Postanowienie z dnia 14 listopada 2002 r.
III RN 7/02

Naczelny Sąd Administracyjny rażąco narusza prawo, jeżeli nie rozpo-
znaje wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, lecz wzywa stronę do uisz-
czenia wpisu, a następnie odrzuca jej skargę z uzasadnieniem, że w wyznaczo-
nym terminie nie uiściła wpisu.

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Andrzej
Wasilewski, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 listopa-
da 2002 r. sprawy ze skargi Spółdzielni Rolniczo-Handlowej w G. na decyzję Samo-
rządowego Kolegium Odwoławczego w T. z dnia 7 maja 2001 r. [...] w przedmiocie
podatku od nieruchomości za II półrocze 2000 r., na skutek rewizji nadzwyczajnej
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego [...] od postanowienia Naczelnego
Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Krakowie z dnia 26 lipca 2001 r.
[...]

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Naczelnemu Sądo-
wi Administracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Krakowie do ponownego rozpo-
znania.

U z a s a d n i e n i e

W dniu 5 czerwca 2000 r. Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa w G. wniosła do
Naczelnego Sądu Administracyjnego skargę na decyzję Samorządowego Kolegium
Odwoławczego w T. z dnia 7 maja 2001 r. w przedmiocie podatku od nieruchomości
za drugie półrocze 2000 r., domagając się: 1) uchylenie tej decyzji oraz poprzedzają-
cej ją decyzji przewodniczącego zarządu gminy G. z dnia 29 grudnia 1999 r.; 2)
wstrzymanie wykonania zaskarżonej decyzji przewodniczącego zarządu gminy G.; 3)
zwolnienia strony skarżącej od kosztów sądowych.
Uzasadniając wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych strona podniosła,
że jest spółdzielnią, reaktywowaną ze zlikwidowanej Gminnej Spółdzielni ,,S.Ch." w
G. i ,,wypracowuje stratę ze względu na przekraczające jej możliwości płatnicze zo-
bowiązania podatkowe, z tytułu ubezpieczenia majątkowego i osobowego". Posiada
niewielką obszarowo nieruchomość zabudowaną zdewastowanymi magazynami oraz
zatrudnia kilka osób w niepełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem w gra-
nicach ,,najniższej krajowej". W dniu 11 czerwca 2001 r. Naczelny Sąd Administra-
cyjny w Warszawie-Ośrodek Zamiejscowy w Krakowie, przed rozpoznaniem wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych, wezwał skarżącą do uiszczenia opłaty sądowej
w kwocie 300 zł, w terminie 7-dniowym, pod rygorem odrzucenia skargi.
Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa w G. po otrzymaniu w dniu 13 czerwca 2001
r. wyżej wymienionego wezwania uiściła wpis w dniu 21 czerwca 2001 r.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie-Ośrodek Zamiejscowy w Krako-
wie postanowieniem z dnia 26 lica 2001 r. [...], wydanym na podstawie art. 36 ust. 1 i
3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. nr 74,
poz. 368 ze zm.) w związku z art. 16 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 24, poz. 110 ze zm.), odrzucił
skargę. W uzasadnieniu stwierdził, że wezwanie do uiszczenia wpisu sądowego za-
wierało pouczenie, że skarga podlegać będzie odrzuceniu, jeżeli wpis nie zostanie
uiszczony w terminie tygodniowym od doręczenia wezwania. Skarżąca natomiast w
wyznaczonym terminie wpisu nie uiściła, dlatego też skarga została odrzucona.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego w rewizji nadzwyczajnej od po-
wyższego postanowienia zarzucił rażące naruszenie: 1) art. 36 ust. 1 i 3 ustawy o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym w związku z art. 16 ust. 1 i 3 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, 2) art. 113 § 2 KPC w związku z art. 59 ustawy o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym, 3) art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Wskazując na
powyższe podstawy wniósł o uchylenie powyższego postanowienia i przekazanie
sprawy Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie-Ośrodkowi Zamiej-
scowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania.
W ocenie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, powyższe postano-
wienie rażąco narusza przepisy przytoczone w części wstępnej rewizji nadzwyczaj-
nej. Zasadą jest - stosownie do dyspozycji art. 36 ust. 1 i 3 ustawy o Naczelnym Są-
dzie Administracyjnym w związku z art. 16 ust. 1 i 3 ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych - pobieranie od skargi wpisu, a w sytuacji, gdy nie zostanie on
uiszczony - mimo wezwania - odrzucenie skargi przez Sąd i nie podejmowanie żad-
nych czynności w sprawie. Zasada ta jednak doznaje pewnego ograniczenia - co nie
zostało uwzględnione w kwestionowanym orzeczeniu - w przypadku, gdy strona
zgłosi wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Rozpatrzenie bowiem takiego
wniosku - w oparciu o art. 113 § 2 KPC w związku z art. 59 ustawy o Naczelnym Są-
dzie Administracyjnym - warunkuje podjęcie dalszych czynności w sprawie. W przy-
padku, gdy Sąd dojdzie do przekonania, że osoba prawna spełnia warunki do uzy-
skania zwolnienia od kosztów sądowych, gdyż nie ma dostatecznych środków na ich
pokrycie, nie zajdzie konieczność wzywania jej do uzupełnienia braków formalnych
