Postanowienie z dnia 5 grudnia 1996 r.
I PKN 28/96

W razie stwierdzenia nieważności postępowania Sąd Najwyższy uchyla
zaskarżone orzeczenie, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością
i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał to orze-
czenie (art. 39313 i 386 § 2 KPC w związku z art. 39319 KPC). Jeżeli sąd, który wydał
uchylone orzeczenie jest funkcjonalnie niewłaściwy, to powinien sprawę
przekazać sądowi właściwemu (art. 200 § 1 w związku z art. 202 KPC).

Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędzia SN: Józef Iwulski,
Sędzia SA: Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 grudnia
1996 r. sprawy z powództwa Beaty G. przeciwko Dziecięcemu Szpitalowi Klinicznemu w
B. o wznowienie postępowania, na skutek kasacji powoda od postanowienia Sądu
Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 5 września 1996 r. [...]
p o s t a n o w i ł:

uchylić zaskarżone postanowienie, znieść postępowanie przed Sądem Apela-
cyjnym w Białymstoku i przekazać sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania


U z a s a d n i e n i e

Sąd Wojewódzki w Białymstoku wyrokiem z dnia 20 lipca 1993 r. [...] oddalił
powództwo Beaty G. przeciwko Dziecięcemu Szpitalowi Klinicznemu w B. o odszko-
dowanie przyjmując, że powódka cierpi na chorobę psychiczną, która nie pozostaje w
związku przyczynowym z pracą i nie może być uznana za chorobę zawodową. Sąd
Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 22 grudnia 1993 r. [...] oddalił rewizję po-
wódki. W skardze z dnia 22 sierpnia 1996 r. o wznowienie postępowania w tej sprawie
powódka powoływała się na uzyskanie opinii specjalisty z zakresu psychiatrii, która
wyklucza istnienie u niej choroby psychicznej. Nadto twierdziła, że Sądy rozpoznające
sprawę nie przeprowadziły szczegółowych badań jej schorzeń kardiologicznych.
Powódka wskazując na to, że skarga została wniesiona w terminie, żądała wznowienia
postępowania w sprawie ustalenia u niej choroby zawodowej i zasądzenia na jej rzecz
kwoty 18 tysięcy złotych.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku postanowieniem z dnia 5 września 1996 r. [...]
wydanym na posiedzeniu niejawnym odrzucił skargę o wznowienie postępowania. W
uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że wyrokiem z dnia 20
lipca 1993 r. Sąd Wojewódzki w Białymstoku oddalił powództwo Beaty G. przeciwko
Dziecięcemu Szpitalowi Klinicznemu w B. o zasądzenie kwoty 180 mln starych złotych
odszkodowania z tytułu choroby, na którą powódka, według jej twierdzeń, miała zapaść
z powodu złych warunków pracy, a zwłaszcza niespokojnej atmosfery w pracy i zbyt
dużego obciążenia obowiązkami zawodowymi. Sąd Wojewódzki ustalił, że Terenowy
Inspektor Sanitarny w B. odmówił uznania dolegliwości powódki za chorobę zawodową.
Sąd ten, weryfikując twierdzenia powódki, że cierpi ona z powodu rozstroju nerwowego,
uzyskał zaświadczenie Specjalistycznej Spółdzielni Lekarskiej AA.M.@ o leczeniu
powódki z powodu objawów psychozy schizoaktywnej, natomiast z opinii biegłego
lekarza psychiatry wynikało, że powódka cierpi od 1981 r. na schizofrenię, która nie
pozostawała i nie pozostaje w żadnym związku przyczynowym z warunkami zatrud-
nienia powódki. W postępowaniu rewizyjnym w tej sprawie również Sąd Apelacyjny w
Białymstoku uzyskał dowód z opinii kolejnego biegłego lekarza psychiatry, który
podzielił stanowisko zawarte w pierwszej opinii psychiatrycznej.
Rozpoznając skargę o wznowienie postępowania Sąd Apelacyjny zwrócił dalej
uwagę, że w związku z toczącym się przed Sądem Metropolitarnym w Białymstoku
procesem o unieważnienie małżeństwa, powódka kilkakrotnie w okresie od dnia 5
lutego 1996 r. do czerwca 1996 r. zgłaszała się do Ambulatorium Wspierania Rozwoju
Kliniki Psychiatrycznej Akademii Medycznej w W., w którym była dwukrotnie diagno-
zowana przez lekarza prof. Z. B. Po pierwszej wizycie lekarz ten wydał powódce
zaświadczenie z dnia 26 lutego 1996 r., stwierdzające m.in., że powódka jest
Aosobą b. miłą, sympatyczną@, a ustalenia co do jej stanu zdrowia wymagałyby Aprze-
prowadzenia odpowiednich badań lub obserwacji w trybie nie ambulatoryjnym@. Nato-
