POSTANOWIENIE Z DNIA 26 LISTOPADA 2002 R.
III KZ 47/02


Rozpoznanie przez sąd rejonowy zażalenia pokrzywdzonego na po-
stanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego w
stosunku do określonej osoby o określone czyny w sytuacji, gdy uprzednio
sąd ten rozpoznał już wcześniej zażalenie podejrzanego na to orzeczenie i
utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie, oznacza orzekanie w sprawie,
w której postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby
zostało już prawomocnie zakończone i stanowi tym samym naruszenie art.
17 § 1 pkt 7 k.p.k.

Przewodniczący: sędzia SN A. Siuchniński.
Sędziowie SN: T. Grzegorczyk (sprawozdawca), M. Sokołowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Drozdowska.

Sąd Najwyższy w sprawie Janusza B., wobec którego, z uwagi na
stwierdzenie niepoczytalności, umorzono postępowanie przygotowawcze o
przestępstwa określone w art. 270 § 1 k.k. i art. 226 § 1 k.k., po rozpozna-
niu w Izbie Karnej na posiedzeniu, w dniu 26 listopada 2002 r., zażalenia
pokrzywdzonego Piotra B. na postanowienie Sądu Apelacyjnego w B. z
dnia 11 stycznia 2002 r. o odmowie stwierdzenia nieważności postanowie-
nia Sądu Rejonowego w S. z dnia 24 września 2001 r., utrzymującego w
mocy postanowienie Prokuratora Rejonowego w B. z dnia 10 kwietnia 2001
r. o umorzeniu postępowania przygotowawczego w sprawie Janusza B.,
oraz zażalenia Janusza B. na zarządzenie upoważnionego sędziego Sądu
Apelacyjnego w B. z dnia 28 czerwca 2002 r. o odmowie przyjęcia zażale-
nia na wskazane wyżej postanowienie tego Sądu z dnia 11 stycznia 2002 r.
o oddaleniu wniosku pokrzywdzonego Piotra B. o stwierdzenie nieważności
postanowienia Sądu Rejonowego w S., po wysłuchaniu stron

p o s t a n o w i ł:

1. na podstawie art. 437 § 2 k.p.k. zmienić zaskarżone zarządzenie i przy-
jąć do rozpoznania zażalenie Janusza B. na postanowienie Sądu Ape-
lacyjnego w B. z dnia 11 stycznia 2002 r. o odmowie stwierdzenia nie-
ważności postanowienia Sądu Rejonowego w S.;
2. na podstawie art.437 § 2 k.p.k. w zw. z art.101 § 1 pkt 3 k.p.k. zmienić
zaskarżone postanowienie Sądu Apelacyjnego B. z dnia 11 stycznia
2002 r. i stwierdzić nieważność postanowienia Sądu Rejonowego w S.
z dnia 24 września 2001 r.;
3. na podstawie art.102 § 8 k.p.k. przekazać Sądowi Rejonowemu w S.
sprawę zażalenia Piotra B. na postanowienie Prokuratora Rejonowego
w B. z dnia 10 kwietnia 2001 r. o umorzeniu postępowania przygoto-
wawczego wobec Janusza B. w celu wydania rozstrzygnięcia w przed-
miocie jego dopuszczalności;
4. kosztami postępowania w przedmiocie nieważności obciążyć Skarb
Państwa.


Z u z a s a d n i e n i a :

