Postanowienie z dnia 18 grudnia 2006 r.
II PZ 60/06

Jeżeli wyrok rozstrzyga o powództwie głównym i wzajemnym, to na pod-
stawie art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) pobiera się osobno opłatę od
apelacji dotyczącej tej części wyroku, w której orzeczono o powództwie głów-
nym oraz osobno opłatę od apelacji dotyczącej tej części wyroku, która roz-
strzyga o powództwie wzajemnym, choćby strona wniosła apelację w jednym
piśmie procesowym.

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 grudnia
2006 r. sprawy z powództwa W. I.P. Spółki z o.o. w W. przeciwko Bożenie W. o
ustalenie nieistnienia stosunku pracy w zakresie zatrudnienia na 1/2 etatu, tj. ustale-
nie stosunku pracy za oznaczonym wynagrodzeniem w kwocie 1.277 zł; i powództwa
wzajemnego Bożeny W. przeciwko W. I.P. Spółce z o.o. w W. o ustalenie stosunku
pracy za oznaczonym wynagrodzeniem 2.138 zł z równoczesnym zwolnieniem z
obowiązku świadczenia pracy w wysokości 1/2 etatu, na skutek zażalenia strony po-
wodowej i pozwanej wzajemnej na postanowienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy z dnia 6 lipca 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.

U z a s a d n i e n i e

Ostatecznie precyzując powództwo strona powodowa W. I.P. Spółka z o.o. w
W. wniosła o ustalenie, że łączy ją z pozwaną Bożeną W. jedna umowa o pracę na
stanowisku specjalisty do spraw bhp, w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagro-
dzeniem 1.277 zł brutto. Z kolei pozwana (powódka wzajemna) Bożena W. wniosła o
ustalenie, że od 1 marca 2003 r. strony łączy umowa o pracę na stanowisku specjali-
sty do spraw bhp w wymiarze pełnego etatu za wynagrodzeniem w kwocie 2.138 zł
brutto z równoczesnym zwolnieniem jej z obowiązku świadczenia pracy w wymiarze
połowy etatu w związku z pełnieniem funkcji związkowej.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Wałbrzychu wyrokiem z 2 marca 2006 r. [...] usta-
lił, że pozwana (powódka wzajemna) pozostaje w zatrudnieniu u strony powodowej
(pozwanej wzajemnej) na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w wymia-
rze pełnego etatu na stanowisku specjalisty do spraw bhp za wynagrodzeniem za-
sadniczym 2.138 zł brutto, na które składa się wynagrodzenie stałe w wysokości
1.277 zł brutto oraz wynagrodzenie dodatkowe w wysokości 861 zł brutto przyznane
na okres zamknięty od 15 czerwca 2002 r. do dnia wyboru nowych władz Zakładowej
Organizacji Związkowej NSZZ ,,Solidarność", przypadającego na rok 2006, z jedno-
czesnym prawem zwolnienia pozwanej (powódki wzajemnej) z obowiązku świadcze-
nia pracy za wynagrodzeniem w wymiarze połowy etatu w związku z pełnieniem
funkcji przewodniczącej zakładowej organizacji związkowej. ,,Dalej idące powództwo
główne jak i wzajemne" Sąd Rejonowy oddalił.
Wyrok powyższy zaskarżył apelacją powód (pozwany wzajemny) w całości,
uiszczając przy wniesieniu apelacji opłatę podstawową w wysokości 30 zł. Apelacji
tej Sąd Rejonowy-Sąd Pracy nadał bieg.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy postano-
wieniem z 6 lipca 2006 r. [...] wydanym po przeprowadzeniu rozprawy apelacyjnej,
odrzucił apelację powoda i pozwanego wzajemnie od wyroku Sądu Rejonowego z 2
marca 2006 r. W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że strona
powodowa (pozwana wzajemnie) w apelacji wniesionej 25 kwietnia 2006 r. zaskar-
żyła wyrok zarówno w zakresie oddalenia jej powództwa, jak i uwzględnienia po-
wództwa wzajemnego. Strona skarżąca swoją apelację opłaciła znakami opłaty są-
dowej w kwocie 30 zł. Sąd Okręgowy uznał, że w zakresie opłat apelacja podlega
rygorom ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(art. 149 i 151 ustawy). Zgodnie z art. 35 tej ustawy, apelacja podlega opłacie pod-
stawowej w kwocie 30 zł. Według art. 18 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w spra-
wach cywilnych, całą opłatę pobiera się od pozwu i pozwu wzajemnego, natomiast
zgodnie z ust. 2 art. 18 przepisy przewidujące pobranie opłaty od pozwu stosuje się
również do opłaty od apelacji. Tym samym strona powodowa (pozwana wzajemna)
zobowiązana była uiścić dwie opłaty podstawowe od apelacji, łącznie kwotę 60 zł.
