Postanowienie z dnia 25 stycznia 2007 r.
I PZ 30/06

Oświadczenie osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów
sądowych powinno zawierać wszystkie dane wymagane w art. 102 ust. 2
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) oraz wynikające z rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie określenia wzoru oświad-
czenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby
fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu
cywilnym (Dz.U. Nr 27, poz. 200), jednak nie musi być złożone na druku oświad-
czenia, którego wzór stanowi załącznik do tego rozporządzenia.

Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Zbigniew Hajn.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 stycznia
2007 r. sprawy z powództwa ,,A." Spółki z o.o. w K. przeciwko Maciejowi D. o zapłatę,
na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łomży z dnia 5 września 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży wyrokiem z
22 czerwca 2006 r. [...] oddalił apelację pozwanego Macieja D. od wyroku Sądu Re-
jonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń w Łomży z 17 stycznia 2006 r. [...], zasądzają-
cego od pozwanego na rzecz powódki ,,A." Spółki z o.o. w K. kwotę 53.196,71 zł z
ustawowymi odsetkami oraz kosztami procesu.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik pozwanego,
oznaczając wartość przedmiotu zaskarżenia na kwotę 53.196,71 zł. Oprócz skargi
kasacyjnej, sporządzonej i wniesionej przez pełnomocnika pozwanego będącego
radcą prawnym, do akt sprawy wpłynęło osobiście sporządzone przez pozwanego
pismo, w którym pozwany wniósł o zwolnienie go od kosztów sądowych. Do wniosku
dołączone zostało ,,oświadczenie o stanie majątkowym i rodzinnym", sporządzone
osobiście przez pozwanego, w którym przedstawiono dane dotyczące jego sytuacji
rodzinnej, majątkowej, dochodów i źródeł utrzymania.

Zarządzeniem z 1 września 2006 r. przewodniczący wydziału w Sądzie Okrę-
gowym ,,na zasadzie art. 102 ust. 4 w zw. z ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych" zarządził zwrot wniosku pozwanego o
zwolnienie od kosztów sądowych ,,z powodu niezłożenia oświadczenia obejmującego
szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku i dochodach oraz źródłach utrzyma-
nia na obowiązującym druku określonym w § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedli-
wości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie
rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej
się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz.U. Nr 27, poz.
200)".

Postanowieniem z 5 września 2005 r. Sąd Okręgowy odrzucił ,,skargę kasa-
cyjną pełnomocnika pozwanego" z powodu jej nieopłacenia. W uzasadnieniu posta-
nowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej Sąd Okręgowy podniósł, że stosownie do
art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych do wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie o stanie ro-
dzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o
zwolnienie od kosztów sądowych. Oświadczenie to nie może być złożone w sposób
dowolny, lecz musi być złożone według stosownego wzoru (druku) określonego w §
2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie okre-
ślenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach
utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w po-
stępowaniu cywilnym. Złożone przez fachowego pełnomocnika wraz ze skargą kasa-
cyjną oświadczenie pozwanego nie spełniało powyższego wymagania i dlatego za-
rządzeniem przewodniczącego wydziału z 1 września 2006 r. zostało zwrócone -
zgodnie z art. 104 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - bez
wzywania do uzupełnienia tego braku. Nieskuteczne zgłoszenie wniosku o zwolnie-
nie od kosztów sądowych oznacza, że skarga kasacyjna wniesiona przez pełnomoc-
nika pozwanego nie została opłacona w terminie do jej wniesienia (art. 3985 § 1
k.p.c.). Powołując się na treść art. 1302 § 3 k.p.c. Sąd Okręgowy stwierdził, że zgod-
nie z art. 35 ust. 1 zdanie drugie w związku z art. 13 ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych od skargi kasacyjnej wniesionej w rozpoznawanej sprawie nale-
żało uiścić opłatę stosunkową w wysokości 5 % wartości przedmiotu zaskarżenia,
określonej w skardze na kwotę 53.196,71 zł. Oplata taka nie została jednak uiszczo-
na.
Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pełnomocnik pozwanego, za-
rzucając naruszenie art. 1302 § 3 k.p.c. oraz art. 102 ust. 1 w związku z ust. 4 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167,
poz. 1398 ze zm., zwanej dalej ustawą o kosztach sądowych). Skarżący wniósł o
uchylenie zaskarżonego postanowienia.
W uzasadnieniu zażalenia podniesiono, że zarządzenie przewodniczącego
wydziału o zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych było nieuzasadnione,
a odrzucenie skargi kasacyjnej z powodu jej nieopłacenia jest przedwczesne. Do
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych pozwany dołączył oświadczenie o stanie
majątkowym i rodzinnym. Zarówno wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, jak i
samo oświadczenie majątkowe zostały sporządzone i podpisane osobiście przez
pozwanego. Chociaż oświadczenie o stanie majątkowym i rodzinnym nie zostało zło-
żone na urzędowym formularzu, to w pełni odpowiada ono pod względem treści wy-
maganiom stawianym przez art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych w związku z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 31 stycznia
2006 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, do-
chodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosz-
tów sądowych w postępowaniu cywilnym. Przepis art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach
sądowych stanowi, że oświadczenie takie sporządza się według ustalonego wzoru.
Przepis ten nie wymaga, aby oświadczenie o stanie majątkowym było sporządzone
na urzędowym formularzu, wymaga natomiast, aby oświadczenie zawierało wszyst-
kie informacje o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania zgod-
nie ze wskazaniami wynikającymi z rozporządzenia. Zdaniem wnoszącego zażale-
nie, pozwany dołączył do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych oświadczenie
o stanie majątkowym zawierające wszystkie informacje, które są wymagane według
wzoru urzędowego formularza.
Zdaniem skarżącego, Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni art. 102 ust. 4
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zwrot wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych bez wzywania o uzupełnienie braków formalnych tego wniosku
może nastąpić tylko w sytuacji, gdy do wniosku strony reprezentowanej przez adwo-
kata lub radcę prawnego w ogóle nie dołączono oświadczenia o stanie majątkowym.
Skarżący podniósł również, że w rozpoznawanej sprawie nie było podstaw do
zastosowania art. 1302 § 3 k.p.c. Razem ze skargą kasacyjną, wniesioną przez peł-
nomocnika, pozwany wniósł samodzielnie sporządzony wniosek o zwolnienie od
kosztów sądowych, załączając do niego oświadczenie o stanie majątkowym. Sąd
Okręgowy nie mógł odrzucić skargi kasacyjnej bez wcześniejszego rozpoznania oso-
bistego wniosku pozwanego o zwolnienie od kosztów sądowych. Nie było także pod-
staw do wydania zarządzenia o zwrocie wniosku na podstawie art. 102 ust. 4 ustawy
o kosztach sądowych, ponieważ w zakresie postępowania o zwolnienie od kosztów
sądowych pozwany nie był reprezentowany przez radcę prawnego (art. 871 § 2 k.p.c.
w związku z art. 88 i art. 92 k.p.c.), ponieważ treść pełnomocnictwa jednoznacznie
wskazuje, że radca prawny został umocowany do sporządzenia i wniesienia skargi
kasacyjnej. Pełnomocnictwo nie obejmowało złożenia wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych. Jeżeli Sąd Okręgowy uznał złożone przez pozwanego oświad-
czenie o stanie majątkowym za niewystarczające, powinien był wezwać pozwanego -
na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. w związku z art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach sądo-
wych - do sporządzenia oświadczenia o stanie majątkowym na urzędowym formula-
rzu (przesyłając mu jednocześnie ów formularz), pod rygorem zwrotu wniosku.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie, choć nie wszystkie podniesione w nim
argumenty prawne odpowiadają istocie regulacji dotyczącej ubiegania się o zwolnie-
nie od kosztów sądowych przez stronę reprezentowaną w postępowaniu kasacyjnym
przez profesjonalnego pełnomocnika.
Trafny jest zarzut naruszenia art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych.
