Postanowienie z dnia 8 stycznia 1998 r.
III PO 10/97


Sprawa zamiany lub wykupu nieruchomości, o której mowa w art. 84
ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska
(jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196) należy do drogi postępowania
administracyjnego.

Przewodniczący SSN: Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Adam
Józefowicz, Andrzej Wróbel (sprawozdawca), przedstawiciel Ministra Sprawiedliwo-
ści Ewa Chałubińska, przedstawiciel Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Natu-
ralnych i Leśnictwa Irena Chojnacka.


Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym, po rozpoznaniu w dniu
8 stycznia 1998 r. na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Mieczysława K. o rozs-
trzygnięcie sporu o właściwość między Kierownikiem Urzędu Rejonowego w B.P.,
Zarządem Miasta B.P. oraz Sądem Rejonowym w B.P. o zamianę nieruchomości


p o s t a n o w i ł:

stwierdzić, że właściwy do rozpatrzenia wniosku Mieczysława K. o zamianę
nieruchomości położonej w B.P. przy ul. M. jest Kierownik Urzędu Rejonowego w
B.P.

U z a s a d n i e n i e

Mieczysław K. wniósł o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego między Kie-
rownikiem Urzędu Rejonowego w B.P. i ,,Gminą Miejską" a Sądem Rejonowym w
B.P.
W uzasadnieniu wniosku wskazał, że jest użytkownikiem wieczystym działki
[...] położonej przy ulicy M. w B.P. Działka ta jest działką zamienną za stanowiącą
własność ojca wnioskodawcy nieruchomość ,,wywłaszczoną decyzją z dnia 25 kwiet-

- 2 -

nia 1974 r. [...]." ,,Po dokonanej zamianie, na wniosek Urzędu Miasta - nastąpiła
zmiana przeznaczenia z terenów budowlanych na użytki zielone części tej nieru-
chomości. Starania o przywrócenie pierwotnego celu przeznaczenia - nie przyniosły
skutku." Podniósł, że w 1996 r. na podstawie art. 84 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie śro-
dowiska zwrócił się ponownie do Kierownika Urzędu Rejonowego w B.P. i Zarządu
Miasta o dokonanie zamiany części nieruchomości ,,przeznaczonej na użytki zielone"
na tereny z przeznaczeniem pod budownictwo ,,zgodnie z decyzjami o zamianie z
1974 i z 1975 r."
Mieczysław K. oraz E. D. i D. K.-Ł. we wniosku z dnia 14 lipca 1996 r. skierowanym
do Przewodniczącego Zarządu Miasta B.P. i Kierownika Urzędu Rejonowego w B.P.
domagali się dokonania podziału wymienionych we wniosku działek ,,poprzez od-
dzielenie terenu przeznaczonego pod budownictwo (...) od terenu przeznaczonego
pod zieleń A II 18 ZP, RZ", dokonanie zamiany części działek przeznaczonych pod
zieleń na działki położone a niezabudowane w obrębie wywłaszczonych terenów (...)
i stanowiące własność gminy oraz o wykupienie pozostałej powierzchni działek z
terenu przeznaczonego pod zieleń. Zarząd Miasta B.P. pismem z dnia 16 sierpnia
1996 r. [...] stwierdził, że ,,zapis w tekście planu ( miejscowego planu zagospodaro-
wania przestrzennego miasta B.P.) nie zmienia istniejącej formy użytkowania tere-
nów przez ich właścicieli w jednostce strukturalnej oznaczonej symbolem A II 18 ZP,
RZ". W ocenie Zarządu Miasta zapisy w planie przestrzennym nie zmieniają formy
korzystania z terenu i nie zobowiązują do jego przejęcia ( wykupu lub zamiany) w
powyższej jednostce strukturalnej, zatem brak jest podstaw do zastosowania prze-
pisu art. 84 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska. Z kolei Kierownik Urzędu
Rejonowego w B.P. w piśmie z dnia 17 kwietnia 1997 r. [...] wyjaśnił, że sprawa za-
miany części działek na podstawie art. 84 ustawy o ochronie i kształtowaniu środo-
wiska nie może być rozpatrzona przez Urząd Rejonowy, bowiem zgodnie z posta-
nowieniem Kolegium Kompetencyjnego przy Sądzie Najwyższym z dnia 19 marca
1995 r., III PO 10/94 (OSNAPiUS 1995 nr 16 poz. 210) organem właściwym do roz-
poznania sprawy zamiany działek w trybie art. 84 tej ustawy jest sąd powszechny.
Wniosek o wykupienie terenu przeznaczonego pod zieleń miejską, jako dotyczący
kwestii lokalnej, może być załatwiony przez Gminę Miejską B.P.