skargi oraz - będące konsekwencją niezachowania terminu do uiszczenia wpisu -
odrzucenie skargi.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego stwierdził, że w przedstawionym
stanie faktycznym trudno więc uznać za prawidłowe stanowisko Naczelnego Sądu
Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Krakowie, który mimo nierozpoznania
wniosku strony o zwolnienie od kosztów sądowych, odrzucił skargę. Takie rozstrzy-
gnięcie jest bowiem przedwczesne i pozostaje w rażącej sprzeczności z powołanymi
na wstępie przepisami. Przede wszystkim ze względu na fakt, iż stronie skarżącej
zamknięta została droga sądowego dochodzenia ewentualnie naruszonych praw.
Pozbawiono ją tym samym zagwarantowanego przez Konstytucję RP (art. 45 ust. 1)
prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jej sprawy przez właściwy, nieza-
leżny, bezstronny i niezawisły sąd. Stało się tak, ponieważ sprawujący w zakresie
swej właściwości kontrolę pod względem zgodności z prawem Naczelny Sąd Admini-
stracyjny nie zbadał, czy skarżąca Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa w G. spełniała,
czy też nie spełnia, przesłanki z art. 113 § 2 KPC i bezzasadnie odrzucił skargę, po-
dając jako przyczynę uchybienie terminowi do uiszczenia wpisu.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego uznał, że zawartego w kwestio-
nowanym postanowieniu stanowiska Sądu nie można podzielić, mając również na
uwadze dotychczasowe poglądy wyrażane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por.
postanowienia: z dnia 14 stycznia 1972 r., III CRN 448/71, OSP z 1972 r nr 7, poz.
144, z dnia 7 kwietnia 1995 r., II CRN 20/95, OSNC z 1995 r. nr 9, poz. 132, z dnia
21 kwietnia 1998 r., I CKN 1461/98, OSNC z 1999 r. nr 11, poz. 196) oraz w orzecz-
nictwie sądów apelacyjnych (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia
29 grudnia 1995 r., I ACz 547/95, OSA z 1997 r. nr 3, poz. 17). Ostatnie z wymienio-
nych orzeczeń zawiera tezę, iż możliwe byłoby w wyjątkowym wypadku odrzucenie
środka zaskarżenia na podstawie art. 16 ust. 1 i 3 ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych, pomimo złożenia przez skarżącego kolejnego wniosku o zwol-
nienie od kosztów sądowych, jeżeli wnioski w przedmiocie zwolnienia od kosztów
zmierzały do przewlekłości postępowania, godząc tym w interes strony przeciwnej.
Stan faktyczny sprawy nie daje podstaw do stwierdzenia, że takie okoliczności miały
miejsce. W związku z tym kwestionowane postanowienie Sądu w sposób rażący na-
rusza art. 16 ust. 1 i 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, mający
zastosowanie w postępowaniu przed sądem administracyjnym na podstawie art. 36
ust. 1 i 3 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, który to przepis został także
naruszony.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że strona wnosząca skargę do sądu
administracyjnego wniosła równocześnie o zwolnienie jej od kosztów sądowych wraz
z uzasadnieniem wniosku. W tej sytuacji, Sąd był obowiązany na podstawie art. 113
§ 2 KPC w związku z art. 59 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym
rozpoznać wniosek skarżącej osoby prawnej o zwolnienie od kosztów sądowych.
Tymczasem Sąd nie rozpoznał tego wniosku i nie ocenił, czy skarżąca spełnia prze-
słanki określone w art. 113 § 2 KPC, co powinno nastąpić po wyjaśnieniu wszystkich
okoliczności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1996 r., III RN
47/96, OSNAPiUS 1997 nr 13, poz. 231), lecz wezwał skarżącą do uiszczenia wpisu
na podstawie art. 36 ust. 1 i 3 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym w
związku z art. 16 ust. 1 i 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, a
następnie po stwierdzeniu, że skarżąca w wyznaczonym terminie nie uiściła wpisu,
zaskarżonym postanowieniem odrzucił skargę.
Trafny jest pogląd Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, że w wypad-
ku, gdy strona skarżąca równocześnie z wniesieniem skargi wnosi o zwolnienie od
kosztów sądowych, sąd administracyjny nie może - bez rozpoznania tego wniosku -
wezwać strony do uiszczenia wpisu, lecz jest obowiązany do oceny zasadności
wniosku. W przypadku, gdy sąd uzna, że strona spełnia określone w art. 113 § 2
KPC przesłanki do uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych, wówczas nie wzywa
strony zwolnionej od kosztów do uzupełnienia braków formalnych skargi przez uisz-
czenie wpisu. Sąd administracyjny, który nie rozpoznaje wniosku skarżącej o zwol-
nienie od kosztów sądowych, lecz wzywa tę stronę do uiszczenia wpisu, a następnie
odrzuca skargę z uzasadnieniem, że strona skarżąca w terminie wyznaczonym przez
sąd nie uiściła wpisu, rażąco narusza powołane wyżej przepisy prawa.
Trafny jest pogląd Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, że sąd, który
mimo nierozpoznania wniosku strony o zwolnienie od kosztów sadowych, odrzuca
skargę z tej przyczyny, że strona w terminie wyznaczonym nie uiściła wpisu, rażąco
narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji poprzez pozbawienie skarżącej osoby prawnej
prawa do sądu.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================