Postanowienie z dnia 14 listopada 2002 r.
III RN 92/02

Rewizja nadzwyczajna podlega oddaleniu, gdy jej przedmiotem jest wy-
łącznie żądanie uchylenia postanowienia o odrzuceniu skargi, a Naczelny Sąd
Administracyjny oddalił wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i prawi-
dłowo wezwał do uiszczenia wpisu od skargi, natomiast skarżący nie uiścił go
w zakreślonym terminie.

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Andrzej
Wasilewski (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 listopa-
da 2002 r. sprawy ze skargi Beaty Z. na decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł w
W. z dnia 29 grudnia 2000 r. [...] w przedmiocie wartości celnej towaru, na skutek
rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego [...] od postano-
wienia Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu z
dnia 28 grudnia 2001 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.

U z a s a d n i e n i e


Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu 39 posta-
nowieniami z dnia 28 grudnia 2001 r. [...] odrzucił skargi Beaty Z. na 39 decyzji Pre-
zesa Głównego Urzędu Ceł w przedmiocie wartości celnej towaru, w tym na 18 decy-
zji Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 28 grudnia 2000 r. [...] oraz na 21 decyzji
Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 29 grudnia 2000 r. [...]. W uzasadnieniu po-
wyższych postanowień Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że postanowieniami
z dnia 30 października 2001 r. Sąd ten oddalił wnioski skarżącej o zwolnienie jej od
kosztów sądowych. Następnie, pomimo odebrania w dniu 2 listopada 2001 r. przez
pełnomocnika skarżącej wezwania do uiszczenia wpisu od wniesionych skarg w ter-
minie 7 dni, wpis ten nie został przez skarżącą uiszczony. W tej sytuacji, na podsta-
wie art. 36 i art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Admini-
stracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) oraz art. 16 ust. 1 i ust. 3 ustawy z dnia 13
czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110
ze zm.) NSA odrzucił skargi.

Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie pismem z dnia 2
lipca 2002 r. [...] wniósł rewizję nadzwyczajną od powyższych 39 postanowień Na-
czelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu z dnia 28
grudnia 2001 r., zarzucając im rażące naruszenie art. 27 ust. 2 ustawy o NSA oraz
art. 113 § 1 KPC w związku z art. 59 ustawy o NSA, a także art. 45 i art. 77 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowie-
ka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie z dnia 4 listopada 1950 r.,
zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2
(Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284). W konsekwencji, na podstawie art. 57 ust. 2
ustawy o NSA w rewizji nadzwyczajnej sformułowany został wniosek o uchylenie za-
skarżonych postanowień i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyj-
nemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania. W uza-
sadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono w szczególności, że:

