Postanowienie z dnia 11 stycznia 1995 r.
III PO 9/94

Prawidłową formą uznania się przez organ administracji państwowej za
niewłaściwy do załatwiania sprawy przez wydanie decyzji jest przekazanie
wniosku organowi właściwemu (art. 65) lub zwrócenie podania wnoszącemu z
odpowiedniemu pouczeniem (art. 66 § 2 k.p.a.).

Przewodniczący Sędzia SN: Walery Masewicz, Sędziowie SN: Adam Józefowicz,
Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Przedstawiciel Ministerstwa Sprawiedliwości
Genowefa Glińska, Przedstawiciel Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej Teresa Guzelf,

Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym po rozpoznaniu w dniu 11
stycznia 1995 r. na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Teresy O. o rozstrzygnięcie
sporu kompetencyjnego między Sądem Rejonowym-Sądem Pracy w K. a Rejonowym
Urzędem Pracy w K. o ustalenie organu właściwego dla rozpoznania żądania
stwierdzenia stażu pracy niezbędnego dla uzyskania zasiłku dla bezrobotnych.

p o s t a n o w i ł:

o d d a l i ć wniosek.
U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w K. postanowieniem z dnia 27 września 1994 r. [...]
przekazał sprawę Teresy O. przeciwko Komunalnemu Przedsiębiorstwu Remon-
towo-Budowlanemu w K. o ustalenie zatrudnienia w warunkach szkodliwych w poz-
wanym przedsiębiorstwie Rejonowemu Urzędowi Pracy w K. W uzasadnieniu posta-
nowienia Sąd stwierdził, że zgodnie z art. 189 k.p.c. żądanie ustalenia przez Sąd istnie-
nia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa uzależnione jest od wykazania przez
powoda, że ma w tym interes prawny. Istnienie takiego interesu pracownik wykaże
wówczas, gdy ustalenie określonego stosunku prawnego lub prawa będzie konieczne
dla celów pracowniczych. Powódka żąda ustalenia zatrudnienia w warunkach
szkodliwych dla celów zasiłkowych, a nie pracowniczych, w związku z tym, na
podstawie art. 464 § 1 k.p.c. przekazano sprawę rejonowemu urzędowi pracy.
Kierownik Rejonowego Urzędu Pracy w K. decyzją z dnia 7 listopada 1994 r. [...]
odmówił Teresie O. przedłużenia prawa do zasiłku dla bezrobotnych do czasu nabycia
uprawnień emerytalnych. W uzasadnieniu decyzji Kierownik Urzędu, traktując pos-
tanowienie Sądu jako wniosek o przedłużenie prawa do zasiłku dla bezrobotnych do
czasu nabycia uprawnień emerytalnych, stwierdził, że brak jest podstaw do uwz-
ględnienia wniosku, ponieważ w dokumentach przedłożonych przez stronę brak jest
świadectwa pracy w szczególnych warunkach, a Urząd nie jest kompetentny do usta-
lania faktu wykonywania takiej pracy.
Kierownik Wojewódzkiego Urzędu Pracy w K. po rozpatrzeniu odwołania Teresy
O. decyzją z dnia 12 grudnia 1994 r. [...] utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. W
ocenie Kierownika tegoż Urzędu jedynym dowodem wykonywania pracy w
szczególnych warunkach jest zgodnie z § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracow-
ników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.) zaświadczenie zakładu pracy. Organ odwoławczy podzielił
ponadto pogląd organu zatrudnienia pierwszej instancji, że w postępowaniu przed tym
organem nie jest dopuszczalne ustalanie okresów zatrudnienia w szczególnych
warunkach.
W tym stanie faktycznym i prawnym Teresa O. zwróciła się do Kolegium Kompe-
tencyjnego przy Sądzie Najwyższym z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu kompe-
tencyjnego powstałego między Sądem Rejonowym-Sądem Pracy w K. a Rejonowym
Urzędem Pracy w K. i ustalenie, który z tych organów jest właściwy do wydania wyroku
lub decyzji administracyjnej w sprawie ustalenia wykonywania pracy w szczególnych
warunkach.

Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym zważyło, co następuje:

