Postanowienie z dnia 17 stycznia 2006 r.
I PK 143/05

Pełnomocnik powoda może po jego śmierci do czasu zawieszenia postę-
powania przekształcić powództwo przez zmianę roszczenia o przywrócenie do
pracy na żądanie odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania
umowy o pracę (art. 96 k.p.c.). Postępowanie podlega wówczas zawieszeniu, a
nie umorzeniu i może być podjęte po zgłoszeniu udziału w postępowaniu przez
następców prawnych lub spadkobierców pracownika (art. 45 § 1 lub art. 56 § 2
w związku z art. 631 § 2 k.p.).

Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 stycznia
2006 r. sprawy z powództwa Czesława D. przeciwko PKP Cargo SA w K. o przywró-
cenie do pracy, na skutek kasacji powoda od postanowienia Sądu Okręgowego w
Katowicach z dnia 24 stycznia 2005 r. [...]

z m i e n i ł zaskarżone postanowienie w ten sposób, że uchylił postanowie-
nie Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 października
2004 r.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach posta-
nowieniem z dnia 24 stycznia 2005 r. oddalił zażalenie wniesione przez pełnomocni-
ka powoda Czesława D. na postanowienie Sądu Rejonowego w Katowicach z dnia 7
października 2004 r. umarzające postępowanie w sprawie o przywrócenie do pracy i
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy w związku ze śmiercią powoda w
toku postępowania.
W sprawie tej ustalono, że dnia 26 sierpnia 2003 r. powód skierował pozew
przeciwko Polskim Kolejom Państwowym SA Cargo Zakładowi Taboru w K. o przy-
wrócenie do pracy i zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, w
związku z bezprawnym rozwiązaniem bez wypowiedzenia z winy powoda umowy o
pracę na czas nieokreślony. W związku ze śmiercią powoda w dniu 14 września
2004 r. w toku postępowania, jego pełnomocnik przedłożył akt zgonu powoda i zmie-
nił dochodzone roszczenie w ten sposób, że wniósł o zasądzenie odszkodowania i
zawieszenie postępowania do momentu wstąpienia do sprawy spadkobierców powo-
da. Sąd Rejonowy oddalił wniosek o zawieszenie postępowania, a następnie posta-
nowieniem z dnia 7 października 2004 r. umorzył postępowanie w sprawie, argu-
mentując, że roszczenie o przywrócenie do pracy ma charakter niemajątkowy, a
przeto nie wchodzi w skład spadku i nie podlega dziedziczeniu. Zasądzenie wyna-
grodzenia za czas pozostawania bez pracy jest uzależnione od podjęcia pracy w wy-
niku orzeczenia o przywróceniu do pracy, a nie jest możliwe przywrócenie do pracy
pracownika, który nie żyje. Niedopuszczalna jest zmiana żądania pozwu po śmierci
powoda, co prowadziło do oddalenia wniosku o zawieszenie postępowania oraz do
umorzenia postępowania ze względu na zbędność orzekania w sprawie (art. 355 § 1
k.p.c.).
Stanowisko takie podzielił Sąd Okręgowy, który uznał, że postępowanie w
sprawie ,,o niemajątkowe" przywrócenie do pracy dotyczyło ,,praw nie przechodzą-
cych na następców prawnych", przeto nie może toczyć się z ich udziałem po śmierci
powoda. Powołał się przy tym na poglądy Sądu Najwyższego (orzeczenia: z dnia 8
września 1976 r., I PR 129/76, OSNCP 1977 nr 1, poz. 18 i z dnia 13 maja 1988 r., III
CZP 34/88, OSPiKA 1989, poz. 142), że roszczenie o przywrócenie do pracy nie
przechodzi na spadkobierców, co prowadzi do umorzenia postępowania na podsta-
wie art. 355 § 1 k.p.c. ,,z powodu niedopuszczalności wyrokowania".
W kasacji pełnomocnik powoda podniósł zarzuty naruszenia następujących
przepisów postępowania: 1) art. 355 § 1 k.p.c., przez błędne przyjęcie, że wydanie
orzeczenia w sprawie stało się niedopuszczalne, 2) art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c., przez
błędne przyjęcie, że postępowania nie można prowadzić z udziałem następców
prawnych zmarłego powoda, 3) art. 4771 § 1 i 2 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym w
dniu wydania postanowienia, wskutek nieuwzględnienia roszczenia o odszkodowa-
nie, 4) art. 328 § 2 k.p.c. wskutek nieustosunkowania się i nieprzytoczenia podstawy
prawnej uznania za niedopuszczalną zmiany żądania pozwu na roszczenie o od-
szkodowanie, co miało istotny wpływ na wynik postępowania, ponieważ mając na
uwadze zgromadzony w sprawie materiał dowodowy zgłoszone przez powoda rosz-
czenie ,,było zasadne i Sąd zasądziłby na rzecz spadkobierców powoda odszkodo-
wanie". Zarzucono także niezastosowanie przepisów prawa materialnego - art. 45 §
2 k.p w związku z art. 56 § 2 k.p. - wskutek nieuwzględnienia alternatywnego rosz-
czenia o odszkodowanie ,,przysługującego powodowi, wobec niemożliwości realizacji
roszczenia zgłoszonego w pozwie".
