Postanowienie z dnia 3 czerwca 2005 r.
III SPP 109/05

Obowiązkiem każdego państwa strony Konwencji o ochronie praw czło-
wieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950
r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) jest zapewnienie takiej organizacji i
funkcjonowania systemu organów wymiaru sprawiedliwości, które umożliwiają
rzeczywiste i skuteczne korzystanie z gwarantowanego w art. 6 tej Konwencji
prawa do sądu, w tym także prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym termi-
nie.

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Andrzej Wasilewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 czerwca
2005 r. sprawy ze skargi Alfredy T.-Ż., z udziałem Prezesa Sądu Apelacyjnego w
Katowicach, na przewlekłość postępowania Sądu Apelacyjnego w Katowicach w
sprawach [...]

1. s t w i e r d z i ł, że w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym w Katowi-
cach nastąpiła przewlekłość postępowania,
2. zasądził na rzecz skarżącej Alfredy T.-Ż. od Skarbu Państwa - Sądu Apela-
cyjnego w Katowicach kwotę 5.000 zł (słownie: pięć tysięcy złotych).

U z a s a d n i e n i e


Pełnomocnik wnioskodawczyni - Alfredy T.-Ż. wniósł skargę na naruszenie
prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, która wpłynęła do Sądu
Apelacyjnego w Katowicach w dniu 21 marca 2005 r., żądając: po pierwsze - stwier-
dzenia, że w sprawie z odwołania wnioskodawczyni od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w C. - Inspektoratu w K. z dnia 29 czerwca 2001 r., odma-
wiającej wnioskodawczyni przedłużenia prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy, ,,w niniejszym postępowaniu prowadzonym przez Sąd Okręgowy w Często-
chowie [...] oraz przez Sąd Apelacyjny w Katowicach [...] nastąpiła przewlekłość po-
stępowania"; po drugie - zalecenia ,,rozpoznania przez Sąd Apelacyjny w Katowicach
apelacji wniesionej od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 14 paź-
dziernika 2003 r. oraz zażalenia na postanowienie Sądu Okręgowego w Częstocho-
wie z dnia 12 listopada 2003 r. oddalającego wniosek ubezpieczonej o uzupełnienie
wyroku w terminie dwóch miesięcy"; po trzecie - przyznania ubezpieczonej od
Skarbu Państwa odpowiedniej sumy pieniężnej; po czwarte - zasądzenia ,,na rzecz
ubezpieczonej kosztów postępowania wywołanych wniesieniem skargi, w tym kosz-
tów zastępstwa procesowego według norm przepisanych." W uzasadnieniu powyż-
szej skargi pełnomocnik wnioskodawczyni wskazał na to, iż: (a) odwołanie od decyzji
organu rentowego z dnia 29 czerwca 2001 r. wnioskodawczyni wniosła do Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie w dniu 26
lipca 2001 r.; (b) Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Często-
chowie wydał wyrok w niniejszej sprawie w dniu 14 października 2003 r., co oznacza,
że postępowanie w tej sprawie trwało przed Sądem Okręgowym-Sądem Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie ponad dwa lata, jakkolwiek skarżąca w
żaden sposób nie przyczyniła się do przedłużenia postępowania, natomiast dopusz-
czone w tym postępowaniu przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Częstochowie opinie dwóch biegłych lekarzy zostały sporządzone z opóźnie-
niem; (c) następnie, wnioskodawczyni wniosła o uzupełnienie powyższego wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia
14 października 2003 r. ,,przez nadanie mu w części dotyczącej przyznania renty na
okres 1 roku rygoru natychmiastowej wykonalności, jednakże Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie postanowieniem z dnia 12 listo-
pada 2003 r. wniosek ten oddalił"; (d) z kolei, wobec naruszenia - w ocenie skarżącej
- przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie prze-
pisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) oraz przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego, a w konsekwencji tego wobec ,,nie rozpoznania sprawy w
sposób wszechstronny choćby poprzez pominięcie aspektu społecznego czyniącego
skarżącą niezdolną do pracy na stałe", skarżąca wniosła od powyższego wyroku
Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia
14 października 2003 r. apelację do Sądu Apelacyjnego w Katowicach, a ponadto
wniosła również zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego w Częstochowie z
dnia 12 listopada 2003 r. o oddaleniu jej wniosku o uzupełnienie tego wyroku przez
częściowe nadanie mu rygoru natychmiastowej wykonalności, w związku z czym
akta tej sprawy zostały przekazane z Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Częstochowie do Sądu Apelacyjnego w Katowicach w grudniu 2003
r., gdzie nadano im sygnaturę [...]; (e) pomimo to ,,do chwili obecnej, a zatem po
upływie 1 roku i 5 miesięcy od wydania przez Sąd Okręgowy zaskarżonego wyroku
oraz po upływie 1 roku i 4 miesięcy od wydania zaskarżonego postanowienia, za-
równo apelacja, jak i zażalenie nie zostały rozpoznane", jakkolwiek ,,postępowanie w
przedmiocie przyznania ubezpieczonej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy
nie jest sprawą o charakterze precedensowym. Nie jest też sprawą szczególnie
skomplikowaną (...). Ubezpieczona w toku postępowania od samego początku wnosi
jedynie o ponowne przyznanie jej prawa do renty. Stawiała się na każde wezwanie
Sądu i lekarzy przeprowadzających badania, była obecna na rozprawach. (...) Nato-
miast, zdaniem skarżącej, w toku postępowania ma miejsce kilka okresów bezczyn-
ności Sądów rozpoznających niniejsza sprawę. Ubezpieczona ma świadomość dużej
ilości rozpoznawanych przez Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny spraw, jednakże nie
można tracić z pola widzenia, iż postępowanie, w którym osoba niezdolna do pracy z
tytułu choroby ubiega się o rentę, winno być rozpatrywane niezwłocznie, w pierwszej
kolejności. Pomoc bowiem osobie od 1993 r. niezdolnej do pracy, a wcześniej przez
23 lata pracującej zawodowo i odprowadzającej składki do systemu ubezpieczeń
społecznych, winna być obowiązkiem każdego demokratycznego państwa prawa.
Konsekwencje bowiem dla skarżącej przewlekłości postępowania są daleko idące.
(...) wskazania wymaga (...) art. 133 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (...)."