Zgodnie z tym przepisem, do wniosku osoby fizycznej o zwolnienie od kosztów są-
dowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o sta-
nie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o
zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Je-
żeli oświadczenie nie zostało złożone albo nie zawiera wszystkich wymaganych da-
nych, stosuje się art. 130 k.p.c. Przytoczony przepis nie wymaga, aby oświadczenie
o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania zostało złożone na
,,urzędowym formularzu", lecz aby zawierało (obejmowało) szczegółowe dane według
ustalonego wzoru. Wzór oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i
źródłach utrzymania określił, w drodze rozporządzenia wydanego na podstawie art. 9
pkt 2 ustawy o kosztach sądowych, Minister Sprawiedliwości. Jednak ani z art. 102
ust. 2 lub z art. 9 pkt 2 ustawy o kosztach sądowych, ani z przepisów rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z 31 stycznia 2006 r. w sprawie określenia wzoru oświad-
czenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycz-
nej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym, nie
wynika, aby niezłożenie tego oświadczenia ,,na urzędowym formularzu" rodziło sku-
tek w postaci zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Wzór oświadcze-
nia ma stanowić ułatwienie dla strony ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądo-
wych, ma być pomocny w objęciu oświadczeniem wszystkich niezbędnych danych,
których przedstawienie sądowi powinno gwarantować sukces w postępowaniu incy-
dentalnym o zwolnienie od kosztów sądowych w postaci przyznania stronie takiego
zwolnienia. Wzór oświadczenia, o jakim stanowi art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, nie ma zatem nic wspólnego z urzędowymi formu-
larzami, o których mowa na przykład w art. 1871 k.p.c. lub art. 5052 k.p.c., co ozna-
cza, że niezłożenie oświadczenia na urzędowym druku wzoru, stanowiącym załącz-
nik do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 31 stycznia 2006 r., nie daje pod-
stawy do zwrotu tego wniosku (nie stosuje się, choćby odpowiednio, art. 1301 k.p.c.).
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że błędne było już samo zarzą-
dzenie przewodniczącego wydziału w Sądzie Okręgowym z 1 września 2006 r. o
zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych z powodu ,,niezłożenia oświad-
czenia obejmującego szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku i dochodach
oraz źródłach utrzymania - na obowiązującym druku określonym w § 2 rozporządze-
nia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r.", ponieważ pozwany nie miał
obowiązku złożenia tego oświadczenia na ,,obowiązującym druku", a wzór oświad-
czenia nie jest ,,obowiązującym drukiem". Ani z treści uzasadnienia zarządzenia
przewodniczącego wydziału o zwrocie wniosku, ani z zaskarżonego postanowienia
Sądu Okręgowego o odrzuceniu skargi kasacyjnej, nie wynika przy tym, aby prze-
wodniczący lub Sąd badali merytoryczną zawartość sporządzonego osobiście przez
pozwanego ,,oświadczenia o stanie majątkowym i rodzinnym", a tym bardziej, aby z
badania tego wynikała konstatacja, że oświadczenie to nie zawiera danych, które -
według stosownego wzoru - powinna ujawnić osoba fizyczna ubiegająca się o zwol-
nienie od kosztów sądowych.
Już samo stwierdzenie, że zarządzenie o zwrocie wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych było nieprawidłowe, pozwalało na uchylenie zaskarżonego posta-
nowienia, skoro pierwotną przyczyną odrzucenia skargi kasacyjnej było uznanie zło-
żonego oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania
za niewystarczające do rozpoznania wniosku pozwanego o zwolnienie od kosztów
sądowych.

Trafnie również wnoszący zażalenie zarzucił Sądowi drugiej instancji narusze-
nie art. 1302 § 3 k.p.c. W pierwszej kolejności należy uznać, że - mimo istotnej
zmiany przepisów o kosztach sądowych - nie stracił aktualności pogląd, zgodnie z
którym obowiązek uiszczenia opłaty przy wniesieniu do sądu pisma jej podlegające-
go nie ogranicza prawa żądania zwolnienia od kosztów sądowych. Niedopuszczalne
jest zatem odrzucenie nieopłaconego środka zaskarżenia wniesionego przez profe-
sjonalnego pełnomocnika, jeżeli domagał się on jednocześnie - w imieniu strony -
zwolnienia jej od kosztów sądowych w zakresie obejmującym ten środek albo gdy
domagała się tego sama strona we wniosku towarzyszącym pismu pełnomocnika.
