Postanowienie z dnia 17 października 1996 r.
KAS 2/96

Żądanie przekazania na rachunek bankowy zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych odsetek od zaległych kwot, które powinny zostać nań
przekazane w wysokości i terminach określonych w art. 5 i 6 ustawy z dnia 26
czerwca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (jednolity tekst:
Dz. U. z 1996 r., Nr 70, poz. 350) nie ma oparcia w przepisach określających obo-
wiązek wypłacania składek, natomiast może być uzasadnione z uwagi na
szczególny interes pracowników (załogi) i stać się przedmiotem zobowiązania
ustanowionego przez kolegium arbitrażu społecznego.

Przewodniczący Sędzia SN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Członkowie:
Krzysztof Baradziej, Jan Golik, Wiesław Szwałek, Regina Jaskierska, Józef Kubla, Piotr
Rykala.

Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym , po rozpoznaniu w
dniu 17 października 1996 r. sprawy z wniosku Międzyzakładowej Komisji
Koordynacyjnej NSZZ "Solidarność" [...] Spółki Węglowej SA w J.Z. o rozpatrzenie
sporu zbiorowego pracy w przedmiocie płatności świadczeń socjalnych.

p o s t a n o w i ł o:

1. stwierdzić, że [...] Spółka Węglowa SA w J.Z. naruszyła przepis art. 6 ust. 2
ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z
1996 r. Nr 70, poz. 335), nie przekazując środków finansowych na rachunki bankowe
zakładowych funduszy świadczeń socjalnych należących do niej kopalń w terminach
przewidzianych w tym przepisie;
2. zobowiązać [...] Spółkę Węglową do przekazania na rachunki bankowe
zakładowych funduszy świadczeń socjalnych należących do niej kopalń odsetek od
nieprzekazanych w terminie kwot w wysokości oprocentowania sześciomiesięcznych
lokat rachunków bankowych tych funduszy za okres od dnia ich wymagalności do dnia
dokonania ich wpłat.


