Postanowienie z dnia 17 stycznia 1997 r.
I PKN 65/96

1. W przypadku współuczestnictwa materialnego pracowników pozwanych
z tytułu wspólnej odpowiedzialności materialnej na tej samej podstawie
faktycznej i prawnej ich obowiązków (art. 72 § 1 pkt 1 in fine KPC), o dopuszczal-
ności kasacji decyduje wartość przedmiotu zaskarżenia określona osobno w
stosunku do każdego z pozwanych (art. 393 § 1 pkt 1 KPC w zw. z art. 378 § 3 i
39319 KPC).
2. Zgodnie z art. 3938 § 1 KPC Sąd Najwyższy nie wzywa strony do usu-
nięcia braków kasacji, lecz w tym celu zwraca kasację sądowi drugiej instancji.
Przez braki kasacji, o których mowa w tym przepisie należy rozumieć zarówno
braki formalne wynikające z przepisów KPC, jak również nieuiszczenie opłaty s-
ądowej.

Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 1997 r. na posiedzeniu
niejawnym sprawy z powództwa I.C. D. Spółki z o.o. w W. przeciwko Małgorzacie D.,
Joannie T., Marcinowi P., Zofi W., Barbarze Ż., Mariannie P., Andrzejowi P., Jolancie
K., Elżbiecie J., Helenie J., Robertowi J., Agnieszce J.-G., Ewie F., Ewie G., Teresie C.,
Barbarze M., Lechosławowi M., Halinie G. i Andrzejowi R. o zapłatę, na skutek kasacji
strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 września 1996
r. [...]

p o s t a n o w i ł:

1. odrzucić kasację w stosunku do pozwanych Marcina P., Zofii W., Barbary Ż.,
Marianny P., Andrzeja P., Jolanty K., Elżbiety J., Heleny J., Roberta J., Agnieszki J.-G.,
Ewy F., Ewy G., Teresy C., Barbary M., Lechosława M., Haliny G. i Andrzeja R.,
2. w pozostałym zakresie zwrócić kasację Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie w
celu wezwania do uiszczenia opłaty od kasacji


