Postanowienie z dnia 10 lipca 2002 r.
III KKO 2/02

Uchylenie art. 37j ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i prze-
ciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56 ze zm.) nie
pozbawiło pracownika, zainteresowanego stwierdzeniem wykonywania pracy w
warunkach szczególnych, prawa wystąpienia na podstawie art. 189 KPC z
powództwem o ustalenie, jeżeli ma w tym interes prawny.


Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Jerzy Kwaśniewski, przedstawiciel Ministra Sprawiedliwości Elżbieta
Staszewska, przedstawiciel Ministra Pracy i Polityki Społecznej Elżbieta Zagalska.

Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym, po rozpoznaniu na roz-
prawie w dniu 10 lipca 2002 r. sprawy z wniosku Jana M. o rozstrzygnięcie sporu o
właściwość między Powiatowym Urzędem Pracy w J. a Sądem Rejonowym-Sądem
Pracy w Jarosławiu o ustalenie okresu wykonywania pracy w warunkach szczegól-
nych


u s t a l i ł o, że właściwym do rozpoznania sprawy jest Sąd Rejonowy-Sąd
Pracy w Jarosławiu.

U z a s a d n i e n i e

Jan M. wystąpił z powództwem przeciwko Zakładom Metalowym ,,E." w J. o
ustalenie w celach ubezpieczeniowych, że był zatrudniony (wykonywał pracę) w wa-
runkach szczególnych. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jarosławiu postanowieniem z
dnia 10 stycznia 2001 r. [...] uznał się niewłaściwym dla rozpoznania tego powództwa
i przekazał akta sprawy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w P. do za-
łatwienia. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Rejonowy stwierdził, że ,,cało-
kształt postępowania dotyczącego ustalenia prawa do świadczeń emerytalno-rento-
wych z ubezpieczenia społecznego należy do właściwego Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych".
Z kolei, w wyniku rozpoznania pozwu Jana M. z dnia 3 kwietnia 2001 r. skie-
rowanego przeciwko Zakładom Metalowym ,,E." w J. o ustalenie okresu pracy w wa-
runkach szczególnych, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Rzeszowie - Ośrodek Zamiejscowy w Przemyślu postanowieniem z dnia 24 kwietnia
2001 r. [...] stwierdził swą niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi
Rejonowemu-Sądowi Pracy w Jarosławiu. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd
Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie - Ośrodek Zamiej-
scowy w Przemyślu stwierdził, że powód: ,,Nie wskazał konkretnego interesu w tym
ustaleniu, wyłączając jednak, w aktualnym stanie rzeczy, starania o świadczenia z
ubezpieczenia społecznego wypłacane przez ZUS, co wyłącza możliwość przekaza-
nia sprawy do merytorycznego rozpoznania przez organ rentowy. Na tym etapie na-
leży stwierdzić, iż jego roszczenie jest roszczeniem z zakresu prawa pracy, w rozu-
mieniu art. 476 § 1 pkt 1 KPC, a właściwym miejscowo do jego merytorycznego roz-
strzygnięcia jest Sąd Pracy w Jarosławiu, odpowiednio do zapisu art. 461 § 1 KPC.
Na wypadek sprecyzowania przez powoda roszczenia w sposób jasny i wyłączający
możliwość rozpoznania sprawy przez Sąd Pracy, możliwe będzie przekazanie
sprawy innemu organowi. Nie będzie to jednak Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
gdyż - jak podał Jan M. - nie ubiega się on o prawo do renty lub emerytury".
W wyniku rozpoznania kolejnego pozwu Jana M. z dnia 12 października 2001
r. przeciwko Zakładom Metalowym ,,E." w J. o ustalenie, że w okresie zatrudnienia u
strony pozwanej wykonywał on pracę w szczególnych warunkach, Sąd Rejonowy-
Sąd Pracy w Przemyślu postanowieniem z dnia 17 października 2001 r. [...] stwierdził
swoją niewłaściwość i na podstawie art. 461 w związku z art. 200 § 1 KPC sprawę
przekazał do rozpoznania Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Jarosławiu. Sąd
Rejonowy-Sąd Pracy w Jarosławiu postanowieniem z dnia 29 listopada 2001 r. [...]
uznał się jednak niewłaściwym do rozpoznania powyższego powództwa Jana M. i
przekazał akta sprawy do rozpoznania do Starosty Powiatowego w J.
W wyniku rozpoznania powyższej sprawy z wniosku Jana M. z dnia 12 paź-
dziernika 2001 r. o ustalenie wykonywania pracy w warunkach szczególnych, która
postanowieniem Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Jarosławiu z dnia 29 listopada
2001 r. [...] została przekazana do Starosty Powiatowego w J., Powiatowy Urząd
Pracy w J. postanowieniem z dnia 11 grudnia 2001 r. [...] - wydanym na podstawie
art. 37j ust. 1a ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu
bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56 ze zm.) oraz art. 19, art. 123
i art. 190 KPA - uznał się niewłaściwym do rozpoznania wniosku. W uzasadnieniu
tego postanowienia Powiatowy Urząd Pracy stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie
wnioskodawcy nie chodzi o ocenę dokumentów pod kątem przyznania tzw. zasiłku
przedemerytalnego, lecz o ustalenie na podstawie wyroku sądowego, że pracę w
Zakładach Metalowych ,,E." w J. wykonywał w warunkach szczególnych. Równocze-
śnie Powiatowy Urząd Pracy w uzasadnieniu swego postanowienia stwierdził wyraź-
nie, że: ,,Zgodnie z art. 37j ust. 1a wym. wyżej ustawy 'okresy wykonywania pracy w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, o których mowa w ust. 1,
są uwzględniane po przedłożeniu odpowiedniej dokumentacji, zgodnie z wymogami
określonymi w odrębnych przepisach, bądź na podstawie prawomocnego orzeczenia
sądu'. Przepis ten obowiązuje od dnia 12.09.2001 r. na podstawie ustawy z dnia
22.06.2001 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu (...) i naszym zdaniem nie budzi żad-
nych wątpliwości co do właściwości Sądu Pracy. Zmiana ustawy umożliwiająca udo-
wodnienie okresów pracy w warunkach szczególnych na drodze sądowej była zapo-
wiedziana w piśmie MPiPSD z 13.03.2001 r. [...] skierowanym do tut. Urzędu (odpis
pisma w załączeniu). W związku z powyższą zmianą przepisów Pan Jan M. uzyskał
szansę udowodnienia pracy w warunkach szczególnych przez Sąd Pracy".
W tej sytuacji, Jan M. zwrócił się w trybie art. 192 § 1 pkt 2 KPA do Kolegium
Kompetencyjnego przy Sądzie Najwyższym z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu
kompetencyjnego negatywnego pomiędzy Sądem Rejonowym-Sądem Pracy w Jaro-
sławiu a Powiatowym Urzędem Pracy w J. oraz o wskazanie organu właściwego dla
ustalenia wykonywania pracy w Zakładach Metalowych ,,E." w Jarosławiu w warun-
kach szczególnych.

Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym zważyło, co następuje:


Wprowadzony w życie z dniem 1 stycznia 1997 r., na podstawie art. 1 pkt 32 w
związku z art. 10 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i
przeciwdziałaniu bezrobociu oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 147, poz.
687), art. 37j ust. 1 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu stanowił
podstawę prawną przyznawania tzw. zasiłku przedemerytalnego, przysługującego
osobom, które spełniały określone w tym przepisie przesłanki prawne. Jedną z prze-
słanek prawnych, której spełnienie umożliwiało nabycie uprawnienia do zasiłku
przedemerytalnego, było między innymi także ,,zatrudnienie w szczególnych warun-
kach" w okresie co najmniej 15 lat. Zgodnie z obowiązującą począwszy od dnia 12
września 2001 r. dyspozycją ust. 1a art. 37j ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu
(wprowadzoną w życie na podstawie art. 1 pkt 35 w związku z art. 6 ustawy z dnia 22
czerwca 2001 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz
ustawy o pomocy społecznej - Dz.U. Nr 89, poz. 973), w postępowaniu zmierzającym
do przyznania tzw. zasiłku przedemerytalnego okresy wykonywania pracy w szcze-
gólnych warunkach były uwzględniane bądź na podstawie przedłożenia przez zainte-
resowaną osobę - zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami - ,,odpowiedniej
dokumentacji", bądź też ,,na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu". Oznaczało
to, że w sytuacji, gdy osoba zainteresowana ubieganiem się o przyznanie tzw.
świadczenia przedemerytalnego nie dysponowała niezbędną dla tego celu ,,odpo-
wiednią dokumentacją", na podstawie której możliwe byłoby stwierdzenie posiadania
przez nią wymaganych okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach, mogła ona
na ogólnych zasadach wystąpić do właściwego sądu z powództwem o ustalenie w
trybie art. 189 KPC, w celu uzyskania orzeczenia sądowego potwierdzającego jej
zatrudnienie w szczególnych warunkach w określonym czasie.

Art. 37j ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu został następnie
skreślony na podstawie art. 3 pkt 13 ustawy z dnia 17 grudnia 2001 r. o zmianie
ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, ustawy o
zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, ustawy o zakazie stosowania wyrobów
zawierających azbest, ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodar-
czych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego oraz ustawy o ułatwieniu za-
trudnienia absolwentom szkół (Dz.U. Nr 154, poz. 1793) i przestał obowiązywać z
dniem 1 stycznia 2002 r. Jednakże okoliczność ta sama przez się nie pozbawiła pra-
cownika zainteresowanego stwierdzeniem wykonywania w określonym czasie pracy
w warunkach szczególnych prawa do wystąpienia w trybie art. 189 KPC z powódz-
twem o ustalenie do właściwego sądu, jeżeli pracownik ,,ma w tym interes prawny".

Biorąc powyższe pod uwagę, Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyż-
szym na podstawie art. 190 § 1 i art. 194 KPA orzekło jak w sentencji.
========================================