POSTANOWIENIE Z DNIA 12 PAŹDZIERNIKA 2004 R.
III KO 32/02


Podstawę wznowienia postępowania mogą stanowić zarówno nowe
fakty wynikające ze znanych uprzednio źródeł dowodowych, jak też ujaw-
nienie się nowych, nie znanych sądowi dowodów o nowych faktach.

Przewodniczący: sędzia SN F. Tarnowski (sprawozdawca).
Sędziowie: SN J. Żywolewska-Ławniczak,
(SO del. do SN) T. Artymiuk.

Sąd Najwyższy w sprawie Sławomira K. skazanego z art. 11 § 1 w
zw. z art. 148 § 1 d.k.k. i in., po rozpoznaniu wniosków obrońców skazane-
go, o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnie wyrokiem
Sądu Apelacyjnego w G. z dnia 29 czerwca 2000 r., zmieniającym wyrok
Sądu Okręgowego w G. z dnia 13 lipca 1999 r. - w części dotyczącej ska-
zania za usiłowanie pozbawienia życia Piotra P.,

p o s t a n o w i ł o d d a l i ć wnioski o wznowienie postępowania (...)


Z u z a s a d n i e n i a :

Obrońca skazanego Sławomira K., powołując się na podstawę prze-
widzianą w art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k., złożył wniosek o wznowienie postępo-
wania zakończonego prawomocnie wyrokiem Sądu Apelacyjnego w G. z
dnia 29 czerwca 2000 r., zmieniającym wyrok Sądu Okręgowego w G. z
dnia 13 lipca 1999 r. - w części dotyczącej skazania za usiłowanie pozba-
wienia życia Piotra P. Nowym dowodem - zdaniem obrońcy - uzasadnia-
jącym wznowienie postępowania, jest treść listu przesłanego przez Piotra
P. z Aresztu Śledczego w G. do matki skazanego, w którym pokrzywdzony
przyznał się do spowodowania eksplozji samochodu Audi 80, aby nastra-
szyć w ten sposób Sławomira K. oraz zmusić do finansowego rozliczenia
się z nim.
W tej samej sprawie i w analogicznym zakresie wniosek o wznowie-
nie postępowania złożył również drugi obrońca skazanego. Jako podstawę
wznowienia powołał art. 540 § 1 pkt 1 i 2 i art. 541 § 1 i 2 k.p.k. przy zasto-
sowaniu art. 6 ust. 1 i 2 lit d i art. 13 Europejskiej Konwencji Praw Czło-
wieka. W uzasadnieniu zaś stwierdził, że w liście Piotra P. zawarte są no-
we fakty i dowody, które wskazują, iż Sławomir K. nie popełnił przypisane-
go mu przestępstwa, a jednocześnie zawarte jest przyznanie się autora
listu do popełnienia przestępstw polegających na złożeniu fałszywych ze-
znań i fałszywego oskarżenia. W konkluzji obrońca skazanego domagał się
uchylenia wyroków Sądu Apelacyjnego i Sądu Okręgowego w G. w czę-
ściach dotyczących owego czynu i przekazania sprawy Sądowi Okręgo-
wemu w tym zakresie do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wszechstronna analiza całokształtu materiału dowodowego, ze
szczególnym uwzględnieniem dowodów przeprowadzonych w trybie art. 97
k.p.k. w zw. z art. 546 k.p.k., w celu sprawdzenia okoliczności faktycznych
podanych we wnioskach o wznowienie postępowania, upoważnia do
stwierdzenia, że w niniejszej sprawie nie występują podstawy wznowienia
postępowania, o których mowa w art. 540 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., a złożone
wnioski są bezzasadne.