Prezes Sądu Apelacyjnego w Katowicach w odpowiedzi na powyższą skargę
na przewlekłość postępowania wniósł: po pierwsze - o jej odrzucenie z tej przyczyny,
że w jego opinii skarga ta nie czyni zadość wymaganiom określonym w art. 6 ust. 2
pkt 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do
rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr
179, poz. 1848), albowiem ,,pomimo żądania stwierdzenia przewlekłości oraz wska-
zania sygnatur spraw, w których ubezpieczona domaga się stwierdzenia przewlekło-
ści, nie wskazuje, w jakim okresie przewlekłość miała lub też w wyniku czego prze-
wlekłość ta miałaby nastąpić. Ubezpieczona jedynie ogólnie wskazuje, iż od chwili
przesłania akt sprawy Sądowi Apelacyjnemu do dnia 17 marca 2005 roku zarówno
apelacja, jak i zażalenie nie zostały rozpoznane"; po drugie - a w sytuacji, gdyby Sąd
Najwyższy uznał, iż nie zachodzą przesłanki formalne uzasadniające odrzucenie
skargi, o jej oddalenie, albowiem ,,nie ma podstaw do przyjęcia, że doszło do nie-
uzasadnionej zwłoki w rozpoznaniu sprawy przedstawionej Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach w dniu 23 grudnia 2003 r., to jest takiej, do której doszło na skutek dzia-
łania lub bezczynności Sądu", tłumacząc zarazem długi czas oczekiwania na wyzna-
czenie terminu rozpoznania spraw - i to ,,mimo podjęcia wszelkich możliwych działań
organizacyjnych wraz z ponawianymi wnioskami o przyznanie dodatkowych etatów
orzeczniczych" - dużym wpływem spraw tego typu do Sądu oraz tym, że ,,sprawy kie-
rowane są do rozpoznania na rozprawie zgodnie z kolejnością ich wpływu. Odstęp-
stwo od tej zasady mogło mieć miejsce w odniesieniu do uczestników postępowania
znajdujących się w trudnej sytuacji zdrowotnej lub finansowej, wykazanej we wniosku
o przyspieszenie rozpoznania sprawy. Skarżąca takiego wniosku nie złożyła."