Brak uiszczenia opłaty w należnej wysokości uzasadniał odrzucenie apelacji w cało-
ści. Sąd Okręgowy odrzucił apelację strony powodowej na podstawie art. 1302 § 3
k.p.c. podnosząc, że przepis ten należy interpretować w powiązaniu z art. 1302 § 1
k.p.c., który mówi o ,,należytym opłaceniu" pisma. Wniesienie opłaty podstawowej w
kwocie 30 zł nie miało, zdaniem Sądu, znaczenia procesowego.
Powyższe postanowienie (o odrzuceniu apelacji) zaskarżył zażaleniem peł-
nomocnik powoda i pozwanego wzajemnie - W. I.P. Spółki z o.o. w W., domagając
się jego uchylenia. W uzasadnieniu zażalenia skarżący podkreślił, że opłacie podlega
pismo, jeżeli przepis ustawy przewiduje jej pobranie (art. 3 ust. 1 ustawy o kosztach).
Pismo wnoszone przez kilka osób podlega jednej opłacie (z wyjątkiem współuczest-
nictwa formalnego). Według skarżącego, przytoczone przepisy dają postawę do
przyjęcia tezy, że na gruncie nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych obowiązuje zasada, iż jedno pismo procesowe podlega jednej opłacie sądowej.
Obowiązywanie tej zasady odzwierciedla również art. 14 ust. 4 ustawy o kosztach
stanowiący, że pobranie od pisma opłaty podstawowej wyłącza pobranie innej opłaty,
jak i art. 95 ust. 1 pkt 1 ustawy o kosztach, który stanowi, że nie pobiera się opłaty od
wniosku o zabezpieczenie roszczenia zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym po-
stępowanie. Zwracając uwagę na jeden z celów nowej ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych, jakim miało być ograniczenie fiskalizmu, np. zmniejszenie
wysokości opłat uiszczanych w postępowaniu cywilnym, skarżący podkreślił, że
samo ograniczenie wysokości opłat sądowych bez przyjęcia zasady ,,jedno pismo
procesowe - jedna opłata sądowa" byłoby niewystarczające dla realizacji wspomnia-
nego celu. Skarżący stwierdził, że odtworzona przez Sąd Okręgowy na podstawie
treści art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach norma prawna, nie znajdując żadnego uza-
sadnienia normatywnego ani aksjologicznego, jest sprzeczna z prawem. Przepis art.
18 ustawy o kosztach nie dotyczy w ogóle kwestii ilości opłat od jednego pisma, ale
tego, czy od pisma procesowego (pozwu, apelacji i innych środków zaskarżenia) na-
leży pobrać opłatę. Zdaniem skarżącego, stwierdzenie Sądu Okręgowego o obo-
wiązku uiszczenia dwóch opłat sprowadza się w istocie rzeczy do przyjęcia tezy o
wnoszeniu przez stronę dwóch apelacji. W wypadku wytoczenia skutecznie po-
wództwa wzajemnego ma miejsce połączenie dwóch samodzielnych, odrębnych pro-
cesów, które łączy pewna więź materialnoprawna wyrażająca się w tym, że ,,rosz-
czenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrące-
nia". Co do zasady, pozew wzajemny jest rozpoznawany i rozstrzygany razem z po-
zwem głównym w odrębnych punktach jednego wyroku, chyba że sąd zarządzi od-
dzielną rozprawę co do pozwu głównego i wzajemnego. Od wydanego w pierwszej
instancji wyroku stronie przysługuje jedna apelacja do sądu drugiej instancji, przy
czym strona, wnosząc apelację, może zaskarżyć wyrok w całości lub w części.