1. Podstawowym argumentem przytaczanym w obu wnioskach jest
treść listu, sporządzonego w dniu 14 maja 2002 r. w Areszcie Śledczym w
G. przez Piotra P., a następnie przesłanego na adres Teresy B., matki ska-
zanego Sławomira K. W liście tym, pod podpisem pokrzywdzonego, za-
mieszczona jest adnotacja o przekazaniu odpisu ,,Prezesowi Prokuratury
Okręgowej w G.". W rzeczywistości, tego samego dnia Piotr P. sporządził
pismo o podobnej treści jak ów list, które przesłał do ,,Prokuratury Okręgo-
wej w G.". Po nadaniu pismu urzędowego biegu i podjęciu stosownych de-
cyzji, postanowieniem z dnia 12 sierpnia 2002 r. prokurator Prokuratury
Rejonowej wszczął śledztwo w sprawie złożenia fałszywych zeznań przez
Piotra P., to jest o przestępstwo określone w art. 233 § 1 k.k. Przeprowa-
dzone czynności procesowe nie dostarczyły wszakże danych ,,dostatecznie
uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa" i dlatego posta-
nowieniem z dnia 21 października 2002 r. śledztwo to zostało umorzone na
podstawie art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k. A zatem nie może być mowy o występo-
waniu podstawy wznowienia określonej w art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k., na którą
powołał się obrońca w drugim wniosku. Ustalenie podstawy propter falsa
przewidzianej w tym przepisie, nazywanej także jako podstawa ex delicto,
następuje zgodnie z wymogami art. 541 § 1 i 2 k.p.k., a to oznacza, iż
przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem musi być ustalone
prawomocnym wyrokiem skazującym, z wyłączeniem sytuacji, gdy orze-
czenie takie nie może zapaść z powodu przyczyn wymienionych w art. 17 §
1 pkt 3-11 lub w art. 22 k.p.k., zaś wniosek o wznowienie postępowania
powinien powoływać się na wyrok skazujący, albo na orzeczenie
stwierdzające niemożność wydania takiego wyroku. W sprawie niniejszej
brak jest jakichkolwiek danych świadczących o tym, aby zapadł wyrok
skazujący Piotra P., albo wydane zostało inne orzeczenie stwierdzające
niemożność jego skazania, natomiast zgon Piotra P. nastąpił po umorzeniu
postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.
2. Rozważenia wymaga przeto kwestia czy treść wspomnianego listu
zawiera nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi meriti w rozu-
mieniu art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. Istotnie Piotr P. przyznał w liście, że to on
spowodował eksplozję samochodu Audi 80 w dniu 28 września 1990 r. w
S., w wyniku której sam doznał obrażeń ciała, wszelako nie oznacza to, iż
jego relacja jest wiarygodna. Ponowna weryfikacja depozycji pokrzywdzo-
nego nie jest jednak możliwa wobec jego zgonu, a nadto nie żyje również
Tomasz F., który w świetle zeznań Krzysztofa Ś. miał zmuszać pokrzyw-
dzonego do obciążania Sławomira K. Dlatego oceny wartości dowodowej
informacji zawartych w liście dokonać trzeba poprzez ich konfrontację z
materiałem dowodowym zebranym w sprawie, a w tym z treścią zeznań
składanych wielokrotnie przez Piotra P. oraz z innymi dowodami.
Jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 13
lipca 1999 r. na wiarę zasługiwały jedynie zeznania złożone przez po-
krzywdzonego w toku śledztwa, zwłaszcza w 1990 r., w których ,,w sposób
spójny, logiczny i niesprzeczny opisał okoliczności, w jakich nastąpiło
przekazanie samochodu marki Audi 80 w S. przez Sławomira K.". Następ-
nie widać było wyraźną ewolucję jego wypowiedzi, począwszy od oświad-
czenia wysłanego w dniu 5 czerwca 1995 r. z Zakładu Karnego do Sławo-
mira K., przebywającego wówczas w Szwecji. W rezultacie pod koniec
śledztwa i na rozprawie jego ,,postawa wyraźnie świadczy o chęci nieob-
ciążania odpowiedzialnością za zamach Sławomira K.". Analizując wszyst-
kie dowody dotyczące tego przestępstwa Sąd Okręgowy uznał Sławomira
K. za winnego usiłowania pozbawienia życia Piotra P.
Powyższe stanowisko podzielił Sąd Apelacyjny w G. w wyroku z dnia
29 czerwca 2000 r., podwyższając skazanemu wymiar kary za ten czyn. W
uzasadnieniu przedstawił wyniki kontroli instancyjnej co do prawidłowości
ustaleń faktycznych i zasad procedowania, konfrontując je z treścią zarzu-
tów i wywodów skarżących. Odnosząc się natomiast do czynu będącego
przedmiotem niniejszych rozważań, stwierdził w konkluzji, że zmiana ze-
znań przez pokrzywdzonego i podjęta przezeń próba obciążenia zama-
chem nieżyjącego już Dariusza K., nie zasługuje na wiarę oraz w żadnej
mierze nie podważa ocen i ustaleń poczynionych przez sąd pierwszej in-
stancji.
Również Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę kasacyjną złożoną
przez obrońcę skazanego, w wyroku z dnia 21 listopada 2001 r., nie po-
dzielił podniesionych zarzutów obrazy przepisów prawa procesowego w
zakresie owego czynu i w tej części kasację oddalił.