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Skargę na przewlekłość w postępowaniu, którego skarga dotyczy, składa
się w toku postępowania w sprawie do sądu, przed którym toczy się postępowanie
(art. 5 ust. 1 i ust. 2 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania
sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki), a sądem właściwym
do rozpoznania tej skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się po-
stępowanie, natomiast jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed są-
dem apelacyjnym właściwym jest Sąd Najwyższy (art. 4 ust. 1 i ust. 2 ustawy o skar-
dze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym
bez nieuzasadnionej zwłoki). Wynika stąd, że ocena dokonywana przez sąd wła-
ściwy dla rozpoznania skargi na przewlekłość postępowania nie odnosi się do wcze-
śniejszych etapów postępowania w sprawie, które zostały już zakończone (za-
mknięte) w wyniku wydania stosownych orzeczeń kończących postępowanie przed
sądem w danej instancji, lecz jedynie do etapu postępowania przed tym sądem,
przed którym postępowanie to się nadal toczy, jakkolwiek ocena terminowości i pra-
widłowości czynności podejmowanych przez sąd na danym (aktualnym) etapie po-
stępowania w sprawie powinna być dokonywana przy uwzględnieniu przebiegu i wy-
ników także wszystkich wcześniejszych etapów postępowania w tej sprawie (art. 2 w
związku z art. 12 ust. 2 i ust. 3 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do roz-
poznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki).

W rozpoznawanej sprawie we wniesionej przez pełnomocnika skarżącej - Al-
fredy T.-Ż. skardze na przewlekłość postępowania sformułowane zostały zarzuty
dotyczące przewlekłości postępowania zarówno w sprawie zakończonej wyrokiem
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia
14 października 2003 r. [...], jak i toczącego się przed Sądem Apelacyjnym w Katowi-
cach postępowaniu na skutek wniesionej przez skarżącą jako ubezpieczoną (a)
apelacji od powyższego wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Częstochowie z dnia 14 października 2003 r. oraz (b) zażalenia od po-
stanowienia Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Często-
chowie z dnia 12 listopada 2003 r. o odmowie uzupełnienia powyższego wyroku.
Tym niemniej, zważywszy na to, że ocena dokonywana przez sąd właściwy dla roz-
poznania skargi na przewlekłość postępowania nie odnosi się do wcześniejszych
etapów postępowania w sprawie, które zostały już zakończone (zamknięte) w wyniku
wydania stosownych orzeczeń kończących postępowanie przed sądem w danej in-
stancji, lecz jedynie do etapu postępowania przed tym sądem, przed którym postę-
powanie to nadal się toczy, przedmiotem rozpoznania przed Sądem Najwyższym
mogą być wyłącznie podniesione w niniejszej skardze zarzuty dotyczące przewlekło-
ści w toczącym się przed Sądem Apelacyjnym w Katowicach postępowaniu, mają-
cym na celu rozpoznanie (a) apelacji od powyższego wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 14 października
2003 r. oraz (b) zażalenia od postanowienia Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 12 listopada 2003 r. o odmowie uzu-
pełnienia powyższego wyroku.

