Postanowienie z dnia 14 stycznia 2002 r.
I PZ 99/01

Ustanowienie dla strony pełnomocnika na jej wniosek złożony w rozpo-
czętym terminie do wniesienia kasacji jest potrzebne w rozumieniu art. 117 § 1
zdanie trzecie k.p.c., gdy przy zachowaniu normalnego toku niezwłocznie po-
dejmowanych czynności procesowych jest możliwe zachowanie przez pełno-
mocnika terminu do wniesienia kasacji, bądź gdy strona powołuje się na oko-
liczności, które mogą uzasadniać przywrócenie tego terminu.


Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN: Józef
Iwulski (sprawozdawca), Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 stycznia
2002 r. sprawy z powództwa Krzysztofa K. przeciwko Starostwu Powiatowemu w
O.W. o odprawę, na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Apelacyjnego
w Łodzi z dnia 26 lipca 2001 r. [...]


o d d a l i ł zażalenie.

U z a s a d n i e n i e


Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2000 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Kaliszu oddalił powództwo Krzysztofa K. przeciwko Starostwu
Powiatowemu w O.W. o odprawę rentową w kwocie 20.586 zł. Powoda w toku tego
postępowania począwszy od rozprawy w dniu 30 czerwca 2000 r. reprezentował peł-
nomocnik - radca prawny Kazimierz Ś. Według treści pełnomocnictwa obejmowało
ono reprezentowanie powoda "przed Sądem Okręgowym-Sądem Pracy w Ostrowie
Wlkp oraz do podejmowania czynności procesowych zgodnie z art. 91 kpc". Powód
osobiście złożył wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, a następnie wywiódł
apelację. Przy zawiadomieniu pełnomocnika powoda o rozprawie apelacyjnej został
on wezwany do uzupełnienia pełnomocnictwa w zakresie umocowania do występo-
wania przed Sądem drugiej instancji. Na rozprawę w dniu 4 kwietnia 2001 r. prawi-
dłowo zawiadomiony pełnomocnik powoda nie stawił się i nie złożył uzupełnienia peł-
nomocnictwa. W protokole tej rozprawy odnotowano "przewodnicząca stwierdza, że
pełnomocnik powoda wezwany do złożenia pełnomocnictwa do występowania przed
Sądem Apelacyjnym, takowego nie złożył i na rozprawę się nie stawił; w tej sytuacji
stwierdzić należy, że powód nie został zawiadomiony o terminie rozprawy, co skut-
kuje konieczność jej odroczenia, celem powiadomienia powoda o terminie posiedze-
nia". Powód zawiadomiony o terminie rozprawy w dniu 31 maja 2001 r. nie stawił się
(Sąd nie zawiadamiał już radcy prawnego Kazimierza Ś.). Na rozprawie tej zapadł
wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 31 maja 2001 r. [...], oddalający apelację
powoda. Powód w terminie złożył wniosek o doręczenie tego wyroku wraz z uzasad-
nieniem, co zostało dokonane w dniu 20 czerwca 2001 r., przy czym powód został
pouczony "o treści art. 392 § 1, 3932 § 1 i 3934 kpc". W dniu 13 lipca 2001 r. powód
za pośrednictwem poczty wysłał do Sądu sporządzoną osobiście kasację, do której
dołączył wniosek o ustanowienie pełnomocnika. Pisma te wpłynęły do Sądu Apela-
cyjnego w dniu 16 lipca 2001 r. Zarządzeniem z dnia 18 lipca 2001 r. powód został
wezwany o uzupełnienie wniosku o ustanowienie pełnomocnika oświadczeniem o
stanie majątkowym. Powód otrzymał to wezwanie w dniu 19 lipca 2001 r. i oświad-
czenie złożył w dniu 25 lipca 2001 r.