(...) Pozostaje zatem do rozważenia zarzut obrazy art. 101 § 1 pkt 3
k.p.k. Była to także jedna z podstaw wniosku o stwierdzenie nieważności,
której naruszenie stanowi obecnie zarzut odwoławczy zażalenia podejrza-
nego. Trzeba przyznać, że w tym wypadku rację ma skarżący, jak i miał
sam wnioskodawca. Jedynie bowiem przy nadzwyczajnych środkach za-
skarżenia, jakie przewiduje kodeks postępowania karnego, przedmiotem
rozpoznawania jest sam ów środek, a uprawniony sąd zbadać ma, czy
wskazane w nim uchybienia mają miejsce. W konsekwencji, w razie jego
niezasadności, oddala się tu środek zaskarżenia (zob. art. 537 § 1 i art.
547 § 1 k.p.k.), co tym samym nie wyklucza możliwości wniesienia go w
przyszłości przez inny jeszcze podmiot (tak przy kasacji) lub nawet przez
ten sam z powołaniem się na inne okoliczności (tak przy wznowieniu). Przy
środkach odwoławczych, a więc i przy zażaleniu, sytuacja jest odmienna.
Organ odwoławczy ma na żądanie strony zbadać zaskarżone rozstrzygnię-
cie, a nie środek odwoławczy. Środki te wnosi się przy tym tylko od niepra-
womocnych rozstrzygnięć (orzeczeń i zarządzeń). Sąd odwoławczy powi-
nien więc skontrolować, w granicach zaskarżenia, prawidłowość rozstrzy-
gnięcia zarówno od strony materialnoprawnej, jak i procesowej. Konse-
kwencją tego jest to, że jeżeli środek odwoławczy okazuje się niezasadny,
organ odwoławczy nie oddala go, lecz - stosownie do art. 437 § 1 k.p.k. -
utrzymuje w mocy zaskarżone orzeczenie (a zgodnie z art. 466 § 1 k.p.k. -
także zarządzenie). W tym momencie zaczyna jednak istnieć już w spra-
wie prawomocne rozstrzygnięcie, co wyklucza w przyszłości możliwość
wniesienia przez inny podmiot w tej samej sprawie kolejnego środka odwo-
ławczego. Z chwilą bowiem powstania w postępowaniu prawomocnego
orzeczenia, pojawia się na przyszłość w sprawie o ten sam czyn tej samej
osoby przesłanka rzeczy osądzonej (art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.), a orzekanie
przy jej istnieniu dotknięte jest nieważnością (art. 101 § 1 pkt 3 k.p.k.). Nie
ma przy tym znaczenia, czy kolejny środek odwoławczy jest efektem przy-
wrócenia uprawnionemu terminu do jego złożenia, czy też takimi uchybie-
niami organu procesowego, które spowodowały, że dotychczas termin do
wystąpienia z środkiem przez ów podmiot w ogóle nie biegł. Tam, gdzie
jest to możliwe - co jednak nie dotyczy niniejszej sytuacji - można wów-
czas jedynie rozważać wniesienie kasacji, jako nadzwyczajnego środka
zaskarżenia prawomocnych orzeczeń, bądź to przez samą stronę, bądź
przez podmioty wskazane w art. 521 k.p.k., powołując się na naruszenie
przepisów postępowania przez uniemożliwienie danej stronie wystąpienia
ze swym środkiem we właściwym czasie i przedwczesne rozpoznanie
środka innej strony.
W niniejszej sprawie postanowienie prokuratora z dnia 10 kwietnia
2001 r. o umorzeniu śledztwa wobec Janusza B. o czyny określone w art.
270 § 1 i art. 226 § 1 k.k. doręczono początkowo jedynie podejrzanemu, i
ten wystąpił z zażaleniem, które przekazano, stosownie do wymagań
art.306 § 2 k.p.k., właściwemu sądowi. Sąd Rejonowy w S., po jego rozpo-
znaniu, postanowieniem z dnia 26 czerwca 2001 r. utrzymał w mocy decy-
zję prokuratora. W tym momencie postanowienie o umorzeniu postępowa-
nia przygotowawczego przeciwko podejrzanemu o wskazane czyny stało
się prawomocne. Powstała zatem w tym zakresie przesłanka rzeczy osą-
dzonej, o której mowa w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. Istniała ona tym samym,
gdy w lipcu 2001 r., po doręczeniu dopiero teraz pokrzywdzonemu posta-
nowienia prokuratora z dnia 10 kwietnia 2001 r., pokrzywdzony ten złożył
swoje zażalenie na tę decyzję. Przyjęcie tego środka odwoławczego było
zatem wówczas niedopuszczalne, skoro nie istniał już substrat zaskarże-
nia, czyli nieprawomocne orzeczenie prokuratora, a tylko takie mogło być