Po pierwsze, w dniu 2 lutego 2001 r. wniesione zostały do Naczelnego Sądu
Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu skargi na 39 wymienionych
wyżej ostatecznych decyzji Prezesa Głównego Urzędu Ceł, które dotyczyły identycz-
nego stanu faktycznego i prawnego, zawierały tożsamy materiał dowodowy zebrany
w toku postępowania wyjaśniającego. W dniu 5 marca 2001 r. skarżąca uzupełniła
braki formalne skargi i równocześnie złożyła wnioski o zwolnienie jej od kosztów są-
dowych w każdej z powyżej wymienionych spraw, uzasadniając je brakiem możliwo-
ści uiszczenia wpisu, który w poszczególnych sprawach wynosi od ponad 200 zł do
600 zł, a łącznie stanowi kwotę 13.845,00 zł. Skarżąca wskazała również na przy-
czyny, które powodują, że nie jest w stanie bez uszczerbku dla utrzymania siebie i
swojej rodziny ponieść wymaganych kosztów wpisów od wniesionych skarg, a w
szczególności podniosła, że: a) mieszka wraz z mężem i małoletnim dzieckiem w
mieszkaniu będącym własnością Lasów Państwowych, ponosząc koszty związane z
jego utrzymaniem i eksploatacją; b) nie posiada żadnych wartościowych ruchomości
poza samochodem marki Fiat ,,Punto" (rocznik 1996), który jest obciążony zastawem
na rzecz banku, a przy tym jest on niezbędny jej rodzinie jako jedyny środek komu-
nikacji pozwalający na dojazd skarżącej do pracy (ok. 15 km) i umożliwiający dowóz
dziecka do przedszkola; c) dochód brutto skarżącej z tytułu wynagrodzenia za pracę
wyniósł w marcu 2001 r. kwotę 1.220,00 zł i jest to jej jedyne źródło dochodu; d) ze
względu na bardzo zły stan majątkowy skarżącej, nie tylko jej pełnomocnik nie
otrzymał żadnego honorarium z tytułu prowadzenia jej spraw, lecz także opłacenie
pełnomocnictw w kwocie 630 zł było zbyt dużym obciążeniem dla budżetu rodzin-
nego skarżącej; e) pomimo trudnej sytuacji majątkowej, skarżąca dokonała w sto-
sownym czasie wpłaty wymaganego wpisu od dwóch wniesionych skarg na łączną
kwotę 550 zł, co - jak wywiedziono w rewizji nadzwyczajnej - dowodzi , że ,,przewi-
dując konieczność uiszczenia wpisów skarżąca gromadziła środki na koszty sądowe
w miarę swoich możliwości finansowych. Zapłata jednak pozostałej kwoty wpisu
przekraczała zdecydowanie jej możliwości finansowe, gdyż obowiązek wpisu od 39
skarg powstał w jednym terminie"; f) następnie, w wykonaniu zarządzenia Sądu,
skarżąca nadesłała również swoje zeznanie podatkowe za 1999 rok, z którego wyni-
ka, że osiągnęła ona w tym czasie dochód w wysokości 11.574,60 zł, czyli średnio
964,55 zł miesięcznie; natomiast jej mąż osiągnął w tym samym czasie dochód w
kwocie łącznej 32.040,84 zł; skarżąca zwróciła równocześnie uwagę na to, że obroty
wynikające z prowadzonej przez nią działalności gospodarczej (w międzyczasie
zresztą już zakończonej), w związku z którą wydane zostały wobec niej zaskarżone
decyzje organów celnych, nie są tożsame z uzyskiwanym przez nią dochodem.

Po drugie, w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono, iż stosownie do
ustalonej linii orzecznictwa sądowego przyjmuje się, że: a) ,,w przypadku braku sto-
sownych zaświadczeń niezbędnych do wyczerpującej oceny (podstaw zwolnienia z
kosztów) zachodzi konieczność wezwania strony do uzupełnienia braków i dopiero
po wyjaśnieniu wszystkich okoliczności wydanie stosownych postanowień" (wskazu-
jąc na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1996 r., III RN 47/96 -
OSNAPiUS z 1997 r. nr 13, poz. 231); b) ,,postanowienie o odmowie zwolnienia od
kosztów sądowych powinno być wydane po wyjaśnieniu wszystkich okoliczności do-
tyczących sytuacji finansowej wnioskodawcy" (wskazując na postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 28 czerwca 2000 r., III RN 205/99 - OSNAPiUS z 2001 r. nr 9,
poz. 298); c) ,,jeśli przedmiotem sprawy sądowej jest wniosek strony o udzielenie jej
przez administrację pomocy finansowej w znacznej wysokości, to rozpatrywaniu rów-
noczesnego wniosku o zwolnienie od kosztów procesowych powinna towarzyszyć
szczególna skrupulatność, a jego ewentualne odrzucenie lub oddalenie powinno być
szczególnie wnikliwie i dokładnie uzasadnione, by nie mogło być potraktowane jako
faktyczne odmówienie stronie prawa do sądu" (wskazując na postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 11 stycznia 1995 r., III ARN 75/95 - OSNAPiUS z 1995 r. nr 9,
poz.106).

