Postanowienie z dnia 28 listopada 2003 r.
III KKO 4/03

Przepis art. 36 ustawy z dnia 24 października 1974 r. - Prawo wodne
(Dz.U. Nr 38, poz. 230 ze zm.) przekazywał do właściwości organów administra-
cyjnych rozpoznawanie jedynie roszczeń odszkodowawczych pozostających w
bezpośrednim związku przyczynowym z wykonywaniem praw wynikających z
pozwolenia wodnoprawnego.

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Andrzej Wasilewski
(sprawozdawca), Kazimierz Jaśkowski, przedstawiciel Ministra Sprawiedliwości
Małgorzata Kosicka, przedstawiciel Ministra Środowiska Maria Duczmal.

Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym, po rozpoznaniu na posie-
dzeniu w dniu 28 listopada 2003 r. sprawy z wniosku Zbigniewa G. i Henryki G. o
rozstrzygnięcie sporu o właściwość między Sądem Rejonowym w Kielcach a Ś.
Urzędem Wojewódzkim w K. - Wydziałem Ochrony Środowiska i Rolnictwa o zapłatę.

u z n a ł, że właściwym do rozpoznania sprawy jest Sąd Rejonowy w Kielcach.

U z a s a d n i e n i e


Zbigniew G. i Henryka G. zwrócili się do Kolegium Kompetencyjnego przy Są-
dzie Najwyższym z wnioskiem o rozpatrzenie negatywnego sporu kompetencyjnego
powstałego, jak wywodzą wnioskodawcy w treści swego wniosku: ,,wobec prawo-
mocnego odrzucenia pozwu [...] przez Sąd Rejonowy w Kielcach i oddalenia skargi
przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie zakończonego wyrokiem NSA [...]
z powodu nałożonego zobowiązania na nas przez Sąd Rejonowy w Kielcach pod ry-
gorem odrzucenia pozwu". W uzasadnieniu swego wniosku wnioskodawcy wskazali
na to, że:
Po pierwsze, Sąd Rejonowy w Kielcach postanowieniem z dnia 31 marca
1998 r. [...] odrzucił wniesiony przez wnioskodawców pozew przeciwko K. Zakładom
Przemysłu Wapienniczego S.A. w M. o zasądzenie na ich rzecz kwoty 3.000 zł tytu-
łem odszkodowania za wycięcie 28 drzew. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd
Rejonowy w Kielcach stwierdził, że decyzją z dnia 23 grudnia 1996 r. strona pozwa-
na uzyskała pozwolenie wodnoprawne, które obejmowało między innymi prawo do
odprowadzania wód z kamieniołomu ,,O." do rzeki H., a jednym z warunków uzyska-
nego pozwolenia było prowadzenie przez nią konserwacji koryta tej rzeki na odcinku
2 km od miejsca zrzutu wód kopalnianych, co obejmuje także brzeg rzeki przylegają-
cy do działki powodów. We wrześniu 1997 r. pracownicy strony pozwanej przystąpili
do konserwacji koryta rzeki na tym odcinku i w ramach tych prac wycięli również
drzewa i odrosty rosnące na działce powódki w odległości od 20 cm do 280 cm od
lewego brzegu rzeki. W tej sytuacji Sąd Rejonowy stwierdził, że - zgodnie z art. 36 i
nast. ustawy z dnia 24 października 1974 r. - Prawo wodne (Dz.U. Nr 38, poz. 230 ze
zm.) - do rozstrzygania sporów powstałych w związku z powstaniem szkody wyrzą-
dzonej w wyniku prowadzenia działalności na podstawie uzyskanego uprzednio po-
zwolenia wodno-prawnego właściwe są terenowe organy administracji rządowej wy-
dające takie pozwolenia.
Po drugie, Wojewoda Ś. decyzją z dnia 22 czerwca 1999 r. [...] oddalił także
żądanie wnioskodawców o przyznanie odszkodowania z tytułu wycięcia przez K. Za-
kłady Przemysłu Wapienniczego S.A. w M. drzew rosnących wzdłuż rzeki H. na
działce [...] we wsi C. w gminie C. oraz umorzył postępowanie w tej sprawie. W uza-
sadnieniu tego rozstrzygnięcia Wojewoda Ś. stwierdził w szczególności, że ,,Pan G.
wystąpił 15.02.1999 roku do tut. Wydziału z wnioskiem o przyznanie mu odszkodo-
wania za wycięte drzewa. Postępowanie ugodowe w powyższej sprawie nie przynio-
