Postanowienie z dnia 1 czerwca 1999 r.
II UZ 63/99

Jeżeli sąd drugiej instancji zmienia wyrok sądu pierwszej instancji i za-
sądza lub oddala roszczenie w części nie objętej apelacją, wartością przedmio-
tu zaskarżenia kasacją jest wartość roszczenia, o którym orzekał sąd drugiej
instancji.


Przewodniczący: SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Kazimierz Jaśkowski,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 1 czerwca 1999 r. na posiedzeniu
niejawnym sprawy z wniosku Gracjana Ż. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w Ł. o wysokość świadczenia, na skutek zażalenia wniosko-
dawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 kwietnia 1999 r. [...]

o d d a l i ł zażalenie.

U z a s a d n i e n i e


Decyzją z dnia 12 listopada 1997 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w Ł. dokonał rozliczenia dochodu, jaki uzyskał Gracjan Ż. w 1996 r., ustalając, że
dochód ten wyniósł 8.933,55 zł i przekroczył niższą kwotę graniczną ustaloną dla
tego roku, co powodowało zmniejszenie renty inwalidzkiej o 18% kwoty bazowej i
spowodowało powstanie nadpłaty w kwocie 1.539,32 zł.

Decyzją z dnia 30 grudnia 1997 r., zmieniającą decyzję z dnia 12 listopada
1997 r., organ rentowy dokonał rozliczenia dochodu uzyskanego z tytułu prowadzo-
nej działalności gospodarczej w 1994 r. i w 1996 r. i gdy chodzi o 1994 r. stwierdził,
że uzyskany przez Gracjana Ż. w 1994 r. dochód z prac geodezyjnych wyniósł
71.175,00 zł (przed denominacją) i wskutek tego przekroczył górną kwotę graniczną
dla tego roku, co powodowało zawieszenie wypłaty renty w całości. Powstała z tego
tytułu nadpłata wyniosła 3.050,50 zł (po denominacji). Rozliczenie dochodu z 1996 r.
pozostało bez zmian.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, rozpoznając
odwołanie wnioskodawcy Gracjana Ż., wyrokiem z dnia 20 lipca 1998 r. zmienił de-
cyzję organu rentowego z dnia 30 grudnia 1997 r. i ustalił, że do dochodu rozliczone-
go w 1994 r. i w 1996 r. nie wchodzi dochód osiągnięty przez wnioskodawcę z tytułu
prac geodezyjnych, wobec czego nie ma on obowiązku zapłaty na rzecz Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Ł. dochodu z tych prac.

Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 19 stycznia 1999 r. uwzględnił ape-
lację strony pozwanej, wskazującej jako wartość przedmiotu zaskarżenia apelacją
kwotę 1.715,90 zł, zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie Gracjana Ż.

Sąd drugiej instancji stwierdził, że działalność gospodarcza w zakresie usług
geodezyjnych, którą prowadził wnioskodawca, odpowiada pojęciu działalności gos-
podarczej zdefiniowanej w art. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gos-
podarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm.), wobec czego podlegała ona obowiązkowi
ubezpieczenia społecznego w myśl art. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubez-
pieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą (jednolity tekst:
Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.). Z kolei stosownie do art. 24 ust. 1 ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.)
prawo do świadczeń emerytalno-rentowych podlega zawieszeniu lub świadczenie
ulega zmniejszeniu, na zasadach określonych w ustawie, w razie osiągania wyna-
grodzenia lub dochodu z tytułu wykonywania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej
albo prowadzonej działalności gospodarczej, której wykonywanie podlega obowiąz-
kowi ubezpieczenia społecznego. Według zaś art. 24 ust. 2 tej ustawy zasadę okreś-
loną w ust. 1 stosuje się do osób osiągających wynagrodzenie lub dochód z pracy
zarobkowej lub pozarolniczej działalności gospodarczej wyłączonych z obowiązku
ubezpieczenia społecznego z tytułu ustalenia prawa do emerytury lub renty. Tak więc
osiągany przez wnioskodawcę dochód miał wpływ na pobieranie świadczenia rento-
wego, mimo że wnioskodawca miał ustalone prawo do renty inwalidzkiej. Z tego po-
wodu - zdaniem Sądu Apelacyjnego - organ rentowy zasadnie przypisał wniosko-
dawcy do zwrotu nienależnie pobrane przez niego świadczenie za nieprzedawniony
okres.