Po trzecie, w rewizji nadzwyczajnej podniesiono, że błędne były w rozpozna-
wanych sprawach wnioski Sądu, który postanowienia o odmowie zwolnienia od
kosztów sądowych uzasadniał tym, że ,,skarżąca dysponowała olbrzymimi kwotami
pieniędzy", bowiem: ,,nawet gdyby było to uzasadnione, to rozpatrując wniosek o
zwolnienie od kosztów sądowych należy brać pod rozwagę aktualny stan majątkowy,
a nie - jak odwołuje się Sąd - stan z roku 1997. Należy mieć na uwadze, że nie są
tożsame obroty wynikające z działalności gospodarczej skarżącej (zresztą już zakoń-
czonej) z uzyskaniem przez nią dochodu. Nie są również przychodem kwoty płacone
przez nią z tytułu ceny za importowany towar, jak przyjął Sąd w uzasadnieniach po-
stanowień oddalających wnioski o zwolnienie od kosztów sądowych. Sąd bezpod-
stawnie wyprowadził wniosek o przychodach, czy tym bardziej o dochodach skarżą-
cej na podstawie ponoszonych przez nią kosztów zakupu. To właśnie brak oczeki-
wanego efektu ekonomicznego spowodował zaprzestanie prowadzenia działalności
gospodarczej przez skarżącą".

Po czwarte, w opinii rewizji nadzwyczajnej nieuzasadnione jest oddalenie
przez Sąd wniosków o zwolnienie z kosztów wpisu od skarg na tej podstawie, że
skarżąca uiściła wpis od dwóch skarg na łączną kwotę 550 zł. Sąd błędnie przyjął, że
zapłata tych wpisów świadczy o tym, iż w tej sytuacji zapłata wpisów od pozostałych
skarg - na łączną kwotę 13.000,00 zł - również nie powinna stanowić problemu dla
skarżącej. Tymczasem, podkreślono w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej: ,,Prawo
do sądu nie może być prawem iluzorycznym. W opisanych sprawach rozpoznawa-
nych odrębnie kwota wpisu wynosząca od ponad 200 do 600 zł mogła być uznana
jako odpowiadająca możliwościom skarżącej - jednakże Sąd winien je rozpoznać
łącznie, mając na uwadze łączną wysokość wpisów sięgającą kwoty 13.845 zł".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia rewizją nadzwy-
czajną oraz jej podstaw, natomiast z urzędu bierze pod rozwagę jedynie nieważność
postępowania (art. 39311 § 1 KPC w związku z art.10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospo-
litej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępo-
wania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz.189 ze zm.).
Tymczasem przedmiotem rewizji nadzwyczajnej jest wyłącznie 39 postano-
wień Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Poznaniu z
dnia 28 grudnia 2001 r., mocą których na podstawie art. 36 w związku z art. 27 ust. 2
ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym odrzucone
zostały 39 skargi Beaty Z. na decyzje Prezesa Głównego Urzędu Ceł w W., ponie-
waż po wydaniu przez ten sam Sąd w dniu 30 października 2001 r. 39 postanowień
oddalających wnioski skarżącej o zwolnienie jej od kosztów sądowych i pomimo
odebrania przez pełnomocnika skarżącej w dniu 2 listopada 2001 r. wezwania do
uiszczenia należnych wpisów od powyższych skarg w terminie 7 dni pod rygorem
ujemnych skutków prawnych nie zachowania tego terminu, wpisy te nie zostały uisz-
czone. Natomiast w przedmiotowej rewizji nadzwyczajnej w ogóle nie został sformu-
łowany wniosek o uchylenie uprzednio wydanych przez Naczelny Sąd Administracyj-
ny - Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu 39 postanowień z dnia 30 listopada 2001 r.
oddalających wnioski skarżącej o zwolnienie jej z należnych kosztów sądowych, jak-
kolwiek uzasadnienie rewizji nadzwyczajnej w całości poświęcone zostało wykaza-
niu, że właśnie postanowienia tego Sądu oddalające wnioski o zwolnienie z kosztów
sądowych wydane zostały z rażącym naruszeniem art. 27 ust. 2 ustawy o NSA oraz
art. 113 § 1 KPC w związku z art. 59 ustawy o NSA, a w konsekwencji także art. 45 i
art. 77 ust. 2 Konstytucji. W tej sytuacji, Sąd Najwyższy nie znalazł usprawiedliwio-
nych podstaw do uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej i uchylenia zaskarżonych nią
39 postanowień Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodka Zamiejscowego w
Poznaniu z dnia 28 grudnia 2001 r. odrzucających skargi.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 236 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.
483) oraz art. 39312 KPC w związku z art.10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie
Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej -
Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania
administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektó-
rych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz.189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
========================================