Należy zatem rozważyć, czy sankcja taka (w postaci odrzucenia nieopłacone-
go środka zaskarżenia) może być zastosowana w sytuacji, gdy wniosek o zwolnienie
od kosztów sądowych nie może odnieść zamierzonego skutku, gdyż podlega zwro-
towi przez przewodniczącego bez wzywania do uzupełnienia jego braków formalnych
(art. 102 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych), ze względu na niedołączenie do niego
oświadczenia, o którym mowa w art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych, przez
profesjonalnego pełnomocnika.
Hipoteza art. 1302 § 3 k.p.c. obejmuje jedynie wypadki wniesienia przez profe-
sjonalnych pełnomocników nienależycie opłaconych środków zaskarżenia i środków
odwoławczych. O nienależytym opłaceniu takiego środka można mówić jedynie
wówczas, gdy w chwili jego wniesienia istnieje obowiązek uiszczenia opłaty, przy
czym - co należy podkreślić - miarodajny jest tu moment wniesienia pisma podlega-
jącego opłacie. Złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych wyłącza obo-
wiązek uiszczenia opłaty od pisma objętego wnioskiem w momencie jego wnoszenia.
Nie ma natomiast podstaw do uzależnienia takiego skutku (odrzucenia pisma) od
dalszych losów procesowych wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Stanowi-
łoby to bowiem w istocie rozszerzenie hipotezy art. 1302 § 3 k.p.c., co jest niedo-
puszczalne ze względu na jego wyjątkowy charakter. W konsekwencji za nietrafne
należy uznać założenie przyjęte przez Sąd drugiej instancji, że odrzuceniu na pod-
stawie art. 1302 § 3 k.p.c. podlega nienależycie opłacona skarga kasacyjna (bez wy-
maganej opłaty), wniesiona przez profesjonalnego pełnomocnika, do której dołączo-
no wniosek o zwolnienie strony od kosztów sądowych lub choćby tylko od opłaty są-
dowej, nawet jeżeli wniosek ten należałoby zwrócić ze względu na niedołączenie do
niego oświadczenia, o którym mowa w art. 102 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych.
Podobna sytuacja procesowa występuje po oddaleniu wniosku o zwolnienie
od kosztów sądowych. Według stanowiska utrwalonego w orzecznictwie i praktyce
sądowej na gruncie dotychczasowych przepisów o kosztach sądowych, zgłoszenie
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie, w której pismo wniesione
przez stronę osobiście lub przez jej pełnomocnika podlega opłacie w postaci wpisu
stałego lub stosunkowego, zobowiązuje sąd w razie odmownego załatwienia tego
wniosku do wezwania o uiszczenie opłaty na zasadach ogólnych (zob. uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 26 lutego 1976 r., III CZP 11/76, OSNC 1976 nr 7-8, poz. 162,
oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r., I CKN 1461/98,
OSNC 1999 nr 11, poz. 196, i z dnia 31 maja 2006 r., IV CZ 40/06, niepublikowane).
Stanowisko to zachowało aktualność na gruncie nowych przepisów o kosztach są-
dowych. W uchwale z 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06 (LEX nr 198917), Sąd Naj-
wyższy stwierdził, że w razie oddalenia zawartego w apelacji wniosku o zwolnienie
od kosztów sądowych przewodniczący wzywa do uiszczenia opłaty należnej od ape-
lacji także wtedy, gdy wniósł ją adwokat. Podobnie w postanowieniu z 4 października
2006 r., I CZ 81/06 (Biuletyn SN 2006 nr 11, poz. 19), Sąd Najwyższy przyjął, że w
razie oddalenia zgłoszonego przez pełnomocnika strony będącego radcą prawnym
wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie poniesienia należnej od
środka odwoławczego (środka zaskarżenia) opłaty w wysokości stałej lub stosunko-
wej, przewodniczący wzywa pełnomocnika do opłacenia tego środka w terminie ty-
godniowym. Tym samym, nadal trafne jest dotychczasowe zapatrywanie, że w razie
oddalenia zgłoszonego przez pełnomocnika strony będącego radcą prawnym lub
adwokatem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie poniesienia na-
leżnej od środka odwoławczego lub środka zaskarżenia opłaty w wysokości stałej lub
stosunkowej, przewodniczący wzywa pełnomocnika do opłacenia tych środków w
terminie tygodniowym.