W sprawie występują następujące okoliczności uzasadniające rozpoznanie
kasacji: 1) istotne zagadnienie prawne, ,,czy w przypadku śmierci strony (powoda) w
postępowaniu wszczętym przez pracownika z roszczeniem o przywrócenie do pracy
oraz o zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy na skutek roz-
wiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, sąd - na mocy art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c.
wobec brzemienia art. 4771 §§ 1 i 2 k.p.c. oraz art. 45 § 2 k.p. w zw. z art. 56 § 2 k.p.
powinien zawiesić postępowanie wobec istnienia przechodzącego na spadkobierców
roszczenia o odszkodowanie, czy też umorzyć postępowanie na mocy art. 355 § 1
k.p.c. wobec niedopuszczalności wyrokowania", 2) potrzeba dokonania wykładni
przepisu art. 45 § 2 k.p. w zakresie znaczenia użytego w nim pojęcia niemożliwości
przywrócenia do pracy, które obejmuje również śmierć powoda w toku postępowania,
co powinno prowadzić do zasądzenia alternatywnego roszczenia odszkodowawcze-
go ,,pomimo braku jego formalnego zgłoszenia przez powoda", 3) potrzeba wykładni
art. 96 k.p.c. ,,co do zakresu czynności pełnomocnika, a mianowicie czy w ramach
czynności procesowych zmierzających do zawieszenia postępowania, pełnomocnik
może skutecznie zgłosić roszczenie o odszkodowanie za niezgodne z prawem roz-
wiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, które jako roszczenie wchodzące w
skład spadku uzasadnia zawieszenie postępowania w trybie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c.".
Dopuszczalne są wszelkie działania pełnomocnika podjęte po śmierci mocodawcy, w
tym zgłoszenie alternatywnego roszczenia odszkodowawczego, które zmierzało bez-
pośrednio do zawieszenia postępowania. Roszczenie odszkodowawcze wchodzi w
skład spadku po pracowniku, który zmarł przed wydaniem w tym przedmiocie orze-
czenia przez organ powołany do rozstrzygnięcia sporów ze stosunku pracy (por.
uchwałę Sądu Najwyższego z 25 lipca 1985 r., III PZP 27/85, OSNCP 1986 nr 3, por.
27). W konsekwencji pełnomocnik powoda wniósł o uchylenie w całości zaskarżone-
go postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach oraz o przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja jest uzasadniona. Wprawdzie w rozpoznawanej sprawie powód do-
chodził wyłącznie roszczenia o przywrócenie do pracy i zasądzenie wynagrodzenia
za czas pozostawania bez pracy, ale po śmierci powoda w toku postępowania jego
pełnomocnik zgłosił alternatywne roszczenie odszkodowawcze i wniósł o zawiesze-
nie postępowania do czasu wskazania następców prawnych powoda. Skuteczność
takich działań podlega rozeznaniu na gruncie art. 96 k.p.c., który stanowi, że pełno-
mocnictwo procesowe wygasa, między innymi, w razie śmierci strony, jednakże peł-
nomocnik procesowy działa aż do czasu zawieszenia postępowania. Zasadniczym
celem dalszego koniecznego działania pełnomocnika procesowego po śmierci mo-
codawcy jest zawieszenie postępowania, co oznacza, że pełnomocnictwo procesowe
wygasa wprawdzie z chwilą śmierci mocodawcy, ale z mocy szczególnego upoważ-
nienia ustawowego zawartego w art. 96 zdaniu drugim k.p.c. skuteczne są czynności
pełnomocnika podejmowane od chwili śmierci mocodawcy aż do czasu zawieszenia
postępowania. To ustawowe umocowanie do dalszego działania pełnomocnika pro-
cesowego po śmierci mocodawcy nie ogranicza zakresu przedmiotowego dalszej
reprezentacji procesowej, która jednak może obejmować czynności procesowe zmie-
rzające jedynie do zawieszenia postępowania. W doktrynie na ogół przyjmuje się, że
dla osiągnięcia tego celu (zawieszenia postępowania) pełnomocnik procesowy działa
dalej z woli ustawodawcy jako osoba wykonująca zawód zaufania publicznego, która
podejmuje działania w interesie nieujawnionych następców prawnych zmarłego mo-
codawcy, chociaż nie ma prawnego statusu ich pełnomocnika procesowego.