Postanowieniem z dnia 26 lipca 2001 r. [...] Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił
wniosek o ustanowienie adwokata z urzędu i odrzucił kasację powoda. W uzasadnie-
niu postanowienia Sąd Apelacyjny wywiódł, że kasacja jest niedopuszczalna, gdyż
została złożona bez zachowania przymusu adwokacko-radcowskiego. Wniosek o
ustanowienie adwokata z urzędu po uzupełnieniu oświadczeniem o stanie majątko-
wym został natomiast złożony w dacie, w której upłynął już termin do wniesienia ka-
sacji. Sąd powołał się na wykładnię zawartą w postanowieniu z dnia 20 maja 1999 r.,
II UZ 56/99 (OSNAPiUS 2000 r. nr 20, poz. 769).

Na postanowienie Sądu Apelacyjnego w imieniu powoda zażalenie wniósł
radca prawny Kazimierz Ś., któremu jako przedstawicielowi związku zawodowego
powód udzielił pełnomocnictwa. Zażalenie nie wskazuje jakiejkolwiek podstawy
prawnej (nie powołuje żadnego przepisu prawa). Wywodzi się w nim, że powód
chcąc dotrzymać terminu do wniesienia kasacji sporządził "projekt kasacji", gdyż nie
był w stanie zlecić adwokatowi opracowania kasacji. Wysłał ten projekt kasacji do
Sądu z wnioskiem o ustanowienie adwokata i "oczekiwał, że po ustanowieniu adwo-
kat opracuje mu kasację". Pismo Sądu o uzupełnienie wniosku przez złożenie za-
świadczenia o stanie majątkowym nie zawierało pouczenia o terminie
"wystarczającym do wyznaczenia pełnomocnika". Pełnomocnik powoda wywodzi, że
gdyby powód otrzymał takie pouczenie, to dotrzymałby terminów umożliwiających
"wszczęcie postępowania kasacyjnego".