Ze względu na podobieństwo sytuacji występującej po oddaleniu wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych i sytuacji istniejącej po zwrocie tego wniosku, na-
leży uznać, że również w tym ostatnim wypadku przewodniczący powinien wezwać
pełnomocnika - na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. - do opłacenia skargi kasacyjnej
w terminie tygodniowym. Sąd drugiej instancji odrzucił tymczasem skargę kasacyjną
wnioskodawcy bez uprzedniego wezwania do uiszczenia wymaganej opłaty (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 2006 r., I CZ 69/06).

Złożenie przed lub wraz z pismem podlegającym opłacie wniosku o
zwolnienie od kosztów sądowych uchyla (przerywa, wstrzymuje) obowiązek uiszcze-
nia opłaty do czasu rozstrzygnięcia wniosku. Pomimo braku wyraźnej po temu pod-
stawy w przepisach, na tle art. 15 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach są-
dowych w sprawach cywilnych (jednolity tekst: Dz.U. 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.),
przewidującego - tak samo jak art. 10 ustawy obecnie obowiązującej - że opłatę na-
leży uiścić ,,przy wniesieniu do sądu pisma podlegającego opłacie", w orzecznictwie
Sądu Najwyższego jednolicie przyjmowano, że zgłoszenie wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych powoduje, że obowiązek uiszczenia opłaty zostaje odsunięty w
czasie (por. między innymi uzasadnienia uchwały z 26 lutego 1976 r., III CZP 11/76,
OSNCP 1976 nr 7-8, poz. 162 oraz postanowień z 21 kwietnia 1999 r., I CKN
1461/98, OSNC 1999 nr 11, poz. 196 i z 24 sierpnia 2005 r., II CZ 75/05, niepubliko-
wane). Stanowisko to zostało podtrzymane pod rządem obowiązującego art. 10
ustawy o kosztach sądowych (por. uzasadnienia postanowień z 26 lipca 2006 r., IV
CZ 57/06, z 4 października 2006 r., I CZ 81/06 Biuletyn SN 2006 nr 11, s. 19, LEX nr
201191, i uchwały z 13 października 2006 r., III CZP 75/06, LEX 194332), co należy
zaaprobować, zważywszy że w zakresie istotnym dla tej kwestii nie nastąpiły zmiany
przepisów, a dotychczasowe argumenty nie straciły wartości.
Przy przyjęciu, że w razie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych (oddale-
nia, odrzucenia lub zwrotu wniosku o zwolnienie) ponownie aktualizuje się obowiązek
uiszczenia opłaty, rozstrzygnięcia wymaga, w jakim momencie termin ten się otwiera
i na jakiej to następuje podstawie.

Pod rządem ustawy o kosztach sądowych z 1967 r. problem ten był rozwa-
żany na tle art. 17, który przewidywał odrzucanie wprost wniesionych bez należnej
opłaty przez adwokata lub radcę prawnego środków zaskarżenia, podlegających
opłacie w wysokości stałej. Jednolicie, i z aprobatą doktryny, przyjmowano w orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego, że zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądo-
wych w sprawie, w której pismo wnoszone przez adwokata podlega opłacie wpisu
stałego, zobowiązuje sąd w razie odmownego załatwienia tego wniosku do wezwania
o uiszczenie opłaty na zasadach ogólnych.

Zasadą ogólną pozostało uiszczanie należnych opłat na wezwanie, w terminie
tygodniowym od dnia jego doręczenia (art. 130 § 1 k.p.c.). Obowiązek uiszczania
opłat bez wezwania, chociaż obecnie rozszerzony pod względem podmiotowym
(obejmuje adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych i przedsiębiorców
w sprawach gospodarczych) i przedmiotowym (obejmuje opłaty stosunkowe i opłaty
w wysokości stałej), jest nadal wyjątkiem od reguły. Rozszerzenie zakresu wyjątków
nie zmienia wzajemnego stosunku przepisów ogólnego i szczególnych. Z tego
względu, przepis art. 1302 § 3 k.p.c. nie może być wykładany rozszerzająco i stoso-
wany do sytuacji, które nie są w nim wyraźnie opisane.