U z a s a d n i e n i e
W związku z nieosiągnięciem porozumienia zarówno w toku rokowań prze-
prowadzonych po wszczęciu sporu zbiorowego (wynika to z protokołu rozbieżności z
dnia 11 czerwca 1996 r.), jak i w ramach postępowania mediacyjnego (co wynika z
protokołu rozbieżności z dnia 16 lipca 1996 r.), pracownicza strona sporu zbiorowego,
którą jest Międzyzakładowa Komisja Koordynacyjna NSZZ "Solidarność" [...] Spółki
Węglowej SA w J.Z., NSZZ "Solidarność 80" [...] Spółki Węglowej SA oraz
Międzyzakładowa Komisja Związku Zawodowego "K." [...] Spółki Węglowej SA, wniosła
o rozpatrzenie istniejącego między nią a [...] Spółką Węglową SA w J.Z. sporu
zbiorowego przez Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym.
Początkowo przedmiotem tego sporu było zgłaszane przez stronę związkową żądanie
realizacji przez Spółkę obowiązków wynikających z ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r., Nr 70, poz. 335 ze zm.),
a konkretnie terminowego przekazywania na konta zakładowych funduszy świadczeń
socjalnych poszczególnych kopalń (a także innych właściwych jednostek
organizacyjnych wchodzących w skład Spółki) kwot, które wynikają z zastosowania jej
przepisów. Na dalszym etapie sporu pojawiło się żądanie zrekompensowania "strat"
poniesionych przez poszczególne fundusze, skutkiem tego, że w określonych przez art.
6 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (31 maja i 30 września)
terminach na konta zakładowych funduszy przekazana została tylko część środków
finansowych, których wysokość jest ściśle określona w ustawie (wynika z zastosowania
określonych parametrów). To ostatnie żądanie zostało ostatecznie skonkretyzowane
przez stronę związkową w postępowaniu przed Kolegium Arbitrażu Społecznego w ten
sposób, że zgłosiła ona propozycję, by na konta poszczególnych zakładowych funduszy
przekazane zostały odsetki od kwot nie przekazanych w ustawowych terminach, w
wysokości odsetek ustawowych (46%), za okres od daty powstania zaległości do końca
1996 r.
W toku rokowań wywołanych wszczęciem sporu, jak również w postępowaniu
mediacyjnym, a także w postępowaniu przed Kolegium Arbitrażu Społecznego Spółka
nie kwestionowała, iż swoim postępowaniem (nie przekazywaniem w ustalonych
terminach i w ustalonej wysokości określonych sum) narusza przepis art. 6 ust. 2
ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, tłumacząc jednocześnie swoje
zachowanie trudnościami ekonomicznymi i brakiem płynnych środków finansowych,
które mogłaby - bez dodatkowych strat finansowych - przekazać na konta funduszy
świadczeń socjalnych w wysokości wynikającej z ustawy. Spółka nie zakwestionowała
także właściwości Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym jako
organu rozstrzygającego istniejący między nią a stroną związkową spór zbiorowy, a co
więcej przyjęła (podobnie, jak i strona związkowa), iż wydane przez to Kolegium
orzeczenie będzie wiążące dla stron (strony nie postanowiły, że orzeczenie nie będzie
dla nich wiążące - art. 16 ust. 6 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów
zbiorowych, Dz. U. Nr 55, poz. 236). Przedstawiciel Spółki w toku pierwszego
posiedzenia Kolegium Arbitrażu Społecznego stwierdził, że w okresie do połowy
października 1996 r. zaległości w przekazywaniu pieniędzy na konta zakładowych
funduszy świadczeń socjalnych zostaną zlikwidowane. Ze zobowiązania tego Spółka się
wywiązała, co wynika między innymi z przedstawianego przez nią pisma z dnia 15
października 1996 r. W czasie drugiego posiedzenia Kolegium przedstawiciel Spółki
początkowo stwierdził, że nie ma upoważnienia do wypowiadania się co do żądań
strony związkowej w sprawie odsetek od zaległości, a następnie oświadczył, że Spółka
byłaby skłonna ewentualnie zobowiązać się do przekazania na zakładowe fundusze
także odsetek, ale tylko za okres od daty powstania zaległości do dnia przekazania
środków na konta funduszy w wysokości - odpowiednio - 75% i 100% należności, przy
zastosowaniu takiej stopy procentowej jaka przyjmowana jest (w bankach, w których
poszczególne fundusze mają swoje konta) dla lokat trzymiesięcznych.
Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym uznało swoją właś-
ciwość do rozpoznania wniosku o rozstrzygnięcie sporu zbiorowego, mimo istnienia w
tym względzie pewnych wątpliwości. W myśl bowiem ustawy o rozwiązywaniu sporów
zbiorowych (art. 1 i 2) stroną (pracodawczą) sporu zbiorowego jest pracodawca (spór
