekłości postępowania w
sprawie. Zasięgnięcie opinii Instytutu Neurologii i Psychiatrii, czy też przesłuchanie w
charakterze świadków kolegów Jerzego K. na okoliczności wskazane w motywach
wyroku z dnia 15 kwietnia 1998 r., a także dopuszczenie dowodu z opinii dotychcza-
sowych biegłych psychiatry i psychologa, z opinii łącznej biegłych psychiatry Marii G.
oraz neurologa i psychiatry Bogdana Z., co zalecano w uzasadnieniu wyroku z dnia
27 listopada 2003 r., są tego rodzaju wadami orzeczenia Sądu pierwszej instancji,
które mogły zostać usunięte w postępowaniu apelacyjnym. Nie można przeto zarzu-
cić Sądowi pierwszej instancji, że nie rozpoznał istoty sprawy poprzez zaniechanie
zbadania materialnej podstawy roszczenia wnioskodawcy (por. wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999 nr 1, poz. 22). Wyda-
nie wyroku nie wymagało również przeprowadzenia postępowania dowodowego w
całości, a jedynie jego uzupełnienia o czynności procesowe powołane w motywach
orzeczeń Sądu Apelacyjnego. Całokształt materiału dowodowego, na który składał
się materiał zgromadzony w postępowaniu w pierwszej instancji uzupełniony o czyn-
ności przeprowadzone w postępowaniu apelacyjnym, pozwoliłby bez wątpienia na
wydanie przez Sąd Apelacyjny - jako sąd merytoryczny - orzeczenia reformatoryjne-
go bez zbędnej zwłoki.
Mając powyższe na uwadze, stosownie do art. 12 ust. 2 i ust. 4 ustawy z dnia
17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843), Sąd
Najwyższy postanowił stwierdzić, że w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym w
Warszawie w sprawie [...] nastąpiła przewlekłość i przyznać skarżącej z tego tytułu
od Skarbu Państwa kwotę 2.000 zł, uznając ją za odpowiednią.
Równocześnie z uwagi na to, że rozpoznanie skargi na przewlekłość postę-
powania przed Sądem Okręgowym w Warszawie w sprawie [...] należy do właściwo-
ści Sądu Apelacyjnego (art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.), przed którym
nie obowiązuje przymus adwokacko-radcowski, Sąd Najwyższy postanowił jak w
punkcie trzecim orzeczenia.
========================================