Przyjmując pogląd Sądu Okręgowego należałoby założyć, że strona chcąc zaskarżyć
w całości wyrok zapadły w sprawie z powództwa wzajemnego, musiałaby zawsze
wnosić dwie apelacje, natomiast jedną apelacją mogłaby zaskarżyć wyrok tylko w
części. W ocenie pełnomocnika skarżącego pogląd taki jest nie do przyjęcia na grun-
cie obowiązujących przepisów postępowania cywilnego.
Skarżący nie zgodził się również ze stanowiskiem Sądu, według którego w ra-
zie nieuiszczenia opłaty podstawowej apelacja podlega odrzuceniu. Przepis art. 1302
k.p.c. reguluje skutki prawne wniesienia nienależycie opłaconego pisma procesowe-
go (pozew, apelacja) przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego, bądź przez
przedsiębiorcę w sprawach gospodarczych. Przepis art. 1302 k.p.c. stanowi lex spe-
cialis wobec art. 130 § 1 k.p.c., a zatem nie można go interpretować rozszerzająco.
Stosownie do art. 1302 § 3 k.p.c. sąd odrzuca bez wezwania do uiszczenia opłaty
pismo wniesione przez radcę prawnego podlegające opłacie w wysokości stałej lub
stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia.
Według skarżącego konwencja terminologiczna przyjęta w przytoczonym przepisie
różni się od terminologii przyjętej na gruncie ustawy o kosztach sądowych . Podczas
gdy w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych stanowi się o opłacie
stałej, stosunkowej i podstawowej, to w Kodeksie postępowania cywilnego jest mowa
tylko o opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej, co może budzić wątpliwości co do
zakresu tych terminów. Porównując ustawę o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych z treścią art. 1302 k.p.c., można wysnuć wniosek, że ustawodawca traktuje ter-
min ,,opłata w wysokości stosunkowej" jako tożsamy z ,,opłatą stosunkową", nie ma
bowiem żadnych racjonalnych argumentów przemawiających za tym, aby nadawać
mu szersze albo węższe znaczenie. Zdaniem skarżącego również w przypadku ter-
minu ,,opłata w wysokości stałej" mamy do czynienia z terminem tożsamym z ,,opłatą
stałą". Przepis art. 1302 § 3 k.p.c. nie obejmuje zatem swym zakresem opłaty pod-
stawowej, gdyby bowiem ustawodawca chciał objąć zakresem powyższego przepisu
również opłatę podstawową, użyłby terminu ,,opłata w wysokości podstawowej".
Skarżący stwierdził, że w przypadku opłaty podstawowej nie znajduje zastosowania
art. 1302 § 3 k.p.c., lecz art. 130 § 1 k.p.c. w związku z art. 370 k.p.c., innymi słowy
apelacja może zostać odrzucona dopiero po wezwaniu do jej opłacenia i upływie wy-
znaczonego terminu do uiszczenia opłaty podstawowej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zażalenie jest uzasadnione, jednakże z innych względów niż wskazane przez
skarżącego. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądo-
wych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm., zwanej dalej ustawą o
kosztach sądowych), całą opłatę pobiera się od pozwu i pozwu wzajemnego, nato-
miast zgodnie z ust. 2 art. 18 przepisy przewidujące pobranie opłaty od pozwu sto-
suje się również do opłaty od apelacji. Jeżeli wyrok rozstrzyga o powództwie głów-
nym i powództwie wzajemnym, prawidłowe zastosowanie art. 18 ust. 1 i ust. 2
ustawy o kosztach sądowych oznacza pobranie osobnej opłaty od apelacji dotyczą-
cej wyroku orzekającego o powództwie głównym i od apelacji dotyczącej wyroku
orzekającego o powództwie wzajemnym.
