POSTANOWIENIE Z DNIA 28 LUTEGO 2001 R.
KO 11/01



Uchylenie lub zmiana tymczasowego aresztowania, o których mowa
w art. 253 § 1 k.p.k., następuje nie tylko wówczas, gdy po jego zastosowa-
niu powstały okoliczności, o których mowa w tym przepisie, ale - a minori
ad maius - także wówczas, gdy środek ten zastosowano z naruszeniem
prawa.

Nakaz sformułowany w art. 253 § 1 k.p.k. adresowany jest do sądu i
prokuratora nie tylko wtedy, gdy organy te prowadzą postępowanie w
głównym przedmiocie procesu, ale także i wtedy, gdy orzekają one w kwe-
stiach wpadkowych.

Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański (sprawozdawca).
Sędziowie SN: M. Młodzik, J. Skwierawski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Katarzyny C., oskarżonej z art. 286 § 1 k.k.
i innych, w związku z wnioskiem zawartym w postanowieniu Sądu Rejono-
wego w B. z dnia 6 lutego 2001 r., w przedmiocie przekazania sprawy do
rozpoznania innemu sądowi w trybie art. 37 k.p.k., po wysłuchaniu wniosku
prokuratora, p o s t a n o w i ł :
1. na podstawie art. 253 § 1 k.p.k. uchylić tymczasowe aresztowanie za-
stosowane postanowieniem Sądu Rejonowego w B. z dnia 5 grudnia
2000 r. wobec Katarzyny C.
2. nie uwzględnić wniosku w przedmiocie przekazania sprawy do rozpo-
znania innemu sądowi równorzędnemu.
U Z A S A D N I E N I E


Postanowieniem z dnia 6 lutego 2001 r. Sąd Rejonowy w B. zwrócił
się do Sądu Najwyższego o przekazanie sprawy przeciwko Katarzynie C.
Sądowi Rejonowemu w G. na podstawie art. 37 k.p.k. Argumentując ten
wniosek, Sąd Rejonowy w B. wywiódł, że na skutek zastosowania w sto-
sunku do oskarżonej środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego
aresztowania w zawisłej przed tym Sądem sprawie oraz osadzeniem jej w
Zakładzie Karnym w G., pojawiła się przeszkoda do dalszego procedowa-
nia, jako że oskarżona przebywa w odległym od B. Zakładzie w G. wraz z
3-miesięcznym synem, którego karmi piersią, a nie jest możliwe umiesz-
czenie jej w bliżej położonym zakładzie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie sposób polemizować ze słusznym stwierdzeniem,zawartym w
uzasadnieniu postanowienia Sądu Rejonowego w B., iż w interesie wymia-
ru sprawiedliwości leży szybkie i sprawne osądzenie sprawy. Wartość ta
jednak nie jest wartością samą w sobie i nie może być realizowana za
wszelką cenę, w szczególności zaś za cenę naruszania elementarnych
gwarancji uczestników postępowania karnego, in concreto pomijania oko-
liczności, w świetle których stosowanie tymczasowego aresztowania jawi
się jako niezrozumiały rygoryzm w stosowaniu prawa.
W niniejszej sprawie decyzja Sądu Rejonowego w B. o zastosowaniu
wobec oskarżonej tymczasowego aresztowania była rezultatem dwukrot-
nego jej niestawiennictwa na rozprawę, którego nie usprawiedliwiła. Odwo-
łując się do treści art. 258 § 1 k.p.k., Sąd Rejonowy doszedł do przekona-
nia, iż zapewnienie prawidłowego toku postępowania w sprawie wymaga
zastosowania wobec oskarżonej najsurowszego spośród środków zapo-
biegawczych. W uzasadnieniu postanowienia w tym przedmiocie Sąd Re-
jonowy wskazał jednocześnie, iż konieczne jest umieszczenie oskarżonej w
Zakładzie Karnym w odległym G., jako że tylko ten Zakład ma warunki
umożliwiające osadzanie w nim matek karmiących. Argumentacja ta do-
tknięta jest oczywistą sprzecznością, ponieważ Sąd Rejonowy musiał mieć
od początku świadomość, że wykonanie jego decyzji o zastosowaniu środ-
ka zapobiegawczego w ten sposób nie pozwoli na zrealizowanie celu, w
jakim środek ten został zastosowany. Nie sposób bowiem przypuszczać,
że Sąd Rejonowy założył, że w wykreowanej jego postanowieniem rzeczy-
wistości procesowej Sąd Najwyższy przekaże sprawę do rozpoznania Są-
dowi Rejonowemu w G. z uwagi na dobro wymiaru sprawiedliwości. Posta-
nowienie Sądu Rejonowego w B. z dnia 5 grudnia 2000 r. pomija przy tym
zupełnie treść przepisu art. 259 § 1 pkt 2 k.p.k., według którego należy od-
stąpić od stosowania tymczasowego aresztowania, jeżeli pozbawienie
oskarżonego wolności pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżo-
nego lub jego najbliższej rodziny. Treść tego przepisu, w konfrontacji z wa-
gą i charakterem zarzutu rozpoznawanego w przedmiotowej sprawie,
przemawia - zdaniem Sądu Najwyższego - za jego zastosowaniem. W
uzasadnieniu postanowienia Sądu Rejonowego w przedmiocie zastosowa-
nia tymczasowego aresztowania nie poświęcono tej kwestii ani jednego
słowa.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, iż zastosowa-
nie tymczasowego aresztowania wobec Katarzyny C. było w sposób oczy-
wisty wadliwe. Podstawą rozstrzygnięcia o uchyleniu w stosunku do oskar-
żonej tymczasowego aresztowania jest przepis art. 253 § 1 k.p.k. Zawiera
on adresowany do organów procesowych bezwzględny nakaz uchylenia
tymczasowego aresztowania lub zmiany tego środka na inny, jeżeli ustaną
przyczyny, wskutek których został on zastosowany lub powstaną przyczyny
uzasadniające jego uchylenie lub zmianę. Wprawdzie w przepisie tym po-
minięto występującą w rozpoznawanej sprawie sytuację, gdy tymczasowe
aresztowanie zastosowane zostało wadliwie, niemniej jednak, zdaniem
Sądu Najwyższego, uchylenie lub zmiana tymczasowego aresztowania, o
których mowa w art. 253 § 1 k.p.k., następuje nie tylko wówczas, gdy po
jego zastosowaniu powstały okoliczności, o których mowa w tym przepisie,
ale - a minori ad maius - także wówczas, gdy środek ten zastosowano z
naruszeniem prawa.
Kwestią wstępną, którą Sąd Najwyższy musiał rozważyć przed pod-
jęciem decyzji w przedmiocie tymczasowego aresztowania, był zakres jego
kognicji. Wątpliwość może budzić okoliczność, czy orzekając w kwestii
wpadkowej, którą in concreto jest kwestia przekazania sprawy innemu są-
dowi w trybie art. 37 k.p.k., organ procesowy uprawniony jest do podejmo-
wania decyzji w przedmiocie stosowania środków zapobiegawczych. Roz-
ważając tę kwestię, należało dojść do przekonania, że krąg adresatów
normy zapisanej w art. 253 § 1 k.p.k. nie został przez ustawodawcę ograni-
czony. Jedynie z art. 253 § 2 k.p.k. wyczytać można, że decyzję w przed-
miocie środka zapobiegawczego na podstawie art. 253 § 1 k.p.k. może
podjąć nie tylko sąd, który jest jedynym organem uprawnionym do stoso-
wania tymczasowego aresztowania (art. 250 § 1 k.p.k.), ale także prokura-
tor. Biorąc to pod uwagę, Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, iż nakaz
sformułowany w art. 253 § 1 k.p.k. adresowany jest do sądu i prokuratora
nie tylko wtedy, gdy organy te prowadzą postępowanie w głównym przed-
miocie procesu, ale także i wtedy, gdy orzekają one w kwestiach wpadko-
wych. Wynika to nie tylko z braku jakichkolwiek ograniczeń w tym wzglę-
dzie w treści art. 253 § 1 k.p.k., ale także z funkcji, jaką przepis ten pełni.
Rzecz bowiem w tym, aby wówczas, gdy stosowanie tymczasowego aresz-
towania nie jest w sprawie zasadne lub niezbędne do prawidłowego prze-
biegu postępowania, doszło jak najszybciej do jego uchylenia lub zmiany.
Nie można bowiem wymagać od organów procesowych, aby przechodziły
do porządku dziennego nad bezprawiem albo nad stwierdzeniem narusze-
nia zasady umiaru w zakresie stosowania najsurowszego spośród środków
zapobiegawczych, stanowiącego ingerencję w gwarantowane przez art. 41
ust. 1 Konstytucji RP prawo do wolności osobistej.