sło rezultatu. Zaistniały między stronami rozbieżności co do ilości i wartości wycię-
tych drzewek. Unormowania zawarte w art. 36 Prawa wodnego uprawniają organy
administracji państwowej do rozstrzygania tylko spraw cywilnych, które powstają w
bezpośrednim związku przyczynowym z wydanym pozwoleniem (zakładowi udzielo-
no pozwolenia na odprowadzanie wód kopalnianych) i przynoszą szkodę w dziedzi-
nie stosunków wodnych. Wobec powyższego wnioskodawca może dochodzić swych
roszczeń na drodze sądowej." W wyniku odwołania obojga wnioskodawców od po-
wyższej decyzji Wojewody Ś. z dnia 22 czerwca 1999 r. została ona utrzymana w
mocy decyzją Ministra Środowiska z dnia 21 listopada 1999 r. [...], w uzasadnieniu
której Minister Środowiska podkreślił w szczególności, że ,,Wojewoda K. w pk-cie 5.
pozwolenia wodnoprawnego udzielonego K. Zakładom Przemysłu Wapienniczego w
M. decyzją z dnia 23 grudnia 1996 r. [...] zobowiązał Zakład do konserwacji koryta
rzeki H. na odcinku 2 km od miejsca zrzutu wód kopalnianych co najmniej raz w roku
z obowiązkiem zawiadomienia o rozpoczęciu i zakończeniu robót Wojewódzkiego
Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych - Rejonowego Oddziału w K. Obowiązek ten
z jego literalnego brzmienia dotyczy jedynie konserwacji koryta rzeki, a nie usuwania
drzew i krzewów porastających brzegi rzeki H. W tej sytuacji wycięcie przez Zakłady
Przemysłu Wapienniczego w M. drzew rosnących na nieruchomości Pani Henryka G.
było działaniem wykraczającym poza ramy przedmiotowego obowiązku. Również
uzgodnienia dokonane pomiędzy Zakładem uprawnionym do korzystania z wód a
WZMiUW w K. w dniu 21 lutego 1997 r. wskazują, iż zakres planowanych robót kon-
serwacyjnych nie obejmował usunięcia drzew rosnących wzdłuż rzeki H. w odległości
do 3,0 m od brzegu rzeki. W tej sytuacji nie można uznać za zasadne stanowisko, że
szkoda na nieruchomości Pani Henryki G. powstała w wyniku wykonywania obo-
wiązków wynikających z pozwolenia wodnoprawnego, a tym samym orzeczenie o
odszkodowaniu nie należy do organu administracji, lecz leży w kompetencji sądów
cywilnych". Równocześnie Minister Środowiska w uzasadnieniu swego rozstrzygnię-
cia podkreślił, że w rozpoznawanej sprawie brak jest także podstaw do przyznania
odszkodowania z tytułu ustalenia tzw. stałego korzystania z gruntów nabrzeżnych
rzeki H. w trybie określonym w art. 11 ust. 2 Prawa wodnego oraz w trybie określo-
nym w art. 89 ust. 1 Prawa wodnego, który dotyczy urządzeń wodnych, a nie rzek
jako wód płynących. Powyższa decyzja Ministra Środowiska z dnia 21 listopada 1999
r. oraz poprzedzająca ją decyzja Wojewody Ś. z dnia 22 czerwca 1999 r. zostały w
wyniku skargi strony uchylone wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego w
Warszawie z dnia 9 kwietnia 2001 r. [...] - nota bene, w komparycji tego wyroku Na-
czelny Sąd Administracyjny mylnie wskazał na ,,decyzję Ministra Środowiska z dnia
21.02.1998 r. [...])", a z kolei w uzasadnieniu tego wyroku tę samą decyzję mylnie
określono ,,decyzją z dnia 21.02.1999 r. Ministra Środowiska". W uzasadnieniu tego
wyroku Naczelny Sąd Administracyjny uznał zasadność skargi z tej przyczyny, że
organ odwoławczy nie dostrzegł, iż decyzja organu pierwszej instancji: ,,zawiera dwa
rozstrzygnięcia: 1) oddalające wniosek Zbigniewa G. i Henryki G., 2) umarzające po-
stępowanie w sprawie. Pierwsze z nich jest rozstrzygnięciem sprawy co do istoty
(merytorycznym). Oznacza ono, że poszkodowanym nie przysługuje odszkodowanie
za wyrządzone im, przez wycięcie drzew, szkody. Drugie natomiast jest rozstrzygnię-