W świetle przytoczonych ocen, ustaleń i wniosków w pełni uprawnio-
ne jest stwierdzenie, że informacje zawarte w liście Piotra P. wskazują je-
dynie na nowe fakty, na inny - od przyjętego - przebieg zdarzenia będą-
cego przedmiotem rozpoznania. Niewątpliwie pochodzą z tego samego,
znanego sądowi, źródła dowodowego, jednakże posiadają cechy nowego
środka dowodowego, który li tylko pozornie może usprawiedliwiać kwestio-
nowanie ustaleń faktycznych. Oczywiście nie wystarcza to a priori do zdys-
kwalifikowania prawomocnych wyroków wydanych w sprawie, bez spełnie-
nia ustawowych wymogów dotyczących oceny przeprowadzonych dowo-
dów, ich wartości i mocy dowodowej, analizowanej globalnie, w konfrontacji
z całokształtem ujawnionych okoliczności, przy uwzględnieniu zasad pra-
widłowego rozumowania, a także wskazań wiedzy i zdrowego rozsądku.
Właśnie taka ocena prowadzi do przyjęcia konstatacji, iż wskazany przez
obrońców nowy środek dowodowy w postaci zmienionej przez pokrzyw-
dzonego relacji co do przebiegu przestępczego zdarzenia, pozostaje w ra-
żącej sprzeczności z wieloma dowodami, którym sąd meriti przyznał walor
wiarygodności i w oparciu o które doszło do prawomocnego skazania Sła-
womira K. Informacje zawarte w liście to kolejna wersja zdarzenia, potwier-
dzająca tezę przyjętą przez Sąd Okręgowy w G. - o wyraźnej ewolucji wy-
powiedzi Piotra P., zmierzającej w miarę upływu lat do poprawy sytuacji
procesowej Sławomira K., aż do obciążenia odpowiedzialnością za eksplo-
zję samochodu swego kolegi Dariusza K., który towarzyszył mu na miejscu
przestępstwa w 1990 r. (a w momencie obciążania go już nie żył) i wresz-
cie - do samooskarżenia. Wszystko to zmusza do oceny wiarygodności
owych informacji z dużą dozą krytycyzmu. Powyższej oceny nie mogą
podważyć zeznania Krzysztofa Ś. i Tadeusza P., przesłuchanych w trybie
art. 97 w zw. z art. 546 k.p.k., zawierające powtórzenie treści rozmów
przeprowadzonych przez świadków z Piotrem P., w różnym czasie i miej-
scu, kiedy to pokrzywdzony zmodyfikował już swoje pierwsze zeznania ob-
ciążające Sławomira K. Z kolei świadek Hubert D., przesłuchany w tym
samym trybie, oświadczył, iż nie są mu bliżej znane powody, dla których
Piotr P. zmieniał swoje wypowiedzi na temat usiłowania zabójstwa w dniu
28 września 1990 r.
Zeznania Huberta D. ściśle korespondują z depozycjami przezeń zło-
żonymi uprzednio, a przy tym nie zawierają żadnych nowych okoliczności
mogących podważyć poczynione ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie.
Natomiast przy ocenie zeznań Krzysztofa Ś. i Tadeusza P. uwzględ-
nić należy dwa elementy: po pierwsze ten, że obaj przedstawili wyłącznie
okoliczności przekazane im przez Piotra P. w trakcie odbytych rozmów, a
więc uzyskane z tego samego źródła dowodowego, i po drugie, iż ocena
wartości dowodowej ich wypowiedzi ściśle wiąże się z oceną zeznań po-
krzywdzonego oraz z treścią jego listu, jako zasadniczego źródła dowodo-
wego. Co się zaś tyczy Dariusza Z., występującego obecnie w charakterze
świadka w sprawie przeciwko Sławomirowi K., na którego zeznania powo-
łał się dodatkowo obrońca w piśmie z dnia 5 października 2004 r., to
stwierdzić należy, że jego wypowiedzi, nawet w zmienionej formie w po-
równaniu z treścią uprzednio złożonych wyjaśnień, w żadnej mierze nie
świadczą o błędności ustaleń faktycznych dokonanych w części dotyczącej
usiłowania zabójstwa Piotra P. Jednocześnie zauważyć trzeba, iż przed-
stawione przezeń przyczyny zmiany depozycji nie brzmią nazbyt przekonu-
jąco.
W zaistniałym układzie procesowym rozważenia wymagają przeto
kwestie o zasadniczym znaczeniu dla ostatecznego rozstrzygnięcia, a mia-
nowicie - czy dowody zawnioskowane przez obrońców skazanego
Sławomira K spełniają kryteria ,,nowych faktów lub dowodów" w rozumieniu
art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. oraz jaka jest ich wartość dowodowa.