W sprawie będącej przedmiotem rozpoznania zagadnienie związku
pomiędzy kwestią przekazania sprawy w trybie art. 37 k.p.k. a zagadnie-
niem tymczasowego aresztowania rysuje się ze szczególną ostrością.
Rozpoznanie wniosku zawartego w postanowieniu Sądu Rejonowego w B.
nie jest bowiem - ze wskazanych powodów - w ogóle możliwe bez usto-
sunkowania się do rozstrzygnięcia sądu w przedmiocie zastosowania wo-
bec oskarżonej środka zapobiegawczego. Związek ten powoduje w konse-
kwencji to, że uchylenie tymczasowego aresztowania czyni kwestię prze-
kazania zupełnie bezprzedmiotową, skoro jedyny argument podniesiony na
uzasadnienie wniosku zawartego w postanowieniu Sądu Rejonowego w B.
z dnia 6 lutego 2001 r. odwołuje się do trudności związanych z przemie-
rzaniem przez oskarżoną odległości dzielących B. i G.
Biorąc to pod uwagę, Sąd Najwyższy nie uwzględnił wniosku Sądu
Rejonowego w B. Uchylając tymczasowe aresztowanie wobec Katarzyny
C., usunął bowiem przyczynę, dla której przekazanie sprawy innemu są-
dowi równorzędnemu miałoby nastąpić. W konsekwencji Sąd Rejonowy w
B. stanie przed koniecznością zastosowania wobec oskarżonej takich
środków dyscyplinujących, które umożliwią przeprowadzenie postępowania
w sprawie zawisłej przed tym sądem, pamiętając jednak o tym, że stoso-
wanie tymczasowego aresztowania wymaga poszanowania reguł umiaru, a
w kodeksie postępowania karnego znajdują się przepisy, w których zapisa-
no nakaz stosowania tego środka w sytuacjach w przepisach tych wskaza-
nych.