U z a s a dn i e n i e

Po ostatecznym określeniu roszczeń strona powodowa "IC D." spółka z o.o. w
W. żądała zasądzenia od pozwanych Małgorzaty D. i Joanny T. kwot po 18127,15 zł, a
od dalszych siedemnastu pozwanych kwot po 2 132,60 zł tytułem wyrównania
niedoboru powstałego sklepie firmowym w S., prowadzonym przez pozwanych na
zasadach wspólnej odpowiedzialności materialnej.
Wyrokiem z dnia 27 marca 1996 r. [...] Sąd Wojewódzki w Warszawie oddalił
powództwo, a Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 19 września 1996 r. [...]
oddalił rewizję strony pozwanej.
W kasacji od tego wyroku strona powodowa zarzuciła między innymi naruszenie
art. 124 oraz 125 KP i wniosła o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i o przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania. W kasacji jako wartość przedmiotu zaskarżenia
wskazano kwotę 72 508,62 zł, czyli sumę roszczeń skierowanych przeciwko wszystkim
pozwanym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z przepisem art. 393 § 1 pkt 1 KPC (w brzmieniu nadanym ustawą z
dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń
Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układo-
wym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. Nr 43, poz. 189) kasacja nie
przysługuje w sprawach o świadczenia, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest
niższa niż pięć tysięcy złotych. Do oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia stosuje
się odpowiednio przepisy o wartości przedmiotu sporu.
W rozpatrywanej kasacji strona powodowa wskazała jako wartość przedmiotu
zaskarżenia kwotę 72 508,62 zł, czyli zliczyła (dodała) roszczenia dochodzone przeciw-
ko wszystkim pozwanym. Tak wskazana wartość przedmiotu zaskarżenia wymagała
weryfikacji.
Zgodnie z przepisem art. 21 KPC, jeżeli powód dochodzi pozwem kilku roszczeń,
zlicza się ich wartość. Przepis ten powinien mieć odpowiednie zastosowanie do
oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia kasacją.
Według orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 31 sierpnia 1936 r., C III 169/35
(OSP 1936 z. 9 poz. 546) w przypadku formalnego współuczestnictwa kilku pozwanych
w sporze, o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość przedmiotu
zaskarżenia każdego z połączonych formalnie powództw przeciwko każdej stronie
pozwanej. Sąd Najwyższy wyjaśnił w uzasadnieniu tego orzeczenia, że w przypadku
współuczestnictwa formalnego powód może wytoczyć przeciwko każdemu z pozwanych
z osobna odrębne powództwo, ponieważ ich zobowiązania są oparte tylko na
jednakowej podstawie faktycznej i prawnej. W tym przypadku zarówno o właściwości
rzeczowej sądu, jak też dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość przed-
miotu sporu ewentualnie przedmiotu zaskarżenia powództwa przeciw każdemu z
pozwanych.
Podzielając ten pogląd należy podkreślić, iż jest on obecnie wynikiem "odpo-
wiedniego" stosowania w postępowaniu kasacyjnym (art. 393 § 1 pkt 1 in fine KPC)
przepisu art. 21 KPC. "Odpowiedniość" stosowania wynika z tego, że przy współuczes-
tnictwie formalnym zaskarżenie orzeczenia przez jednego ze współuczestników
formalnych jak i przeciwko jednemu z takich współuczestników, nie oznacza
zaskarżenia orzeczenia w stosunku do pozostałych, a więc powoduje uprawomocnienie
się orzeczenia w zakresie nie zaskarżonym.
W zbliżonej sytuacji procesowej, powstałej w wyniku połączenia spraw do
wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia przez sąd (art. 219 KPC), Sąd Najwyższy
wyjaśnił, że nie powoduje to dopuszczalności skargi kasacyjnej w tych z połączonych
spraw, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięć tysięcy złotych
(art. 393 pkt 1 KPC). Wartość przedmiotu zaskarżenia odnosi się do każdej z odrębnych
spraw objętych wspólnym wyrokiem i bezzasadne byłoby przyjęcie jako przedmiotu
zaskarżenia łącznej wartości dwóch przedmiotów zaskarżenia. Nie decyduje bowiem
suma poszczególnych przedmiotów zaskarżenia, ale wartość każdego z osobna, która
nie przekracza 5 tysięcy zł (postanowienie z dnia 13 grudnia 1996 r., I PKN 43/96,
dotychczas nie publikowane).
W tej sytuacji należało rozważyć z jakim rodzajem współuczestnictwa proce-
sowego mamy do czynienia w przypadku odpowiedzialności kilku pracowników na
zasadach wspólnej odpowiedzialności materialnej. W tym zakresie w orzecznictwie i
doktrynie panuje pogląd, że jest to współuczestnictwo materialne, gdyż obowiązki
pozwanych oparte są na tej samej (a nie takiej samej) podstawie faktycznej i prawnej
(art. 72 § 1 pkt 1 in fine KPC). W związku z tym w takich sprawach wartość przedmiotu
sporu, służąca właściwości rzeczowej sądu, stanowi suma dochodzonych roszczeń od
poszczególnych pracowników (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 marca
1967 r., I PZ 10/67, OSNCP 1967 z. 10 poz. 179, PiP 1969 nr 6 s. 1128 z aprobującą