zakładowy) lub pracodawcy (spór wielozakładowy), których prawa i interesy mogą być
reprezentowane przez właściwe organizacje pracodawców. Wątpliwość bierze się stąd,
że [...] Spółka Węglowa (w zakresie którego spór dotyczy) nie jest pracodawcą w
rozumieniu art. 3 KP; pracodawcami są poszczególne kopalnie. Z uwagi jednakże na
sposób zarządzania i gospodarowania środkami finansowymi oraz organizację całej
Spółki, decyzje co do przekazania określonych kwot na rachunki poszczególnych
zakładowych funduszy świadczeń socjalnych, nie należą do tych pracodawców, lecz do
zarządu Spółki, co sprawia, iż toczenie sporu z poszczególnymi kopalniami jest mało
racjonalne. Rozstrzygnięty spór ma charakter wielozakładowy, gdyż w istocie dotyczy
braku środków na kontach zakładowych funduszy kilku pracodawców (kilku kopalń).
Jednocześnie zaś należało przyjąć, że stroną tego sporu nie są ci pracodawcy, a cała
Spółka, która w zakresie przekazywania środków na rzecz poszczególnych
zakładowych funduszy świadczeń socjalnych działa jak gdyby w imieniu i na rzecz tych
pracodawców, reprezentując ich w sporze zbiorowym. Szczególnie przy tym istotne jest
tu to, że ani poszczególne kopalnie (pracodawcy), ani sama Spółka nie kwestionowała,
iż może ona w zakresie rozpatrywanego problemu występować jako strona
legitymowana w sporze zbiorowym. Co więcej, Spółka wyraźnie przyjęła, iż
rozstrzygnięcie Kolegium Arbitrażu Społecznego będzie dla niej wiążące. Kolegium
Arbitrażu Społecznego miało także na uwadze i to, że sposób określenia stron sporu
zbiorowego w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych nie w pełni przystaje do
realiów naszego życia gospodarczego, gdyż nie uwzględnia zwłaszcza funkcjonowania
w nim całego bogactwa różnego rodzaju struktur organizacyjnych, wymykających się
zbyt prostym schematem, przyjętym w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych.
Pełniejszą świadomość tego faktu miał ustawodawca nowelizujący przepisy kodeksu
pracy dotyczące układów zbiorowych pracy (ustawa z dnia 29 września 1994 r. o
zmianie ustawy - Kodeks pracy i o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. Nr 113, poz. 547),
przyznając zdolność układową nie tylko pracodawcy i organizacjom pracodawców, lecz
także ogólnokrajowym podmiotom gospodarczym (układy ponadzakładowe) oraz
organizacjom gospodarczym obejmującym więcej niż jednego pracodawcę (układy
zakładowe). Kierując się powyżej wskazanymi przesłankami, Kolegium Arbitrażu
Społecznego przy Sądzie Najwyższym uznało, że toczący się spór jest
wielozakładowym sporem zbiorowym (dotyczy wielu pracodawców), a jego stroną jest
[...] Spółka Węglowa działająca w "zastępstwie" ("z ramienia") pracodawców (kopalń),
gdyż tylko ona jest zobowiązana (a jednocześnie jako dysponent środków ma
możliwość) do przekazania określonych kwot na rachunki bankowe poszczególnych
pracodawców (kopalń) i innych jednostek organizacyjnych wchodzących w skład Spółki.
Stąd też Kolegium to było właściwe do rozstrzygnięcia powstałego sporu zbiorowego.
Spór ten w części dotyczył prawa w części zaś był sporem o interesy. W zak-
resie, w jakim strona pracownicza domagała się realizacji przez Spółkę obowiązków
wynikających z ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych był to spór o
prawo, natomiast w części dotyczącej odsetek spór stał się sporem o interesy. Spory
zbiorowe dotyczące realizacji obowiązków wynikających z obowiązującego prawa nie
powinny stanowić głównego przedmiotu rozstrzygania w trybie przepisów ustawy o
rozwiązywaniu sporów zbiorowych, gdyż w wypadku naruszenia prawa doprowadzenie
do jego respektowania (jego wyegzekwowania) powinno następować na drodze
stosowania przymusu państwowego przez właściwe organy państwowe. Natomiast
regulacje ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych mają głównie na celu stworzenie
prawnej możliwości - i w tym sensie prowadzenia sporu prawnego - likwidowania
sporów na tle rozbieżności interesów (sporów o interesy), przy czym w następstwie
przeprowadzonego postępowania chodzi o ukształtowanie nowego stanu prawnego, czy
też ustanowienie nowych obowiązków (nie wynikających z istniejącego wcześniej
porządku prawnego), które mogą dotyczyć zarówno przyszłości, jak i odnosić się do
okresu sprzed wszczęcia postępowania spornego, czy też podjęcia w sprawie okreś-
lonych decyzji (zawartych w porozumieniu, czy też w orzeczeniu Kolegium Arbitrażu