2. W rozpoznawanej sprawie pełnomocnik skarżącej - (ubezpieczonej) w uza-
sadnieniu skargi o stwierdzenie przewlekłości postępowania przed Sądem Apelacyj-
nym, żądając stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie oraz przyznania z
tego tytułu na jej rzecz od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Katowicach od-
powiedniej sumy pieniężnej, wskazał na okoliczności uzasadniające żądania skarżą-
cej, które znajdują potwierdzenie w aktach tej sprawy i nie zostały zakwestionowane
przez stronę przeciwną - Prezesa Sądu Apelacyjnego w Katowicach, a mianowicie
na to, że: po pierwsze - w dniu 28 listopada 2003 r. skarżąca wniosła zażalenie na
postanowienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Czę-
stochowie z dnia 12 listopada 2003 r. o oddaleniu jej wniosku o uzupełnienie wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia
14 października 2003 r. poprzez częściowe nadanie mu rygoru natychmiastowej wy-
konalności [...]; po drugie - następnie, w dniu 2 grudnia 2003 r. skarżąca wniosła
apelację od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Częstochowie z dnia 14 października 2003 r. [...]; po trzecie - z kolei, w dniu 23
grudnia 2003 r., co w odpowiedzi na skargę przyznaje Prezes Sądu Apelacyjnego w
Katowicach, akta sprawy skarżącej przekazane zostały do Sądu Apelacyjnego w
Katowicach; po czwarte - tymczasem, do chwili wniesienia niniejszej skargi na prze-
wlekłość postępowania, która do Sądu Apelacyjnego w Katowicach wpłynęła w dniu
21 marca 2005 r., a więc pomimo upływu piętnastu miesięcy od daty przekazania akt
sprawy przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie
do Sądu Apelacyjnego w Katowicach, nie zostały rozpoznane przez Sąd Apelacyjny
w Katowicach oba wniesione przez skarżącą środki prawne w postępowaniu doty-
czącym sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych - (a) ani wymienione wyżej za-
żalenie z dnia 28 listopada 2003 r. na postanowienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 12 listopada 2003 r., które Sąd
Apelacyjny w Katowicach oddalił postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2005 r. [...]; (b)
ani też apelacja z dnia 2 grudnia 2003 r. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 14 października 2003 r., która
rozpoznana została przez Sąd Apelacyjny w Katowicach na rozprawie w dniu 20
kwietnia 2005 r. [...], w wyniku której Sąd Apelacyjny w Katowicach postanowił: (1)
uzupełnić postępowanie dowodowe i dopuścić w sprawie dowód z opinii biegłych
sądowych - psychiatry i psychologa na okoliczność, czy ubezpieczona była czę-
ściowo niezdolna do pracy w okresie od dnia 1 lipca 2001 r. do dnia 11 listopada
2002 r. oraz (2) rozprawę odroczyć. Powyższe okoliczności wskazują jednoznacznie
na to, że: z jednej strony - zasadne okazały się zarzuty skargi, jeśli zważyć, że w
sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych, a więc w sprawie zaliczanej do dzie-
dziny rozstrzygnięć o szczególnym znaczeniu społecznym, które z istoty swej doty-
czą podstawowych problemów życiowych ubezpieczonego, Sąd Apelacyjny w Kato-
wicach przystąpił do rozpoznania środków prawnych wniesionych przez ubezpieczo-
ną (zażalenia i apelacji) dopiero po upływie piętnastu miesięcy od daty ich wniesie-
nia; a z drugiej strony - Prezes Sądu Apelacyjnego w Katowicach w odpowiedzi na
skargę powołał się na to, że wydłużony okres oczekiwania ubezpieczonej na rozpo-
znanie sprawy jest w danym wypadku następstwem wzrostu wpływu tego typu spraw
do tego Sądu. Tymczasem, okoliczność taka w żadnym razie nie może stanowić
usprawiedliwienia zaistniałej faktycznie przewlekłości postępowania w sprawie. Nale-
ży bowiem mieć na uwadze to, że - zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Europej-
skiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącym gwarantowanego w art. 6 ust. 1 spo-
rządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności, która weszła w życie w stosunku do Rzeczypospolitej Pol-
skiej dnia 19 stycznia 1993 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm. oraz poz. 285)
prawo do rozpoznania sprawy przez sąd w rozsądnym terminie - jest obowiązkiem
każdego państwa-strony tej Konwencji praktyczne zapewnienie takiej organizacji i
takiego funkcjonowania systemu organów wymiaru sprawiedliwości, które faktycznie
umożliwia rzeczywiste i skuteczne korzystanie z gwarantowanego w art. 6 tej Kon-
wencji ,,prawa do sądu", w tym także prawa do rozpoznania sprawy w ,,rozsądnym
terminie" (por. Marek Antoni Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka, Orzecz-
nictwo, Tom I, Prawo do rzetelnego procesu sądowego, Kraków 2001 r., s. 46 i nast.
oraz powołane tam orzecznictwo tego Trybunału).
W konsekwencji, Sąd Najwyższy stwierdził, że oczywiście bezzasadne oka-
zały się podniesione przez Prezesa Sądu Apelacyjnego w Katowicach w odpowiedzi
na skargę argumenty, które miały uzasadniać bądź odrzucenie przedmiotowej skargi,
bądź też jej oddalenie i odstąpienie od przyznania skarżącej odpowiedniej sumy pie-
niężnej. Przeciwnie, Sąd Najwyższy stwierdza, że w niniejszej sprawie w postępo-
waniu przed Sądem Apelacyjnym w Katowicach nastąpiło naruszenie prawa skarżą-
cej do rozpoznania jej sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki i równocześnie zaistniały
okoliczności uzasadniające zasądzenie z tego tytułu od Skarbu Państwa - Sądu
Apelacyjnego w Katowicach na rzecz skarżącej kwoty 5 tysięcy złotych.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815 § 1 w
związku z art. 3941 § 3 k.p.c., a także art. 8 ust. 2 oraz art. 12 ust. 2 i ust. 4 ustawy o
skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądo-
wym bez nieuzasadnionej zwłoki orzekł jak w sentencji.
========================================