glosą M. Jędrzejewskiej).
Mogłoby to sugerować, że także dla określenia wartości przedmiotu zaskarżenia
w takich sprawach należałoby zliczyć wartość roszczeń dochodzonych przeciwko
poszczególnym pozwanym. Sąd Najwyższy zważył jednak, że w tym zakresie przy
nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego nastąpiła istotna zmiana. Zgodnie bowiem
z przepisem art. 384 KPC (w brzmieniu sprzed nowelizacji) sąd rewizyjny mógł z urzędu
rozpoznać sprawę na rzecz współuczestników materialnych, którzy wyroku nie
zaskarżyli. Dotyczyło to obu form współuczestnictwa materialnego, a więc zarówno
sytuacji, gdy ich prawa lub obowiązki były wspólne, jak i sytuacji, gdy były oparte na tej
samej podstawie faktycznej i prawnej. Oznaczało to więc, że zaskarżenie wyroku przez
jednego lub przeciwko jednemu ze współuczestników materialnych prowadziło do
możliwości rozpoznania sprawy względem wszystkich współuczestników i
nieuprawomocnienia się zaskarżonego wyroku w stosunku do współuczestników, którzy
wyroku nie zaskarżyli. Stanowiący odpowiednik tego przepisu art. 378 § 3 KPC po
nowelizacji Kodeksu stwierdza, że sąd drugiej instancji może rozpoznać sprawę na
rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem zas-
karżenia prawa i obowiązki są wspólne także dla tych współuczestników. Wynika z tego
w sposób niewątpliwy, że przepis art. 378 § 3 KPC jest obecnie ograniczony tylko do
jednej z form współuczestnictwa materialnego i nie dotyczy przypadku, w którym
współuczestnictwo materialne wynika z tej samej podstawy faktycznej i prawnej ich
praw lub obowiązków. Przy tej formie współuczestnictwa materialnego zaskarżenie
wyroku przez jednego lub przeciwko jednemu ze współuczestników powoduje
uprawomocnienie się wyroku w stosunku do pozostałych współuczestników, którzy go
nie zaskarżyli (przeciwko, którym wyroku nie zaskarżono).
Przepis ten ma zastosowanie odpowiednio do zaskarżenia wyroku drugiej
instancji skargą kasacyjną (art. 39319 KPC). Prowadzi to do wniosku, że po nowelizacji
Kodeksu postępowania cywilnego, w fazie postępowań odwoławczych (apelacyjnego i
kasacyjnego) zostaje zerwana materialna więź łącząca współuczestników materialnych,
których współuczestnictwo opiera się na tożsamości podstawy faktycznej i prawnej ich
praw lub obowiązków. W fazie postępowań odwoławczych więź prawna ich łącząca jest
zbliżona do współuczestnictwa formalnego i dlatego wartość przedmiotu zaskarżenia
dla oceny dopuszczalności kasacji należy oceniać odrębnie dla roszczeń skierowanych
przeciwko każdemu z pozwanych. Nie budzi przecież wątpliwości, że w przypadku
gdyby powództwo zostało uwzględnione, a zaskarżył wyrok sądu drugiej instancji tylko
jeden z pozwanych (wyrok uprawomocniłby się względem pozostałych pozwanych), to
dopuszczalność takiej kasacji zależałaby od przekroczenia kwoty pięciu tysięcy złotych
wartości przedmiotu zaskarżenia, czyli wartości uwzględnionego przeciwko temu
pozwanemu roszczenia. Strona powodowa nie może być w tym zakresie odmiennie
traktowana, zwłaszcza że od jej woli zależy zakres zaskarżenia orzeczenia w ujęciu
podmiotowym.
Biorąc to pod rozwagę należało uznać kasację za niedopuszczalną wobec
pozwanych, w stosunku do których wartość roszczeń była niższa niż pięć tysięcy
złotych, gdyż w tej części wartość przedmiotu zaskarżenia nie może być wyższa.
Prowadzi to do odrzucenia kasacji w tym zakresie (art. 3938 § 1 w związku z art. 393 §
1 pkt 1 KPC).
Sąd Najwyższy zważył, że sprawy o roszczenia ze stosunku pracy z powództwa
pracodawcy przeciwko pracownikom nie podlegają zwolnieniu od opłat sądowych (art.
463 § 1 KPC i art. 263 § 1 KP). Zgodnie więc z przepisem art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 13
czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze
zm.) i § 7 ust. 1 pkt 3a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 maja 1993 r.
w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 46, poz. 210
ze zm.) kasacja strony powodowej podlegała opłacie sądowej w postaci całego wpisu
stosunkowego. Strona powodowa takiej opłaty nie uiściła i nie była wezwana przez Sąd
drugiej instancji do uzupełnienia tego braku. Zgodnie z przepisem art. 3938 § 1 KPC in
fine Sąd Najwyższy w przypadku dostrzeżenia braków kasacji (odmiennie niż sąd
drugiej instancji co do braków apelacji - art. 373 KPC) nie wzywa strony do ich
usunięcia, lecz zwraca kasację sądowi drugiej instancji. Przepis art. 3938 § 1 in fine
KPC, zgodnie z jego brzmieniem, dotyczy przy tym nie tylko braków formalnych
wynikających z przepisów tego Kodeksu, ale także innych braków kasacji, w tym przede
wszystkim nieuiszczenia należnej od niej opłaty sądowej. Na podstawie tego przepisu,
w pozostałym zakresie należało więc kasację zwrócić Sądowi drugiej instancji.

========================================