ciem formalnym i oznacza ono, że postępowanie stało się bezprzedmiotowe, gdyż w
tym przypadku sprawa nie należy do kompetencji organu administracji publicznej -
wobec czego podlega ono umorzeniu. Nie ulega wątpliwości, że są to rozstrzygnięcia
alternatywne, a przy tym oddalenie wniosku stwarza stan rzeczy osądzonej (rei iudi-
cata) w sprawie odszkodowania, zamykając tym samym skarżącym drogę do docho-
dzenia ich roszczeń. W tym stanie rzeczy, z uwagi na wewnętrzną sprzeczność de-
cyzji Wojewody K., zachodziła konieczność usunięcia jej z obrotu prawnego."
Po trzecie, w wyniku ponownego rozpoznania powyższej sprawy, Wojewoda
Ś. decyzją z dnia 17 lipca 2001 r. [...] ,,umorzył postępowanie w sprawie przyznania
odszkodowania Panu Zbigniewowi G. (...) oraz Henryce G. (...) za wycięcie drzew
rosnących wzdłuż rzeki H. na działce [...], zlokalizowanej we wsi C., gmina C.", a w
uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia organ ten stwierdził, że ,,sprawa nie należy do
kompetencji organu administracji publicznej. Unormowania zawarte w art. 36 Prawa
wodnego uprawniają te organy do rozstrzygania tylko sporów cywilnych, które pozo-
stają w bezpośrednim związku przyczynowym z wydanym pozwoleniem (zakładowi
udzielono pozwolenia na odprowadzanie wód kopalnianych) i przynoszą szkodę w
dziedzinie stosunków wodnych. Pogląd ten wyrażony został w postanowieniu Kole-
gium Kompetencyjnego przy Sądzie Najwyższym z dnia 26.04.1982 r., III CO 1/82.
Wnioskodawca może dochodzić swych roszczeń na drodze sądowej". Decyzja ta zo-
stała utrzymana w mocy decyzją Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2001 r. [...],
przy czym organ odwoławczy w uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia dodatkowo
podkreślił, że ,,czynność polegająca na usuwaniu drzew, jak słusznie podnoszą
strony odwołujące, wymaga uzyskania stosownego zezwolenia, wydawanego w da-
cie podjęcia przez Wojewodę Ś. przedmiotowego rozstrzygnięcia na podstawie prze-
pisów ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r. Kary za usunięcie
drzew bez wymaganego prawem zezwolenia nie są również materią uregulowań
prawa wodnego i orzekane są na podstawie art. 110 ust. 1 pkt 2 w/w ustawy o
ochronie i kształtowaniu środowiska przez właściwych terytorialnie wójtów, burmi-
strzów albo prezydentów miast". Natomiast skarga Henryki G. i Zbigniewa G. na po-
wyższą decyzję Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2001 r. [...] została oddalona
wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 marca 2003 r.
[...]. W uzasadnieniu tego wyroku Naczelny Sąd Administracyjny podzielił pogląd
prawny wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji oraz stwierdził, że w tej sytua-
cji ,,zgodnie z art. 192 § 1 pkt 2 k.p.a. strona może zwrócić się do Kolegium Kompe-
tencyjnego przy Sądzie Najwyższym z wnioskiem o rozpatrzenie sporu." Następnie,
postanowieniem z dnia 30 czerwca 2003 r. [...] Naczelny Sąd Administracyjny w
Warszawie wydanym na podstawie art. 410 k.p.c. w związku z art. 59 ustawy z dnia
11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze
zm.) odrzucił wniosek Zbigniewa G. z dnia 14 marca 2003 r. o wznowienie postępo-
wania w powyższej sprawie, bowiem ,,w piśmie procesowym skierowanym do Sądu
skarżący podnosi jedynie, że nie zgadza się z wydanym wyrokiem i powołuje proto-
kół nr 1/H./97, który znajdował się w aktach sprawy i jego treść była Sądowi znana w
chwili wydania wyroku. Poza wskazaną wyżej argumentacją skarżący nie wykazał
istnienia żadnych przesłanek uzasadniających wznowienie postępowania w niniejszej
sprawie".