Od powyższego wyroku złożył powód kasację, w której podał, że wartość
przedmiotu zaskarżenia wynosi 16.051,05 zł. Zarzucił w niej naruszenie przepisów
prawa materialnego oraz przepisów postępowania. Wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i oddalenie apelacji strony pozwanej albo o jego uchylenie i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, z zasądzeniem w każ-
dym przypadku kosztów postępowania kasacyjnego.

Postanowieniem z dnia 7 kwietnia 1999 r. Sąd Apelacyjny odrzucił kasację
uznając, że przedmiotowa sprawa jest sprawą o świadczenie (o zwrot nienależnie
pobranego świadczenia), w której o dopuszczalności kasacji decyduje wartość
przedmiotu zaskarżenia apelacją. Wobec tego że w apelacji strony pozwanej wartość
przedmiotu zaskarżenia została określona na kwotę 1.715,90 zł, wartość przedmiotu
zaskarżenia kasacją nie może być od tej kwoty wyższa. Oznacza to, że kasacja
wnioskodawcy jako niedopuszczalna podlegała odrzuceniu na podstawie art. 3935 w
związku z art. 393 pkt 1 KPC. Nie mogła być natomiast uznana za wartość przed-
miotu zaskarżenia wielkość dochodu osiągniętego przez wnioskodawcę z tytułu prac
geodezyjnych.
Na powyższe postanowienie złożył wnioskodawca zażalenie, w którym wniósł
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i rozpoznanie kasacji, a także zasądzenie
na jego rzecz kosztów postępowania zażaleniowego.

Zdaniem skarżącego, wartością przedmiotu zaskarżenia kasacją jest wyso-
kość osiągniętego przez niego dochodu z tytułu prac geodezyjnych, gdyż dochód ten
miał wpływ na zawieszenie i zmniejszenie świadczeń emerytalno-rentowych. Wartoś-
cią przedmiotu zaskarżenia nie może być różnica między wysokością należnego a
pobieranego świadczenia rentowego w okresie spornym, gdyż ,,w sprawie chodzi o
zasadę, czy ten dochód z takiej właśnie działalności powoduje restrykcje w zakresie
zawieszalności czy zmniejszenia renty".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Nie jest trafny pogląd Sądu Apelacyjnego, że wartość przedmiotu zaskarżenia
kasacją nie może być wyższa niż wartość zaskarżenia apelacją. Według bowiem art.
383 KPC, w sprawach o świadczeniu powtarzające się można w postępowaniu ape-
lacyjnym rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy i wówczas wy-
rok sądu drugiej instancji będzie rozstrzygał o sumie świadczeń, których wartość
może być wyższa niż wartość przedmiotu zaskarżenia apelacją. W takim wypadku o
dopuszczalności kasacji nie będzie decydować wartość przedmiotu zaskarżenia
wskazana w apelacji, lecz wartość świadczeń zasądzonych lub oddalonych wyrokiem
sądu drugiej instancji. Tak samo należy ocenić sytuację, w której sąd drugiej instancji
wykracza poza żądanie apelacji i orzeka o świadczeniu w większym rozmiarze niż
zgłoszone w apelacji. Przyjęcie więc koncepcji, że wartość przedmiotu zaskarżenia
kasacją nie może być wyższa niż wartość przedmiotu zaskarżenia apelacją pozba-
wiałoby stronę możliwości obrony przed niekorzystnym dla niej rozstrzygnięciem.
Należy zatem przyjąć, że gdy wyrok sądu drugiej instancji zmienia wyrok sądu pierw-
szej instancji i zasądza lub oddala roszczenie w części nie objętej apelacją, to warto-
ścią przedmiotu zaskarżenia kasacją jest wartość roszczenia, o którym orzekł sąd
drugiej instancji.

