POSTANOWIENIE Z DNIA 6 MARCA 2008 R.
III KK 345/07

1. Przepis art. 445 § 1 k.c. dopuszcza możliwość zrekompensowania,
przez zadośćuczynienie, krzywdy wynikłej z rozstroju zdrowia osób bliskich
ofiary umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, doznanej wskutek wstrzą-
su psychicznego wywołanego tym przestępstwem.
2. Obowiązek naprawienia szkody tkwi wprawdzie korzeniami w pra-
wie cywilnym, jednakże stosowany jako środek karny, jest w swojej istocie
sankcją penalną. Prawnokarna istota tego obowiązku decyduje o tym, że
jego stosowanie ma pozostawać przede wszystkim w zgodzie z zasadami
prawa karnego.

Przewodniczący: sędzia SN: J. Żywolewska-Ławniczak (spra-
wozdawca).
Sędziowie SN: A. Deptuła, P. Hofmański.
Prokurator Prokuratury Krajowej: W. Grzeszczyk.

Sąd Najwyższy w sprawie Adama W., skazanego z art. 156 § 3 k.k.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 6 marca 2008 r., kasa-
cji, wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu Apelacyjnego w
B., z dnia 1 czerwca 2007 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgo-
wego w B. z dnia 22 grudnia 2006 r.,
o d d a l i ł kasację (...).