Podobnie jak poprzednio art.17 zdanie drugie ustawy z 13 czerwca 1967 r.,
tak obecnie art.1302 § 3 k.p.c. traktuje o ,,podlegających opłacie w wysokości stałej
lub stosunkowej" środkach odwoławczych i zaskarżenia ,,wniesionych" przez adwo-
kata lub radcę prawnego. Reguluje on więc sytuacje, w których w chwili wnoszenia
danego środka istnieje (zgodnie także z art. 10 ustawy o kosztach sądowych) obo-
wiązek uiszczenia opłaty. Taki stan rzeczy nie zachodzi, gdy wraz z pismem zostaje
złożony wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, który odsuwa w czasie obowią-
zek uiszczenia opłaty. Analizowany w rozpoznawanej sprawie stan faktyczny nie od-
powiada zatem sytuacji uregulowanej w art. 1302 § 3 k.p.c., co oznacza, że przepis
ten nie może być zastosowany wprost, a zastosowaniu go przy wykorzystaniu wy-
kładni rozszerzającej sprzeciwia się jego wyjątkowy charakter. W konsekwencji, z
art.1302 § 3 k.p.c. nie można wywodzić obowiązku strony reprezentowanej przez
wskazanych w nim pełnomocników do uiszczenia należnej opłaty bez wezwania w
razie złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Przesłanki zastosowania i rodzaj rygoru procesowego muszą wynikać z prze-
pisu, nie można ich domniemywać ani ,,wprowadzać" w wyniku zabiegów interpreta-
cyjnych. Niedopuszczalne jest wyciąganie niekorzystnych dla strony konsekwencji
procesowych w sytuacji, gdy rygor nie został w sposób niewątpliwy określony w
przepisie. W analizowanej sytuacji procesowej nie ma podstaw do stosowania rygoru
w postaci odrzucenia środka odwoławczego wprost (bez wezwania do uiszczenia
opłaty) w oparciu o art. 1302 § 3 k.p.c., gdyż rygor taki przewiduje on dla przypadków,
w których opłaty nie uiszczono, pomimo że należało to uczynić przy wniesieniu pi-
sma. Jak wcześniej wskazano, taka sytuacja nie zachodzi, gdy w środku odwoław-
czym (zaskarżenia) zawarto wniosek o zwolnienie od kosztów. Za nieuprawnioną
należy uznać koncepcję, jakoby odmowa zwolnienia od kosztów sądowych sytuo-
wała pełnomocnika w takiej pozycji, ,,jak gdyby wniosku nie składał", co miałoby po-
ciągać za sobą obowiązek uiszczenia opłaty bez wezwania.

Zaskarżone postanowienie podlegało zatem uchyleniu także z tej przyczyny,
że Sąd Okręgowy odrzucił skargę kasacyjną bez wcześniejszego wezwania pełno-
mocnika do uiszczenia opłaty od niej, mimo zgłoszonego w niej wniosku o zwolnienie
pozwanego od kosztów sądowych.
Nie jest natomiast uzasadniony zarzut naruszenia art. 102 ust. 4 ustawy o
kosztach sądowych. Zgodnie z tym przepisem, wniosek o zwolnienie od kosztów
strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego złożony bez dołączenia
oświadczenia, o którym mowa w ust. 2, przewodniczący zwraca bez wzywania o
uzupełnienie braków formalnych wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Rygor
zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych dotyczy zatem zarówno sytuacji,
gdy wniosek ten został zawarty bezpośrednio w piśmie sporządzonym i wniesionym
przez profesjonalnego pełnomocnika, jak i sytuacji, gdy wniosek ten został sformuło-
wany w ,,osobiście" sporządzonym i wniesionym przez stronę piśmie procesowym.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 3941 § 3 k.p.c. w związku z art. 39815 § 1 k.p.c.
========================================