3. W nauce i w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominujący jest po-
gląd, iż prawomocny wyrok posiada - w swym założeniu - cechy trwałego
rozstrzygnięcia przez sąd (ewentualnie przez sądy dwu instancji) rozpatry-
wanej sprawy w zakończonym już nim postępowaniu karnym. Przysługuje
mu zatem przymiot domniemania prawdziwości ustaleń faktycznych, po-
czynionych w danej sprawie i stanowiących podstawę wyroku. Naruszenie
tego domniemania, a w konsekwencji prawomocnego wyroku, w drodze
wznowienia postępowania może nastąpić jedynie w sytuacjach wyjątko-
wych i dlatego przepisy określające zakres stosowania tej instytucji nie
mogą być poddawane wykładni rozszerzającej. Wznowienie więc postępo-
wania na podstawie art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. (art. 474 § 1 pkt 2 d.k.p.k.)
może nastąpić tylko wtedy, gdy po wydaniu prawomocnego orzeczenia
kończącego postępowanie w sprawie ujawnią się takie nowe fakty lub do-
wody, które mogą podważyć prawdziwość przyjętych uprzednio ustaleń
faktycznych (zob. M. Biłyj, A. Murzynowski: Wznowienie postępowania
karnego w PRL w świetle prawa i praktyki, Warszawa 1980, s. 49-56; K.
Marszał: Proces Karny, Katowice 1998, s. 476; wyrok z dnia 10 październi-
ka 1995 r., II KO 76/94, OSNKW 1996, z. 1-2, poz. 9; postanowienie z dnia
24 kwietnia 1996 r., V KO 2/96, OSNKW 1996, z. 7-8, poz. 47; postano-
wienie z dnia 7 września 2001 r., III KO 13/01, OSNKW 2001, z. 11-12,
poz. 96; postanowienie z dnia 27 lutego 2002 r., IV KO 34/01, niepubl; po-
stanowienie z dnia 2 czerwca 2003 r., III KO 33/02 niepubl.).
Podstawa wznowienia propter nova powinna stwarzać wysokie praw-
dopodobieństwo błędności prawomocnego wyroku. Istotne znaczenie ma
zatem wiarygodność ,,nowych faktów lub dowodów", rozumianych w ten
sposób, że podstawę wznowienia postępowania mogą stanowić zarówno
nowe fakty wynikające ze znanych uprzednio źródeł dowodowych, jak też
ujawnienie się nowych, nie znanych sądowi dowodów o nowych faktach.
Chodzi tu wyłącznie o takie nowe fakty i dowody, które wyraźnie wskazują
na jedną z trzech okoliczności taksatywnie wymienionych w art. 540 § 1 pkt
2 k.p.k. Przez ,,nowe dowody", o których mowa w tym przepisie, rozumieć
zaś należy nie tylko nowe, nie znane dotąd, źródła dowodowe, lecz także
nowe środki dowodowe. Brak jest bowiem racjonalnych przesłanek do
ograniczenia pojęcia dowodu określonego w tym przepisie wyłącznie do
źródła dowodowego. Taki kierunek wykładni owego pojęcia przeważa rów-
nież wśród przedstawicieli doktryny (zob. T. Grzegorczyk, J. Tylman: Pol-
skie postępowanie karne, Warszawa 1998, s 787-789; S. Zabłocki: Postę-
powanie odwoławcze, kasacyjne i wznowieniowe w procesie karnym, War-
szawa 1999, s.. 309-312; M. Biłyj, A. Murzynowski: Wznowienie ..., s. 99-
103).
Przymiot wiarygodności uzyskują przede wszystkim fakty lub dowody, które
są wewnętrznie spójne, a także zgodne z ustaleniami dokonanymi w pra-
womocnie zakończonym postępowaniu, których skarżący nie podważa.
Sąd orzekający w przedmiocie wniosku o wznowienie postępowania musi
więc dokonać oceny wiarygodności owych dowodów lub okoliczności, które
mają stanowić podstawę wznowienia, w ścisłym sprzężeniu z oceną do-
tychczas zgromadzonych dowodów, aby ustalić czy istnieje rzeczywiście
wysokie prawdopodobieństwo błędności zakwestionowanego we wniosku
orzeczenia.
Mając na uwadze wyżej przedstawione kryteria ocenne materiału
dowodowego przy podejmowaniu decyzji w przedmiocie wznowienia po-
stępowania, Sąd Najwyższy uznał, że dowody zawnioskowane przez
obrońców skazanego w niniejszej sprawie wprawdzie spełniają wymogi
,,nowych faktów lub dowodów" (...), jednakże ich wartość dowodowa, wyni-
kająca z dokonanej dotychczas oceny całokształtu materiału dowodowego
w ścisłym sprzężeniu ze wskazanymi we wnioskach nowymi dowodami lub
okolicznościami, nie daje podstaw do uchylenia wyroków (w zakwestiono-
wanych częściach) Sądu Okręgowego i Sądu Apelacyjnego w G.