Po czwarte, w dniu 30 czerwca 2003 r. Zbigniew G. i Henryka G. ponownie
wystąpili do Sądu Rejonowego w Kielcach z pozwem przeciwko K. Zakładom Prze-
mysłu Wapienniczego w M. - obecnie: ,,N.M." Spółka Akcyjna w M. o ,,zasądzenie od-
szkodowania za bezprawnie wycięte drzewa w kwocie 4.489,24 zł z należnymi od-
setkami". W odpowiedzi na wniesiony pozew, pismem urzędowym z dnia 18 lipca
2003 r. Sąd Rejonowy w Kielcach [...], skierowanym do Zbigniewa G., zobowiązał go
,,do przedstawienia w terminie 1 miesiąca dowodu wystąpienia do Kolegium Kompe-
tencyjnego przy Sądzie Najwyższym z wnioskiem o rozpatrzenie sporu negatywnego
powstałego wobec prawomocnego odrzucenia pozwu w sprawie [...] i oddalenia
skargi przez NSA".


Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższy zważyło, co następuje:


Przedmiotem sporu kompetencyjnego w rozpoznawanej sprawie jest zgłoszo-
ne przez wnioskodawców roszczenie o odszkodowanie z tytułu wycięcia 28 drzew
rosnących na przyległej do rzeki H. nieruchomości wnioskodawców, dokonanego we
wrześniu 1997 r. przez pracowników K. Zakładów Przemysłu Wapienniczego S.A. w
M., które na podstawie decyzji Wojewody K. z dnia 23 grudnia 1996 r. [...] uzyskały
pozwolenie wodnoprawne na odprowadzanie wód z kamieniołomu do rzeki H., przy
czym w punkcie 5. tego pozwolenia wodnoprawnego K. Zakłady Przemysłu Wapien-
niczego S.A. w M. zostały zobowiązane do konserwacji koryta tej rzeki na odcinku 2
km od miejsca zrzutu wód kopalnianych co najmniej raz w roku, o czym przed i po
zakończeniu tego typu prac miały obowiązek zawiadomić Wojewódzki Zarząd Melio-
racji i Urządzeń Wodnych - Rejonowy Oddział w K. Z powyższego jednoznacznie
wynika, że pozwolenie wodnoprawne na zrzut wód kopalnianych do rzeki H. w żad-
nym razie ani nie upoważniało, ani tym bardziej nie zobowiązywało K. Zakładów
Przemysłu Wapienniczego S.A. w M. do dokonywania wycinki drzew na gruntach
położonych wzdłuż brzegów rzeki H. Co więcej, uzgodnienia, jakich w dniu 21 lutego
1997 r. - czyli przed wykonaniem we wrześniu 1997 r. prac mających na celu kon-
serwację wskazanego odcinka rzeki H. - dokonały K. Zakłady Przemysłu Wapienni-
czego S.A. w M. z Wojewódzkim Zarządem Melioracji i Urządzeń Wodnych - Rejo-
nowy Oddział w K. - wskazują jednoznacznie na to, że zakres planowanych robót
konserwacyjnych nie obejmował usunięcia drzew rosnących wzdłuż rzeki H. w odle-
głości do 3 m od brzegu rzeki. W tej sytuacji jest oczywiste, że szkoda powstała w
wyniku usunięcia przez pracowników K. Zakładów Przemysłu Wapienniczego S.A. w
M. we wrześniu 1997 r. 28 drzew na nieruchomości wnioskodawców nie pozostaje w
związku przyczynowym z wykonywaniem przez K. Zakłady Przemysłu Wapiennicze-
go S.A. w M. uprawnień lub obowiązków wynikających z przyznanego im pozwolenia
wodnoprawnego na zrzucanie wód kopalnianych do rzeki H.