Gdy chodzi o przedmiotową sprawę, to należy przypomnieć, że strona pozwa-
na dokonała rozliczenia dochodu uzyskanego przez wnioskodawcę w latach 1994 i
1996 stwierdzając, że jego wysokość miała wpływ na pobieraną rentę inwalidzką
oraz że z tego tytułu powstała nadpłata, która wyniosła 1.539,32 zł w 1996 r. i
3.050,50 zł w 1994 r., łącznie - 4.589,82 zł. Wnioskodawca, składając odwołanie,
kwestionował obciążenie go obowiązkiem zwrotu powyższej kwoty, zatem przed-
miotem sporu w postępowaniu przed Sądem Wojewódzkim, a zarazem wartością
przedmiotu sporu, stała się wymieniona kwota.

Sąd Wojewódzki wydał wyrok korzystny dla wnioskodawcy, ponieważ uznał,
że do dochodu rozliczonego w 1994 r. i w 1996 r. nie wchodzi dochód uzyskany w
tych latach z tytułu prac geodezyjnych, zatem że obciążenie wnioskodawcy obowiąz-
kiem zwrotu kwoty wymienionej w zaskarżonej decyzji było bezzasadne. W apelacji
od powyższego wyroku strona pozwana określiła wartość przedmiotu zaskarżenia
apelacją na kwotę 1.715,90 zł, co oznacza, ze zrezygnowała z dochodzenia reszty
należności przypisanych wnioskodawcy do zwrotu. Stosownie więc do art. 378 § 1
KPC, Sąd Apelacyjny był związany granicami wniosków apelacji. Sąd ten wyszedł
jednak poza ich granice, gdyż zmieniając wyrok Sądu Wojewódzkiego, oddalił od-
wołanie wnioskodawcy od decyzji organu rentowego, czyli uznał, że stronie pozwanej
należy się od niego całość sumy wskazanej w decyzji, tj. 4.589,82 zł, która przekra-
cza podaną w apelacji wartość przedmiotu zaskarżenia. W tej sytuacji wartością
przedmiotu zaskarżenia kasacją mogła być niewątpliwie kwota, co do której organ
rentowy wydał decyzję o obowiązku jej zwrotu przez wnioskodawcę, a nie tylko
kwota wskazana w apelacji. O niej bowiem orzekł Sąd Apelacyjny, zmieniając wyrok
Sądu Wojewódzkiego i oddalając odwołanie wnioskodawcy od decyzji organu rento-
wego.

Jednak nietrafny w rozpoznawanej sprawie pogląd Sądu Apelacyjnego co do
tego, że wartość przedmiotu zaskarżenia kasacją nie może być wyższa niż wartość
przedmiotu zaskarżenia apelacją, nie spowodował wydania niezgodnego z prawem
postanowienia o odrzuceniu kasacji. Bez względu bowiem na to, którą z wymienio-
nych kwot przyjąć jako wartość przedmiotu zaskarżenia kasacją, jest to kwota niższa
niż 5.000 zł. To zaś czyni kasację niedopuszczalną z mocy art. 393 pkt 1 KPC.

Nie można podzielić zapatrywania skarżącego, że za wartość przedmiotu zas-
karżenia kasacją należy przyjąć wysokość osiągniętego przez niego dochodu z tytułu
prac geodezyjnych w latach 1994 i 1996. Nie tego dochodu bowiem, lecz zwrotu
kwoty nadpłaconych świadczeń dotyczy zaskarżona decyzja organu rentowego.
Również Sąd Apelacyjny, zmieniając wyrok Sądu Wojewódzkiego i ,,utrzymując tę
decyzję w mocy", orzekł o świadczeniach nadpłaconych skarżącemu, a nie o docho-
dzie osiągniętym przez niego w spornym czasie.

Z przytoczonych względów i stosownie do art. 385 i art. 397 w związku z art.
39318-19 KPC Sąd Najwyższy oddalił zażalenie.
========================================