przedmiotem zażalenia. Rozpoznanie przez sąd tego środka odwoławcze-
go i wydanie merytorycznego rozstrzygnięcia, w postaci postanowienia z
dnia 24 września 2001 r., nastąpiło tu więc z naruszeniem przesłanki rze-
czy osądzonej. Skoro bowiem przedmiotem zaskarżenia środkiem odwo-
ławczym może być jedynie nieprawomocne orzeczenie, to rozpoznanie
przez sąd rejonowy zażalenia pokrzywdzonego na postanowienie prokura-
tora o umorzeniu postępowania przygotowawczego w stosunku do okre-
ślonej osoby o określone czyny w sytuacji, gdy uprzednio sąd ten rozpo-
znał już wcześniej zażalenie podejrzanego na to orzeczenie i utrzymał w
mocy zaskarżone postanowienie, oznacza orzekanie w sprawie, w której
postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już
prawomocnie zakończone i stanowi tym samym naruszenie art.17 § 1 pkt 7
k.p.k. Nie można zatem zgodzić się z Sądem Apelacyjnym, że skoro po-
krzywdzony zawiadomiony był o decyzji prokuratora już po rozpoznaniu
przez sąd zażalenia podejrzanego na to postanowienie, to nie przeszka-
dzało to sądowi w rozpatrywaniu teraz jego zażalenia - jak i ewentualnych
późniejszych zażaleń innych podmiotów - na decyzję prokuratorską, gdyż,
jak twierdzi, ,,wbrew wnioskodawcy mogą funkcjonować dwa orzeczenia
odwoławcze". Stanowisko to całkowicie pomija bowiem wskazaną wcze-
śniej istotę kontroli odwoławczej i przesłankę rei iudicatae. W konsekwen-
cji Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, że objęte wnioskiem pokrzywdzonego o
stwierdzenie nieważności postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 24
września 2001 r. nie jest dotknięte podstawą nieważności wskazaną w art.
101 § 1 pkt 3 k.p.k. Zauważyć tu należy, że, jak wskazał Sąd Najwyższy w
uchwale z dnia 28 października 2002 r. (I KZP 27/02, OSNKW 2002, nr 11-
12, poz. 96), przez ,,inne postępowanie" w rozumieniu art.101 § 1 pkt 3
k.p.k. rozumieć należy każde prawomocnie ukończone postępowanie, po-
przedzające postępowanie, w trakcie którego wydano ponowne rozstrzy-
gnięcie co do tego samego czynu tej samej osoby, niezależnie od tego, czy
postępowania te zostały ,,w techniczny sposób" wydzielone, czy też wydzie-
lenie takie nie nastąpiło.
W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że rację ma podejrzany
Janusz B., wskazując w swym zażaleniu, że Sąd Apelacyjny naruszył art.
101 § 1 pkt 3 k.p.k., jak i że miał ją też wnioskodawca Piotr B., podnosząc
to uchybienie w wniosku o stwierdzenie nieważności. Mając to na uwadze
Sąd Najwyższy, podzielając racje skarżącego co do wadliwości zaskarżo-
nego orzeczenia Sądu Apelacyjnego i dostrzegając podstawę nieważności
orzeczenia Sądu Rejonowego, objętego wnioskiem o stwierdzenie nieważ-
ności, którego zaskarżone orzeczenie dotyczy, na podstawie art. 437 § 2 in
principio k.p.k. zmienił zaskarżone postanowienie Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku z dnia 11 stycznia 2002 r. i na podstawie art.101 § 1 pkt 3
k.p.k. stwierdził nieważność postanowienia Sądu Rejonowego w S. z dnia
24 września 2001 r. Ze względu na charakter tego rozstrzygnięcia, kosz-
tami postępowania w przedmiocie nieważności Sąd Najwyższy obciążył
Skarb Państwa.
Stwierdzenie nieważności wskazanego orzeczenia powoduje jednak,
że pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia co do zażalenia Piotra B. na
postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego,
które było właśnie przedmiotem nieważnego, jak się okazało, postanowie-
nia Sądu Rejonowego w S. Ponieważ w kwestii tej Sąd Najwyższy nie jest
właściwy, przekazał on, stosownie do art. 102 § 8 k.p.k., sprawę w tym za-
kresie wskazanemu sądowi rejonowemu, który powinien teraz orzec co do
dopuszczalności przyjętego środka odwoławczego Piotra B., mając na
uwadze zapatrywania prawne Sądu Najwyższego, wyrażone wcześniej w
tej materii w niniejszym postanowieniu.