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Sąd Apelacyjny słusznie nie ograniczył się tylko do rozważenia kwestii do-
puszczalności kasacji powoda, ale rozpoznał także wniosek o ustanowienie pełno-
mocnika (por. postanowienie z dnia 24 stycznia 1997 r., II UZ 14/96, OSNAPiUS
1997 r. nr 16, poz. 304). Trzeba przyjąć, że powód skarży postanowienie Sądu Ape-
lacyjnego w zakresie odrzucającym kasację (art. 39318 § 1 k.p.c.), ale także kwestio-
nuje to postanowienie w zakresie oddalającym wniosek o ustanowienie pełnomoc-
nika z urzędu. Jest to możliwe na podstawie art. 380 k.p.c., stosowanego odpowied-
nio poprzez art. 39318 § 3 i 397 § 2 k.p.c. (choć powód tych przepisów nie wskazuje).
Zgodnie z art. 117 § 1 i 2 k.p.c. strona korzystająca z ustawowego zwolnienia od
kosztów sądowych (tak jak powód z mocy art. 463 § 1 k.p.c. i art. 263 § 1 k.p.), która
oświadczeniem przewidzianym w art. 113 § 1 k.p.c. wykaże, że nie może bez
uszczerbku dla utrzymania swojego i rodziny ponieść kosztów wynagrodzenia adwo-
kata lub radcy prawnego, może wnieść o ustanowienie pełnomocnika przez sąd. Sąd
uwzględni taki wniosek, jeżeli uzna udział pełnomocnika za potrzebny (art. 117 § 1
zdanie trzecie k.p.c.). Istota występującego w tym zakresie problemu sprowadza się
więc do oceny, czy w sytuacji procesowej jaka zaistniała, Sąd drugiej instancji słusz-
nie uznał, że udział ustanowionego dla powoda pełnomocnika nie był już potrzebny.
W tym przedmiocie należy zauważyć, że powód otrzymał w dniu 20 czerwca 2001 r.
odpis wyroku Sądu drugiej instancji wraz z uzasadnieniem oraz pouczeniem o termi-
nie złożenia kasacji i konieczności wniesienia jej przez pełnomocnika będącego ad-
wokatem lub radcą prawnym. Ponieważ w tej fazie postępowania powoda nie repre-
zentował już wcześniej ustanowiony pełnomocnikiem radca prawny Kazimierz Ś., to
powód powinien, dbając z należytą starannością o swoje interesy, rozważyć czy za-
mierza wnieść kasację. W przypadku podjęcia takiego zamiaru powinien bez nieuza-
sadnionej zwłoki (niezwłocznie) wystąpić o ustanowienie pełnomocnika, jeżeli nie był
stanie pokryć kosztów wynagrodzenia adwokata (radcy prawnego) i to w takim cza-
sie, aby przy normalnym toku postępowania było to możliwe tak, aby pełnomocnik
mógł złożyć kasację w otwartym już terminie. Tymczasem powód na siedem dni
przed upływem terminu do wniesienia kasacji złożył ją wraz z wnioskiem o ustano-
wienie pełnomocnika. Nadto pisma te przesłał pocztą, co spowodowało, że wpłynęły
do Sądu na cztery dni przed upływem terminu do wniesienia kasacji i wreszcie nie
dołączył do wniosku stosownego oświadczenia o stanie majątkowym, co spowodo-
wało konieczność podjęcia dalszych czynności, polegających na wezwaniu o uzupeł-
nienie tego braku. Ostatecznie (mimo że Sąd podejmował czynności niezwłocznie)
uzupełniony oświadczeniem o stanie majątkowym wniosek o ustanowienie pełno-
mocnika mógł być rozpoznany dopiero po upływie terminu do wniesienia kasacji. Jest
oczywiście zasadny pogląd Sądu drugiej instancji, że ustanowienie dla powoda peł-
nomocnika, który miałby w jego imieniu wnieść kasację, już po upływie terminu do jej
wniesienia, jest całkowicie zbędne, a więc ustanowienie w tym momencie pełnomoc-
nika nie jest potrzebne w rozumieniu art. 117 § 1 zdanie trzecie k.p.c. (po prostu,
gdyby pełnomocnik został ustanowiony i wniósł kasację, to i tak podlegałaby ona od-
rzuceniu jako wniesiona po terminie). Ocena taka jest zasadna zwłaszcza w sytuacji,
gdy powód nie wskazuje żadnych okoliczności, które usprawiedliwiałyby złożenie
przez niego tak późno wniosku o ustanowienie pełnomocnika. Rozważenie tej kwestii
jest potrzebne, gdyż po stronie powoda, po doręczeniu mu wyroku z uzasadnieniem,
mogły wystąpić okoliczności, które mogłyby być uwzględnione przy rozpoznaniu
ewentualnego wniosku o przywrócenie terminu do złożenia kasacji (por. postanowie-
nie z dnia 21 kwietnia 1997 r., II CZ 38/97, OSNC 1997 r. z. 10, poz. 152; postano-
wienie z dnia 28 kwietnia 1997 r., I PZ 14/97, OSNAPiUS 1998 r. nr 6, poz. 185; po-
stanowienie z dnia 22 maja 1997 r., II UKN 146/97, OSNAPiUS 1998 r. nr 7, poz.
228; postanowienie z dnia 10 czerwca 1999 r., III CKN 392/99, OSNC 2000 r. z. 1,
poz. 11, Monitor Prawniczy 1999 r. nr 12, s. 27 z glosą A. Zagroby). W aspekcie
oceny potrzeby ustanowienia pełnomocnika należałoby je wówczas rozważyć. Ro-
zumowanie powoda jakoby liczył na opracowanie kasacji przez ustanowionego peł-
nomocnika, a osobiście złożył "projekt" kasacji jest całkowicie nieracjonalne, a
przede wszystkim niezgodne z pouczeniem o terminie i sposobie wniesienia kasacji,
które otrzymał. Trzeba zwrócić uwagę na to, że powód w postępowaniu przed Są-
dem pierwszej instancji ustanowił fachowego pełnomocnika i tylko z uwagi na ograni-
czenie zakresu pełnomocnictwa (co jest już sprawą stosunku między stroną a pełno-
mocnikiem) nie reprezentował on powoda w postępowaniu apelacyjnym. Ten sam
pełnomocnik złożył zresztą w imieniu powoda zażalenie w terminie siedmiu dni od
doręczenia zaskarżonego postanowienia. W świetle tych okoliczności, co najmniej
wątpliwe jest twierdzenie powoda, że nie był w stanie ustanowić pełnomocnika, który
wniósłby w jego imieniu kasację. Podkreślenia wymaga też, że Sąd drugiej instancji
udzielił powodowi wszystkich niezbędnych pouczeń (art. 5 k.p.c.), a nawet uczynił to
ponad obowiązek określony w art. 327 k.p.c. w zakresie pouczenia o sposobie i ter-
minie wniesienia kasacji. Udzielanie przez Sąd dalszych pouczeń, na przykład o ko-
nieczności złożenia oświadczenia o stanie majątkowym w terminie umożliwiającym
wniesienie w kasacji, ani nie było wymagane przez przepisy, ani potrzebne, a wręcz
było bezprzedmiotowe, skoro w tym momencie już upłynął termin do wniesienia ka-
sacji (por. wyrok z dnia 22 listopada 1996 r., II UKN 17/96, OSNAPiUS 1997 r. nr 12,
poz. 225). Ocena Sądu drugiej instancji, że nie było potrzebne ustanowienie dla po-
woda pełnomocnika (art. 117 § 1 zdanie trzecie k.p.c.), jest więc całkowicie prawi-
dłowa, gdyż powód złożył wniosek w momencie, w którym przy zachowaniu normal-
nego toku niezwłocznie podejmowanych czynności procesowych (uzupełnienie wnio-
sku, wydanie postanowienia, zwrócenie się do właściwych organów wyznaczających
pełnomocnika, przy uwzględnieniu czasu niezbędnego na doręczenia i czynności
biurowe) nie było możliwe zachowanie terminu do wniesienia kasacji, a nadto powód
nie powoływał się na żadne okoliczności, które mogłyby uzasadniać przywrócenie
terminu do wniesienia kasacji (por. powołane przez Sąd Apelacyjny postanowienie z
dnia 20 maja 1999 r., II UZ 56/99, OSNAPiUS 2000 r. nr 20, poz. 769 oraz postano-
wienie z dnia 26 listopada 1999 r., II UZ 142/99, OSNAPiUS 2001 r. nr 19, poz. 604).