Sąd Rejonowy w B.P. postanowieniem z dnia 17 lipca 1997 r. [...] odrzucił

- 3 -

pozew E. D. i innych o ,,stwierdzenie zamiany nieruchomości". W ocenie Sądu
sprawa należy do drogi postępowania administracyjnego, co wynika z art.84 ust. 2
ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska.

Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym stwierdziło, co nastę-
puje:

Z akt sprawy wynika, że przedmiotem sporu kompetencyjnego jest sprawa
wykupu lub zamiany nieruchomości na inną na podstawie art. 84 ustawy z dnia 31
stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (jednolity tekst: Dz. U. z 1994
r. Nr 49, poz. 196 ze zm.). Rozważenia wymaga charakter prawny żądania określo-
nego w tym przepisie. Zgodnie z przepisem art. 84 ust. 2 ustawy właściciel ma prawo
żądania wykupu lub zamiany dotychczasowej nieruchomości na inną, jeżeli korzys-
tanie z niej w sposób dotychczasowy byłoby związane z istotnymi ograniczeniami lub
utrudnieniami. Z punktu widzenia prawa materialnego żądanie to ma wszelkie zna-
miona roszczenia majątkowego o charakterze cywilnoprawnym. Za uznaniem sprawy
o zamianę lub wykup nieruchomości w trybie art. 84 ustawy o ochronie i kształtowa-
niu środowisku za sprawę cywilną przemawia także i to, że w szczególności umowa
zamiany tworzy z istoty stosunek cywilnoprawny, co trafnie podkreśliło Kolegium
Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym w uzasadnieniu postanowienia z dnia 29
marca 1995 r. III PO 10/94 (OSNAPiUS 1995 nr 16 poz. 210). Sprawy o roszczenia
wymienione w art. 84 ustawy są sprawami cywilnymi, a ich wyłączenie z drogi postę-
powania cywilnego wymaga, stosownie do przepisu art. 2 § 3 KPC, istnienia wyraź-
nego przepisu przekazującego rozpoznawanie takich spraw do właściwości innych
organów (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1994 r., III CZP 36/94 -
OSNCP 1994 z. 11 poz. 209). Należy stwierdzić, odmiennie niż przyjęto to w uza-
sadnieniu powyższego postanowienia Kolegium Kompetencyjnego, że za taki przepis
należy uznać art. 84 ust. 2 ustawy o ochronie środowiska. Przepis ten, który w dacie
orzekania przez organy pozostające w sporze stanowił, że w sprawach wykupu lub
zamiany nieruchomości, o której mowa w ust.1, właściwy jest terenowy organ
administracji państwowej o właściwości szczególnej do spraw gospodarki gruntami i
wywłaszczania nieruchomości stopnia podstawowego, nie wyznaczał bowiem zadań

- 4 -

wymienionym w nim organom, lecz upoważniał te organy do rozstrzygnięcia sprawy
zamiany lub wykupu nieruchomości w trybie postępowania administracyjnego w dro-
dze decyzji. W doktrynie i orzecznictwie przyjęty jest pogląd, że dopuszczalność za-
łatwienia sprawy przekazanej do właściwości organów administracji publicznej w
formie decyzji nie jest wprost uzależniona od wskazania tej formy rozstrzygnięcia w
przepisach prawa materialnego. W szczególności w wyroku Naczelnego Sądu Ad-
ministracyjnego z dnia 31 sierpnia 1984 r., SA/Wr 430/84 trafnie stwierdzono, że w
przypadku, gdy uprawnienie strony nie powstaje bezpośrednio z mocy prawa, lecz w
drodze konkretyzacji normy prawnej, organ administracji państwowej - o ile nie jest
przewidziana inna forma jego działania - obowiązany jest dokonać tej konkretyzacji w
drodze decyzji administracyjnej. Mimo zatem braku wyraźnego określenia w prze-
pisie art. 84 ust. 2 ustawy formy załatwienia sprawy wykupu lub zamiany nierucho-
mości należy przyjąć, że w rozpoznawanym przypadku to organ administracji pub-
licznej, a nie sąd, jest obowiązany rozstrzygnąć tę sprawę w formie decyzji adminis-
tracyjnej.
Biorąc powyższe pod rozwagę Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Naj-
wyższym orzekło jak w sentencji
========================================