Zob. uzasadnienie postanowienia zamieszczonego w niniejszym zeszycie
pod poz. 42




U Z A S A D N I E N I E


Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 22 grudnia 2006 r., uznał Ada-
ma W. za winnego tego, że w dniu 11 stycznia 2004 r. w B., wziął udział w
pobiciu ze skutkiem śmiertelnym Daniela M., przy czym, przewidując moż-
liwość spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu Daniela M. i go-
dząc się na to, kopnął go w podbródek powodując w ten sposób uraz mo-
stu z rozdarciem tkanki mózgowej, co stanowiło chorobę realnie zagrażają-
ca życiu i doprowadziło do zatrzymania krążenia i oddychania, następ-
stwem czego była śmierć Daniela M., i za to na podstawie art. 156 § 3 k.k.
w zb. z art. 158 § 3 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. skazał go, a na podstawie
art. 156 § 3 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę 10 lat pozbawie-
nia wolności. Na mocy art. 46 § 1 k.k. Sąd orzekł obowiązek naprawienia
wyrządzonej szkody w części, przez zapłatę na rzecz Barbary M. i Stani-
sława M. po 5 000 zł.
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacjami obrońców oskarżo-
nych oraz pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych.
Obrońca Adama W. zarzucił naruszenie przepisów prawa proceso-
wego, skutkujące błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę
zaskarżonego wyroku oraz rażącą niewspółmierność wymierzonej mu kary,
a także obrazę art. 46 § 1 k.k., polegającą na zobowiązaniu oskarżonego
do wpłacenia na rzecz oskarżycieli posiłkowych po 5 000 zł tytułem od-
szkodowania, pomimo braku ustaleń potwierdzających zaistnienie szkody
materialnej.
Sąd Apelacyjny w B., po rozpoznaniu wniesionych apelacji, wyrokiem
z dnia 1 czerwca 2007 r., utrzymał zaskarżony wyrok w mocy, uznając ape-
lacje za oczywiście bezzasadne.
Od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego kasację wywiódł
obrońca skazanego Adama W., zarzucając temu wyrokowi:
,,1) rażące naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na
treść orzeczenia o karze, polegające na niezastosowania przy ocenie wy-
miaru kary orzeczonej wobec oskarżonego Adama W. dyrektywy z art. 53 §
1 k.k., która przewiduje uwzględnienie <<... właściwości i warunki osobiste
sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się
po jego popełnieniu>>, czego Sąd Apelacyjny nie uczynił, pomimo ponow-
nego badania występujących w sprawie okoliczności łagodzących,
2) rażące naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na treść
orzeczenia, polegające na błędnej wykładni art. 46 § 1 k.k. poprzez przyję-
cie, iż obowiązek naprawienia szkody może być rozciągnięty na zasądze-
nie na rzecz oskarżycieli posiłkowych kwoty zadośćuczynienia pieniężnego
będące wynagrodzeniem za krzywdę oraz wobec odmowy zastosowania
normy z art. 445 § 3 k.c., pomimo, że zastosowanie środka karnego z art.
46 § 1 k.k. dotyczy szkody powstałej bezpośrednio w wyniku przestępstwa,
a nie jego dalszych następstw, a zatem nie może być rozciągane na za-
dośćuczynienie wobec następców pokrzywdzonego, które może nastąpić
wyłącznie przy spełnieniu warunków z art. 445 § 3 k.c., jakie w niniejszej
sprawie nie zostały spełnione,
3) rażące naruszenie przepisów prawa procesowego mające istotny
wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 4 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k.
w zw. z art. 433 § 2 i 457 § 3 k.p.k. wynikające z braku należytego rozpo-
znania wszystkich zarzutów apelacji dotyczących niezastosowania przez
Sąd Okręgowy ustawowych zasad wymiaru kary przewidzianych (w pkt 3
zarzutów apelacji), jak też brak odniesienia w uzasadnieniu orzeczenia Są-
du Apelacyjnego - w myśl nart 457 § 3 k.p.k. - do poszczególnych argu-
mentów apelacji powołujących konkretne okoliczności przemawiające na
korzyść oskarżonego, jakie wystąpiły w sprawie, a w tym: przyznanie się
oskarżonego Adama W. do popełnienia zarzuconego czynu podczas
pierwszego przesłuchania, złożenia szczegółowych wyjaśnień, a które stały
się podstawą przyjętych ustaleń, jak też wyrażonej przez oskarżonego
skruchy oraz jego pozytywnej opinii, czego Sąd Okręgowy nie uwzględnił
przy orzekaniu o karze, pomimo wynikającego z art. 53 § 2 k.k. ustawowe-
go wymogu dokonania przy wymiarze kary oceny takich okoliczności jak:
właściwości i warunków osobiste sprawcy, sposobu życia przed popełnie-
niem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a przez to nie-
uwzględnienie okoliczności, które winny wpłynąć na zmianę wyroku z za-
kresie orzeczonego wymiaru kary pozbawienia wolności."
W oparciu o powyższe zarzuty obrońca skazanego wniósł o uchyle-
nie zaskarżonego wyroku Sądu odwoławczego i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania w instancji odwoławczej.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o oddalenie ka-
sacji jako niezasadnej.
Na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o
oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy skazanego Adama W. nie zasługuje na uwzględnie-
nie.
Zarzuty sformułowane w pkt 1 i 3 kasacji są bezzasadne w stopniu
oczywistym i w zasadzie pozostają na granicy dopuszczalności. Mimo, że
autor kasacji pierwszy z nich nazwał rażącym naruszeniem prawa mate-
rialnego, drugi - rażącym naruszeniem przepisów prawa procesowego,
oba w istocie kryją niedopuszczalny w kasacji zarzut rażącej niewspółmier-
ności kary.
W licznych orzeczeniach Sąd Najwyższy zawarł jednolite stanowisko
co do charakteru normy prawnej, której naruszenie może stanowić podsta-
wę zarzutu obrazy prawa materialnego, wskazując, że winna to być norma
o treści stanowczej, zawierająca niezrealizowany w zaskarżonym orzecze-
niu nakaz lub pominięty zakaz. Takiego charakteru nie ma przepis art. 53