Odnosząc się do przedstawionych przez skarżącego rozważań na temat istoty
powództwa wzajemnego, podnieść należy, że razie wniesienia pozwu wzajemnego
dochodzi wprawdzie w tym samym procesie do szczególnego rodzaju kumulacji
przedmiotowej roszczeń, jednakże powództwo wzajemne pozostaje samodzielnym
powództwem i tylko z racji swojego powiązania z powództwem głównym jest z nim
łącznie rozpoznawane. Rozpoznanie obu powództw w jednej sprawie i wydanie wy-
roku, w którym sąd rozstrzyga jednocześnie o powództwie głównym i powództwie
wzajemnym, nie oznacza, że powództwa te tracą swoją procesową odrębność. Z
tych przyczyn nie można, na przykład, przy ustalaniu wartości przedmiotu zaskarże-
nia kasacyjnego sumować wartości przedmiotu rozstrzygnięcia w sprawie z po-
wództwa głównego i wzajemnego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z 23 maja
1997 r., I PZ 21/97, OSNAPiUS 1998 nr 4, poz. 126; z 25 maja 1997 r., I CZ 50/99,
niepublikowane; z 25 maja 2001 r., V CZ 62/01, niepublikowane).

Nie ulega wątpliwości, że każda ze stron - powód i powód wzajemny - uiszcza
opłatę od swojego pisma (np. pozwu) podlegającego opłacie. W sytuacji zaskarżenia
przez jedną ze stron w całości wyroku, w którym orzeczono co do powództwa głów-
nego i co do powództwa wzajemnego, przyjmuje się, że skarżący w jednym piśmie
procesowym zawiera w istocie dwa środki odwoławcze (apelacje) - odrębnie co do
orzeczenia sądu rozstrzygającego o powództwie głównym, od którego ma obowiązek
uiścić należną opłatę, odrębnie co do orzeczenia rozstrzygającego o powództwie
wzajemnym, od którego również ma obowiązek uiścić należną opłatę. Skoro od
dwóch pozwów (pozwu głównego i pozwu wzajemnego) należałoby uiścić - co do
zasady (w sprawach z zakresu prawa pracy nie pobiera się bowiem opłaty od pozwu
wniesionego przez pracownika, co wynika z wykładni art. 35 ust. 1 w związku z art.
96 ust. 1 pkt 4 ustawy o kosztach) - odrębnie dwie opłaty (art. 18 ust. 1 ustawy o
kosztach), to również od apelacji, w której zaskarżono w całości wyrok sądu pierw-
szej instancji rozstrzygający o powództwie głównym i powództwie wzajemnym, nale-
ży uiścić dwie odrębne opłaty (albo opłatę stanowiącą kumulację - matematyczną
sumę - opłat od powództwa głównego i wzajemnego, na podstawie art. 18 ust. 2
ustawy o kosztach). Wyrok taki rozstrzyga bowiem dwie odrębne sprawy - połączone
jedynie formalnie na podstawie art. 204 k.p.c. - a apelacja, w której zaskarżono wy-
rok taki w całości, odnosi się w istocie do dwóch odrębnych spraw (o odrębności
spraw wynikających z powództwa głównego i wzajemnego świadczą choćby art. 218
k.p.c. i art. 317 k.p.c.). Z przepisów ustawy o kosztach (art. 3 ust. 1, art. 4, art. 18) nie
można wyinterpretować zasady, że jedno pismo sądowe podlega jednej tylko opłacie
sądowej, której to zasadzie należałoby przypisać taką treść, jaką sugeruje w zażale-
niu skarżący. Z art. 4 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o kosztach (,,pismo wnoszone
przez kilka osób podlega jednej opłacie") nie wynika wcale, że nie jest możliwe ku-
mulowanie opłat należnych na przykład od skumulowanych przedmiotowo w jednym
piśmie roszczeń (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 3 sierpnia 2006 r., IV CZ
64/06, niepublikowane, zgodnie z którym od skargi kasacyjnej od orzeczenia w
przedmiocie uchylenia kilku uchwał organu spółki pobiera się opłatę stanowiącą taką
wielokrotność kwoty 2.000 zł, ilu uchwał dotyczy skarga).

W rozpoznawanej sprawie pełnomocnik powoda (i pozwanego wzajemnego)
określając granice zaskarżenia stwierdził, że zaskarża wyrok Sądu Rejonowego w
całości, co oznacza, że zaskarżeniem objęta została zarówno część wyroku roz-
strzygająca o powództwie głównym, jak i część rozstrzygająca o powództwie wza-
jemnym. Wobec tego, uiszczenie od apelacji jedynie opłaty podstawowej w kwocie
30 zł nie stanowiło uiszczenia opłaty należnej w rozumieniu art. 1302 k.p.c.