Oznacza to, że rozpoznanie roszczenia odszkodowawczego wnioskodawców,
które ze swej natury ma charakter sprawy cywilnej, nie zostało przekazane przez
ustawę do właściwości organów administracyjnych na podstawie art. 36 ustawy z
dnia 24 października 1974 r. - Prawo wodne (Dz.U. Nr 38, poz. 230 ze zm. - powoły-
wanej nadal jako: Prawo wodne z 1974 r.), według którego (w brzmieniu obowiązu-
jącym do dnia 31 grudnia 1998 r.) terenowe organy administracji publicznej właściwe
w sprawach wydawania pozwoleń wodnoprawnych powołane były także do rozstrzy-
gania sporów powstałych w związku z tymi pozwoleniami oraz innych enumeratywnie
wymienionych w tym przepisie sporów, a mianowicie sporów: 1) o przywrócenie sto-
sunków wodnych na gruntach do stanu poprzedniego; 2) o rozgraniczenie gruntów
pokrytych wodami powierzchniowymi z gruntami przyległymi do tych wód; 3) o prze-
kazywanie nadwyżek wody; 4) o przynależność do spółki wodnej oraz wysokość
składek i innych świadczeń członków spółki; 5) o udział w kosztach wykonania i
utrzymania budowli i murów tworzących brzeg wody; - natomiast w brzmieniu obo-
wiązującym począwszy od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 31 grudnia 2001 r. (z
dniem 1 stycznia 2001 r. weszła w życie ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo
wodne, Dz.U. Nr 115, poz. 1229 ze zm.) stanowił, że ,,1. Organy właściwe do wyda-
wania pozwoleń wodnoprawnych rozstrzygają spory powstałe w związku z tymi po-
zwoleniami, a ponadto spory: 1) o przekazywanie nadwyżek wody, 2) o udział w
kosztach wykonania oraz utrzymania budowli i murów tworzących brzeg wody. 2.
Starosta rozstrzyga spory o rozgraniczenie gruntów pokrytych wodami powierzch-
niowymi z gruntami przyległymi do tych wód. 3. Wójt, burmistrz (prezydent miasta)
rozstrzyga spory: 1) o przywrócenie stosunków wodnych na gruntach do stanu po-
przedniego, 2) O przynależność do spółki wodnej oraz o wysokość składek i innych
świadczeń członków spółki". Należy bowiem mieć na uwadze to, że art. 36 Prawa
wodnego, który jako szczególny przepis prawa (art. 2 § 3 k.p.c.) powinien być inter-
pretowany w sposób ścisły, przekazywał do właściwości organów administracyjnych
rozpoznawanie jedynie określonych w nim spraw cywilnych, w tym także roszczeń
odszkodowawczych pozostających w bezpośrednim związku przyczynowym z wyko-
nywaniem praw wynikających z pozwolenia wodnoprawnego. Skoro więc wyrządzo-
na szkoda - powstała w wyniku wycięcia przez K. Zakłady Przemysłu Wapienniczego
S.A. w M. 28 drzew na działce wnioskodawców - nie pozostaje w bezpośrednim
związku przyczynowym z wykonywaniem przez K. Zakłady Przemysłu Wapiennicze-
go S.A. w M. uprawnień i obowiązków wynikających z przyznanego im pozwolenia
wodnoprawnego na zrzucanie wód kopalnianych do rzeki H., to do rozpoznania tej
sprawy cywilnej właściwy jest sąd powszechny (art. 2 § 1 k.p.c.).

Biorąc powyższe pod uwagę, Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyż-
szym na podstawie art. 190 § 1 k.p.a. orzekło jak w sentencji.
========================================