miast w piśmie z dnia 20 czerwca 1996 r., skierowanym do Sądu Metropolitarnego w B.,
prof. Z. B. podał między innymi: A w trakcie przeprowadzonych rozmów (wywiadu) oraz
badania ambulatoryjnego Beaty G., podczas Jej dwu kolejnych wizyt w dniach 26 lutego
i 13 maja br. nie stwierdziłem u niej objawów choroby psychicznej@. Oceniając te fakty
Sąd Apelacyjny zauważył, że ocena stanu psychicznego zawarta w tym ostatnim piśmie
stanowiła nieuprawnioną diagnozę psychiatryczną, której nie poprzedziły zalecane, w
zaświadczeniu wydanym przez tego samego lekarza w dniu 26 lutego 1996 r.,
uzupełniające badania lub obserwacje w trybie nie ambulatoryjnym. Nawet gdyby
powódka nie cierpiała na schorzenie psychiczne, to należałoby wywieść logicznie, że
odpadło uzasadnienie żądania przez nią odszkodowania od pozwanego Szpitala.
Przede wszystkim Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że w przypadku powódki jako
podstawa wznowienia mógł wchodzić w rachubę przepis art. 403 § 2 KPC. W tym
zakresie Sąd ten uwzględnił ustaloną judykaturę Sądu Najwyższego, który w uchwale
Składu Siedmiu Sędziów z dnia 21 lutego 1969 r., III PZP 63/68 (OSNCP 1969 poz.
208), uznał, że środek dowodowy, który powstał po uprawomocnieniu się wyroku, nie
stanowi przewidzianej w art. 403 KPC podstawy wznowienia postępowania. Jeszcze
wyraźniej wypowiedział się w tej kwestii Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 22
kwietnia 1975 r., III PZ 4/77 (OSNCP 1976 poz. 38), stwierdzając, że uzyskanie - po
uprawomocnieniu się wyroku - specjalistycznego świadectwa lekarskiego, które zawiera
ocenę stanu zdrowia odmienną od wyrażonej przez biegłych w poprzednio
zakończonym postępowaniu sądowym, nie stanowi środka dowodowego określonego w
art. 403 § 2 KPC. Wreszcie Sąd Apelacyjny wskazał na orzeczenie Sądu Najwyższego
z dnia 29 stycznia 1968 r., I CZ 122/69 (OSNCP 1968 poz. 154), z którego wynika, że
samo sformułowanie podstawy wznowienia w sposób odpowiadający ustawie nie
oznacza, iż skarga opiera się na ustawowej podstawie wznowienia. Konieczne jest
zbadanie, czy twierdzenia skargi będą stanowiły taką ustawową podstawę. Takie
badanie przeprowadzone przez Sąd Apelacyjny na posiedzeniu niejawnym wykazało,
że skarga powódki nie zawiera ustawowej podstawy wznowienia, dlatego skarga
podlegała odrzuceniu z mocy art. 410 § 1 in fine KPC. Incydentalnie Sąd ten zauważył,
że nie ma uzasadnienia powoływanie się przez skarżącą na nieuwzględnienie
istniejących u niej schorzeń kardiologicznych. Wprawdzie pełnomocnik powódki na
rozprawie w dniu 22 grudnia 1993 r. złożył wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii
biegłego kardiologa, ale nie został on uwzględniony. W konsekwencji powódka nie
może utrzymywać, że obecnie ujawniły się okoliczności lub dowód, z których nie mogła
skorzystać w poprzednim postępowaniu.
W kasacji powódka podniosła zarzut naruszenia przepisów postępowania, a w
szczególności niezastosowanie art. 403 § 2 KPC Aw okolicznościach bezspornych,
które upoważniały do wznowienia postępowania@, oraz domagała się uchylenia zak-
westionowanego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania na
rozprawie. W uzasadnieniu kasacji stwierdziła, że opinia prof. B. nie powstała po zakoń-
czeniu postępowania w sprawie, a zawarte w niej wywody sprowadzają się do tego, że
podstawowa okoliczność, która wpłynęła na oddalenie powództwa, a więc choroba
psychiczna powódki, nie związana z pracą, nie istniała w dacie prawomocnego
rozstrzygnięcia sprawy. Równocześnie wnioski dowodowe pełnomocnika powódki w
przedmiocie ustalenia jej stanu zdrowia przez kardiologów pozostały Abez jakichkolwiek
decyzji Sądu@.
Pozwany wniósł o oddalenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest uzasadniona z uwagi na nieważność postępowania w sprawie przed
Sądem Apelacyjnym, co Sąd Najwyższy wziął z urzędu pod rozwagę (art. 39311 zdanie
pierwsze KPC). Przede wszystkim umknęła uwadze Sądu Apelacyjnego legislacyjna
zmiana art. 405 KPC dotycząca właściwości sądu rozpoznającego skargę o wznowienie
postępowania. Od wejścia w życie ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu
postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo
upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania
administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189), tj. od dnia 1 lipca 1996 r., do wznowienia
postępowania z innych przyczyn niż nieważność postępowania właściwy jest sąd, który
ostatnio orzekał co do istoty sprawy. Należy wskazać, że sąd drugiej instancji orzeka co
do istoty sprawy tylko wtedy, gdy wydaje orzeczenie reformatoryjne, tj. gdy zmienia
zaskarżony wyrok, albowiem tylko wówczas na podstawie wyraźnych dyspozycji
normatywnych art. 386 § 1 KPC orzeka co do istoty sprawy. Z powołanego przepisu
wynika a contrario, iż w przypadkach wydania innych wyroków niż reformatoryjne -
sądem, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy, będzie sąd pierwszej instancji.
Dlatego, wobec złożenia przez powódkę skargi o wznowienie postępowania w dniu 22
sierpnia 1996 r. do Sądu Wojewódzkiego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Białymstoku, ten właśnie Sąd jako sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy, był
właściwy do rozpoznania złożonej skargi o wznowienie postępowania. Tymczasem Sąd
ten wydał postanowienie z dnia 27 sierpnia 1996 r. [...] o przekazaniu skargi powódki do
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku, który rozstrzygnął sprawę
postanowieniem z dnia 5 września 1996 r. Tym samym powódka została pozbawiona
jednej instancji sądowej, skoro bez wątpienia złożoną skargę powinien rozpoznać Sąd
Wojewódzki. Nadto Sąd Apelacyjny rozpoznał skargę merytorycznie na posiedzeniu
niejawnym, przez co naruszył dyspozycje art. 410 § 1 KPC, które zezwalają sądowi na
badanie poza rozprawą, tj. na posiedzeniu niejawnym, wyłącznie wymogów formalnych
skargi o wznowienie postępowania, ograniczających się w szczególności do
zweryfikowania kwestii wniesienia skargi w terminie (art. 407 KPC) oraz wskazania
formalnej kodeksowej podstawy wznowienia postępowania (art. 401 lub 403 KPC). Na
posiedzeniu niejawnym nie wolno sądowi badać istnienia wskazanej w skardze
podstawy wznowienia postępowania, albowiem badanie prawdziwości i weryfikowanie
zasadności przytoczonej w skardze podstawy wznowienia wymaga wyznaczenia
rozprawy, w której strona powodowa może brać udział i prezentować swoje racje na
poparcie złożonej skargi. W rozpoznawanej sprawie powódka została pozbawiona
możności obrony swoich praw z powodu rozpoznania skargi o wznowienie
postępowania na posiedzeniu niejawnym zamiast na rozprawie, dlatego zachodziła
nieważność postępowania przed Sądem Apelacyjnym (art. 379 pkt. 5 KPC), którą Sąd
Najwyższy bierze pod rozwagę z urzędu (art. 39311 KPC). Stwierdzenie nieważności
postępowania jest niezależne od wpływu tej wady, niweczącej walor prawny
dotychczasowego postępowania, na wynik sprawy. Odpada zatem potrzeba, a nawet
możliwość wykazywania związku przyczynowego między nieważnością postępowania a
wynikiem sprawy, co bezwzględnie powoduje, że Sąd Najwyższy nie powinien i nie
może w ogóle przystępować do merytorycznej kontroli kasacyjnej zakwestionowanego
postanowienia. W razie stwierdzenia nieważności postępowania Sąd Najwyższy uchyla
zaskarżone orzeczenie, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania (art. 39313 i 386 § 2 KPC w związku z
art. 39319 KPC).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji. Sąd Naj-
wyższy uznał, że ramy proceduralnej regulacji normatywnej art. 39313 KPC nie dają
kompetencji do przekazania skargi o wznowienie postępowania - według znowelizowa-
nej reguły art. 405 zdanie drugie KPC - do rozpoznania sądowi, który orzekł co do istoty
sprawy, tak aby powódka nie była przy ponownym rozpoznaniu bezzasadnie
pozbawiona jednej instancji sądowej. Wskazaną zmianę właściwości funkcjonalnej w
zakresie skargi o wznowienie postępowania uwzględni Sąd Apelacyjny i przekaże
sprawę do rozpoznania właściwemu Sądowi (art. 200 § 1 w związku z art. 202 KPC).
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy należy na rozprawie poddać weryfikacji wskazaną
podstawę wznowienia postępowania.

========================================