Rozważana kwestia prawidłowości odmowy ustanowienia pełnomocnika wła-
ściwe nie pozostaje w związku z odrzuceniem kasacji wniesionej przez powoda. Nie
budzi przecież żadnych wątpliwości, że powód bez zachowania przymusu adwokac-
ko-radcowskiego i bez uprzedniego wniosku o ustanowienie pełnomocnika (inaczej
byłoby, gdyby powód najpierw zwrócił się o ustanowienie pełnomocnika, a następnie
dopiero wywiódł kasację osobiście, choć por. postanowienie z dnia 18 czerwca 1998
r., II UZ 45/98, OSNAPiUS 1999 r. nr 16, poz. 532) wniósł kasację, która została od-
rzucona. W sposób oczywisty kasacja, która została odrzucona, nie spełnia wyma-
gania określonego art. 3932 § 1 k.p.c. i dlatego była niedopuszczalna (por. postano-
wienie z dnia 22 kwietnia 1997 r., II UZ 13/97, OSNAPiUS 1997 r. nr 20, poz. 409;
postanowienie z dnia 25 czerwca 1998 r., II UZ 57/98, OSNAPiUS 1999 r. nr 16, poz.
533). Nawet gdyby Sąd ustanowił dla powoda pełnomocnika, to i tak nie mógłby on
tej kasacji uzupełnić (poprawić, podpisać), a więc i tak musiałaby ona być odrzucona
(por. postanowienie z dnia 24 kwietnia 1997 r., II UZ 25/97, OSNAPiUS 1997 r. nr 20,
poz. 410; postanowienie z dnia 5 stycznia 1998 r., II UZ 119/97, OSNAPiUS 1998 r.
nr 23, poz. 696). W tym zakresie zaskarżone postanowienie jest więc oczywiście
uzasadnione.

Z tych względów zażalenie podlegało oddaleniu na podstawie art. 385 w
związku z art. 39318 § 3 i art. 397 § 2 k.p.c.
========================================