Społecznego).
Według Kolegium, opóźnienie w przekazywaniu równowartości dokonywanych
odpisów i zwiększeń na rachunki bankowe zakładowych funduszy świadczeń socjalnych
nie rodzi prawa do odsetek. W myśl art. 359 KC odsetki od sumy pieniężnej należą się
tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej, albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z
decyzji innego właściwego organu, przy czym jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny
sposób określona, należą się odsetki ustawowe. W szczególności nie można uznać, iż
opóźnienie w przekazaniu przez kierownika zakładu pracy równowartości dokonanych
odpisów i zwiększeń "na rachunek bankowy funduszy zakładowych świadczeń
socjalnych" stanowi niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania w
rozumieniu prawa cywilnego i w związku z tym nie ma zastosowania przepis art. 481
KC, przewidujący, iż jeżeli dłużnik opóźni się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego,
wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, jeżeli stopa odsetek nie została z
góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Powinność pracodawcy przekazania
określonych kwot na konto zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie jest
bowiem jego długiem wobec tego funduszu w rozumieniu przepisów prawa cywilnego.
Środki te nie przestają być własnością pracodawcy, natomiast jest on ograniczany w
możliwości dysponowania nimi, gdyż może on je przeznaczyć jedynie na finansowanie
działalności socjalnej. W myśl art. 10 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych środkami tego funduszu administruje kierownik zakładu pracy, on też określa
w regulaminie zasady przeznaczania środków tego funduszu na poszczególne cele i
rodzaje działalności socjalnej oraz zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń
finansowanych z funduszu (art. 8 ust. 2). Fundusz ten jest instrumentem realizacji
obowiązku pracodawcy zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb
pracowników (art. 16 i 94 pkt 4 KP), w konsekwencji też to on, a nie jakieś inne ciało
(organ, organizacja), może prowadzić wspólną działalność socjalną na warunkach
określonych w umowie (art. 9 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych). W następstwie tego należy przyjąć, że obowiązujące prawo nie uzasadnia
twierdzenia, iż za opóźnienie w przekazaniu równowartości odpisów i zwiększeń na
konto zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, przysługują odsetki (stanowisko
takie zajmuje także A.Sobczyk: Nowelizacja ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych - wybrane problemy, PiZS nr 8-9/1996, s. 86). Prawa tego nie można
wywieść z przepisów kodeksu cywilnego, z uwagi na okoliczność, iż "przekazanie
należnych środków na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych" (art. 8 ust. 3 ustawy o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych) nie jest zobowiązaniem pracodawcy,
wobec tego funduszu, w rozumieniu prawa cywilnego, a jednocześnie ani ustawa o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, ani też inne ustawy prawa takiego nie
ustanawiają.
Kolegium uznało jednakże, iż załogi kopalń mają interes w tym, by wpłaty na
konto poszczególnych zakładowych funduszy były dokonywane terminowo oraz, że w
następstwie świadomego, niepraworządnego zaniechania ze strony Spółki doszło do
ograniczania możliwości korzystania ze środków przeznaczonych na zaspokojenie
socjalnych potrzeb pracowników. Jaskrawa naganność (jaskrawe naruszenie prawa)
zachowania się Spółki, przy jednoczesnym faktycznym uszczupleniu możliwości ko-
rzystania przez załogi ze środków zakładowych funduszy świadczeń socjalnych, zda-
niem Kolegium uzasadniają zobowiązanie jej do przekazania na rachunki bankowe
funduszów odsetek od zaległych wpłat w wysokości i za okresy wskazane w sentencji
orzeczenia. Konkretne terminy przekazania kwot tytułem należności wynikających ze
zobowiązania Spółki do powiększenia kwot zakładowych funduszy świadczeń
socjalnych poszczególnych kopalń o kwoty odsetek, powinny został uzgodnione ze
stroną związkową, z tym, że realizacja tego zobowiązania powinna nastąpić nie później
niż do końca bieżącego roku.
Kierując się powyżej wskazanymi przesłankami Kolegium Arbitrażu Społecznego
przy Sądzie Najwyższym postanowiło jak w sentencji.

========================================