k.k., formułujący dyrektywy sędziowskiego wymiaru kary (zob. postanowie-
nia z dnia 24 kwietnia 2007 r., II KK 50/07, Biuletyn PK 2007, nr 16, s. 14 i
z dnia 26 lutego 2007 r., IV KK 41/07, OSPriPr 2007 r. nr 9, poz. 14).
Wybór dyrektywy społecznego oddziaływania kary jako wiodącej leży
w uprawnieniach sądu wymierzającego karę, podobnie jak akceptacja ta-
kiego wyboru przez sąd odwoławczy, jak to miało miejsce w sprawie niniej-
szej. Wynikająca z tego wyboru surowość kary może stanowić podstawę
zarzutu z art. 438 pkt 4 k.p.k. w zwykłym środku odwoławczym, tak też
sformułował zarzut apelacyjny autor kasacji. Zarzut ten jest natomiast nie-
dopuszczalny w postępowaniu kasacyjnym, a samo nazwanie go rażącą
obrazą prawa materialnego - charakteru zarzutu nie zmienia.
W świetle powyższego równie oczywista staje się bezzasadność za-
rzutu 3 kasacji. W ocenie Sądu Najwyższego nie doszło do naruszenia
wskazanych w nim przepisów regulujących postępowanie odwoławcze,
nieadekwatnie powiązanych z naruszeniem art. 4 i art. 410 k.p.k., w sytu-
acji, gdy Sąd odwoławczy nie zmienił wyroku sądu pierwszej instancji.
Uzasadnienie wyroku Sądu odwoławczego nie pozostawia wątpliwo-
ści, że zarzut rażącej niewspółmierności kary został rozpoznany, a zawarta
w nim argumentacja w sposób zadawalający wyjaśnia dlaczego nie został
on uwzględniony. Także ten zarzut w istocie stanowi próbę obejścia usta-
wowego zakazu kwestionowania w drodze kasacji rażącej niewspółmierno-
ści rozstrzygnięcia o karze.
Szerszego omówienia wymaga natomiast problematyka związana z
zarzutem rażącej obrazy art. 46 § 1 k.k.
Sąd odwoławczy rozpoznał podniesiony w apelacji zarzut obrazy art.
46 § 1 k.k., który miał polegać na zasądzeniu odszkodowania na rzecz
oskarżycieli posiłkowych - rodziców pokrzywdzonego Daniela M., pomimo
braku ustaleń, że doznali oni szkody materialnej.
Zarzut ten nie został uwzględniony, gdyż decyzja Sądu pierwszej in-
stancji o zastosowaniu w stosunku do oskarżonego Adama W. środka kar-
nego w postaci zobowiązania do naprawienia szkody na podstawie art. 46
§ 1 k.k. nie stanowiła rekompensaty szkody materialnej. Podstawą tego
rozstrzygnięcia było ustalenie, że rodzice pokrzywdzonego - oskarżyciele
posiłkowi - doznali rozstroju zdrowia na skutek wstrząsu psychicznego,
stanowiącego bezpośrednie następstwo śmierci syna na skutek przypisa-
nego oskarżonemu przestępstwa z art. 156 § 3 k.k., co przyjęto za podsta-
wę do częściowego uwzględnienia ich wniosku i przyznania im zadość-
uczynienia. Sąd pierwszej instancji jako materialno-prawną podstawę swe-
go orzeczenia przyjął wykładnię art. 445 § 1 k.c., zaprezentowaną w wyro-
ku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 stycznia 2000 r., I ACa
882/00, TPP 2002 nr 4, poz. 107, podzieloną w wyroku Sądu Apelacyjnego
w Białymstoku z dnia 9 grudnia 2004 r., II AKa 306/04, OSAB z 2005 r., z.
2 poz. 36, uznając w ślad za tymi judykatami, że oskarżyciele posiłkowi,
wykonujący procesowe uprawnienia nieżyjącego pokrzywdzonego - ich
syna, uzyskali w tej sytuacji także własne uprawnienia pokrzywdzonych,
gdyż ich dobro prawne - zdrowie - zostało także bezpośrednio naruszone
przypisanym oskarżonemu przestępstwem.
Sąd odwoławczy to stanowisko podzielił, co zdecydowało o nie
uwzględnieniu apelacji.
Autor kasacji nie podważył zastosowanej koncepcji prawnej, skupia-
jąc się na wykazaniu, że w ramach środka karnego - zobowiązania do na-
prawienia szkody - zadośćuczynienie w sprawie niniejszej nie mogło być
przyznane, skoro bezpośrednio naruszonym dobrem prawnym było wy-
łącznie życie Daniela M.
Oceniając poprawność zaakceptowanej przez Sąd odwoławczy kon-
cepcji należy przede wszystkim mieć na względzie, że obowiązek napra-
wienia szkody tkwi wprawdzie korzeniami w prawie cywilnym, jednakże
stosowany jako środek karny, jest w swojej istocie sankcją penalną. Praw-
nokarna istota tego obowiązku decyduje o tym, że jego stosowanie ma po-
zostawać przede wszystkim w zgodzie z zasadami prawa karnego. Wyko-
rzystanie interpretacji przepisu art. 445 § 1 k.c., dopuszczającej możliwość
zrekompensowania przez zadośćuczynienie krzywdy, wynikłej z rozstroju
zdrowia osób bliskich ofiary umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, do-
znanej w wyniku wstrząsu psychicznego wywołanego tym przestępstwem,
w ocenie Sądu Najwyższego, nie pozostaje w sprzeczności z tymi zasa-
dami. Wszak w art. 53 § 2 k.k., wśród okoliczności kształtującej wymiar ka-
ry ustawodawca wskazuje zadośćuczynienie społecznemu poczuciu spra-
wiedliwości, które niewątpliwie realizuje kwestionowane rozstrzygnięcie.
Należy zatem uznać, że skoro taka interpretacja pojawiła się w
orzecznictwie cywilnym i została przyjęta za postawę przyznania zadość-
uczynienia osobie bliskiej zmarłemu, pokrzywdzonemu czynem niedozwo-
lonym (przestępstwem), za rozstrój zdrowia pozostający w związku przy-
czynowym z tym czynem na podstawie art. 445 § 1 k.c., a interpretacja ta
pozostaje w zgodzie z zasadami prawa karnego - zastosowanie jej jako
podstawy ukształtowania środka karnego określonego w art. 39 pkt 5 k.k.
nie stanowi obrazy prawa materialnego.
W ocenie Sądu Najwyższego orzeczenie Sądu odwoławczego do-
tknięte jest obrazą prawa materialnego jedynie w zakresie określenia pod-
stawy prawnej rozstrzygnięcia o środku karnym. Podstawą tego rozstrzy-
gnięcia winien być przepis art. 46 § 2 k.k., jako że orzeczono o obowiązku
naprawienia w formie nawiązki, tytułem zadośćuczynienia, jednakże
stwierdzona obraza prawa materialnego nie miała istotnego wpływu na
treść zaskarżonego wyroku, a więc nie mogła stanowić podstawy do
uwzględnienia kasacji w zakresie rozstrzygnięcia o środku karnym.