Ponadto należy zważyć, że śmierć strony jest co do zasady zdarzeniem pro-
wadzącym do zawieszenia postępowania z urzędu (art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c.), co
oznacza, że śmierć strony może prowadzić do umorzenia postępowania tylko wów-
czas, gdy z tej przyczyny wydanie wyroku staje się zbędne lub niedopuszczalne (art.
355 § 1 in fine k.p.c.). Prowadzi to do wniosku, że błędne jest umorzenie postępowa-
nia z powodu śmierci strony, jeżeli pełnomocnik procesowy podejmuje uprawnione
działania, na gruncie ustawowego umocowania z art. 96 zdanie drugie k.p.c., zmie-
rzające do zawieszenia postępowania do czasu zgłoszenia się następców prawnych
zmarłej strony.
Kwestia skuteczności zmiany roszczenia o przywrócenie do pracy i wynagro-
dzenie za czas pozostawania bez pracy na roszczenie odszkodowawcze, dokonanej
przez pełnomocnika, zmarłego w toku procesu pracownika (powoda), w celu zawie-
szenia postępowania do czasu wskazania następców prawnych wymaga dodatko-
wego odniesienia się do regulacji art. 174 § 2 k.p.c., który stanowi, że w razie śmierci
strony zawieszenie postępowania ma skutek od chwili tego zdarzenia. Oznacza to,
że po śmierci mocodawcy pełnomocnik procesowy nie może dokonywać żadnych
innych czynności procesowych z wyjątkiem tych, które zmierzają do zawieszenia po-
stępowania. W ocenie Sądu Najwyższego, skuteczność dokonanej zmiany docho-
dzonego żądania pracownika przywrócenia do pracy na roszczenie odszkodowaw-
cze, przysługujące jego ustawowo wskazanym następcom prawnym lub spadkobier-
com (art. 631 § 2 k.p.), wynika nie tylko z ustawowego umocowania pełnomocnika
procesowego do podejmowania czynności zmierzających do zawieszenia postępo-
wania (art. 96 zdanie drugie k.p.c.), ale również z alternatywnej natury prawnej pra-
cowniczych roszczeń z tytułu sprzecznego z prawem lub nieuzasadnionego rozwią-
zania stosunku pracy przez pracodawcę, które w razie ustalenia niemożliwości
uwzględnienia żądania przywrócenia pracownika do pracy, co nie podlega kwestii w
razie śmierci pracownika, obliguje sąd pracy do wydania orzeczenia odszkodowaw-
czego (art. 45 § 2 i art. 56 § 2 k.p.) na rzecz jego następców prawnych lub spadko-
bierców (art. 631 k.p.). Ważne jest to, że alternatywne roszczenie odszkodowawcze
powstaje za życia pracownika w związku i z tytułu sprzecznego z prawem lub nie-
uzasadnionego rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę. Dochodzone rosz-
czenia służą naprawieniu szkody wyrażającej się w nieuzyskiwaniu przez pracownika
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy wskutek jej bezprawnego pozba-
wienia przez pracodawcę. Jeżeli zważyć, że świadczenia ze stosunku pracy służą na
ogół nie tylko pracownikowi, ale także zaspokajaniu potrzeb jego najbliższej rodziny,
to nie mogą być one kwalifikowane jako prawa o charakterze ściśle osobistym, które
przysługują wyłącznie pracownikowi. Przeciwnie, kontekst prawny i funkcjonalny pra-
cowniczych roszczeń zgłaszanych w związku z bezprawnym lub nieuzasadnionym
rozwiązaniem stosunku pracy, które zabezpieczają także potrzeby członków rodziny
pracownika, prowadzi do wniosku, że roszczenia zmierzające do realizacji takich
praw majątkowych przechodzą po śmierci pracownika na ustawowo wskazany krąg
najbliższych członków jego rodziny, a w razie braku takich osób na innych spadko-
bierców (art. 631 § 2 k.p.). Oznacza to, że w razie śmierci pracownika, który wystąpił
z roszczeniem o przywrócenie do pracy na podstawie art. 45 § 1 k.p., bądź art. 56 §
1 k.p., a następnie zmarł w toku postępowania, sąd pracy - ze względu na niemożli-
wość uwzględnienia takiego żądania - orzeka o odszkodowaniu na rzecz następców
prawnych lub spadkobierców zmarłego, którzy zgłosili udział w postępowaniu (art. 45
§ 2 lub art. 56 § 2 k.p. w związku z art. 631 § 2 k.p.).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji.
========================================