Zgodnie z art. 21 ust. 5 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i
bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457 ze zm.) prawo do zasiłku do czasu nabycia prawa
do emerytury zachowują (m.in.) bezrobotni, którzy w okresie zatrudnienia wynoszącego
25 lat dla kobiet i 30 lat dla mężczyzn wykonywali prace uznane w przepisach
emerytalno-rentowych za zatrudnienie w szczególnych warunkach przez okres co
najmniej 15 lat. Decyzje o przyznaniu zasiłku wydaje kierownik rejonowego urzędu
pracy (art. 21 ust. 8 tej ustawy), co wskazuje na administracyjny tryb postępowania w
tych sprawach. Przedmiotem powództwa o ustalenie w niniejszej sprawie jest 15-letni
okres zatrudnienia w szczególnych warunkach będących przesłanką nabycia prawa do
wspomnianego zasiłku. Za trafne należy uznać stanowisko Sądu Rejonowego, że droga
sądowa dla ustalenia zatrudnienia w szczególnych warunkach dla celów zasiłkowych
nie jest dopuszczalna. Uregulowane w art. 189 k.p.c. powództwo o ustalenie musi
bowiem odpowiadać określonym warunkom, w tym m.in. powództwo to może wytoczyć
podmiot, który ma interes prawny w tym ustaleniu. W sprawie niniejszej przedmiotem
powództwa nie jest wprawdzie bezpośrednie ustalenie stosunku prawnego lub prawa,
ale faktu prawotwórczego, od którego uzależnione jest powstanie prawa, co w istocie
zmierza do ustalenia prawa i może być przedmiotem powództwa ustalającego (por.
orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1953 r., I C 581/53, OSN 1954 z. 3
poz. 65). W kwestii istnienia interesu prawnego po stronie powoda domagającego się
ustalenia okoliczności stanowiących przesłankę powstania prawa do świadczeń
przyznawanych w innym trybie niż cywilne postępowanie sądowe w orzecznictwie Sądu
Najwyższego utrwalił się jednolity kierunek wykładni art. 189 k.p.c. I tak m.in. w uchwale
z dnia 17 czerwca 1987 r., III PZP 19/87 (OSNCP 1988 z. 10 poz. 132) Sąd Najwyższy
przyjął, że roszczenie pracownika przeciwko zakładowi pracy o ustalenie wykonywania
zatrudnienia w szczególnych warunkach dla celów ubezpieczeniowych podlega
oddaleniu z braku interesu prawnego. Identyczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu uchwały z dnia 3 listopada 1994 r., I PZP 45/94, gdzie stwierdzono, że
brak jest interesu prawnego u powoda w dochodzeniu przed sądem ustalenia
wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach w celu uzyskania zasiłku dla
bezrobotnych, skoro okoliczność tę, jako przesłankę świadczenia, ustalać będzie
rejonowy urząd pracy w postępowaniu administracyjnym o przyznanie tego zasiłku. Sąd
Najwyższy wskazał ponadto, że poza brakiem interesu prawnego po stronie powoda nie
służy powodowi czynna legitymacja do wystąpienia z tego rodzaju powództwem.
W świetle powyższych argumentów należy stwierdzić, że Sąd Rejonowy przyj-
mując niedopuszczalność drogi sądowej i przekazując zgodnie z art. 464 § 1 k.p.c.
sprawę o ustalenie zatrudnienia w szczególnych warunkach Rejonowemu Urzędowi
Pracy uznał się za niewłaściwy do jej załatwienia (art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.) Negatywny
spór kompetencyjny między organami administracji państwowej a sądami powstaje
wówczas, gdy w tej samej sprawie organy administracji uznają się niewłaściwymi, a sąd
powszechny po przyjęciu niedopuszczalności drogi sądowej odrzuci pozew (art. 199 § 1
pkt 1 k.p.c.) lub przekaże sprawę organowi właściwemu (art. 464 § 1 k.p.c.).
Tymczasem w niniejszej sprawie Rejonowy Urząd Pracy rozpatrzył przekazaną
postanowieniem Sądu Rejonowego sprawę o ustalenie zatrudnienia w szczególnych
warunkach i wydał decyzję o odmowie przedłużenia prawa do zasiłku do czasu nabycia
uprawnień emerytalnych, a zatem uznał się za właściwy do jej rozpatrzenia w trybie
postępowania administracyjnego. Należy bowiem przyjąć, że prawidłową formą uznania
się przez organ administracji państwowej za niewłaściwy do załatwienia sprawy przez
wydanie decyzji jest przekazanie wniosku organowi właściwemu (art. 65 k.p.a.) lub
zwrócenie podania wnoszącemu z odpowiednim pouczeniem (art. 66 § 3 k.p.a.). W
sytuacji, gdy organ administracji państwowej rozpatrzył przekazaną mu postanowieniem
sądu sprawę i załatwił ją przez wydanie decyzji, wówczas należy przyjąć, że nie powstał
negatywny spór kompetencyjny między tymi organami. Oceny tej nie podważa
okoliczność, że w motywach uzasadnienia decyzji odmownej Rejonowy Urząd Pracy
wskazał na swą niewłaściwość do ustalenia zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Pogląd ten jest bowiem błędny. Należy natomiast podzielić odmienne zapatrywanie w
tej kwestii wyrażone w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 lipca
1993 r. SA/Wr 541/93 (ONSA 1994 nr 3 poz. 114). Sąd Administracyjny trafnie
stwierdził, że w postępowaniu przed organami zatrudnienia mają zastosowanie przepisy
Kodeksu postępowania administracyjnego, w tym także art. 75 § 1 tego kodeksu. Skoro
wnioskodawczyni w postępowaniu przed organami zatrudnienia wyjaśniła, że zakład
pracy, w którym była zatrudniona uległ likwidacji, a w archiwum zakładu brak było
dokumentów potwierdzających wykonywanie przez wnioskodawczynię pracy w
szczególnych warunkach, to organy zatrudnienia były zobowiązane dopuścić jako
dowód wszystko, co mogło przyczynić się do wyjaśnienia tej sprawy, w tym dowód ze
świadków.
Mając powyższe na uwadze Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym
orzekło jak w sentencji postanowienia.

========================================