Zastrzeżenia budzi jednak - w okolicznościach rozpoznawanej sprawy - zasto-
sowany przez Sąd Okręgowy rygor odrzucenia pisma na podstawie art. 1302 § 3
k.p.c. Skoro apelacja dotyczyła dwóch różnych rozstrzygnięć zawartych w tym sa-
mym orzeczeniu, a została opłacona opłatą podstawową w kwocie 30 zł (zgodnie z
art. 35 ust. 1 ustawy o kosztach), to co najmniej w części, w jakiej zostało uwzględ-
nione powództwo wzajemne (wytoczone przez pracownika przeciwko pracodawcy),
została opłacona należycie. Jeżeli nie było wystarczająco jednoznaczne, której czę-
ści zaskarżonego orzeczenia (albo - której części wniesionej apelacji) dotyczy uisz-
czona opłata podstawowa (czy części rozstrzygającej o powództwie głównym, czy
też części rozstrzygającej o powództwie wzajemnym), należało wezwać pełnomocni-
ka skarżącego (na podstawie art. 130 k.p.c., jednak pod rygorem odrzucenia a nie
zwrotu apelacji) do stanowczego wypowiedzenia się, której części apelacji - skar-
żącej wyrok oddalający powództwo główne, czy uwzględniającej powództwo wza-
jemne - dotyczy oplata 30 zł uiszczona przy wniesieniu pisma przez pełnomocnika
powoda (pozwanego wzajemnego). Rygoryzm art. 1302 § 3 k.p.c. oraz wprowadzony
nim restrykcyjny mechanizm odrzucania pism procesowych, od których nie została
uiszczona należna opłata, wyklucza taką wykładnię tego przepisu, która pozwalałaby
na jego zastosowanie także w sytuacjach niejednoznacznych lub niepewnych. Wąt-
pliwości dotyczące nadania biegu wniesionemu pismu, w tym wątpliwości odnoszące
się do uiszczenia opłat sądowych, powinny być procesowo rozwiązywane przez za-
stosowanie trybu uzupełniania braków pism procesowych, określonego w art. 130
k.p.c.
Nie można podzielić stanowiska skarżącego, który uważa, że art. 1302 § 3
k.p.c. nie obejmuje swym zakresem opłaty podstawowej, gdyby bowiem ustawodaw-
ca chciał objąć nim również opłatę podstawową, użyłby terminu ,,opłata w wysokości
podstawowej". Zagadnienie, czy opłatą w wysokości stałej, o której mowa w art. 1302
§ 3 k.p.c., jest również opłata podstawowa, określona w art. 14 ustawy o kosztach,
było już przedmiotem wielu rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Wyrażony w tym za-
kresie przez skarżącego pogląd, odbiegający od ukształtowanego orzecznictwa,
należy uznać za nietrafny.
W uchwale z 26 września 2006 r., II UZP 11/06 (LEX nr 193146), Sąd Najwyż-
szy przyjął, że art.1302 § 3 k.p.c. stosuje się do środków odwoławczych i środków
zaskarżenia podlegających opłacie podstawowej, o której mowa w art. 35 i 36 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. W uzasadnieniu
tej uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że określenie ,,opłata w wysokości stałej" ma
szerszy zakres znaczeniowy niż określenie ,,opłata stała" i obejmuje także opłaty,
które nie są opłatami stałymi w rozumieniu ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, ale ich wysokość jest stała dlatego, że została określona kwotowo, jak to
ma miejsce w przypadku opłaty podstawowej. Podobny pogląd Sąd Najwyższy wyra-
ził w uchwale z 21 listopada 2006 r., III CZP 109/06 (LEX nr 197685), przyjmując, że
opłata podstawowa określona w art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosz-
tach sądowych w sprawach cywilnych jest opłatą w wysokości stałej w rozumieniu
art. 1302 § 3 k.p.c. Z przytoczonych orzeczeń wynika, że co do zasady rygor odrzu-
cenia pisma procesowego na podstawie art. 1302 § 3 k.p.c. stosuje się także do pism
podlegających opłacie podstawowej. Jednak w rozpoznawanej sprawie zastosowanie
tego rygoru było niewłaściwe ze względów przedstawionych na wstępie.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815 § 1 zda-
nie pierwsze w związku z art. 3941 § 3 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie.
========================================